Оцените этот текст:




     ---------------------------------------------------------------------
     У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома╒ возьмуць старт вялЁзныя зоркал╦ты Ё
накЁруюцца да дал╦кЁх галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ╒жо ╒  наступным стагоддзЁ,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ╒жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астрал╦тчыка╒ у  бясконцай прасторы.  Аб  Ёх  прыгодах,
л╦се Ё знаходках расказваецца ╒ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╒.


     Ус╦ навокал было аднастайнае,  панылае:  голыя,  разбураныя часам горы,
кратэры  з  апла╒ленымЁ  схЁламЁ,  пясчаныя  плато,  звЁлЁстыя,  як  рэчышчы
колЁшнЁх  рэк,   сухЁя  далЁны.  Нешта  сярэдняе  памЁж  Месяцам  Ё  Марсам.
Углядаючыся ╒ гэты сумны пейзаж,  Балачан Ёншы раз сам здзЁ╒ля╒ся, чаго гэта
╦н  трапЁ╒  сюды,  хаця  менавЁта цераз  ягоную настойлЁвасць Ё  адкрылЁ тут
назЁральную станцыю. Аднак на ЗямлЁ яму ╒с╦ ╒я╒лялася Ёнакшым.
     Экспедыцыя  Тура╒ца,  якая  вярнулася  з  прасторы  па╒стагоддзя назад,
за╒важыла на  гэтай  планеце сЁстэмы Лаланда нешта незвычайнае.  Быццам,  як
толькЁ  дал╦кЁ Ё  яркЁ  Лаланд хава╒ся за  небасхЁлам Ё  на  небе  блакЁтным
россыпам успыхвалЁ зоркЁ,  у  вузкЁх  цяснЁнах,  што  былЁ  паблЁзу  стаянкЁ
зоркал╦та Тура╒ца, узнЁкалЁ таямнЁчыя шорахЁ.
     Тады Тура╒цу не вельмЁ паверылЁ. Ад планеты, якую папярэднЁя экспедыцыЁ
назвалЁ Каменным мячыкам,  нЁхто нЁчога незвычайнага не чака╒.  Паведамленне
паклалЁ ╒  архЁ╒,  Ё  там яно праляжала аж  да  таго часу,  пакуль на яго не
наткну╒ся ╦н, Балачан.
     Хто  Ёншы на╒рад цЁ  звярну╒ бы  ╒вагу на  гэтыя радкЁ мЁж  вялЁзнай па
аб'╦му Ё  разнастайнасцЁ ЁнфармацыЁ,  якую даставЁла экспедыцыя.  Балачан жа
любЁ╒ касмЁчныя загадкЁ,  лЁчы╒,  што  кожная з'ява павЁнна мець тлумачэнне.
Гэта не мела.
     Балачан адшука╒ Тура╒ца,  якЁ  ╒жо не  хадзЁ╒ у  прастору,  Ё  папрасЁ╒
расказаць пра тыя шорахЁ больш падрабязна, чым было ╒ справаздачы. НачальнЁк
экспедыцыЁ нЁчога асаблЁвага не  дада╒.  Сказа╒,  што  Ёх  уразЁла адчуванне
нейкай перамены ╒  начным жыццЁ планеты,  Ё  хаця яны  яе  не  зразумелЁ,  у
дз╦ннЁку,  аднак,  зрабЁлЁ запЁс.  Чаму не пранЁклЁ ╒ сутнасць?  ПашкадавалЁ
часу,  бо  нЁчога пэ╒нага не бачылЁ.  Балачан,  калЁ ╒жо яму што ╒бЁвалася ╒
галаву,  рабЁ╒ся напорыстым. ╗н цэлы дзень туза╒ пытаннямЁ Тура╒ца, Ё ╒рэшце
╒ густым тумане, якЁ ахутва╒ таямнЁцу шораха╒, нЁбы блЁсну╒ няпэ╒ны промнЁк.
У адну з начэй, як успомнЁ╒ Туравец, у Ёх двойчы прападала рады╦сувязь памЁж
зоркал╦там Ё  пошукавымЁ групамЁ,  якЁя  працавалЁ  ╒  цяснЁнах.  Ненадо╒га,
хвЁлЁны на тры кожны раз. Прычыну высветлЁць, аднак, не ╒далося.
     СпецыялЁсты зоркал╦та тады  выказалЁ  меркаванне,  што  ва  ╒сЁм  было,
вЁдаць, вЁнаватае пераменнае сЁлавое поле планеты, якое на той выпадак магло
рэзка  ╒змацнЁцца.  ╡  хаця  нЁхто  раней  гэтага поля  не  за╒важа╒,  слова
"пераменнае" адыграла сваю ролю Ё з вывадам спецыялЁста╒ пагадз'шЁся. Таму Ё
трапЁла паведамленне Тура╒ца на  палЁцу ╒  сховЁшча.  А  Балачана супадзенне
насцярожыла.
     Пасля размовы з  Тура╒цом Балачан распача╒ бурную дзейнасць.  ХадзЁ╒ па
камЁтэтах  АкадэмЁЁ  навук,  даказва╒,  пераконва╒,  патрабава╒.  ╡  дамогся
свайго.  Разам  з  двума добраахвотнЁкамЁ,  такЁмЁ ж  шукальнЁкамЁ касмЁчных
таямнЁц - Камаем Ё ТарасевЁчам, - ╦н апыну╒ся на Каменным мячыку. З таго дня
прайшло ╒жо сорак зямных сутак,  а  ╦н  ус╦ яшчэ не мог па-шчырасцЁ сказаць,
дарэмна цЁ  не  ляцелЁ яны  сюды.  КалЁ Ё  была таямнЁца,  то  планета моцна
трымала яе,  паспяхова хаваючы ад чужых вачэй Ё вушэй.  Здавалася, не хопЁць
таго года, якЁ бы╒ адмераны Балачану Ё таварышам на пошукЁ таямнЁцы планеты.
     Кожны вечар адзЁн з Ёх тройкЁ адпра╒ля╒ся да цяснЁн,  дзе людзЁ Тура╒ца
адзначылЁ начныя шорахЁ.  Там была створана назЁральная станцыя. Ва ╒тульным
домЁку,  абсталяваным дасканалай тэхнЁкай,  можна  было,  не  баючыся нЁчога
непрадбачанага,  сачыць за тым,  што адбываецца на схЁлах гор Ё ╒ далЁнах. А
сачыць,  уласна,  не было за чым.  Пра╒да,  шорахЁ ╒знЁкалЁ.  Чуйныя прыборы
╒ла╒лЁвал!  нешта падобнае на рух,  быццам нехта спрытны Ё  асцярожны кра╒ся
па╒з  сцены назЁральнай станцыЁ.  ПрынамсЁ,  так  гучалЁ ╒  навушнЁках гэтыя
шорахЁ.  Але калЁ Ёх пакЁдалЁ Ёстоты, то былЁ яны, напэ╒на, невЁдзЁмкамЁ, бо
на экранах нЁ разу не мЁльгну╒ нават цень.  ╡ Камай з ТарасевЁчам ус╦ часцей
за╒важалЁ Балачану,  што  шорахЁ хутчэй за  ╒с╦  ╒знЁкаюць у  вынЁку значнай
рознЁцы дз╦нных Ё  начных  тэмператур,  якЁя  параджаюць пэ╒ныя  электрычныя
з'явы.
