íåâèäèì³, âîíè çíàëè âñå, ùî
ðîáèòüñß â çîâí³øíüîìó ñâ³ò³.
     Žòåöü ‘åðã³é êàçàâ, ùî áàãàòî ëþäåé ç ð³çíèõ  êðà¿í  ìàðíî
íàìàãàëèñü  ä³ñòàòèñß  ñþäè.  ’óò  ³ñíóâàâ  çàêîí, çà ßêèì ëèøå
ñåìåðî îñ³á çà ñòîë³òòß ìîãëè â³äâ³äàòè öå ì³ñöå. ˜åñòåðî ç íèõ
ìóñèëè ïîâåðíóòèñß â ìèðñüêèé ñâ³ò, îòðèìàâøè òàºìí³ çíàííß.  €
îäèí çàëèøàâñß, ³ â³í íå ñòàð³â, áî ÷àñ äëß íüîãî çóïèíßâñß.
     –ß  ñàãà  ïåðåãóêóºòüñß  ç îïîâ³ääþ ïðî öàðñòâî ïðåñâ³òåðà
²îàííà, ßêó ß ðîçïîâ³ì äàë³. ‡àïîâ³äíà çåìëß, àáî  ‡åìëß  æèâèõ
áîã³â  ìîæå  áóòè ëèøå ’³áåòîì, ßêèé ìàº òàê³ íàçâè é ñüîãîäí³.
Žòæå,  ôîëüêëîð  „àâíüî¿  óñ³  çàñâ³ä÷óº   ðåàëüí³ñòü   îáùèíè
íàòõíåííèõ  ëþäåé  â ñåðö³ €ç³¿, ùî çîâåòüñß Šðà¿íîþ ³ëèõ ‚îä.
îçà ñóìí³âîì, öå -- ³íøà âåðñ³ß ïåðåêàç³â ïðî ˜àìáàëó.

        7. ‘‚²’‹ŽŽ‘–²

     “ ïîïåðåäí³õ ðîçä³ëàõ îïèñóâàëàñß çàãóáëåíà  îàçà  âèñîêî¿
äóõîâíî¿   êóëüòóðè.   ’åïåð   âàðòî   ðîçãëßíóòè  ³íøó  ö³êàâó
ìîæëèâ³ñòü,  à   ñàìå,   ùî   öåé   öåíòð   íàïðàâëßâ   âåëèêèõ
ðåôîðìàòîð³â,  àáè ï³äíåñòè ëþäñòâî íà âèùèé ùàáåëü ñâ³äîìîñò³.
‚ ²íä³¿ òàêèõ  áîæåñòâåííèõ  ïîñëàíö³â,  ùî  ç'ßâëßëèñß  ïåâíî¿
åïîõè,  íàçèâàþòü àâàòàðàìè. –³ íàäëþäñüê³ ³ñòîòè ïåðåðîäèëèñß,
æåðòâóþ÷è ñîáîþ çàäëß ñïàñ³ííß ëþäñòâà. Žñê³ëüêè âñ³õ ìåñ³é òóò
ðîçãëßíóòè  ãîä³,  êîðîòêî  ïðîàíàë³çóºìî  ëèøå  ì³ñ³¿  Šð³øíè,
ƒàóòàìè óääè é ²ñóñà •ðèñòà. € òàêîæ ïðîñòåæèìî ¿õí³ çâ'ßçêè ç
îáèòåëëþ ìàã³â.
     ª  é  ³íø³  ïîñëàíö³  --  ïðîðîêè.  ²  ¿õí³ ä³¿ ñêåðîâóþòü
áåçïîñåðåäíüî ìàõàòìè ³ â ïåâí³ ³ñòîðè÷í³  â³äòèíêè  ñòîñóþòüñß
îêðåìèõ  ÷àñòèí  ñâ³òó.  Œè  âèáðàëè  äâîõ ïðîðîê³â -- Œîéñåß é
Œàãîìåòà, àáè ïðî³ëþñòðóâàòè ïîñò³éíó äîïîìîãó  îàçè  êîñì³÷íî¿
êóëüòóðè.  ‘ïàñèòåë³  é  ïðîðîêè -- íåâ³ä'ºìíà ÷àñòêà ³äåîëîã³¿
ìèíóëèõ â³ê³â. ‡àñíóâàííß íîâîãî ñâ³òó ñîö³àë³çìó ³ ðîëü ‹åí³íà
áóäå ðîçãëßíóòî îêðåìî.
     “ñ³ ñîö³àëüí³ ÷è ðåë³ã³éí³ ðóõè,  ³äåàë  ßêèõ  --  ñï³ëüíå
áëàãî  é  ìèð íà çåìë³, çàâæäè ï³äòðèìóâàëèñü ²ºðàðõ³ºþ ‘â³òëà.
Œîæå çäàòèñß äèâíèì, ùî ö³ëêîâèòî ð³çí³  ³äåîëîã³¿  ïîõîäßòü  ç
îäíîãî  ³ òîãî ñàìîãî äæåðåëà, àëå öå òàê. ³÷ ó òîìó, ùî êîæíà
äîêòðèíà   ïðèçíà÷åíà   äëß   ïåâíî¿   åïîõè.    Šîëè    â÷åííß
ñïîòâîðþºòüñß,  âîíî ùåçàº, àáè ïîñòóïèòèñß ì³ñöåì äèíàì³÷í³ø³é
³ ñó÷àñí³ø³é ³äåîëîã³¿. –ß  ³ñòèíà  ïîâèííà  âèõîâóâàòè  â  íàñ
òåðïèì³ñòü, áî ïðàâäà ìàº áàãàòî îáëè÷.
     Œè  ðîçïî÷íåìî  öå  îáãîâîðåííß ç æèòòß Šð³øíè -- îäí³º¿ ç
íàéäàâí³øèõ â³äîìèõ àâàòàð. ‰îãî â÷åííß ³ íèí³ íàäèõàº ì³ëüéîíè
³íäóñ³â ³ êåðóº ¿õí³ì æèòòßì. Šð³øíà  íàðîäèâñß  â³ä  öíîòëèâî¿
ä³â÷èíè  „åâàê³  â  ïàñòóø³é  õèæö³  â  ïðåêðàñí³é ã³ìàëàéñüê³é
äîëèí³ á³ëß ï³äí³ææß ãîðè Œåðó, ùî º ³íøîþ íàçâîþ  Šàëàïè,  àáî
˜àìáàëè.
     ‚³í  ëþáèâ  óñ³õ,  íàâ³òü  õèæèõ çâ³ð³â, ³ ÷àñòî áàâèâñß ç
òèãðåíßòàìè. Šîëè æ ï³äð³ñ, ìóäðåö³ ïî÷àëè  íàâ÷àòè  éîãî,  àáè
ïðîáóäèòè  ìóäð³ñòü,  ßêà  äð³ìàëà â íüîìó. ² îò Šð³øíà îòðèìàâ
ïîñâß÷åííß á³ëß í³ã âåëèêîãî â÷èòåëß ƒ³ìàëà¿â ³  íàêàç  çíèùèòè
çëî íà ñâ³ò³. ‚³í âèðóøèâ íà áåðåãè ƒàíãó é „æàìíè â÷èòè ëþäåé,
ãðàþ÷è  íà ôëåéò³, ùîá ïðîáóäèòè ¿õ â³ä çàö³ïåí³ííß ó ô³çè÷íîìó
ñâ³ò³ ìàé¿, àáî ³ëþç³¿. ’å, ÷îìó â÷èâ Šð³øíà,  â³äáèòî  â  éîãî
ä³àëîãàõ  ç  âî¿íîì  €ðäæóíîþ ó "ãàãàâàäã³ò³": "„óøà í³êîëè íå
íàðîäæóâàëàñü,  „óøà  í³êîëè  íå  ïåðåñòàº  ³ñíóâàòè".   Šð³øíà
ââàæàº, ùî ëþäèíà ðîçâèâàºòüñß ÷åðåç ïåðåðîäæåííß:
     "àãàòî  õòî  â³äíîâèâñß  â  ìîºìó íàðîäæåíí³ €ðäæóíî! ² â
òâîºìó òàêîæ! €ëå ß çíàþ ñâî¿ ïîïåðåäí³ æèòòß, à òè í³". ’èñß÷³
ðîê³â  òîìó  ö³  ñëîâà  ñêàçàâ  Šð³øíà  â  äîëèí³  ƒàíãó,   àáè
ïðîñâ³òèòè  íàðîäè  ²íä³¿.  ðîòå,  ßê  ³  äåðåâà,  ðåë³ã³¿ òåæ
óñèõàþòü  ³  â'ßíóòü,  êîëè  ¿õ   ïåðåïîâíþþòü   çàáîáîíè.   –å
ïåðåäáà÷èâ Šð³øíà:
     "‹þäñòâî ïîìèëßºòüñß ÷åðåç íåñòßìí³, çàòåìíåí³ çíàííß".
     Šð³øíà íàïðî÷óä äîáðå âèñëîâèâ çàêîí àâàòàðè:
     "™îðàçó, êîëè çàêîí ïîðóøóºòüñß ³ çðîñòàº áåççàêîííß,
     Ÿ íàðîäæóþñü ó íîâîìó ò³ë³,
     ™îá çàõèñòèòè ïðàâåäíèõ, ùîá çíèùèòè çëèõ,
     ™îá â³äíîâèòè çàêîí, ß ÷àñ â³ä ÷àñó íàðîäæóþñü".
     Ÿê  ³  â  Šð³øíè, íàðîäæåííß ƒàóòàìè óääè òåæ ïîâ'ßçàíå ç
àøðàìàìè àðõàò³â ó ƒ³ìàëàßõ. Šîëè  â  ï³äí³ææ³  çàñí³æåíèõ  ã³ð
ì³ñò³ Šàï³ëàâàñòó â öàðß ˜óäãîäàíè ³ öàðèö³ Œàé¿ íàðîäèâñß ñèí,
äî   ïàëàöó  ïðèéøëè  ñåìåðî  ìóäðåö³â,  àáè  ïðèâ³òàòè  äèòèíó
‘³ääãàðòõó. ²íä³éñüê³ òåêñòè ìîâëßòü, ùî ö³ ìóäðåö³  ïðèáóëè  ç
êðà¿íè   â   ƒ³ìàëàßõ.  ˜³ñòíàäößòè  ðîê³â  ‘³ääãàðòõà  ƒàóòàìà
îäðóæèâñß, ³ â íüîãî íàðîäèâñß ñèí. € ùå ÷åðåç òðèíàäößòü ðîê³â
‘³ääãàðòõà çàëèøèâ ñ³ì'þ é ïàëàö ³ ñòàâ áðîäß÷èì ÷åíöåì, áî  íå
ì³ã  äîâøå  æèòè  â  ðîçêîøàõ,  êîëè  äîâêîëà  ðîçêèíóâñß îêåàí
íåùàñòß.
     ‚åëèêà ì³ñ³ß  ‘³ääãàðòõè  ƒàóòàìè  ïîëßãàëà  â  òîìó,  ùîá
áîðîòèñß  ïðîòè  íåñïðàâåäëèâî¿  êàñòîâî¿  ñèñòåìè  â  ²íä³¿  ³
âîäíî÷àñ äàòè ñâ³òîâ³ êîñì³÷íó ô³ëîñîô³þ, ïåðøó â ³ñòîð³¿. Ÿê ³
âñ³ ³íø³ àâàòàðè.  â³í  áóâ  ðåâîëþö³îíåðîì,  áî  êèíóâ  âèêëèê
ïàí³âí³é  âëàä³  é  ïîñòàâèâ  ï³ä  ñóìí³â ¿¿ çàñòàð³ë³ ïîíßòòß.
"„îáðî ïîðîäæóº äîáðî, à çëî ïîðîäæóº  çëî",--  êàçàâ  öàðåâè÷,
çð³êøèñß   òðîíó,  ùîá  øóêàòè  îñßßííß  ³  îáäàðóâàòè  ëþäñòâî
äóõîâíèì ñâ³òëîì.