     Гэта было вельмЁ падобна на  пра╒ду,  Ё  ╒  Балачана пасля такЁх размо╒
пачынала трывожна ныць  сэрца.  ╗н  пакутлЁва дума╒  тады,  цЁ  не  дапусцЁ╒
памылкЁ,  падда╒шыся ╒я╒най загадкавасцЁ выпадку.  Потым перакананасць брала
верх.  ШорахЁ ж ЁснавалЁ,  а сЁлавое поле -  не.  ╡ нават калЁ ╦н з хлопцамЁ
высветлЁць, чаму перарывалася сувязь, вядома, калЁ гэтая з'ява мае дачыненне
да планетных умо╒,  то Ё тады яны не дарэмна прыбылЁ сюды.  Але,  як на тое,
сувязь працавала бездакорна, Ё Балачан губля╒ся, што яму разгадваць - шорахЁ
цЁ правалы ╒ сувязЁ.
     - Слухай,  Балачан,  -  сказа╒ аднойчы ТарасевЁч,  вярну╒шыся з начнога
дзяжурства, - давай адкладз╦м наша паляванне за шорахамЁ. Ус╦ ро╒на, калЁ Ёх
робяць зданЁ, мы Ёх не за╒важым.
     Наставала ранЁца Ёх  сорак першага дня на  Каменным мячыку.  У  дал╦кай
вышынЁ засвяцЁлЁся няпэ╒ныя залацЁстыя водблЁскЁ.
     - Падман,  бутафорыя,  -  працягва╒ ТарасевЁч,  кЁваючы на  пасвятлелае
неба.  -  Гэта сЁмвалЁчная атмасфера не захо╒вае нЁ цяпла, нЁ холаду. Таму Ё
трашчыць ус╦ навокал.
     - Уначы? - нечакана пачулася з суседняга пакоя, дзе спа╒ Камай.
     Балачан прыслуха╒ся.  У  гэтым пытаннЁ-рэплЁцы мЁльгну╒ нейкЁ прыхаваны
сэнс.
     - Табе мала начных? - ТарасевЁч зазЁрну╒ у пакой таварыша.
     - Мала!  -  Камай выйша╒,  не апрану╒шыся,  у трусах,  нЁбы былЁ яны на
роднай ЗямлЁ, а не за трыль╦ны кЁламетра╒ ад яе. - Ты мне скажы, чаму ╒дзень
мы нЁчога падобнага не чуем?
     - Бо не слухаем,  - пацЁсну╒ плячыма ТарасевЁч Ё падышо╒ да столЁка, на
якЁм дзяжурны Балачан рыхтава╒ яму сняданак. - Быка з'е╒ бы!
     - Учора слуха╒, - не адстава╒ Камай.
     ТарасевЁч насмешлЁва зЁрну╒ на  яго  Ё  адправЁ╒ у  рот  ладны  кавалак
смажанага мяса. Не пражава╒шы добра, з'едлЁва спыта╒:
     - Трашчыць?
     - Як тонкЁ л╦д пад нагамЁ...
     Камай бы╒ сур'╦зны, Ё Балачан раптам адчу╒ непакой.
     - Пакуль ты вартава╒ зданЁ, я пара╒но╒ва╒ запЁсы шума╒...
     - ╡ што? - не вытрыма╒ Балачан.
     - ╗сць рознЁца.  Дакладней,  уначы выдзяляюцца Ёншыя шумы, вЁдаць, тыя,
якЁя мы  ╒мо╒на называем шорахамЁ.  -  ╗н  заскочы╒ у  лабараторыю Ё  прын╦с
стужку,  на  якой  пяро  асцылографа пакЁнула  хвалепадобныя сляды.  -  Вось
паглядзЁце самЁ.
     Балачан бы╒  гатовы  расцалаваць Камая.  Але  стрыма╒ эмоцыЁ,  пабая╒ся
кпЁна╒ вострага на  язык ТарасевЁча.  ╡  яшчэ яму  было нЁякавата,  што гэта
простая думка аб  пара╒наннЁ шума╒ прыйшла ╒  галаву не яму,  старшаму ╒  Ёх
маленькай групе,  а  Камаю,  хлопцу,  якЁ толькЁ-толькЁ скончы╒ унЁверсЁтэт.
Узя╒шы стужку, ╦н нЁчога не сказа╒ таварышам Ё зачынЁ╒ся ╒ лабараторыЁ.
     - Што гэта са старым?  - здзЁвЁ╒ся ТарасевЁч. Балачан бы╒ старэй Ёх год
на дзесяць, не болей. Аднак Ём, дваццацЁпяцЁгадовым, ╦н здава╒ся пажылым. Да
таго ж,  яны не  забывалЁ,  што за яго плячыма адкрыцц╦ л╦су зоркал╦та,  якЁ
адправЁ╒ся некалЁ да Палукса. Таму Ё называлЁ Балачана памЁж сабой старым.
     - А ты спакойны? - не адказваючы, спыта╒ Камай.
     - ПарсекЁ -  не тая адлегласць,  якую мераюць дзеля забавы.  Я  таксама
хачу знайсцЁ нешта новае. ╡ нЁ ты, нЁ стары не можаце папракнуць мяне, што я
раблю нешта не так. Але хЁба мая вЁна, што мы гонЁмся за мЁражом?
     - Не верыш Балачану?
     - Я не ╒ адпачынку Ё буду рабЁць ус╦, што ╦н загадае.
     - Ты нЁбы перакладваеш адказнасць.
     - ДзЁвак ты,  Камай,  у  нас адзЁн л╦с.  Але я аддаю перавагу надзейнай
ЁдэЁ.
     Камай хаце╒ нешта адказаць на гэта. ТарасевЁч перабЁ╒ яго:
     - Даруй, я стамЁ╒ся.
     Камай пачака╒,  пакуль ╦н  пойдзе,  Ё  падышо╒ да  акна.  ╡х  база была
абсталявана на  тэрасе,  якая  ╒тварылася на  па╒дн╦вым схЁле  старой  гары.
Тэраса  была  ро╒ная,  як  спецыяльна  прыгладжаная,  навЁсала  над  шырокай
далЁнай,  Ё з яе добра прагледжвалЁся нават аддаленыя на дзесяткЁ кЁламетра╒
горы. Самае месца для базы на планеце, дзе няма зручных дарог.
     Акно было шырокае, на ╒сю сцяну, Ё прапускала столькЁ святла, што часам
Камаю  здавалася,  нЁбы  ╦н  фЁзЁчна адчувае,  як  хвалЁ  фатона╒ нястрымным
патокам  урываюцца  ╒  памяшканне Ё  вось-вось  змятуць  хлЁпкую  празрыстую
перашкоду на  сваЁм  шляху,  якой  была  шыба  з  тонкага  пластыку.  Святла
даходзЁла столькЁ,  што  без  цьмяных акуляра╒ немагчыма было до╒га глядзець
праз акно -  нават блЁзкЁя прадметы злЁвалЁся ╒  адно Ё  ╒  вачах з'я╒лялася
рэзь.