     Šîëè ‘³ääãàðòõà ƒàóòàìà, ñèäß÷è ï³ä äèêîþ ñìîêâîþ, îòðèìàâ
êîñì³÷íå ïðîñâ³òëåííß ³  ñòàâ  óääîþ,  àáî  ðîñâ³òëåíèì,  â³í
ïîâí³ñòþ îòîòîæíèâ ñåáå ç áåçê³íå÷íèì ³ â³÷íèì ‚ñåñâ³òîì. € ùîá
ó÷í³  éîãî  â ìàéáóòíüîìó ìîãëè ï³òè éîãî øëßõîì, â³í ñêëàâ äëß
íèõ â³ñ³ì ïðàâèë æèòòß, òàê çâàíó âîñüìåðè÷íó  ïóòü:  ïðàâèëüíà
â³ðà,  ïðàâèëüíå  ð³øåííß, ïðàâèëüíà ìîâà, ïðàâèëüíà ïîâåä³íêà,
ïðàâèëüíå çàíßòòß, ïðàâèëüíå çóñèëëß  ïðàâèëüíå  ñïîãëßäàííß  ³
ïðàâèëüíå   çîñåðåäæåííß.  ‡â³ëüíåíà  â³ä  áàæàíü  ëþäèíà  ìîæå
óíèêíóòè êîëåñà ïåðåðîäæåíü ³ äîñßãòè í³ðâàíè, îáèòåë³ ìèðó  --
â÷èâ óääà.
     ª ëåãåíäà, ùî äîïóñêàº ïîäîðîæ ƒàóòàìè óääè äî ˜àìáàëè. ‚
í³é ìîâèòüñß,  ùî  â³í  çàëèøèâ  ð³âíèíè ²íä³¿ ³ äâà òèæí³ ¿õàâ
âåðõè äî ƒ³ìàëà¿â. ’àì â³í çíàéøîâ ñòåæêó, ßêîþ ¿õàâ ñ³ì  äí³â,
ïîêè äîñßã ìèñëèâñüêî¿ õèæ³, äå ñòàðèé ìèñëèâåöü ìîâáè ÷åêàâ íà
íüîãî.  àñòóïíîãî  ðàíêó,  êîëè  ñîíöå  îñßßëî ñí³ãè ƒ³ìàëà¿â,
ƒàóòàìà âèïèâ ìåäó ³ äî ïîëóäíß ïðîäîâæóâàâ ïîäîðîæ ó ñóïðîâîä³
ñòàðîãî, ïîêè  îáîº  îïèíèëèñß  á³ëß  ð³÷êè.  Œèñëèâåöü  íàïíóâ
òßòèâó  ëóêà  é  ïîñëàâ  ÷åðåç ð³÷êó ñòð³ëó, îáîº ìîâ÷êè ÷åêàëè
îò³ì ‚÷èòåëü çíßâ ³ç ñåáå êîøòîâíîñò³ é  â³ääàâ  ñòàðîìó.  ’îé
çðîáèâ  ïîðóõ,  í³áè  õîò³â  êèíóòè  ¿õ  ó  ð³÷êó.  àïòîì  â³ä
ïðîòèëåæíîãî áåðåãà ï³äïëèâ íà ÷îâí³ âèñîêèé ÷îëîâ³ê  â  îäßç³,
îáøèòîìó õóòðîì, ³ ïîïðîñèâ ƒàóòàìó ¿õàòè ç íèì. à òîìó áåðåç³
âîíè  ñ³ëè  íà êîíåé ³ ïî÷àëè ï³äí³ìàòèñß íà çàñí³æåíèé õðåáåò.
“äîñâ³òà âîíè ñïóñòèëèñß äî îáèòåë³ ìàõàòì.
     Ÿê ³ Šð³øíà, ƒàóòàìà óääà êàæå ïðî ñâî¿ ïåðåðîäæåííß:  "Ÿ
ïîñò³éíî  ïðèáèðàþ  ð³çíèõ  ôîðì ³ âäàþñß äî ÷èñëåííèõ ìåòîä³â,
àáè ïîðßòóâàòè íåùàñíèõ". óää³éñüê³ òåêñòè  òâåðäßòü,  ùî  ÷àñ
â³ä ÷àñó óääà, ó÷èòåëü áîã³â ³ ëþäåé, íàðîäæóºòüñß, âò³ëåíèé ó
ìóäðîñò³  é  äîáðîò³. ‘àì óääà ïåðåäáà÷èâ ïðèøåñòß ìàéáóòíüîãî
óääè íà ³ì'ß Œàéòðåß.
     îßâà   ²ñóñà   --   ³íøèé   âèßâ   çàêîíó   áîæåñòâåííîãî
ïåðåâò³ëåííß,   ùîá  äóõîâíî  ïðîáóäèòè  ëþäñòâî.  “  ÷àñ  éîãî
íàðîäæåííß òðîº, à òî é á³ëüøå ìàã³â ïðèéøëè ç³ ‘õîäó ïðèâ³òàòè
éîãî. ¿õ âåëà ïðîâ³äíà ç³ðêà, ùî ðóõàëàñß â íåá³.  îßâà  ²ñóñà
âî÷åâèäü  î÷³êóâàëàñß  ìóäðåößìè.  —è  ³ñíóâàâ çâ'ßçîê ì³æ òèìè
ìàãàìè ³ ˜àìáàëîþ? –å ìîæå ï³äòâåðäèòè òàêèé ôàêò.  ‚³äîìî,  ùî
ìàãè  äàëè  ñâî¿õ  ì³òðà¿÷íèõ ³ ìàçäå¿÷íèõ áîã³â æåðößì äàâíüî¿
ò³áåòñüêî¿ ðåë³ã³¿ îí; ò³, â ñâîþ ÷åðãó, çàßâèëè, ùî  îòðèìàëè
ñâîþ â³ðó â³ä ñâßòèõ ˜àìáàëè (äèâ. "àéêàë", 1969, No 3).
     “  ÷îìó  ïîëßãàëà  ì³ñ³ß ²ñóñà? ‚ñòàíîâèòè êîñìîïîë³òè÷íèé
ëàä ó ñâ³ò³, áàçîâàíèé íà áðàòåðñüê³é ëþáîâ³ é òåðïèìîñò³, êîëè
"íåìà í³ åëë³íà, í³ ³óäåß, í³  îáð³çàííß,  í³  íåîáð³çàííß,  í³
âàðâàðà,  í³  ñê³ôà,  í³ ðàáà, í³ â³ëüíîãî" ("îñëàííß àâëà äî
êîëîñßí", 3, 11). ‰îãî äèíàì³÷íå â÷åííß äàëî  íàä³þ  çíåäîëåíèì
âåëè÷åçíî¿  èìñüêî¿  ³ìïåð³¿,  ùî  ïðîñòßãëàñß  â³ä ‘åðåäíüîãî
‘õîäó äî €íãë³¿. Œ³ëüéîíè ðàá³â ³ ïëåáå¿â â³äãóêíóëèñß  íà  òîé
çàêëèê ³ çàñíóâàëè øèðîêèé ðóõ, ùî ðîçõèòàâ ìîãóòí³ñòü èìñüêî¿
³ìïåð³¿.  ’à  öå  â÷åííß íå çíàéøëî â³äãóêó ñåðåä ïàòðèö³¿â, ùî
ìàëè ñâîþ ô³ëîñîôñüêó é íàóêîâó êóëüòóðó, çàïîçè÷åíó â  ãðåê³â.
•ðèñòèßíñòâî ñïðèßëî â³äì³í³ ðàáñòâà.
     ”³ëîí  €ëåêñàíäð³éñüêèé  ó  òðàêòàò³ "—îìó êîæåí äîáðèé --
â³ëüíèé?" ñòâåðäæóº, ùî åññåíè, ßê³ ñïîâ³äóâàëè ì³ñòåð³¿,  áóëè
íàòõíåííèêàìè  áîðîòüáè  çà âèçâîëåííß ïåðøèõ õðèñòèßí: "…ññåíè
áà÷èëè â ðàáñòâ³ íàðóãó íàä çàêîíîì ïðèðîäè, ßêà ñòâîðèëà  âñ³õ
ëþäåé  â³ëüíèìè".  à  ïî÷àòêîâ³é ñòàä³¿ õðèñòèßíñòâî âèñòóïàëî
ðåâîëþö³éíîþ ñèëîþ. •ðèñòèßíè ìàëè òàºìíó ìåðåæó  öåíòð³â,  ßê³
äîïîìàãàëè  îäèí  îäíîìó.  ¿õíº  â÷åííß ïðî ð³âí³ñòü âñ³õ ïåðåä
áîãîì   ³   áðàòåðñòâî   ëþäåé   ï³äðèâàëî   àðèñòîêðàòè÷íó   é
íàö³îíàë³ñòè÷íó ñòðóêòóðó èìñüêî¿ ³ìïåð³¿.
     ’à  êîëè  áåçïðèíöèïíèé  Šîíñòàíòèí  ï³äíßâ  ìå÷à é çðîáèâ
õðèñòèßíñòâî äåðæàâíèì êóëüòîì, àáè âäîâîëüíèòè ðèìñüêèé ïëåáñ,
ó÷åííß •ðèñòà ïðî  ìèëîñåðäß  é  ìèð  áóëî  âòðà÷åíî  íàçàâæäè.
•ðèñòèßíñüêà   öåðêâà   ñàìà  ñòàëà  ïàí³âíèì  êëàñîì.  ‚îãíèùà
³íêâ³çèö³¿ ³ êðîâ ’ðèäößòèë³òíüî¿  â³éíè,  ùî  é  äîñ³  äàþòüñß
âçíàêè  â  ³âí³÷í³é  ²ðëàíä³¿,  ïîêàçàëè, ßê ìàëî ëèøèëîñß â³ä
öüîãî â÷åííß áðàòåðñüêî¿ ëþáîâ³ é òåðïèìîñò³.  ªâðå¿â,  ó  ßêèõ
çàõ³äí³  íàö³¿  çàïîçè÷èëè  ÷àñòèíó  ñâîº¿  ðåë³ã³¿,  ãðàáóâàëè
êîðîë³ é ï³ääàâàëà òîðòóðàì ³íêâ³çèö³ß,  âîíè  çàçíàâàëè  òèñß÷
àêò³â ³ñòîðè÷íî¿ íåâäß÷íîñò³.
     óëî  á  õèáíî  ââàæàòè,  ùî  çóñèëëß  âåëèêèõ  ìàã³â áóëè
ìàðíèìè. €âàòàðè ñõîäßòü, ùîá äîïîìîãòè ëþäñòâó, à  íå  çðîáèòè
ñåáå    îá'ºêòîì   îáîæíþâàííß.   ‚îíè   ïðàãíóòü,   àáè   ìàñè
êîðèñòóâàëèñß ¿õí³ì ñâ³òëîì ³ íå ñòâîðþâàëèñß çàñòèãë³ ñèñòåìè,
ùî äóøàòü æèâó äóìêó.
     —è áóâ ²ñóñ çàìîëîäó  â  ²íä³¿?  ’åîëîãè  òàêó  ìîæëèâ³ñòü
â³äêèäàþòü.  €  òèì  ÷àñîì  êàòîëèöüê³  ì³ñ³îíåðè  ”ðàíö³ñêî äå
€çâåäî é ²ïïîë³òî „åç³äåð³ íàä³ñëàëè ç ’³áåòó (â³äïîâ³äíî  1631
³  1715  ðîê³â) çíà÷èì³ ïîâ³äîìëåííß, ßê³ é íèí³ çáåð³ãàþòüñß â
á³áë³îòåö³ ‚àò³êàíó.
     àâ³òü  ñüîãîäí³  òóðèñòàì,  ùî  â³äâ³äóþòü   ˜ð³íàãàð   ó
Šàøì³ð³,   ïîêàçóþòü   òàê   çâàíó   "ƒðîáíèöþ   ²ñóñà"  â  ö³é
íåõðèñòèßíñüê³é ÷àñòèí³ ñâ³òó. ³ëß ö³º¿ ãðîáíèö³  ²ññè  í³áèòî
ìàþòü  ì³ñöå ÷óäåñí³ çö³ëåííß, à äèâí³ ïàõîù³ ñïîâíþþòü ïîâ³òðß
á³ëß ñïîðóäè ãðîáíèö³.
     1887 ðîêó Œèêîëà îòîâè÷, ðîñ³éñüêèé  æóðíàë³ñò,  â³äâ³äàâ
‹àäàêõ,  ò³áåòñüêó  ïðîâ³íö³þ  ²íä³¿,  ³  çóïèíèâñß â ìîíàñòèð³
Œóëüáåê.  ‰îãî  íàñòîßòåëü,  ëþäèíà  îñâ³÷åíà,   ïîêàçàâ   éîìó
íàïðî÷óä  äàâíþ  êíèãó, ßêó ââàæàâ îïèñîì æèòòß ìîëîäîãî ²ñóñà,
çâàíîãî â òåêñò³ ²ññà. †óðíàë³ñòà íåàáèßê çàö³êàâèëà  öß  äàâíß
ò³áåòñüêà  êíèãà,  ³ ïðè äîïîìîç³ ïåðåêëàäà÷à ç ìîíàñòèðß •³ì³ñ
ïåðåêëàâ ¿¿  ôðàíöóçüêîþ  ìîâîþ.  îâåðíóâøèñü  ó  ªâðîïó,  â³í
îïóáë³êóâàâ  ¿¿  â  àðèæ³,  à  çãîäîì  ³  â ‹îíäîí³ ï³ä íàçâîþ
"åâ³äîìå æèòòß •ðèñòà".
     ‡íàìåííî, ùî ïàðèçüêèé êàðäèíàë îòåëë³  øàëåíî  ïðîòèä³ßâ
ö³é ïóáë³êàö³¿. “ èì³ ³íøèé êàðäèíàë ïðîïîíóâàâ îòîâè÷ó ñóìó,
ßêà  ç ëèõâîþ ïåðåêðèâàëà éîãî âèòðàòè íà ïîäîðîæ äî ²íä³¿, àáè
òîé íå ïóáë³êóâàâ êíèãè. Šè¿âñüêèé àðõ³ºïèñêîï íàñò³éëèâî ðàäèâ
éîìó  íå  äðóêóâàòè  êíèãè.  Žñòàííº  ïîïåðåäæåííß  áóëî   êóäè
ñåðéîçí³øèì,  í³æ  ïîïåðåäí³,  áî  ï³çí³øå,  êîëè  ïîâåðíóâñß â
îñ³þ,  Œ.  îòîâè÷  çàçíàâ   ïåðåñë³äóâàíü   ç   áîêó   ‘èíîäó
ïðàâîñëàâíî¿  öåðêâè  ³  çà  éîãî  ðåêîìåíäàö³ºþ  áóâ  âèñëàíèé
öàðñüêîþ æàíäàðìåð³ºþ äî ‘èá³ðó.
     ’å, ùî â³äîìèé ïèñüìåííèê ïîñòàâèâ íà êàðòó íå  ëèøå  ñâîþ
êàð'ºðó,  à  é  æèòòß, âî÷åâèäü ñâ³ä÷èòü ïðî ïåðåêîíàí³ñòü ö³º¿
ëþäèíè, ßêà âèäàëà â ªâðîï³ ò³áåòñüêó êíèãó.
     åðåêëàä  îòîâè÷à  ÷³òêî  îêðåñëþº,  ßê³  îáëàñò³   ²íä³¿
â³äâ³äàâ  ²ñóñ:  "‚³äòàê  â³í ïîëèøèâ åïàë ³ ƒ³ìàëàéñüê³ ãîðè,
ñïóñòèâñß â  äîëèíó  àäæïóòàíè  ³  ïðîäîâæèâ  ïóòü  íà  çàõ³ä,
ïðîïîâ³äóþ÷è  ð³çíèì  íàðîäàì ïðî âèùó äîñêîíàë³ñòü ëþäèíè". –ß
õðîí³êà ñâ³ä÷èòü, ùî ²ñóñ ïîáóâàâ  íå  ëèøå  â  ²íä³¿,  à  é  ó
ƒ³ìàëàßõ, îáèòåë³ ìàã³â.
     åâí³ñòü,  ùî  ²ñóñ ïîäîðîæóâàâ ïî ²íä³¿, âèñëîâëþº ³ òàêà
ïîâàæíà îñîáà, ßê áðèòàíñüêèé ðåçèäåíò ó Šàøì³ð³ (1911 ð.)  ñåð
”ðåíñ³ñ  Ÿíãõàçáåíä.  Žñü  ùî  â³í  ïèøå  â  êíèç³ "Šàøì³ð": "“
Šàøì³ð³ áëèçüêî 1900 ðîê³â òîìó æèâ ñâßòèé íà ³ì'ß ‰óñ €ñàô, ùî
ïðîïîâ³äóâàâ ïðèò÷àìè ³ ïðè  öüîìó  âæèâàâ  áàãàòî  òèõ  ïðèò÷,
ßêèìè êîðèñòóâàâñß ³ •ðèñòîñ -- ñêàæ³ìî, ïðèò÷ó ïðî ñ³ß÷à. ‰îãî
ãðîáíèöß  çíàõîäèòüñß  â  ˜ð³íàãàð³  ³, çà ïåðåêàçîì, çàñíîâíèê
ñåêòè êâàä³àí³ ‰óñ €ñàô ³ ²ñóñ -- îäíà é òà ñàìà îñîáà".
     åðøèé ïðåì'ºð-ì³í³ñòð  ²íä³¿  „æàâàõàðëàë  åðó  â  êíèç³
"îãëßä íà ñâ³òîâó ³ñòîð³þ" é ñîá³ çãàäóº öåé ïåðåêàç: "îâñþäè
â –åíòðàëüí³é €ç³^- â Šàøì³ð³, ‹àäàêõó, ’³áåò³ ³ íàâ³òü äàë³ íà
ï³âí³÷  ³ñíóº  òâåðäå  ïåðåêîíàííß  â  òîìó,  ùî ²ñóñ, àáî ²ññà
"ïîäîðîæóâàâ ó öèõ êðàßõ".
     “  êíèç³  Œ.  åð³õà  "‚îðîòà  â  ìàéáóòíº"  (èãà,  1936)
íàâîäßòüñß  ö³êàâ³  ïîäðîáèö³  ïðî íàâ÷àííß ²ñóñà çàìîëîäó: "Œè
÷óëè é ³íøó ëåãåíäó, ßê •ðèñòîñ ùå ìîëîäèì ïðèáóâ  äî  ²íä³¿  ç
êàðàâàíîì  êóïö³â  ³  ßê  â³í  âèâ÷àâ âèùó ìóäð³ñòü ó ƒ³ìàëàßõ.
Š³ëüêà âåðñ³é ö³º¿  ëåãåíäè  ìè  ÷óëè  â  ‹àäàêõó,  ‘³íöçßí³  é
Œîíãîë³¿, ïðîòå âñ³ âîíè ñõîäßòüñß â îäíîìó: •ðèñòîñ ïåâíèé ÷àñ
ïåðåáóâàâ ó ²íä³¿ òà €ç³¿".
     1967   ðîêó   ò³áåòñüê³  åì³ãðàíòè  îïóáë³êóâàëè  â  ²íä³¿
"’³áåòñüêî-øàíøóíñüêèé   ñëîâíèê",   äå   âì³ùåíî   òåêñòè   ³ç
ñòàðîâèííèõ  êíèã  ðåë³ã³¿  îí. Žäèí ³ç ïàðàãðàô³â íàäçâè÷àéíî
ö³êàâèé: "—óäîòâîðåöü …ññåñ ïðèéøîâ òîä³ äî  êðà¿íè  ˜àíøóí-Œàð
(³âí³÷íèé  ’³áåò)". ‚ ³íøîìó óðèâêó îïèñóºòüñß, ßê öåé ó÷èòåëü
…ññåñ (àáî …øà) ïðîïîâ³äóâàâ ó åðñ³¿ â ïåðøîìó ñòîë³òò³  íàøî¿
åðè.
     …ññåñ   â³äíîñèòüñß   äî  íàéâèùèõ  áîæåñòâ  ðåë³ã³¿  îí.
‘âßùåííà òàíêà  (ïðàïîð)  ïîñë³äîâíèê³â  ðåë³ã³¿  îí  çîáðàæàº
€ä³-óääó  (àáî  éîãî  åêâ³âàëåíò  îí)  ó  öåíòð³, ç ìàéáóòí³ì
ìåñ³ºþ ë³âîðó÷ ³ …ññåñ ïðàâîðó÷. Žñü ùî êàæå ðàäßíñüêèé  ó÷åíèé
ðîí³ñëàâ  Šóçíºöîâ  ("àéêàë",  1969,  No  3):  "Ÿ  ââàæàþ,  º
ï³äñòàâè äîïóñêàòè, ùî …ññåñ -- öå ²ñóñ. ðîòå, ïîãîäüòåñß,  ùî
ïîâ³ðèòè  â  éîãî  ïîäîðîæ  äî  ’³áåòó ìîæíà ëèøå òîä³, êîëè ìè
çíàéäåìî äîñèòü ïåðåêîíëèâ³ ñâ³ä÷åííß  öüîãî".  –å  äîñë³äæåííß
ðîáèòü çíà÷íèé âíåñîê ó ã³ïîòåçó ïðî ïîäîðîæ ²ñóñà äî €ç³¿, õî÷
³ íàëåæèòü âîíî á³ëüøå íàóêîâöþ, àí³æ òåîëîãó ÷è òåîñîôó.
     ’àºìíå  â÷åííß  ‘õîäó  ñòâåðäæóº,  í³áè  ñàìå  â  áðàòñòâ³
åññåí³â ïîñòàëî õðèñòèßíñòâî ³ í³áè ñàì ²ñóñ áóâ åññåíîì, ßê  ³
²îàí  •ðåñòèòåëü.  èòàííß ïðî òå, ÷è áóëè åññåíè àáî òåðàïåâòè
(ºâðåéñüê³ ÷åíö³) çâ'ßçàí³ ç ïåðøèìè õðèñòèßíàìè, áóëî âèð³øåíî
öåðêîâíèì  ³ñòîðèêîì  III  ñòîë³òòß  ºïèñêîïîì  ªâñåá³ºì,  ßêèé
çàßâèâ,  ùî  "ñòàðîäàâí³  òåðàïåâòè  áóëè  õðèñòèßíàìè,  à ¿õí³
ïèñàííß áóëè íàøèìè ªâàíãåë³ßìè ³ ïîñëàííßìè".
     „àòóâàííß æèòòß ²ñóñà ìîæå âèßâèòèñß õèáíèì.  ªâàíãåë³ß  æ
áî  áóëè íàïèñàí³ ÷åðåç ñòîë³òòß, à òî é äâà ï³ñëß ñìåðò³ ²ñóñà
•ðèñòà,  à  öå  --  íàäòî  äîâãèé  â³äòèíîê   äëß   ³ñòîðè÷íîãî
ïîâ³äîìëåííß.  „èâíî,  ùî  ‰îñèô  ”ëàâ³é,  ³ñòîðèê 1 ñòîë³òòß ç
àëåñòèíè, âçàãàë³ íå çãàäóº ²ñóñà é  õðèñòèßí,  õî÷  ³  äîñèòü
äåòàëüíî  îïèñóº  ð³çí³  òîä³øí³  ñåêòè  â  àëåñòèí³. èìñüêèé
ïàòðèö³é ë³í³é ‘òàðøèé, àâòîð "ðèðîäíè÷î¿ ³ñòîð³¿",  îïèñóþ÷è
ƒóäåþ  áëèçüêî  70-ãî ðîêó íîâî¿ åðè, çãàäóº íåâåëèê³ ïîñåëåííß
åññåí³â íà óçáåðåææ³ Œåðòâîãî  ìîðß,  àëå  îáõîäèòü  ö³ëêîâèòîþ
ìîâ÷àíêîþ  õðèñòèßí,  õî÷  ¿õ íàòîä³ ìàëî áóòè êóäè á³ëüøå, í³æ
åññåí³â. ”³ëîí  €ëåêñàíäð³éñüêèé  ââàæàâ,  ùî  åññåí³â  ó  âñ³é
àëåñòèí³  íàë³÷óâàëîñß  ëåäâå  ÷îòèðè  òèñß÷³. ”³ëîí, ñó÷àñíèê
²ñóñà é õîðîøèé â÷åíèé, òàêîæ íå çãàäóº õðèñòèßíñüêîãî  ðóõó  â
ñâî¿õ  òâîðàõ. ’àëìóä òåæ íå çãàäóº ²ñóñà äî òðåòüîãî ñòîë³òòß,
à íàâ³òü êîëè öå  ðîáèòü,  ïîñèëàºòüñß  ëèøå  íà  çîâí³øí³,  íå
ðàâèíñüê³ äæåðåëà.
     € òåïåð ñïðîáóºìî ñòèñëî ïðîàíàë³çóâàòè ä³ßííß ïðîðîê³â.