     Але людзЁ не хацелЁ заценьваць сва╦ акно. Пасля до╒гЁх год, праведзеных
у чорнай прасторы воддаль ад роднага Сонца, Ём Ё чужы Лаланд з яго нясцерпна
яркЁмЁ  праменнямЁ раптам  зда╒ся блЁзкЁм.  Яны  не  маглЁ  нацешыцца з  яго
святла.
     Недзе там,  унЁзе,  дзе ад далЁны,  як прапЁленыя,  адгалЁно╒валЁся тры
вузкЁя  камянЁстыя  цяснЁны,  прытулЁлася  назЁральная  станцыя.  Адсюль  яе
простым вокам не разгледзець - маленькЁ, на адну аператарскую залу домЁк без
акон.  Уначы,  калЁ вядуцца назЁраннЁ, яны непатрэбныя. ╡х замяняюць экраны,
звязаныя з гравЁметрамЁ,  ЁнфралакатарамЁ, сейсмографамЁ, энерга╒ло╒нЁкамЁ Ё
ЁншымЁ прыборамЁ,  якЁя  патрэбны,  каб  нават  малекула,  чужародная гэтаму
асяроддзю, не засталася неза╒важанай.
     Камаю ╒спомнЁлася яго першае дзяжурства на назЁральнай станцыЁ. Балачан
прапанава╒ тады пабыць разам.  ╗н адмовЁ╒ся.  З упартасцЁ. Хаця на добры лад
варта было згадзЁцца.  Бо  тая  ноч  далася яму  ╒  знакЁ.  ╗н  бы╒  увесь у
напружаным чаканнЁ  нечага  таямнЁчага якое  вось-вось  павЁнна  адбыцца  за
сценкамЁ домЁка.  Не  адрыва╒ вачэй ад экрана╒,  прыслухова╒ся да ма╒клЁвага
дынамЁка. Хутка ╒ яго пачало мроЁцца ╒ вачах, Ё ╦н ужо не разуме╒, цЁ то яму
здалося,  цЁ  то  на  самай  справе  на  экране  лакатара паплылЁ  няпэ╒ныя,
зменлЁвых абрыса╒ ценЁ.  ╗н нават прапусцЁ╒ першы шорах.  Да яго дайшло, што
дынамЁк ажы╒  толькЁ тады,  калЁ  шорах  па╒тары╒ся.  Аднак шорахЁ былЁ  яго
адзЁным здабыткам,  як высветлЁлася ранЁцай.  ╡ не толькЁ яго,  як аказалася
пазней...
     - ЯкЁм здаецца свет праз чорныя акуляры?
     Камай азЁрну╒ся. Балачан стая╒ побач.
     - Нешта мы не так робЁм.
     Балачан адвярну╒ся ад акна, агледзе╒ пакой - прасторны, амаль без мэблЁ
- два сталы Ё некалькЁ крэсла╒, усмЁхну╒ся:
     - Жыв╦м, як на ЗямлЁ.
     - А працуем, як у космасе.
     Зно╒  нешта  трывожнае для  сябе  пачу╒  Балачан у  гэтых словах Камая.
Пасур'╦зне╒, спыта╒:
     - Абрыдла?
     Камай пама╒ча╒, быццам правяра╒ сябе, проста адказа╒:
     - Не.
     Балачан задаволена кЁ╒ну╒ галавой, прапанава╒:
     - Пабываем у цяснЁнах, зараз?
     ГравЁл╦т апусцЁ╒ся побач са станцы╦нным домЁкам. Лаланд ужо схава╒ся за
горы,  Ё  ╒  далЁне  зрабЁлася цемнавата.  Балачан  выскачы╒  з  кабЁны,  са
здавальненнем  расправЁ╒  мускулы.   На  прыцярушаным  тонкЁм  пластом  пылу
каменным доле вЁднелЁся сляды,  пакЁнутыя ЁмЁ  ╒  мЁнулыя прыезды.  А  далей
прасцЁралася няходжаная цалЁна.
     - Яшчэ адзЁн доказ на карысць ТарасевЁча, - зазначы╒ Камай.
     Балачан нЁчога не  адказа╒ Ё,  нахЁлЁ╒шы галаву,  пакрочы╒ да ╒вахода ╒
блЁжэйшую цяснЁну. Камай, сочачы за адбЁткамЁ яго падэшва╒ на пыле, пастая╒,
аж пакуль ╦н не схава╒ся за павароткай,  Ё тады пайшо╒ за Ём.  Каменны мячык
бы╒ меншы за  Зямлю,  Ё  вага людзей тут была адпаведна меншая.  Аднак ногЁ,
адвыклыя ад  працяглай нагрузкЁ,  шаркалЁ,  чаплялЁся за  скрытыя пад  пылам
зацвярдзелыя камякЁ,  падгЁналЁся на ро╒ным месцы.  Камаю падумалася, што Ём
трэба больш рухацца,  часцей рабЁць вылазкЁ па наваколлЁ.  Гэта Ё для справы
будзе карысна,  бо  яны па  сутнасцЁ нЁчога пра планету не ведаюць,  ва ╒сЁм
даверылЁся вывадам экспедыцыЁ Тура╒ца.  А  ╦сць жа  тут,  напэ╒на,  Ё  Ёншыя
цЁкавыя куткЁ.
     КалЁ Камай павярну╒ у  цяснЁну,  Балачан бы╒ ужо далекавата.  ╗н крочы╒
больш упэ╒нена,  лягчэй,  чым Камай. На адлегласцЁ нават не за╒важалася, што
╦н  апрануты ╒  скафандр,  Ё  каб не  гермашлем -  празрысты блЁскучы шар на
галаве, можна было б падумаць, што чалавек у звычайным зямным убраннЁ.
     ЦяснЁна была до╒гая Ё  вузкая.  Яе  гранЁтныя бакЁ амаль не  пашыралЁся
╒версе,  былЁ гладкЁя Ё  ро╒ныя,  як аблЁцаваныя.  Камай ужо заглядва╒ сюды,
калЁ ставЁлЁ станцыю.  Тады ╒ яго не хапЁла часу, каб па-сапра╒днаму ацанЁць
гэту прыгажосць.  А ╒ начныя дзяжурствы Балачан не дазваля╒ выходзЁць вонкЁ,
ды ╒ цемры нЁчога гэтага Ё не ╒бачыш.
     Не╒забаве Балачан спынЁ╒ся,  узня╒ галаву, нешта выглядаючы на стромкЁм
схЁле.
     - Што там? - крыкну╒ Камай.
     Балачан пачака╒ яго, тады растлумачы╒:
     - Тут пачынаецца зона найбольшай акты╒насцЁ шораха╒.
     Камай слЁзгану╒ позЁркам па каменнай сцяне.  НЁчога адметнага. Такая ж,
як Ё на пачатку цяснЁны. На╒рад цЁ маглЁ шорахЁ ╒знЁкаць недзе тут.
     - Гэ-эй, турысты, дзе вы блукаеце?