     ƒîëîâíîþ  ì³ñ³ºþ  ïðîðîêà  Œîéñåß  áóëî  ñòâîðèòè  â³ðó  â
óí³âåðñàëüíå  áîæåñòâî,  íå  âò³ëåíå  í³  â  ëþäñüê³é,   í³   â
òâàðèíí³é,  í³  â  àñòðîíîì³÷í³é ïîäîá³, ßê öå áóëî ç êàì³ííèìè
áîãàìè  êîëèøí³õ  ÷àñ³â.  –å  ïðàãíåííß  àáñòðàêö³¿   â   åïîõó
³äîëîïîêëîííèöòâà  áóëî  äëß  ðåë³ã³¿  ð³øó÷èì  êðîêîì  âïåðåä.
“ïðîäîâæ ³ñòîð³¿ êîíöåïö³þ Œîéñåß ïðî  ºäèíîãî  áîãà  ñïðèéíßëè
³íø³  íàðîäè;  âîíà  ñïðèßëà  çàãàëüíîìó  ïîñòóïó  öèâ³ë³çàö³¿.
„åñßòü çàïîâ³äåé  ßâëßþòü  ñîáîþ  ÷óäîâèé  åòè÷íèé  êîäåêñ  äëß
öèâ³ë³çîâàíîãî ñóñï³ëüñòâà. –å ùå îäèí âíåñîê Œîéñåß íå ëèøå íà
áëàãî  ²çðà¿ëþ,  à  é  óñüîãî  ëþäñòâà.  ‘ë³ä äîäàòè, ùî â³ðà â
ïðèõ³ä ìåñ³¿ -- ñêëàäîâà ÷àñòèíà ³óäåéñüêî¿ ðåë³ã³¿.
     Šîëè ìàíäð³âíèé êóïåöü Œàãîìåò ïîáà÷èâ ó ïå÷åð³  àðõàíãåëà
ƒàâðè¿ëà  (íà  ãîð³ •³ðà), à ïîò³ì ³ íà ñêåë³, êîëè ïåðåáóâàâ ó
ö³ëêîâèòîìó ðîçïà÷³, ïî÷àëàñü ³ñòîð³ß ³ñëàìó. –ß áàãàòà  ëþäèíà
æèëà   ïðîñòî,   ìàéæå   ïî-ñïàðòàíñüêè.   àä³ëåíèé  áëèñêó÷èì
ïðàêòè÷íèì ðîçóìîì, â³í áóâ çäàòíèé ³ äî àáñòðàêòíèõ  ðîçäóì³â.
à  íüîãî  ç³éøëî îäêðîâåííß, ùî áîæåñòâåííà âîëß îáóìîâëþº âñå
òâîðåííß, òîìó ëþäè ïîâèíí³ ï³äêîðßòèñß ¿é. Ÿê  ³  Œîéñåé,  â³í
ïîâàëèâ  ³äîë³â  ³ ïðîãîëîñèâ ºäèíîãî áîãà -- àëëàõà, à ñåáå --
éîãî ïðîðîêîì. Œàãîìåò äàâ âîëþ ñâî¿ì ðàáàì,  ñòàâ  æèòè  ñåðåä
á³äíèõ  òà óïîñë³äæåíèõ ³ ñâî¿ìè çàêëèêàìè îá'ºäíàâ óñþ €ðàâ³þ.
åðåìîæåíèì  ïðîïîíóâàâñß  âèá³ð:  êîðàí  ç   éîãî   áðàòñòâîì,
ð³âí³ñòþ  ³  ìèëîñåðäßì  àáî øàáëß ïðîðîêà. ‘àìå â òàêèé ñïîñ³á
ìóñóëüìàíè, "íîñ³¿  áîæåñòâåííî¿  âîë³",  ï³äêîðèëè  çåìë³  â³ä
€ðàâ³¿  äî  ²ñïàí³¿.  €ðàáè  ïî÷àñòè âðßòóâàëè ñïàäîê êëàñè÷íî¿
åïîõè; âîíè ïåðåêëàëè ñâîºþ ìîâîþ áàãàòî ãðåöüêèõ ³  ëàòèíñüêèõ
òðàêòàò³â,  à òîä³ ïåðåäàëè ‡àõ³äí³é ªâðîï³. ‘âîãî ÷àñó ³ìïåð³ß
ìàâð³â áóëà ºäèíîþ  öèâ³ë³çîâàíîþ  äåðæàâîþ  ñâ³òó  ç  ÷óäîâèìè
óí³âåðñèòåòàìè,   äå   áåçë³÷   ñòóäåíò³â   âèâ÷àëè   ìåäèöèíó,
àñòðîíîì³þ, ìàòåìàòèêó é ³íø³ íàóêè. ªäèíèì ñâ³òëîì, ùî ñßßëî â
ìîðîö³  ñåðåäíüîâ³÷÷ß,  áóëî  ñâ³òëî,  ùî  ïðîìåí³ëî  â  çåìëßõ
³ñëàìó.
     Ÿê  ³  ³óäà¿çì,  ³ñëàì  â÷èòü,  ùî  Œóíòàçàð,  àáî  Œàõä³,
ìàéáóòí³é   ìåñ³ß,    ïðèéäå    â³äêðèòè    åðó    áîæåñòâåííî¿
ñïðàâåäëèâîñò³.  ‘ïèñîê  ïðîðîê³â íàñïðàâä³ çíà÷íî äîâøèé. ‘ë³ä
çãàäàòè á ‡îðîàñòðà, ‹àî –çè, Šîíôóö³ß, Œàõàâ³ðó, ƒóðó àíàêà é
³íøèõ. „îñèòü  ñêàçàòè,  ùî  âñ³  â÷åííß,  ßê³  ãðóíòóþòüñß  íà
áðàòåðñòâ³  ëþäåé,  ïðßìî  ÷è îïîñåðåäêîâàíî ïîõîäßòü ç îáèòåë³
‚åëèêèõ ìàã³â.
     ²ñòîòíî,  ùî  ïîïðè  âåëèêó  ð³çíèöþ  â  äåòàëßõ,  óñ³  ö³
äîêòðèíè  ïðèçíà÷àëèñß  äëß ïåâíî¿ ÷àñòèíè ñâ³òó ³ àäðåñóâàëèñß
ö³ëêîì ïåâí³é åïîñ³. ‚îíè íå ìàþòü àáñîëþòíî¿  âàðòîñò³,  áî  æ
³ñòèíà    â³äíîñíà.   åë³ã³éí³   óñòàíîâêè   ñïðè÷èíèëèñß   äî
íåçë³÷åííèõ â³éí ³ æîðñòîêèõ ïåðåñë³äóâàíü ëþäåé.  –üîãî  á  íå
ñòàëîñü,  ßêáè  íàðîäè  çðîçóì³ëè,  ùî  ðåë³ã³¿  òâîðèëèñß  äëß
ïîñòóïó ëþäñòâà. åë³ã³¿ òâîðèëèñß äëß íàðîäó,  à  íå  íàâïàêè.
îë³òè÷í³  ñèñòåìè  âèíèêàþòü  äëß  ëþäñòâà,  ³ ëþäè íå ïîâèíí³
ñòàâàòè ¿õíüîþ æåðòâîþ.
     Šîëè ‘îëîíà çàïèòàëè, ÷è äàâ â³í ãðåêàì  íàéêðàù³  çàêîíè,
â³í  â³äïîâ³â:  "àéêðàù³  ç  òèõ,  ßê³  âîíè çäàòí³ ïðèéíßòè".
²ºðàðõ³ß ˜àìáàëè ïðèíîñèòü ëþäñòâó çàêîíè ³ â÷åííß, ßê³  ìîæóòü
ïðèñëóæèòèñß  ëþäèí³  íà  ïåâíîìó  â³äòèíêó  ÷àñó.  ‚ íàñòóïíèõ
ðîçä³ëàõ áóäå ðîçãëßíóòî ïåð³îäè÷í³ ïîßâè ïîñëàíö³â ˜àìáàëè,  à
òàêîæ  ñïðîáè  ìóäðåö³â  çàïîá³ãòè  íàñèëüñòâó  é êðîâîïðîëèòòþ
óïðîäîâæ ³ñòîð³¿.

        8. €Ž‹‹Ž²‰ “ ’²…’²

     •ðèñòèßíñüêà öåðêâà çðîáèëà âñå ìîæëèâå,  àáè  ïðåäñòàâèòè
€ïîëëîí³ß  ’³àíñüêîãî  ßê ì³ô ÷è, ïðèíàéìí³, ïîðîäæåííß ñàòàíè.
—óäåñà  €ïîëëîí³ß  áåíòåæèëè  ïåðøèõ  îòö³â  öåðêâè,   â   ÷îìó
ïåðåêîíóþòü  ñëîâà  žñò³íà Œàðòèðà: "—èì ïîßñíèòè, ùî òàë³ñìàíè
€ïîëëîí³ß ìîãëè ïðîòèä³ßòè ñèë³  õâèëü,  ïîñëàáëþâàòè  â³òðè  é
çóïèíßòè  íàïàäè  õèæèõ  çâ³ð³â;  òîä³ ßê ÷óäåñà ƒîñïîäà íàøîãî
çáåðåãëèñß ëèøå â ïåðåêàçàõ, ÷óäåñà €ïîëëîí³ß êóäè ÷èñëåíí³ø³ é
óñï³øíî ïðîßâëßþòüñß ó ôàêòàõ íàñò³ëüêè êîíêðåòíèõ, ùî çáèâàþòü
ç ïàíòåëèêó â³ðóþ÷èõ".
     ²ñòîðè÷í³ ñâ³äîöòâà  ï³äòâåðäæóþòü  ðåàëüí³ñòü  €ïîëëîí³ß.
²ñòîð³ß  èìó ñâ³ä÷èòü, ùî ³ìïåðàòîð Šàðàêàëëà çáóäóâàâ õðàì íà
éîãî ÷åñòü, à €ëåê-ñàíäð ‘åâåð  óñòàíîâèâ  ñòàòóþ  €ïîëëîí³ß  ó
âëàñíîìó  õðàì³.' Šàï³òîë³éñüêèé ìóçåé ó èì³ é äî ñüîãîäí³ ìàº
áþñò €ïîëëîí³ß ’³àíñüêîãî.
     ²ìïåðàòðèöß žë³ß „îìíà,  äðóãà  äðóæèíà  ‘åïòèì³ß  ‘åâåðà,
íàñò³ëüêè  çàõîïèëàñß  æèòòßì  €ïîëëîí³ß,  ùî â äâîõñîòîìó ðîö³
íîâî¿ åðè äîðó÷èëà ”ëàâ³þ ”³ëîñòðàòó  ñòâîðèòè  éîãî  æèòòºïèñ.
•î÷  àïîëëîí³é ³ áóâ ñó÷àñíèêîì ²ñóñà, çàâäàííß ”³ëîñòðàòà áóëî
ïðîñò³øèì,  àí³æ  ó  ÷îòèðüîõ  ºâàíãåë³ñò³â,   áî   ³ìïåðàòðèöß
ïåðåäàëà éîìó äåâ'ßíîñòî ñ³ì ëèñò³â €ïîëëîí³ß, êíèãè Œîðàãåíà é
ùîäåííèê  „àì³ñà.  ‚èõîäèòü, êíèãà ”ëàâ³ß ”³ëîñòðàòà áàçóâàëàñß
íà ïîâàæíèõ äîêóìåíòàõ, õî÷ â³í  ³  ïèøå  ïðî  íà÷åáòî  êàçêîâ³
ïîä³¿.
     €ïîëëîí³é  ’³àíñüêèé  íàðîäèâñß  â Šàïïàäîê³¿ (ñüîãîäí³ --
–åíòðàëüíà ’óðå÷÷èíà) â 4 ð. äî í. å., ñàìå òîãî ðîêó, êîëè, ßê
ââàæàþòü, íàðîäèâñß ²ñóñ.  ‚³í  áóâ  âèñîêèì,  ãàðíèì  ³  âêðàé
ðîçóìíèì.  Šîëè  éîìó  ñïîâíèëîñß  ÷îòèðíàäößòü  ðîê³â, â÷èòåë³
â³äìîâèëèñß  â÷èòè  éîãî,  áî  â³í  çíàâ  á³ëüøå,   í³æ   âîíè.