     Голас  прагуча╒ неспадзявана.  Камай з  Балачанам здзЁ╒лена павярнулЁся
тварамЁ адзЁн да аднаго Ё засмяялЁся.  Не,  гэта была не вестка ад таго, хто
шоргае нябачнымЁ падэшвамЁ па планеце ╒начы. Гэта бы╒ знак ад ТарасевЁча.
     - Хутка вернемся, - паабяца╒ Балачан таварышу, якЁ выклЁка╒ Ёх з базы.
     - Як за╒с╦ды,  нЁчога новага?  - шлемафон дакладна перада╒ ЁронЁю, якую
╒кла╒ у свае словы ТарасевЁч.
     - А што б ты хаце╒? - пакры╒дзЁ╒ся Камай.
     - НЁчога, бо я нЁчога не чакаю.
     - Га,  Балачан!  Давай дакажам малаверу Ё знойдзем жывую Ёстоту вунь на
той гары! - Камай раптам развесялЁ╒ся. - Я веру Тура╒цу.
     - Якая патэтыка! - не сунЁма╒ся ТарасевЁч. - А ты што скажаш, камандор?
     - Абед гатовы?
     ТарасевЁч папярхну╒ся, а Камай зарагата╒.
     Пазней,  калЁ  яны  ╒трох  сядзелЁ  за  абедзенным сталом,  Балачан сам
вярну╒ся да гэтай размовы.
     - Мы дапускаем памылку,  -  нечакана для таварыша╒ сказа╒ ╦н,  - вельмЁ
даверылЁся прыборам.
     - Яны дасканалыя, - запярэчы╒ Камай.
     - ╡ бездапаможныя без чалавека, - за╒важы╒ Балачан.
     - Як Ё чалавек тут, - уставЁ╒ ТарасевЁч.
     - Табе абы спрачацца, - папракну╒ яго Камай.
     - Хто пярэчыць?  -  не звярну╒ увагЁ на Камаеву рэплЁку Балачан.  - Але
яшчэ няма штучнага мозгу, мацнейшага за чалавечы...
     - Ты  хочаш  сказаць,  што  мы  павЁнны  пашырыць пошукЁ?  АблазЁць усю
планету?  Так?  -  ажывЁ╒ся Камай.  Яго  самога не  надта  задавальняла роля
рэгЁстратара пры  экранах  назЁральнай станцыЁ.  -  Марнатра╒ства -  сядзець
увесь дзень на базе.
     - ╡ ╒начы таксама.
     - ╡нструкцыя...  -  разгубЁ╒ся Камай.  ╗н  веда╒,  што  ╒  Ёнструкцыях,
складзеных для касмЁчных разведчыка╒,  было шмат ад фармальнага. Але разам з
тым  ╦н   веда╒,   што  гэты  фармалЁзм  неабходны,   бо  загадзя  ╒сяго  не
прадугледзЁш,  а неасцярожнасць часта прыводзЁць да бяды. Таму ╦н нагада╒: -
Пункт  пяты  восьмага  параграфа гаворыць:  "Пакуль  не  высветлена сутнасць
з'явы, нельга лЁчыць, што чалавеку нЁчога не пагражае".
     - У  ЁнструкцыЁ ╦сць дадатак,  помнЁш:  "За выключэннем выпадка╒,  калЁ
з'ява непасрэдна пагражае жыццю чалавека", - усмЁхну╒ся Балачан.
     - Не магу з табой спаборнЁчаць,  -  адмахну╒ся Камай,  -  ты,  напэ╒на,
ведаеш усе параграфы Ё дадаткЁ,  пачынаючы з эпохЁ ранняга космасу.  Аднак у
дадзеным выпадку нашаму жыццю нЁчога не пагражае.
     - Каб не ты падкЁну╒ мне там у цяснЁне гэту Ёдэю,  я сказа╒ бы,  што ты
занадта  правЁльны  чалавек  для  даследчыка,  -  Балачан  хЁтравата блЁсну╒
вачыма. - Так што не прыкЁдвайся. ╡ не глумЁ ╒ сабе, калЁ яна часам наведвае
цябе, тую вар'яцкую Ёскарку, якая адна абяцае вялЁкае адкрыцц╦. Не бойся яе!
     - Мудрацы!  -  ТарасевЁч дэманстраты╒на пазяхну╒, пасуну╒ на край стала
брудны посуд, пачака╒, пакуль робат прыбярэ, Ё ╒ста╒: - То я пайду падрыхтую
гравЁл╦т.  Так, камандор? ╡ праб'ю дзЁрку ╒ корпусе, каб стварыць гэту самую
пагрозу, - ╦н засмяя╒ся Ё выйша╒.
     - Зайздрошчу ТарасевЁчу, - сказа╒ Камай, - нЁякЁх сумнення╒.
     - А  ты  не думаеш,  што гэта занадта простае тлумачэнне?  -  задумлЁва
адказа╒ Балачан.
     - Мудрэц,  - тонам ТарасевЁча па╒тары╒ Камай Ё спыта╒: - Мне на станцыю
цЁ з табой?
     - Твая чарга дзяжурыць,  значыць,  на станцыю.  А  я паспрабую парушыць
тваю Ёнструкцыю. Як ты глядзЁш на гэта?
     - Табе не дакажаш.  Але хоць не пакЁдай гравЁл╦та,  -  ╦н са студэнцкай
пары з  павагай ставЁ╒ся да  Ёмя Балачана Ё  таму не  адчува╒ за сабой права
аспрэчваць яго рашэннЁ, нават нечаканыя, нелагЁчныя.
     Балачан мо╒чкЁ кЁ╒ну╒ галавой. Не мог ╦н сказаць клапатлЁваму таварышу,
што яго парада пустая.  Бо  якая рознЁца -  сядзець на  станцыЁ цЁ ╒  кабЁне
гравЁл╦та? А яму было важна на свае вочы паглядзець начную далЁну, пакратаць
каменнЁ пальцамЁ,  адчуць ледзь  уло╒ны посвЁст ветру ╒  вузкЁх цяснЁнах.  ╡
шорахЁ.  Каб можна было пачуць Ёх уласным вухам, без пасрэднЁка╒ - прыбора╒.
МенавЁта  пачуць,  а  не  разглядаць  Ёх  перакладзенымЁ на  мову  лЁчба╒  Ё
графЁка╒,  быццам прэпарыраванымЁ.  Але  пра  гэта  ╦н  можа  толькЁ марыць.
Астаткавая атмасфера  Каменнага мячыка  не  толькЁ  моцна  разрэджана,  а  Ё
адрознЁваецца ад зямной.  Так што,  мажлЁва,  дарэмна ╦н ломЁцца ╒ адчыненыя
дзверы -  нават выйша╒шы з кабЁны,  ╦н,  пазба╒лены тых самых прыбора╒, якЁя
саступаюць чалавечаму мозгу, убачыць Ё зразумее яшчэ менш.
     Гэта  бы╒  не   надта  аптымЁстычны  вывад,   Ё   ╒ся  Ёстота  Балачана
пратэставала супраць яго. ПагадзЁцца з Ём - значыць прызнаць, што ╦сць мяжа,
за якую чалавеку не пераступЁць.