˜³ñòíàäößòè  ðîê³â  â³í ï³øîâ ñëóæèòè â õðàì …ñêóëàïà é ïðèéíßâ
ï³ôàãîð³éñüê³ îá³òíèö³. ðîâàäß÷è àñêåòè÷íå æèòòß, â³í íåâäîâç³
íàäçâè÷àéíî ðîçâèíóâ ñâî¿ çä³áíîñò³  ßñíîâèäöß  ³  ö³ëèòåëß.  ²
âîäíî÷àñ  ñì³ëèâî  â³äñòîþâàâ  ³äå¿  ñîö³àëüíî¿ ñïðàâåäëèâîñò³,
âèêðèâàþ÷è   âèçèñêóâà÷³â.   ”³ëîñòðàò   îïèñóº   âèïàäîê    ³ç
ñïåêóëßö³ºþ   çåðíîì,  ÷åðåç  ùî  âîíî  ñòàëî  íåäîñòóïíèì  äëß
á³äíßê³â. Œîëîäèé €ïîëëîí³é  ãí³âíî  çâåðòàºòüñß  äî  òîðãîâö³â
çåðíîì:  "‡åìëß  --  ìàòè  äëß  âñ³õ,  âîíà  ñïðàâåäëèâà,  à âè
íåñïðàâåäëèâ³, áî çàç³õàºòå íà òå, ùî âîíà ìàòè ëèøå âàì!  Ÿêùî
íå  ïîêàºòåñß,  ß  íå  äàì âàì æèòòß íà í³é!" îãðîçà ïîä³ßëà é
çóïèíèëà áåçñîðîìíèõ ñïåêóëßíò³â.
     ‡ëàì ó æèòò³ ìîëîäîãî  íåîï³ôàãîð³éöß  íàñòàâ  òîä³,  êîëè
æðåöü   õðàìó  €ïîëëîíà  „àôí³éñüêîãî,  âèêîíóþ÷è  âîëþ  áîã³â,
ïåðåäàâ  éîìó  ê³ëüêà  ìåòàëåâèõ  ïëàñòèíîê   ç   âèð³çüáëåíèìè
ä³àãðàìàìè. ’î áóëà êàðòà ïîäîðîæ³ ³ôàãîðà ÷åðåç ïóñòåë³, ð³êè
é  ãîðè,  ³ç ñëîíàìè òà ³íøèìè ñèìâîëàìè, ßê³ âêàçóâàëè íà øëßõ
ô³ëîñîôà ñàìå äî ²íä³¿.  àïîëëîí³é  âèð³øèâ  ïðîéòè  òèì  ñàìèì
ìàðøðóòîì ³ ïî÷àâ ãîòóâàòèñß äî òðèâàëî¿ ìàíäð³âêè.
     “  ‚àâ³ëîí³ éîãî ÷óäåðíàöüêà ïîâåä³íêà òàê ïðèâàáèëà öàðß,
ùî òîé çàïðîïîíóâàâ €ïîëëîí³þ ïîáóòè äîâøå  â  éîãî  êðà¿í³.  “
³íåâ³¿  àïîëëîí³é  çóñòð³â  àññ³ð³éöß  „àì³ñà,  ßêèé ñòàâ éîãî
ïðîâ³äíèêîì,  â³ääàíèì  òîâàðèøåì  ³  ó÷íåì.  ‘àìå  „àì³ñó   ìè
çàâäß÷óºìî â³äîìîñòßìè ïðî ¿õí³ ìàíäðè â ²íä³¿ òà ’³áåò³.
     ³ñëß  òðèâàëî¿  ³  âèñíàæëèâî¿ ïîäîðîæ³ àïîëëîí³é ³ „àì³ñ
ïåðåòíóëè ²íä ³ ïðîäîâæèëè øëßõ äî ƒàíãó. „åñü ó  äîëèí³  ƒàíãó
âîíè  çâåðíóëè  íà ï³âí³÷ äî ƒ³ìàëà¿â ³ â³ñ³ìíàäößòü äí³â ï³øêè
ï³äí³ìàëèñß â ãîðè. –åé øëßõ ìàâ ïðèâåñòè ¿õ ó ³âí³÷íèé  åïàë
àáî  ’³áåò. àïîëëîí³é ìàâ êàðòó, òîæ äîñòåìåííî çíàâ, äå øóêàòè
îáèòåëü ìóäðåö³â.
     îïðè öþ âïåâíåí³ñòü €ïîëëîí³ß, ç íèìè ïî÷àëî ä³ßòèñß ùîñü
äèâíå, îñîáëèâî êîëè âîíè íàáëèçèëèñß äî ìåòè ñâîº¿ ïîäîðîæ³. “
íèõ ñêëàëîñß âðàæåííß, í³áè øëßõ, ßêèì âîíè éøëè,  ðîçòàâàâ  çà
íèìè.  ‚îíè  îïèíèëèñß  â  ì³ñö³,  ßêå  çäàâàëîñß íåðåàëüíèì --
ïåéçàæ ïîñò³éíî ì³íßâñß ³ ïåðåì³ùóâàâñß, ³ ïîäîðîæí³  íå  ìîãëè
çàïàì'ßòàòè  æîäíî¿  ïåâíî¿  ì³òêè. ðî òàêå ñàìå ðîçïîâ³äàëè é
÷åðåç ñòîë³òòß ³íø³ äîñë³äíèêè,  ßêèõ  ïðîâ³äíèêè  â³äìîâëßëèñß
âåñòè  ó  "ì³ñöåâ³ñòü,  çàáîðîíåíó  áîãàìè".  –å  ï³äòâåðäæóþòü
äèâîâèæí³ ïðèãîäè, çãàäóâàí³ ”³ëîñòðàòîì.
     ‡íåíàöüêà ïåðåä €ïîëëîí³ºì ³  „àì³ñîì  ïîñòàâ  òåìíîøê³ðèé
þíàê  ³ çâåðíóâñß äî ô³ëîñîôà ïî-ãðåöüêîìó, òàê, í³áè âæå ÷åêàâ
éîãî: "‚àø³ ñóïóòíèêè ìóñßòü ëèøèòèñß  òóò,  à  âè  ðóøàéòå  çà
ìíîþ.  ’àê  çâåë³ëè â÷èòåë³". ‘ëîâî "â÷èòåë³" ïðîëóíàëî ó âóõàõ
€ïîëëîí³ß ï³ôàãîð³éñüêèì äçâ³íî÷êîì, â³í ðàäî ïîëèøèâ íîñ³¿â  ³
ïîêëàæó, âçßâøè ç ñîáîþ ëèøå â³ääàíîãî „àì³ñà.
     Šîëè €ïîëëîí³ß ïðåäñòàâèëè ïðàâèòåëþ ìóäðåö³â íà ³ì'ß ²àðõ
÷è •³àðõ  (ñâßòèé  ïðàâèòåëü),  â³í  áóâ âðàæåíèé òèì, ùî çì³ñò
ëèñòà, ßêîãî â³í çáèðàâñß ïåðåäàòè ïðàâèòåëþ, óæå â³äîìèé òîìó.
‡íàâ òîé ïîäðîáèö³ ïðî éîãî ñ³ì'þ ³ ïðî  âñ³  ïðèãîäè  òðèâàëî¿
ïîäîðîæ³, ïî÷èíàþ÷è ç Šàïïàäîê³¿.
     €ïîëëîí³é  ïåðåáóâàâ  ó  òðàíñã³ìàëàéñüêîìó  ðàéîí³ ê³ëüêà
ì³ñßö³â. ‡à öåé ÷àñ âîíè ç „àì³ñîì áà÷èëè íåéìîâ³ðí³  ðå÷³:  ßê
³ç   êðèíèöü,   ñêàæ³ìî,  áèëè  ñòîâïè  áëàêèòíîãî  ñâ³òëà.  –³
"ïàíòàðáå", àáî "ñâ³òí³ êàìåí³", ñâ³òèëè òàê  ßñêðàâî,  ùî  í³÷
ïåðåòâîðþâàëàñß  íà  äåíü.  ’àê³ æ ÷óäåñí³ ëàìïè áà÷èâ ó ’³áåò³
îòåöü •àê ó XIX ñòîë³òò³.
     ‡à „àì³ñîì, æèòåë³  öüîãî  ì³ñòà  âèêîðèñòîâóâàëè  åíåðã³þ
ñîíöß.  Œóäðåö³ âîëîä³ëè ëåâ³òàö³ºþ, çä³éìàëèñß íà òðè ôóòè íàä
çåìëåþ. ³ íàâ³òü øèðßëè â ïîâ³òð³. €ïîëëîí³é  áà÷èâ  öåðåìîí³þ,
íà  ßê³é ìóäðåö³ âäàðßëè îá çåìëþ ñâî¿ìè ïîñîõàìè é çíîñèëèñß â
ïîâ³òðß.  ðî  òàê³  ñàì³  ôåíîìåíè  ñïîâ³ùàº  ó  XX   ñòîë³òò³
äîñë³äíèöß   „åâ³ä-³ë,   ùî   ïîñèëþº  ö³íí³ñòü  ”³ëîñòðàòîâî¿
ðîçïîâ³ä³.
     àóêîâ³ é  ³íòåëåêòóàëüí³  äîñßãíåííß  â  öüîìó  íåçíàíîìó
ì³ñö³  òàê  âðàçèëè  €ïîëëîí³ß,  ùî  â³í  ëèøå  çã³äëèâå êèâíóâ
ãîëîâîþ, êîëè •³àðõ ìîâèâ  éîìó:  "’è  ïðèéøîâ  äî  ëþäåé,  ßê³
çíàþòü óñå".
     „àì³ñ  çàçíà÷àº,  ùî  ¿õí³  ã³ìàëàéñüê³ ãîñïîäàð³ "æèëè íà
çåìë³ ³ âîäíî÷àñ íå íà  í³é".  —è  íå  îçíà÷àº  öåé  çàãàäêîâèé
âèñë³â,   ùî   ìóäðåö³  áóëè  çäàòí³  æèòè  â  äâîõ  ñâ³òàõ  --
ìàòåð³àëüíîìó é äóõîâíîìó? €áî  ÷è  íå  ìàþòü  âîíè  çâ'ßçêó  ç
³íøèìè   ïëàíåòàìè?  ¯õíß  ñîö³àëüíà  ñèñòåìà,  î÷åâèäíî,  áóëà
îáùèííîþ, áî, ßê ñêàçàâ  €ïîëëîí³é,  "âîíè  íå  ìàëè  í³÷îãî  ³
âîäíî÷àñ  âîëîä³ëè  âñ³ìà  áàãàòñòâàìè  ñâ³òó".  ™î æ äî ¿õíüî¿
³äåîëîã³¿, òî ïðàâèòåëü •³àðõ ñïîâ³äóâàâ êîñì³÷íó ô³ëîñîô³þ, çà
ßêîþ "‚ñåñâ³ò -- æèâà ³ñòîòà".
     Šîëè íàñòàâ ÷àñ ïðîùàòèñß, €ïîëëîí³é ìîâèâ  ìóäðåößì  ã³ð:
"Ÿ  ïðèáóâ äî âàñ ñóøåþ, à âè â³äêðèëè ìåí³ ñâîºþ ìóäð³ñòþ øëßõ
íå ëèøå ìîðåì, à é íåáîì. ‚ñå, ÷îãî âè ìåíå íàâ÷èëè. ß  ïåðåäàì
ãðåêàì, ³ ßêùî ß íå äàðåìíî ïèâ ç ÷àø³ ’àíòàëà, òî ðîçìîâëßòèìó
ç  âàìè  òàê,  í³áè  âè  ïîðó÷". —è íå âèðàçíå öå ñâ³ä÷åííß, ùî
éäåòüñß ïðî òåëåïàòè÷íèé çâ'ßçîê?
     €ïîëëîí³é  ’³àíñüêèé  îòðèìàâ   äîðó÷åííß   â³ä   äóõîâíèõ
â÷èòåë³â ñâ³òó. î-ïåðøå, â³í ìóñèâ çàêîïàòè ßê³ñü òàë³ñìàíè ÷è
ìàãí³òè  â  ì³ñößõ, ßê³ ïîâèíí³ áóëè ìàòè â ìàéáóòíüîìó âàæëèâå
³ñòîðè÷íå çíà÷åííß. —è íå áóëè òî îñêîëêè çàãàäêîâîãî —³íòàìàí³
ç áàøòè ˜àìáàëè? î-äðóãå, ô³ëîñîô ìóñèâ ðîçõèòàòè òèðàí³þ èìó
³ îñëàáèòè ðåæèì, ùî ãðóíòóâàâñß íà ðàáñòâ³. Žáîº ñïóñòèëèñß íà
ð³âíèíè ²íä³¿ ³ ïóñòèëèñß â äîâãó çâîðîòíó ïóòü.  àðåøò³  âîíè
äîñßãëè  ‘ìèðíè,  äå,  çã³äíî  ç  âêàç³âêîþ  •³àðõà,  €ïîëëîí³é
çíàéøîâ ñòàòóþ ñâîãî îñòàííüîãî ïåðåðîäæåííß ßê àëàìåäà. „àì³ñ
ï³äêðåñëþº, ùî €ïîëëîí³é áåç íàéìåíøèõ  çóñèëü  çíàéøîâ  ì³ñöå,
âêàçàíå ìóäðèì ïðàâèòåëåì.
     Šîëè  ïðîðîê  ïðèáóâ  ó  ²òàë³þ, ðèìñüê³ âëàñò³ âëàøòóâàëè
éîìó äîïèò. à çàïèòàííß "™î âè äóìàºòå ïðî åðîíà, €ïîëëîí³þ?"
ãðåöüêèé ìóäðåöü â³äïîâ³â: "‚è ââàæàºòå, ùî â³í ïðîñëàâèâ  ñåáå
ñï³âîì,  à  ß  ãàäàþ,  â³í áè á³ëüøå ïðîñëàâèâñß, ßêáè ìîâ÷àâ".
‘êàçàòè òàêå â òîé ÷àñ,  êîëè  ðèìñüêèé  óðßä  ïðîâîäèâ  ÷èñòêó
ô³ëîñîô³â,  áóëî âêðàé ðèçèêîâàíî. åâäîâç³ €ïîëëîí³é ’³àíñüêèé
ïîñòàâ ïåðåä ðèìñüêèì òðèáóíàëîì, äå ñòàëàñß íåçâè÷àéíà  ïîä³ß.
Šîëè ïðîçåêóòîð (îáâèíóâà÷) ðîçãîðíóâ çãîðòîê ³ç çâèíóâà÷åííßìè
ïðîòè  €ïîëëîí³ß,  ë³òåðè é ñëîâà ïî÷àëè ðîçïëèâàòèñü ³ çíèêàòè
íà î÷àõ âðàæåíîãî ïðîçåêóòîðà! ‡àì³ñòü îáâèíóâà÷óâàëüíîãî  àêòó
â  ðóêàõ  òðèáóíàëó  ëèøèâñß  ÷èñòèé  ñóâ³é, ³ ñóää³ õî÷-íå-õî÷
ìóñèëè â³äïóñòèòè €ïîëëîí³ß.
     Žäíàê çà ‚åñïàñ³àíà ìóäð³ñòü €ïîëëîí³ß  áóëî  îö³íåíî  òàê
âèñîêî,  ùî  â³í  ñòàâ ðàäíèêîì ðèìñüêîãî ³ìïåðàòîðà. Šîëè òðîí
ïîñ³â  ñèí  ‚åñïàñ³àíà  ’³ò,  €ïîëëîí³é  ïîðàäèâ  éîìó  ïðàâèòè
ïîì³ðêîâàíå.  îâèé  ³ìïåðàòîð  â³äïîâ³â: "‚³ä ñåáå ³ â³ä ñâîº¿
êðà¿íè ß âèñëîâëþþ òîá³ ïîäßêó ³ çàïàì'ßòàþ òâî¿ ïîðàäè".
     “ ëèñò³ äî îðãàí³çàòîð³â Žë³ìï³éñüêèõ ³ãîð,  íà  ßê³  éîãî
çàïðîñèëè  ïî÷åñíèì  ãîñòåì,  €ïîëëîí³é  íàòßêàº  íà ìåòó ñâîº¿
ì³ñ³¿: "‚è çàïðîøóºòå ìåíå íà ³ãðè Žë³ìï³¿ é  ïîñëàëè  äî  ìåíå
íàâ³òü  ïîñë³â. Ÿ á îõî÷å ïîäèâèâñß âàø³ ô³çè÷í³ çìàãàííß, ßêáè
öå  íå  â³äâîë³êàëî  ìåíå  â³ä  êóäè  á³ëüøî¿  àðåíè  ìîðàëüíî¿
áîðîòüáè".
     ²ìïåðàòîð  ’³ò ïðàâèâ óñüîãî äâà ðîêè; ï³ñëß íüîãî íà òðîí
ç³éøîâ éîãî áðàò „îì³ö³àí, ëþäèíà íàäòî æîðñòîêà  é  ðîçáåùåíà,
àáè äîñëóõàòèñß äî ïîðàä ïðîðîêà. ‘õ³äíà çîâí³øí³ñòü €ïîëëîí³ß,
éîãî   áîðîäà   é   äîâãå   âîëîññß   äðàòóâàëè   „îì³ö³àíà,  ³
â³ñ³ìäåñßòèï'ßòèð³÷íîãî ìóäðåöß áóëî çâèíóâà÷åíî â ñâßòîòàòñòâ³
é  êîíñï³ðàö³¿,  òîáòî  â  "àíòèðèìñüê³é"  ä³ßëüíîñò³.  ‚èñîêèé
âåëè÷íèé ô³ëîñîô, ßêèé çíàâ „îì³ö³àíà ùå äèòèíîþ, íå ïðèõîâóâàâ
ïðåçèðñòâà   äî   íüîãî.  àòðèö³¿  òðèâîæèëèñß,  áî  ïàì'ßòàëè
çàãàäêîâ³ ïîä³¿ ï³ä ÷àñ ñóäó  íàä  €ïîëëîí³ºì  çà  åðîíà.  ™îá
óáåðåãòèñß   â³ä   ïóáë³÷íîãî   ïðîâàëó,  „îì³ö³àí  ³  òðèáóíàë
çàïðîïîíóâàëè ìóäðåöþ çíßòè äåßê³ çâèíóâà÷åííß, ßêùî òîé âèçíàº
ñåáå âèííèì.
     €ïîëëîí³é, ùî ñòîßâ ïåðåä ³ìïåðàòîðîì çàãîðíóâøèñü ó ïëàù,
ìîâèâ: "’è ìîæåø óâ'ßçíèòè ìîº ò³ëî, àëå íå äóøó. “ò³ì,  íàâ³òü
ò³ëî  òè  óâ'ßçíèòè íåñïðîìîæíèé". ² çíåíàöüêà ìîâ ðîç÷èíèâñß â
ñïàëàõîâ³ ñâ³òëà íà î÷àõ òèñß÷ îøåëåøåíèõ ðèìñüêèõ ãðîìàäßí, ùî
çàïîâíèëè  ãëßäàöüê³  ãàëåðå¿.  ³ñëß   öüîãî   ðèìñüêèé   óðßä
ðîçâàæëèâî  âèð³øèâ  äàòè  ìóäðåöåâ³  ñïîê³é,  àáè íå âèêëèêàòè
íåâäîâîëåííß ñåðåä éîãî ÷èñëåííèõ ïðèõèëüíèê³â.
     ‚èñòóïàþ÷è ç ïðîìîâîþ â …ôåñ³ 96  ðîêó  í.  å.,  €ïîëëîí³é
’³àíñüêèé,  ßêîìó  íàòîä³  âæå  âèïîâíèëîñß  ñòî  ðîê³â, ðàïòîì
óìîâê, âòóïèâñß ìîòîðîøíèì ïîãëßäîì ó çåìëþ, ïîò³ì  ñòóïèâ  òðè
êðîêè  âïåðåä  ³  çãóêíóâ:  "èéòå òèðàíà, áèéòå!" †èòåë³ …ôåñà
áóëè âðàæåí³ ³ çáåíòåæåí³ -- á³ëüø³ñòü ¿õ ñëóõàëà éîãî  âèñòóï.
€ïîëëîí³é çíîâó âèãóêíóâ: "„ßêóâàòè €ô³í³, òèðàíà ùîéíî âáèòî¿"
‡à  òèõ  ÷àñ³â ïîøòà é íîâèíè ç èìó éøëè íå îäèí äåíü. ’à êîëè
âðåøò³ ïðèáóâ ïîøòîâèé ãîíåöü, òî ïðèâ³ç  çâ³ñòêó,  ùî  â  èì³
âáèòî ³ìïåðàòîðà „îì³ö³àíà. ³ëüøå òîãî, öå ñòàëîñß ßêðàç òîä³,
êîëè  €ïîëëîí³é  âèñòóïàâ  ç³  ñâîºþ  çíàìåííîþ  ïðîìîâîþ. „àòà
ñìåðò³  ô³ëîñîôà  ³  ì³ñöå  éîãî  ïîõîâàííß  íåâ³äîì³.  —è  ì³ã
€ïîëëîí³é ïðîæèòè ïîíàä ñòî ðîê³â, ùî ¿õ â³í, ßê â³äîìî, äîñßã?
—è   íå   ïîâåðíóâñß  â³í,  áóâà,  â  òðàíñã³ìàëàéñüêó  îáèòåëü
ó÷èòåë³â?
     Œ³ñ³þ  €ïîëëîí³ß  ìîæíà  ââàæàòè  óñï³øíîþ,  îñê³ëüêè  â³í
çàïî÷àòêóâàâ åïîõó ï'ßòè äîáðèõ ³ìïåðàòîð³â, ùàñëèâó åðó åðâè,
’ðàßíà,  €íäð³àíà,  €íòîí³ß  ³ß  ³ Œàðêà €âðåë³ß. Žñòàíí³ äâîº
áóëè âåëèêèìè  ³äåàë³ñòàìè  é  ìèñëèòåëßìè.  Œàðê  €âðåë³é  áóâ
ô³ëîñîôîì  ³ ïîñë³äîâíèêîì ëàòîíà; äðóãèé ââàæàâ, ùî ïîêè öàð³
íå ñòàíóòü ô³ëîñîôàìè, ëþäñòâî íå çíàòèìå çîëîòîãî â³êó.
     ’å, ùî  ìóäðèé  €ïîëëîí³é  ’³àíñüêèé  â³äêðèâ  øëßõ  ï'ßòè
äîáðèì ³ìïåðàòîðàì èìó, ñâ³ä÷èòü ïðî õèáí³ñòü äóìêè, í³áè ìàãè
í³÷îãî  íå  ðîáèëè  äëß  ëþäñòâà. Ž÷åâèäíî, âñå ëèõî â òîìó, ùî
ñàìå  ëþäñòâî  ïîñò³éíî  îïèðàºòüñß   ñïðîáàì   ñâî¿õ   ñòðàæ³â
ïðèâíåñòè â ëþäñüê³ ñòîñóíêè çàêîíè äîêòðèíè ‘åðöß.

        9. –€‘’‚Ž …‘‚²’…€ ²Ž€€

     à äåßêèõ ñåðåäíüîâ³÷íèõ êàðòàõ ïîçíà÷åíî çàãàäêîâó êðà¿íó
â €ç³¿,  ùî  ìàº íàçâó "–àðñòâî ïðåñâ³òåðà ²îàííà". ƒåîãðàô³÷íå
âîíî çàéìàº ì³ñöå â³ä ’óðêåñòàíó äî ’³áåòó é  â³ä  ƒ³ìàëà¿â  äî
ïóñòåë³  ƒîá³. –ß êðà¿íà ßâëßº ñîáîþ ö³êàâó àíàëîã³þ âîëîä³ííßì
•³àðõà, ñâßòîãî ïðàâèòåëß, ùî éîãî îïèñàâ ”³ëîñòðàò ó á³îãðàô³¿
€ïîëëîí³ß ’³àíñüêîãî.
     1145 ðîêó ³ñòîðèê Žòòî ç ”ðåéç³íãà íàïèñàâ ïðî  ïðåñâ³òåðà
²îàííà,  öàðß-æåðöß,  ßêèé  "æèâ  çà  ‚³ðìåí³ºþ  ³  åðñ³ºþ  íà
„àëåêîìó  ‘õîä³".  €âòîð  ââàæàâ,  ùî  ìîâà  éäå  ïðî   íàùàäêà
ñòàðîäàâí³õ  ìàã³â,  ßêèõ çãàäóº ªâàíãåë³º, “ õðîí³ö³ €ëüáåð³êà
äå ’ðóà-”îíòåíà ìîâèòüñß, ùî 1165 ðîêó íàä³éøîâ ëèñò â³ä  öüîãî
ñõ³äíîãî   âîëîäàðß   äî   Œàíóåëß  1  Šîìí³íà,  â³çàíò³éñüêîãî
³ìïåðàòîðà. ”ð³äð³õ. 1 àðáàðîññà, ³ìïåðàòîð ñâßùåííî¿ èìñüêî¿
³ìïåð³¿,  òà  ³íø³  êîðîë³  é  ñîá³  îòðèìóâàëè  ïîñëàííß   â³ä
ïðåñâ³òåðà  ²îàííà.  àãàòî ÷îãî ç ö³º¿ äèïëîìàòè÷íî¿ ïåðåïèñêè
çáåð³ãàºòüñß â àðõ³âàõ ‚àò³êàíó; á³ëüø³ñòü òåêñò³â ùå í³êîëè íå
ïóáë³êóâàëèñß.