     Апо╒начы Камай паведамЁ╒, што прыборы зно╒ адзначылЁ з'я╒ленне шораха╒.
Балачан адразу ж выеха╒ з базы.  Апыну╒шыся над далЁнай, ╦н бясшумна апусцЁ╒
гравЁл╦т,  прытулЁ╒ яго пад скалой.  Потым схамяну╒ся,  засмяя╒ся.  Ус╦-такЁ
дзейнЁчае Ёнстынкт самааховы:  хЁба  нельга  было  пакЁнуць гравЁл╦т пасярод
далЁны? Павесялелы Балачан л╦гка пераскочы╒ цераз борт.
     Начная далЁна аказалася таксама прыгожай.  Скупое адлюстраванае святло,
якое пасылала на  Каменны мячык суседняя планета,  не  пакЁдала па╒ценя╒,  Ё
гэта стварала ЁлюзЁю прывычнасцЁ,  натуральнасцЁ. Быццам знаходзЁ╒ся Балачан
у  ГЁмалаях,   а  з  неба  свяцЁ╒  самы  звычайны  Месяц.  Дал╦кЁя  скальныя
нагрувашчваннЁ  ╒я╒лялЁся  хвойнымЁ  купЁнамЁ,  асобныя  магутныя  валуны  -
гмахамЁ,  з  акон  якЁх  зусЁм  няда╒на лЁлЁся  яркЁя  электрычныя струменЁ.
╡мкненне на  чужой  планеце за╒с╦ды шукаць  зямнога падабенства,  уласцЁвае,
наколькЁ веда╒ Балачан, усЁм касмана╒там, здзЁ╒ляла яго. Аднак Ё яго самога,
аказваецца,  яно не абмЁнула.  Ня╒жо ╦н,  не за╒важаючы,  сумуе па ЗямлЁ?  А
можа,  гэта  проста  ╒нутраная перакананасць,  што  няма  ╒  Сусвеце  нЁчога
лепшага,  дасканалейшага, чым ус╦ зямное? ╡ цЁ не перашкаджае гэта людзям на
чужых планетах,  дзе  шмат  што  не  ╒кладваецца ╒  гатовыя меркЁ?  Напэ╒на,
ТарасевЁч,  падслуха╒шы яго думкЁ,  не стрыма╒ бы яхЁднай рэплЁкЁ: "Мудрэц".
Бадай, гэта было б справядлЁва. Зараз не час для самакапання...
     У  цяснЁне,  куды  Балачан  збочы╒,  было  ц╦мна.  ╗н  запалЁ╒  лЁхтар,
скЁрава╒шы прамень пад ногЁ, прыслуха╒ся. Дзьму╒ вецер, напэ╒на, па тутэйшых
вымярэннях шал╦ны  -  яго  ледзь  прыкметнае супрацЁ╒ленне Балачан  адчу╒  з
вялЁкай прыемнасцю.  УзнЁк у  шлемафоне Ё  посвЁст,  амаль нячутны,  але ╒с╦
ро╒на жаданы,  быццам даносЁ╒ся з комЁна якой-небудзь паля╒нЁчай хаткЁ, якЁя
пакЁнуты на  ЗямлЁ для  аматара╒ прыроды.  Зно╒ яго  мозг шука╒ Ё  знаходзЁ╒
прывычныя аналогЁЁ, Ё гэта пачало злаваць Балачана.
     ╗н прайшо╒ цяснЁну аж да наступнай далЁны, потым завярну╒ у суседнюю, у
апошнюю,  трэцюю.  Недзе побач з  Ём у  гэты час нараджалЁся Ё  жылЁ шорахЁ,
Камай пра Ёх адразу паведамля╒.  А яму здавалася, што ╒ цемры цяснЁны нЁчога
пабочнага не Ёснуе. Напэ╒на, ╦н падума╒ гэта ╒голас, бо Камай спыта╒:
     - Ты нешта сказа╒?
     - Як там у цябе?
     - Звычайна, - ня╒пэ╒нена адказа╒ Камай.
     - А дакладней? - Балачан за╒важы╒ яго ваганнЁ.
     - Пры  тваЁм наблЁжэннЁ шорахЁ быццам прападаюць Ё  потым узнЁкаюць ужо
за тва╦й спЁнай. Але я не ╒пэ╒нены...
     Не паспе╒ Балачан абдумаць гэту акалЁчнасць, як у шлемафоне прагучала:
     - Гэй, вы, варта╒нЁкЁ зданя╒! ПЁльнуеце?
     ТарасевЁч не  спа╒.  ╡  Балачан  адразу  дарава╒ яму  Ё  скептыцызм,  Ё
насмешлЁвасць.
     - Слухай, - тым часам гудзе╒ ТарасевЁч, звяртаючыся да Камая, - прыкрый
свае лакатары, дай чалавеку пацешыцца натуральнай прыродай.
     Балачан уявЁ╒  сабе,  як  усю  прастору цяснЁн пранЁзваюць зараз,  нЁбы
павуцЁнне,  нябачныя  выпраменьваннЁ панаста╒леных на  навакольных  вяршынях
прыбора╒,  Ё  падума╒,  што ╒  парадзе ╦сць сэнс.  Спадзявацца на  чалавечыя
здольнасцЁ, дык да канца. Хаця на╒рад цЁ што гэта магло даць.
     - Выключай, - на ╒сякЁ выпадак падтрыма╒ ╦н ТарасевЁча, - не трэба мяне
страхаваць.
     - ╗сць, - коратка падпарадкава╒ся Камай. А Балачан нЁбы адчу╒ наяве, як
раптам апалЁ  нябачныя промнЁ-павуцЁнкЁ.  Аж  у  галаве зазвЁнела ад  уя╒най
пустаты.
     - Не ба╒ся, аднак, - напаследак параЁ╒ Камай, - хутка свЁтанне.
     Балачан зЁрну╒ на гадзЁннЁк.  Сапра╒ды,  ужо мЁнула нямала часу,  хутка
пара вяртацца,  а ╦н ус╦ яшчэ не прыдума╒,  як яму дзейнЁчаць,  што шукаць у
гэтых цяснЁнах.  Ус╦ навокал было ходжана-пераходжана. Але Ё стаяць на месцы
не выпадала,  Ё ╦н патушы╒ лЁхтарык.  Пайшо╒ у другЁ канец далЁны,  рашы╒шы,
што больш не будзе заходзЁць у  цяснЁны.  ╗н абмЁну╒ адну,  другую,  а перад
трэцяй спынЁ╒ся,  дзЁвячыся,  чаго  раптам яму  так  карцЁць збочыць у  гэту
трэцюю цяснЁну. ╡ неспадзявана для сябе ╒с╦-такЁ павярну╒.
     Планета-суседка  перамясцЁлася на  небасхЁле Ё  цяпер  вЁсела  ╒жо  над
галавой.  У  цяснЁне крыху  пасвятлела,  яе  сцены  халодна паблЁсквалЁ,  як
пакрытыя серабрыстым Ёнеем.
     Дала  аб  сабе  знаць стома.  Балачан адшука╒ невялЁкЁ каменны выступ Ё
прысе╒. Навокал лютава╒ мароз, а яму было ц╦пла, утульна. Быццам знаходзЁ╒ся
╦н  не ╒  гарах,  а  ╒  салоне зоркал╦та.  Таго самага,  на якЁм ляце╒ сюды.
Навейшага галактычнага лайнера.  Гэта цуд сучаснай тэхнЁкЁ.  Нават забываеш,
што  ты  ╒  прасторы.  Часам  здаецца,  што  невялЁкЁ зямны  гарадок накрылЁ
ка╒паком,  падрэзалЁ знЁзу  Ё  зрушылЁ з  месца.  МенавЁта такЁмЁ  ╒я╒ляюцца
калЁдоры-вулЁцы зоркал╦та,  пышны сквер на  цэнтральнай плошчы,  што побач з
камандзЁрскай рубкай,  басейн-возера з праточнай вадой. ╡ тут Балачан злавЁ╒
сябе,  што бачыць перад сабой зусЁм не зоркал╦т,  хоць намаляваная ╒  думках
карцЁна  вельмЁ  падобная  на  сапра╒дную,  а  цЁхЁ  пас╦лак  на  балтыйскЁм
узбярэжжы,  дзе ╦н прав╦╒ цэлы месяц перад стартам з ЗямлЁ.  ВЁдаць, успамЁн
бы╒ такЁ прыемны, што Балачан ледзь не пача╒ мроЁць. Той такЁ зна╦мы гарадок
раптам змянЁ╒ свой  выгляд,  набы╒  нейкЁя фантастычныя рысы.  НЁбы  ╒  адно
злЁлЁся вулЁцы Ё  дамы,  выцягнулЁся ╒гору,  Ё  былЁ яны  не  пабудаваныя як
звычайна,  а  высечаныя ╒  каменнай гары,  навЁслай над  шырокЁм зеленаватым
залЁвам.  А крыху воддаль у залЁ╒ упадала па╒наводная рака. Малюнак бы╒ такЁ
яркЁ,  што  аж  засвяцЁ╒ся ╒  вачах.  Балачан нават падума╒,  што  ╦н  нешта
падобнае ╒жо  недзе бачы╒,  Ёнакш адкуль такая выразнасць,  Ё  тады  закЁва╒
галавой,  заморга╒ вейкамЁ,  як  адганяючы насланн╦.  ╡  зно╒  убачы╒ вузкую
цяснЁну Ё  калматы блЁскучы круг планеты-суседкЁ над  галавой.  Ус╦ стала на
сва╦ месца.
     - Трэба ж! - засмяя╒ся Балачан.
     Таварышы, якЁя мо╒чкЁ сачылЁ за эфЁрам, адразу адгукнулЁся.
     - Што ты? - спыта╒ ТарасевЁч.
     - Задрама╒,  цЁ што,  - весела адказа╒ Балачан, - прыхЁлЁ╒ся Ё... Можа,
нават храпака да╒, га, не чулЁ?
     ПасмяялЁся,  Ё  ╒с╦.  А  калЁ наза╒тра Балачан зно╒ сабра╒ся ╒  далЁну,
ТарасевЁч пажартава╒:
     - На каменным сеннЁчку мякчэй спЁцца.
     - ВазьмЁ падушку, - дада╒ Камай.
     Балачан  толькЁ  пасмЁха╒ся.   КпЁны  таварыша╒  мелЁ  падставу  -  яму
давядзецца не спаць яшчэ адну ноч.  ТрэнЁро╒ка - трэнЁро╒кай, а галава будзе
не  вельмЁ ясная.  Разам з  тым ╦н не мог паслаць каго Ёншага.  ╗н пача╒ ужо
╒жывацца ╒ асяроддзе,  Ё яму будзе лягчэй за╒важыць любую перамену, калЁ яна
здарыцца.  Адно  толькЁ -  не  было  ╒  яго  пэ╒най думкЁ:  весцЁ адначасова
назЁраннЁ са  станцыЁ цЁ не.  Хаця ТарасевЁч так Ё  не растлумачы╒,  чаму ╦н
параЁ╒ Камаю выключыць прыборы, Балачан чамусьцЁ бы╒ упэ╒нены, што ╒ парадзе
╦сць пэ╒ны сэнс. Таму сказа╒ ТарасевЁчу:
     - Пабудзь с╦ння на базе.
     - МЁстыка! - абуры╒ся Камай.
     - Дзе зданЁ,  там за╒с╦ды д'ябальшчына,  -  захо╒ваючы сур'╦зны выгляд,
уставЁ╒  ТарасевЁч Ё  горача,  можа,  трохЁ  гарачэй,  чым  вымага╒  момант,
паабяца╒: - Адасплюся...
     ╗н  больш нЁчога не  дада╒.  Балачану вельмЁ хацелася спытаць,  што  ╦н
зараз думае.  Але не адважы╒ся.  Гэты хлопец перш сам упэ╒нЁцца,  а тады ╒жо
скажа.  ╡накш слова з  яго  не  выцягнеш,  ус╦  на  жарт  пусцЁць.  А  то  Ё
што-небудзь з'едлЁвае ╒лепЁць.  Вось Ё прыходзЁцца чакаць,  пакуль яго думка
сама выспее.
     - Я  там  буду,  -  коратка  сказа╒  Балачан  таварышам на  развЁтанне,
махну╒шы рукой у бок станцыЁ.
     - Адрас стары,  -  не ╒трыма╒ся ТарасевЁч,  -  далЁна Шораха╒,  цяснЁна
Летуцення╒.
     - Не  забудзь  запЁсаць у  Атлас,  -  пакЁну╒  за  сабой  апошняе слова
Балачан.  Але,  дабра╒шыся да месца,  ус╦-такЁ ╒спомнЁ╒ прыдумку ТарасевЁча.
Трапна сказана,  можа  прывЁцца.  Вось так,  напэ╒на,  Ё  з'я╒ляюцца назвы ╒
геаграфЁЁ Ё астраномЁЁ,  а мы потым до╒га шукаем у Ёх нейкЁ асаблЁвы сэнс. А
яго часцей за ╒с╦ няма, назва - дзЁця хвЁлЁны, плод фантазЁЁ жарта╒нЁка.
     У  далЁне ╒с╦ было як учора.  За выключэннем аднаго -  спакою Балачана.
Раз за разам абыходзЁ╒ ╦н цяснЁны,  прысаджва╒ся на той самы каменны выступ,
на  якЁм надоечы ледзь не  засну╒,  нецярплЁва ╒скаква╒ Ё  крочы╒ далей.  ╗н
чагосьцЁ  чака╒,  спадзява╒ся,  што  менавЁта с╦ння  адбудзецца з  Ём  нешта
незвычайнае.
     СвЁтанне засцЁгла яго  паблЁзу гравЁл╦та.  Спачатку над  базай акрайчык
чорнага неба  набрыня╒ цяплом,  пасвятле╒.  Потым  у  прамежку памЁж горнымЁ
вяршынямЁ блЁсну╒ серп Лаланда.  ╗н по╒нЁ╒ся на вачах, Ё разам з гэтым дзень
з гор апуска╒ся ╒ далЁну.