     27 âåðåñíß 1177 ðîêó ïàïà €ëåêñàíäð III ïîñëàâ  ç  ‚åíåö³¿
ëèñòà  "âèäàòíîìó  é âåëèêîìó öàðþ ²íä³é". Ÿê ñëóøíî ï³äêðåñëþº
Šàòîëèöüêà åíöèêëîïåä³ß, "ñóäß÷è ç ïîäðîáèöü ó ëèñò³, âèäíî, ùî
àäðåñàò  íå   áóâ   ì³ô³÷íèì   ïåðñîíàæåì".   àäñèëàþ÷è   ñâîº
àïîñòîëüñüêå   áëàãîñëîâåííß   "çíàìåíèòîìó   ³  âèñîêîìó  öàðþ
³íä³éö³â", ïàïà ïèøå, ùî "÷óâ ïðî íüîãî â³ä  áàãàòüîõ  ³  ÷èòàâ
äîïîâ³äí³,  çîêðåìà ìàã³ñòðà ”³ë³ïïà, íàøîãî äðóãà é ë³êàðß, ùî
ðîçìîâëßâ ç âåëèêèìè ³ äîñòîéíèìè ìóæàìè ‚àøîãî öàðñòâà".
     „îêòîð ”³ë³ïï ïîâ³ç òîãî ëèñòà â €ç³þ. à æàëü,  íåâ³äîìî,
÷èì  ñê³í÷èëàñß  ì³ñ³ß  öüîãî  ïàïñüêîãî  ëåãàòà.  Œîæëèâî, â³í
çàãèíóâ ï³ä ÷àñ  ñâîº¿  ïîäîðîæ³  àáî  æ  çàëèøèâñß  ó  öàðñòâ³
ïðåñâ³òåðà ²îàííà.
     “  ö³é  äàëåê³é  êðà¿í³  áóëî  áàãàòî  äèâ. ‡àãàäêîâèé öàð
ïðàâèâ ñâî¿ì öàðñòâîì çà äîïîìîãîþ ñìàðàãäîâîãî ñê³ïåòðà. åðåä
éîãî ïàëàöîì ñòîßëî ìàã³÷íå äçåðêàëî, â ßêîìó  öàð  ì³ã  áà÷èòè
âñå,  ùî  â³äáóâàëîñß íå ëèøå â éîãî âîëîä³ííßõ, à é ó ñóñ³äí³õ
êðà¿íàõ. ‹³òàþ÷³ äðàêîíè  øâèäêî  ïåðåíîñèëè  ëþäåé  íà  âåëèê³
â³äñòàí³.  "…ë³êñèð  ïðàâäè"  î÷èùàâ  êîæíîãî,  õòî éîãî ïèâ, ³
ñïðèßâ ðîçêðèòòþ éîãî ñïðàâæíüî¿ ñóò³. —åðåç ùî "íå÷èñòèé  äóõ"
íå ì³ã ïðèâëàñíèòè ÷óæå äîáðî ³ öàðñòâî íå ïîòðåáóâàëî
     åâíî,   íàéá³ëüø   âðàæàº  ó  ö³é  êðà¿í³  ôîíòàí  â³÷íî¿
ìîëîäîñò³. Šîëè ã³äí³ ÷îëîâ³êè é æ³íêè õîò³ëè  ñòàòè  ìîëîäèìè,
òî  âèòðèìóâàëè  ï³ñò,  à  òîä³ âèïèâàëè òðè êîâòêè âîäè ç òîãî
ôîíòàíó. ³ñëß öüîãî çíèêàëè íåäóãè é  â³äñòóïàëà  ñòàð³ñòü,  ³
âîíè  çíîâó  ñòàâàëè  òðèäößòèë³òí³ìè. Šàçàëè, ùî ñàì ïðåñâ³òåð
²îàíí ïðîäîâæèâ ó òàêèé ñïîñ³á ñâîº æèòòß äî 562 ðîê³â.
     "Žðëèí³ êàìåí³" íå ëèøå â³äíîâëþâàëè ãîñòðîòó  çîðó,  à  é
ðîáèëè  íåâèäèìèìè  òèõ,  õòî  íîñèâ ¿õ ó ïåðñíßõ. ²íø³ ìàã³÷í³
êàìåí³ ìîãëè íàãð³âàòè ÷è îõîëîäæóâàòè  áóäü-ùî  é  îñâ³òëþâàòè
îêîëèö³   íà   â³ñ³ì   ê³ëîìåòð³â  àáî  æ  îãîðòàòè  ì³ñöåâ³ñòü
ö³ëêîâèòîþ òåìðßâîþ.  ‚õ³ä  äî  ñâßòèëèùà  ç  ìàã³÷íèì  êàìåíåì
îõîðîíßëè  äâîº  ñòàðèõ,  ùî  ïðîïóñêàëè ëèøå äîñòîéíèõ. ‚åëèêà
òðèíàäößòèïîâåðõîâà  áàøòà  çâîäèëàñß  íàä  ì³ñòîì   ïðåñâ³òåðà
²îàííà.   –å   öàðñòâî   íå  çíàëî  á³äíèõ,  â  íüîìó  ïàíóâàëà
ñïðàâåäëèâ³ñòü, à ïðî çëî÷èíè é ïîðîêè íå ÷óëè.
     îçïîâ³ä³ ïðî ìîãóòíüîãî àç³àòñüêîãî âîëîäàðß,  áåçóìîâíî,
õðèñòèßíèíà,  âèêëèêàëè  ñåíñàö³þ  â ªâðîï³. ’î áóëà âàæêà ïîðà
õðåñòîâèõ ïîõîä³â, êîëè áóäü-ßêèé  ñîþç  ç³  ‘õîäîì  áóâ  óêðàé
áàæàíèì.   –èì  ³  ïîßñíþºòüñß  çàö³êàâëåííß  äåðæàâ  ³  öåðêâè
öàðåì-ñâßùåíèêîì ²íä³¿.
     •î÷ ó ðîçïîâ³äßõ ïðî  ïðåñâ³òåðà  ²îàííà  ÷èìàëî  âèãàäîê,
ðåàëüí³ñòü  îñ³á,  ßê³ âåëè ëèñòóâàííß,-- êîðîë³â, ïàï ³ ñàìîãî
çàãàäêîâîãî  ïðåñâ³òåðà   ²îàííà,--   íå   âèêëèêàº   ñóìí³â³â.
‡íàìåííî,  ùî  öàðñòâî ïðåñâ³òåðà ²îàííà ìàº áàãàòî ñï³ëüíîãî ç
öàðñòâîì •³àðõà, ùî éîãî îïèñàâ  ”³ëîñòðàò  çà  òèñß÷îë³òòß  äî
òîãî.  ƒåîãðàô³÷í³ õàðàêòåðèñòèêè îáîõ êðà¿í âêàçóþòü íà ’³áåò.
Œóäðåö³ îáîõ  öàðñòâ  óì³ëè  êîíòðîëþâàòè  áà÷åííß,  ñòâîðþâàòè
øòó÷íå ñâ³òëî é ë³òàòè â ïîâ³òð³.
     Žäèí  ç  óðèâê³â íàéá³ëüø â³äîìîãî ëèñòà ïðåñâ³òåðà ²îàííà
ìîâèòü ïðî ï³ùàíå ìîðå â éîãî öàðñòâ³, ùî  ìîæå  áóòè  ïóñòåëåþ
ƒîá³.   Ÿêùî   öå   òàê,   òî  ß  ö³ëêîì  çãîäåí  ç  âèñíîâêàìè
àìåðèêàíñüêîãî â÷åíîãî Œåíë³ •îëëà: "Œ³ñöåçíàõîäæåííßì  ³ìïåð³¿
ïðåñâ³òåðà  ²îàííà  º  ðàéîí  ïóñòåë³ ƒîá³, äå ñåðåä ã³ð ñòî¿òü
éîãî çà÷àðîâàíèé ïàëàö. Ÿêùî âè ïîïðîñèòå  ñõ³äíèõ  ïîñâßòíèê³â
îïèñàòè   ï³âí³÷íèé   ðàé,   çâàíèé   „åæóíãîì,  àáî  ˜àìáàëîþ,
çàãàäêîâèì ì³ñòîì àäåïò³â, âîíè ñêàæóòü âàì,  ùî  â³í  ó  ñåðö³
ïóñòåë³  ƒîá³. ‚ ïðåäêîâ³÷íèõ ï³ñêàõ ˜àìî, ñòàðîäàâíüî¿ ìàòåð³,
ñòî¿òü õðàì íåâèäèìîãî óðßäó ñâ³òó".
     ‚èâ÷àþ÷è ³ñòîð³þ XII ñòîë³òòß,  êîëè  øèðèëàñß  ñëàâà  ïðî
ïðåñâ³òåðà  ²îàííà,  ïîì³÷àºø  ö³êàâ³  çá³ãè. Žðäåí õðàìîâíèê³â
áóëî çàñíîâàíî 1118 ðîêó. 1184 ðîêó òðóáàäóð  ³  ðèöàð-òàìïë³ºð
‚îëüôðàì  ôîí  …øåíáàõ  ñêëàâ ïîåìó "’³òóðåëü", â ßê³é çâ³â óñ³
ëåãåíäè ïðî ñâßòèé ƒðààëü. ‚³í ââàæàâ, ùî ³ñíóº çâ'ßçîê ñâßòîãî
ƒðààëþ ç €ç³ºþ ³ îïèñóº éîãî, ßê êàì³íü ("³ êàì³íü öåé  çâåòüñß
ƒðààëåì").  —è  íå ìàâ â³í íà óâàç³ ˜àìáàëó ³ êàì³íü —³íòàìàí³?
‘ï³âåöü …øåíáàõ ñòâåðäæóº, ùî ’³òóðåëü  ïðîæèâ  ï'ßòñîò  ðîê³â.
àçþ÷à ïàðàëåëü ³ç æèòòßì ïðåñâ³òåðà ²îàííà, ùî òðèâàëî ï'ßòñîò
ø³ñòäåñßò  äâà  ðîêè,  ÷è  íå  òàê?  ‘ïðàâä³,  …øåíáàõ ïîâ'ßçóº
ëåãåíäó ïðî ñâßòèé ƒðààëü ç ðîçïîâ³äßìè ïðî ïðåñâ³òåðà  ²îàííà.
‰îãî àðñ³ôàëü ïðèíîñèòü ñâßùåííó ÷àøó ÷è êàì³íü â €ç³þ. "Žòæå,
áà÷èìî, ùî òàºìí³ îðäåíè ªâðîïè áðàëè ó÷àòü â óâ³÷íåíí³ ö³êàâî¿
ëåãåíäè ïðî àç³àòñüêîãî ‚÷èòåëß â÷èòåë³â",-- ïèøå Œåíë³ •îëë.
     ‚êðàé ïðîìîâèñòå é òå, ùî ‚îëüôðàì ôîí …øåíáàõ áóâ ðèöàðåì
îðäåíó  òàìïë³ºð³â,  çàâäßêè ÷îìó çì³ã ïîçíàéîìèòèñß ç òàºìíèìè
â÷åííßìè òàìïë³ºð³â; ïðî íèõ ìîâà ó íàñòóïíîìó ðîçä³ë³.

        10. €’‘’‚€ …”ŽŒ€–²¯ ‘‚²’“

     “ ñâî¿é íàóêîâ³é ïðàö³ ïðî ò³áåòñüêó  éîãó  äîêòîð  ‚.  1.
…âàíñ-‚åíòö   òàê   âèçíà÷àº  ìåòîäè  ïåðåäà÷³  äàâí³õ  òàºìíèõ
äîêòðèí:  "²íêîëè  âîíè  ö³ëêîâèòî  òåëåïàòè÷í³,  ³íêîëè  âêðàé
çàñèìâîë³çîâàí³,  ÷àñòî ëèøå óñí³ é í³êîëè íå êîðèñòóþòüñß ëèøå
ïèñåìíèìè äîêóìåíòàìè". ’³áåòñüêà øêîëà ì³ëàðåïà  êîðèñòóâàëàñß
"ïåðåäà-÷åþ  ÷åðåç  íàø³ïòóâàííß"  ïðè ïîøèðåíí³ ñâî¿õ éîã³÷íèõ
ìåòîä³â òðåíóâàííß ðîçóìó äëß î÷èùåííß äóø³.