     Балачан зрушы╒ з  месца гравЁл╦т,  ЁмклЁва ╒змы╒ у вышыню.  ДалЁна з яе
трыма  цяснЁнамЁ засталася дал╦ка знЁзу.  ╗н,  нЁбы  развЁтваючыся з  ╦ю,  у
апошнЁ раз зЁрну╒ унЁз,  Ё раптам у яго трывожна скаланулася сэрца. Нешта да
болю зна╦мае ╒бачылася яму ╒ гэтых абрысах.  ╡ тады прыйшло адчуванне нечага
прыемнага, значнага, што не╒забаве адбудзецца з Ём. На базу Балачан вярну╒ся
заспакоены, у добрым настроЁ.
     Таварышы ╒жо знаходзЁлЁся ╒ лабараторыЁ. Камай варажы╒ над дэшыфратарам
электрамагнЁтных сЁгнала╒.  ТарасевЁч сядзе╒ воддаль, трымаючы на твары мЁну
абыякавасцЁ.  Балачан толькЁ пасмЁхну╒ся сам  сабе:  ТарасевЁч бы╒  у  сваЁм
амплуа скептыка.
     - Каго ловЁш? - спыта╒ Балачан у Камая.
     - Твой вопыт пераймае, бачыцца яму другЁ Палукс, - замест Камая адказа╒
ТарасевЁч.
     - Ты  тады  прачыта╒ чужую перадачу,  -  Камай ужо  прывык да  выбрыка╒
ТарасевЁча Ё  не звярну╒ на яго ╒вагЁ,  -  а  што,  калЁ нашы шорахЁ таксама
чыясьцЁ перадача? ХЁба гэтага не можа быць?
     - Думаеш?  -  няпэ╒на прамовЁ╒ Балачан,  а самому раптам са здзЁ╒ляючай
выразнасцю  прыгадалася  далЁна  Ё  цяснЁны.  -  Думаеш?  -  па╒тары╒  ╦н  Ё
пажартава╒:   -  Мы  не  ╒с╦  ╒меем  чытаць,  -  злавЁ╒шы  напружаны  позЁрк
ТарасевЁча, дада╒: - Напрыклад, думкЁ. Што думае зараз наш лекар?
     ТарасевЁч,  якЁ выконва╒ у  Ёх экспедыцыЁ абавязкЁ доктара,  насмешлЁва
адпарырава╒:
     - Ну,  гэта яшчэ старажытныя ╒мелЁ.  Я  думаю,  што  вы  на  маЁх вачах
вар'яцееце. Проста, пра╒да?
     Балачан, аднак, падума╒, што зусЁм не так проста. Яму зно╒ здалося, што
ТарасевЁч нешта мае на ╒вазе, толькЁ не рашаецца выказаць услых. ВЁдаць, яго
думка можа  здацца абсурднай,  а  ╦н  нЁчога так  не  баЁцца,  як  паказацца
смешным. Бяда з моладдзю. КолькЁ цЁкавых Ёдэй, напэ╒на, вось так застаецца ╒
цянЁ з-за амбЁцыЁ Ё  ╒мо╒насцей.  ╡  не падыдзеш да чалавека нават з  ц╦плым
словам,  не прыме.  Балачан уздыхну╒: мала яму шораха╒, дык яшчэ Ё ТарасевЁч
са сваЁмЁ недамо╒камЁ.
     Электра╒сыпляльнЁк  дзейнЁча╒  хутка.  Балачан  паспе╒  улавЁць  толькЁ
пачатак нейкай дзЁ╒най,  як яму здалося,  размовы таварыша╒,  як яго агарну╒
глыбокЁ сон.
     Балачан спа╒  ро╒на  шэсць адмераных Ём  для  адпачынку гадзЁн.  Аднак,
прачну╒шыся,  яшчэ до╒га ляжа╒ Ё  дума╒.  Па-першае,  яму адразу ╒спомнЁлася
апошняя пачутая Ём  фраза,  сказаная ТарасевЁчам:  "У  старога ╦сць нюх,  ╦н
словамЁ не кЁдаецца".  ╡  па-другое,  сон.  Звычайна,  засынаючы з дапамогай
усыпляльнЁка,  яны нЁчога не снЁлЁ.  С╦ння гэта парушылася.  Сон прывЁдзЁ╒ся
выразны,  быццам ява.  Хаця  наяве нЁчога гэтага,  вядома,  не  было.  Гара,
парэзаная цяснЁнамЁ,  не мела нЁчога агульнага з  гмахамЁ,  якЁя ╦н убачы╒ у
сне. Падобна на тое, што ╒ яго разгульваюцца нервы. Бо калЁ ╒ сне бачыш тое,
што хаце╒ бы  ╒бачыць у  сапра╒днасцЁ,  трэба звяртацца да доктара.  Балачан
усмЁхну╒ся,   падня╒ся  з  ложка,   пача╒  апранацца.  ╗н  бы  звярну╒ся  да
ТарасевЁча,  каб не яго словы пра нюх.  Напэ╒на,  ТарасевЁч з  Камаем вельмЁ
вераць у  непагрэшнасць свайго камандора,  а  ╒  такЁм выпадку аб'екты╒насцЁ
чакаць цяжка.  Трэба  пазба╒ляцца трызнення╒ самому,  знайшо╒шы якую-небудзь
цЁкавую гЁпотэзу, што захапЁла б Ё яго, Ё таварыша╒.
     Аднак,  калЁ Балачан выказа╒ гэту сваю думку,  сказа╒шы,  што ╒  далЁне
больш рабЁць няма чаго, хлопцы нечакана для яго за╒парцЁлЁся.
     - МЁтусЁшся, - зазначы╒ коратка Ё з'едлЁва ТарасевЁч.
     - Давай давядз╦м да канца пачатае,  -  не згадзЁ╒ся Ё Камай, - хочаш, я
паеду замест цябе.
     - ВынЁка╒ жа няма, - паспрабава╒ пераканаць Балачан.
     - У нас наперадзе шмат часу,  каб дазволЁць сабе не спяшацца,  - сказа╒
Камай.
     Можна было  выкарыстаць сва╦ становЁшча кЁра╒нЁка экспедыцыЁ Ё  загадам
змянЁць напрамак работы.  Але  Балачан не  хаце╒ прымяняць уладу -  не  было
вартай альтэрнатывы таму, што яны рабЁлЁ да гэтага часу.
     Камай вярну╒ся да дэшыфратара, ТарасевЁч паеха╒ на назЁральную станцыю,
а Балачан пача╒ рыхтавацца да чарговага блукання па далЁне.
     Ночы  ╒  экватарыяльнай паласе Каменнага мячыка былЁ  падобныя адна  на
адну.  ╡  Балачану хутка здалося,  што ╦н нЁбы Ё  не вярта╒ся на базу,  а як
прыйшо╒ сюды за╒чора, так Ё застава╒ся ╒се тры днЁ. Гэта было кепска. Нельга
ж  чакаць,  што  ты  ╒бачыш нешта там,  дзе  табе ╒с╦ ╒я╒ляецца аднастайным,
зна╦мым Ё  нават абрыдлым.  А ногЁ самЁ неслЁ яго да таго каменнага выступу,
на якЁм ╦н адпачыва╒ надоечы.