     “ III ñò. äî í. å.  ³íä³éñüêèé  ³ìïåðàòîð  €øîêà  çàñíóâàâ
îäíå ç íàéòàºìí³øèõ òîâàðèñòâ ó ñâ³ò³, ùîá çáåðåãòè é ðîçâèíóòè
äàâíþ  íàóêó.  ‚îíî  íàçèâàëîñß ðàòñòâîì äåâ'ßòè; öß ãðóïà, ßê
ââàæàþòü, ä³º â ²íä³¿ ³ ñüîãîäí³. “ XIX ñòîë³òò³  ðîìàí³ñò  ‹ó¿
†àêîë³î,  ùî  òðèâàëèé  ÷àñ  æèâ  ó Šàëüêóòò³, ïî÷óâ â³ä îäíîãî
ïàíä³òà, ùî ïîñâß÷åí³ ²íä³¿ âèâ÷àëè  ðîçóìîâ³  é  ô³çè÷í³  ñèëè
âïðîäîâæ  äâàäößòè òèñß÷ ðîê³â. ’îæ íå äèâíî, ñêàçàâ öåé ³íäóñ,
ùî  ¿õí³  äîñßãíåííß  â   ö³é   ãàëóç³   âèäàþòüñß   ºïðîïåéößì
äèâîâèæíèìè.  ‡àóâàæèìî,  ùî ïàì'ßòü ïðî €øîêó óâ³÷íåíî ïðåì³ºþ
Šàë³íãè, ßêó ùîðîêó ïðèñóäæóº ž…‘ŠŽ  çà  ïîïóëßðèçàö³þ  íàóêè.
Šàë³íãà  --  öàðñòâî,  ùî  éîãî  çàõîïèâ  ³ìïåðàòîð €øîêà ï³ñëß
êðèâàâî¿ â³éíè; ï³ñëß íå¿ â³í ïîêëßâñß í³êîëè âæå íå âîþâàòè, à
â³ääàòè âñ³ ñèëè äóõîâíîìó é êóëüòóðíîìó ðîçâèòêîâ³ ëþäåé.
     •òî òàê³ àäåïòè? €. . ‘³ííåòò,  áðèòàíñüêèé  æóðíàë³ñò  â
²íä³¿,  ùî  óäîñòî¿âñß  ÷åñò³ ïîáóâàòè â ã³ìàëàéñüêîìó áðàòñòâ³
âèñîêèõ  éîã³â,  îçíà÷óº  éîãî  ßê  òàºìíó  îáùèíó  â   ’³áåò³.
‘àíñêðèòñüêà  "‚åäàíòà-ñàðà"  âèçíà÷àº  éîãî  ãîëîâíó ìåòó òàê:
"ðîçâ³þâàííß  ãóñòîãî  ìîðîêó  íåâ³äàííß,   ó   ßêèé   ïîðèíóëî
ëþäñòâî". ‚åëèê³ ìóäðåö³ €ç³¿ íå ëèøå ìóäð³, à é óêðàé ìîãóòí³,
áî "ñèëà çà òèì, õòî çíàº", ñòâåðäæóº €ãðó÷àäà àð³ê÷àé.
     ‡à  äàâíèíè  ëþäè  íàóêè  òðóäèëèñß  òàºìíî, ç ïîêîë³ííß â
ïîêîë³ííß   ïåðåäàþ÷è   çíàííß   íàéäîñòîéí³øèì   ó÷íßì   ÷åðåç
ïîñâß÷åííß.  ’àê  çáåð³ãàëàñü  ³  ðîçâèâàëàñß ìóäð³ñòü, çàì³ñòü
òîãî ùîá ðóéíóâàòèñß ÷è çáî÷óâàòèñß íåâ³ãëàñòâîì.
     "—îìó æ àäåïòè, ßêùî âîíè òàê³ ìóäð³, íå çàëèøèëè  æîäíîãî
ñë³äó  â  ³ñòîð³¿?"-- ñïèòàëè ßêîñü ó ã³ìàëàéñüêîãî ìàõàòìè. "€
÷îìó âè ââàæàºòå, ùî âîíè íå çàëèøèëè ñë³ä³â? -- ñïèòàâ  â³í  ó
â³äïîâ³äü.--  Ÿê  ìîæå  âàø  ñâ³ò ç³áðàòè äîêàçè ä³ßëüíîñò³ öèõ
ëþäåé, ßêùî âîíè ðåòåëüíî ïðèõîâóþòü ¿¿, ùîá æîäåí  ö³êàâèé  íå
ì³ã çà íèìè ïðîñòåæèòè?"
     å  âàæêî  ïåðåêîíàòèñß,  ùî  ç íàéäàâí³øèõ ÷àñ³â ïðàâëß÷³
êîëà ðåâíèâî îáåð³ãàëè ñâ³é àâòîðèòåò ³ íàïîëßãàëè íà òîìó, ùîá
íàðîä ïîêëîíßâñß ëèøå ³äîëàì ñâîº¿ åïîõè;  âèãîòîâëåí³  âîíè  ç
êàìåíþ,  çîëîòà,  ïàïåðó  ÷è ïîâ³òðß. Žáùèíà ³ôàãîðà ç Šðîòîíè
âèâ÷àëà  àñòðîíîì³þ,  ìàòåìàòèêó  é  ô³ëîñîô³þ.   ³ôàãîðó   ìè
çàâäß÷óºìî  ñ³ìîìà íîòàìè ìóçè÷íî¿ ãàìè. ðîòå öþ îáùèíó ìèðíèõ
ó÷åíèõ-âåãåòàð³àíö³â  áðóòàëüíî  ðîç³ãíàëè,  à  áàãàòî  êîãî  ç
ï³ôàãîð³éö³â óáèëè ëèøå çà ¿õí³é íåçâè÷íèé òðèá æèòòß òà ³äå¿.
     Šóìðàíñüêèé  ìîíàñòèð  åññåí³â,  äå  áóëî  íàïèñàíî "èòâó
„³òåé ‘â³òëà  ïðîòè  „³òåé  ’åìðßâè"  ³  ñêîï³éîâàíî  ðóêîïèñè,
â³äîì³  ñüîãîäí³  ßê  "‘óâî¿  Œåðòâîãî  ìîðß", ï³ääàëè ãîí³ííßì
ðèìñüê³ çàãàðáíèêè ²çðà¿ëþ. Ÿê  âèäíî  ç  öèõ  äâîõ  ïðèêëàä³â,
ï³äñòàâ   äëß  çàñåêðå÷óâàííß  øê³ë  ì³ñòåð³é  áóëî  á³ëüø  í³æ
äîñòàòíüî.  –èõ   ô³ëàíòðîï³÷íèõ   ³äåàë³ñò³â   çâèíóâàòèëè   â
êîíñï³ðàö³¿, îñê³ëüêè âñå, ÷îãî á³ëüø³ñòü íåñïðîìîæíà îñßãíóòè,
ßê  ïðàâèëî,  âèêëèêàº  ï³äîçðó  é  âîðîæå ñòàâëåííß, à îòæå, é
ïåðåñë³äóâàííß.
     ²ñòîð³ß  çíàº  áàãàòî  îðãàí³çàö³é  ³  îêðåìèõ  îñ³á,   ùî
ïåðåäàâàëè  ñïåö³àëüí³  ïîñëàííß  ²ºðàðõ³¿  ‘â³òëà  íà  êîðèñòü
ëþäñòâà. ¯õ óñ³ ãîä³  ïåðåðàõóâàòè.  “  íàøîìó  äîñë³äæåíí³  ìè
âèáðàëè  ê³ëüêà  òàêèõ  òîâàðèñòâ,  ùîá âèñâ³òëèòè ãîëîâíó ³äåþ
çîâí³øíüîãî êîëà ³ëîãî áðàòñòâà.
     ²ñòîð³ß ñâ³ä÷èòü, ùî òàê³ îðãàí³çàö³¿ ðàïòîâî ç'ßâëßëèñü ³
òàê ñàìî ðàïòîâî çíèêàëè, ñïîâíèâøè ñâîþ ì³ñ³þ.  –å  ñòîñóºòüñß
ßê  çàõ³äíèõ  îðäåí³â ïîñâß÷åíèõ, òàê ³ áðàòñòâ ‘õîäó. àéá³ëüø
îñâ³÷åí³ ëàìè ’³áåòó ³ ðàäæà-éîãè ²íä³¿ çàâæäè  áóëè  â³ääàíèìè
ñëóæèòåëßìè íåáåñíèõ ó÷èòåë³â.
     ‘õ³äí³   áðàòñòâà  ñóô³¿â,  äðóç³â  ³  äåðâ³ø³â  çàñíóâàëè
àäåïòè.   Šåð³âíèêè   ¿õí³õ   âíóòð³øí³õ    ãðóï    ïðîäîâæóþòü
ñï³ëêóâàòèñß ç âåëèêèìè ìàãàìè.
     Žðäåí  òàìïë³ºð³â  áóëî  çàñíîâàíî  â  àëåñòèí³ 1118 ðîêó
ôðàíöóçüêèìè ðèöàðßìè ƒóãî äå åéíîì, †îôðóà äå  ‘åí-Žìåðîì  òà
³íøèìè.   ‘âßòèé  åðíàð  äå  Šëåðâî  âèçíà÷èâ  éîãî  çàêîíè  é
ðåãëàìåíò. ‰îãî äßäüêî €íäðå äå  Œîíòáàð  çãîäîì  ñòàâ  âåëèêèì
ìàã³ñòðîì.   Žäßãíóò³   â  á³ë³  ïëàù³  ç  ÷åðâîíèìè  õðåñòàìè,
ðèöàð³-òàìïë³ºðè ïðîâàäèëè àñêåòè÷íå æèòòß. ‚ñå  ñâîº  ìàéíî  é
ñòàòêè  âîíè  â³ääàâàëè  îðäåíó,  çàâäßêè  ÷îìó â³í íàäçâè÷àéíî
ðîçáàãàò³â, õî÷à ñàì³ éîãî ÷ëåíè áóëè á³äí³. Žðäåí ìàâ,  òèñß÷³
ïðèëó÷åíèõ  ñëóæèòåë³â  ç  íåàðèñòîêðàòè÷íèõ  âåðñòâ.  ²ºðàðõ³þ
îðäåíó ñêëàäàëè ðèöàð³, ñåðæàíòè, êàïåëàíè é ñëóãè. èöàð³,  ùî
ñêëàäàëè ìåíø³ñòü, ïîõîäèëè ç àðèñòîêðàò³¿.
     –³ëêîì   ³ìîâ³ðíî,  ùî  ðèöàð³-òàìïë³ºðè,  áàãàòî  ç  ßêèõ
âèâ÷èëè  àðàáñüêó  ìîâó  çà  ÷àñ   òðèâàëîãî   ïåðåáóâàííß   íà
‘åðåäíüîìó  ‘õîä³,  ìîãëè  ñïðèéíßòè äåùî ³ç ñõ³äíî¿ ïðàêòèêè ³
íàâ³òü áóòè ïîñâß÷åíèìè â òàºìí³ â÷åííß ãíîñòèê³â.
     ‡à  ñâîº  äâîâ³êîâå  ³ñíóâàííß   îðäåí   òàìïë³ºð³â   ñòàâ
íàéá³ëüøîþ  áàíê³âñüêîþ îðãàí³çàö³ºþ ñâ³òó. ðî÷àíè, ùî éøëè äî
‘âßòî¿ çåìë³, ìîãëè ç áóäü-ßêîãî çíà÷íîãî  ºâðîïåéñüêîãî  ì³ñòà
ïðîñòî  é  áåçïå÷íî  ïåðåðàõóâàòè  ãðîø³  â  ªðóñàëèì  êàíàëàìè
îðäåíó. ³ëüø³ñòü ðèöàð³â òà ¿õ  ñëóæèòåë³â  àæ  í³ßê  íå  áóëè
ñâßòèìè, ïðîòå º ÷èìàëî ñâ³ä÷åíü òîãî, ùî êåð³âíèêè îðäåíó áóëè
ìóäðèìè  é  äîáðèìè  ëþäüìè  ³  âîëîä³ëè ïåâíîþ ÷àñòêîþ òàºìíèõ
çíàíü ‘õîäó.
     ‡   òî÷