     Стомы  не  было,  але  Балачан ус╦  ро╒на се╒.  Яркая суседка Каменнага
мячыка павЁсла над  галавой.  Яна  выглядала большай,  чым  з  ЗямлЁ здаецца
Венера,  Ё  нават сляпЁла вочы.  Балачан зажмуры╒ся Ё тады зно╒ успомнЁ╒ той
прыбалтыйскЁ гарадок.  ДумкЁ пацяклЁ павольна,  лянЁва,  як у чалавека,  якЁ
пачынае засынаць.  Балачану было неахвота працЁвЁцца гэтаму стану. ╗н уя╒ля╒
жо╒ты пляж,  на якЁ накатвалЁся пенЁстыя шэрыя хвалЁ,  людзей,  што выбягалЁ
разам з хвалямЁ на бераг Ё з ходу кЁдалЁся на нагрэты гарачым сонцам пясок.
     На  момант Балачан нЁбы збоку паглядзе╒ на  гэту карцЁну Ё  тады ╒бачы╒
сярод загарэлых цел сябе. Вось ╦н павярну╒ся да суседа, загавары╒ з Ём. "Мой
апошнЁ дзень", - паведамЁ╒ сусед. "Куды?" - спыта╒ ╦н. "Дадому, на Марс". На
Марс дык  на  Марс.  Больш яны нЁ  пра што не  гаварылЁ,  Балачан гэта добра
памятае. Але яму раптам уявЁ╒ся працяг той размовы, нЁбы сусед расказва╒ пра
Марс,  а ╦н,  Балачан,  бачы╒ ус╦ гэта,  толькЁ не са сло╒ суседа, а так, як
быццам ус╦ было на Марсе з Ём асабЁста. Да дэталя╒. ╡ пры гэтым ╦н увесь час
здзЁ╒ля╒ся,  што нЁбы сам сабе задае пытаннЁ:  як пабудаваны планетал╦т,  як
выглядае  марсЁянскЁ  ландшафт.   Ад   гэтых  успамЁна╒  масткЁ  непрыкметна
перакЁнулЁся на  Каменны мячык.  ╡  як  тады,  горы  пачалЁ  набываць абрысы
фантастычных пабудо╒.  Потым каменны выступ, на якЁм ╦н зараз сядзе╒, зда╒ся
зусЁм не выступам, а прыступкай высокага ганка перад зачыненымЁ дзвярыма...
     ╡ тут Балачан схамяну╒ся,  памата╒ галавой, адганяючы дакучлЁвы прывЁд.
ЗЁрну╒ на гадзЁннЁк. Дзве гадзЁны Ё восем хвЁлЁн. Да свЁтання яшчэ до╒га. ╗н
уста╒,  адышо╒  некалькЁ крока╒,  пастая╒,  зно╒  зЁрну╒ на  гадзЁннЁк.  Час
цягну╒ся вельмЁ марудна.  Прайшло ╒сяго пяць хвЁл╡н.  ╡ раптам яго як павяло
сесцЁ на выступ зно╒.
     СпадарожнЁца Каменнага мячыка апусцЁлася за горы, у цяснЁне стала зусЁм
ц╦мна,  Ё Балачан вобмацкам знайшо╒ свой выступ. Гэта было дарэчы, бо галава
зрабЁлася цяжкай,  як  пасля  напружанай,  працяглай працы.  ╗н  паспрабава╒
расслабЁцца.  Галаве палягчэла,  але  затое  вярнулЁся ранейшыя фантастычныя
прывЁды.   Незна╦мае,   незямное  паселЁшча  дзЁ╒най  архЁтэктуры.  БудынкЁ,
падобныя на скалы,  навЁслыя над шырокай ракой,  пакрытай л╦гкЁм рабацЁннем.
Над  ЁмЁ ззяе блакЁтнае неба.  А  потым пачалося нешта незразумелае.  Вада ╒
рацэ заклубЁлася парай,  неба пацямнела,  Ё  на Ём выступЁлЁ зоркЁ,  якЁх не
магло загасЁць нават дз╦ннае свяцЁла.  Лаланд?  Балачан падума╒,  што вельмЁ
падобна,  Ё  тады  за╒важы╒ новае падабенства:  высахлая рака  нагадвала ╒жо
зна╦мую яму далЁну.
     "Зно╒ тое ж самае!" - мЁльгнула ╒ галаве. Балачан аж раззлава╒ся, хаце╒
устаць Ё  пайсцЁ Ё...  заста╒ся.  Бо  раптам падумалася,  што  варта было  б
паглядзець,  чым ус╦ гэта скончыцца.  ╡ сапра╒ды,  у далЁне тым часам пачалЁ
разгортвацца новыя падзеЁ. У адной са скал-пабудо╒ з'явЁлася шчылЁна, Ё ╒ ╦й
паказалася нешта круглае,  як чалавечая галава ╒ гермашлеме. Балачан мЁжволЁ
напружы╒ся,  быццам мог  разглядзець,  хто  гэта там выторкваецца са  скалы.
ДзЁ╒на,  але  ╦н  убачы╒ вочы.  Як  чалавечыя.  Яны  глядзелЁ праз  абалонку
гермашлема з  непрытоеным сумам.  Балачан аж  сцепану╒ся пад гэтым позЁркам.
Гермашлем павярну╒ся сюды-туды Ё схава╒ся ╒ шчылЁне,  а следам знЁкла Ё сама
шчылЁна.  Балачан адчу╒,  што  яго пакЁдаюць сЁлы.  Але перш чым ╦н  страцЁ╒
прытомнасць,  яму  яшчэ  ╒явЁ╒ся незна╦мы касмадром,  ЁмклЁвы ╒зл╦т ракеты Ё
маленькая зорачка ╒ невядомым сузор'Ё.
     - Балачан,  га  Балачан?  -  гэты  поклЁч  пачу╒ся Балачану як  дал╦кЁ,
несапра╒дны,  адрасаваны камусьцЁ чужому. - Я зараз! - на гэты раз ╦н пазна╒
голас Ё здзЁвЁ╒ся,  чаго ╒схвалява╒ся ТарасевЁч.  ╡ раптам успомнЁ╒ ус╦, што
яму няда╒на прывЁдзЁлася.
     - Ты  засну╒?   -  пыта╒ся  ТарасевЁч,  саджаючы  гравЁл╦т  паблЁзу  ад
Балачана.
     Балачан акЁну╒ яго  невЁдушчым позЁркам,  ╦н  ус╦ яшчэ не  мог вырвацца
з-пад улады сваЁх трызнення╒.
     - ПайшлЁ, - мякка, як да хворага, звярну╒ся да яго ТарасевЁч Ё ╒зя╒ пад
руку.
     Балачан паслухмяна ╒ста╒  Ё  нечакана Ё  для  сябе,  Ё  тым  болей  для
ТарасевЁча папрасЁ╒:
     - Я хачу паглядзець твой с╦нняшнЁ дз╦ннЁк.
     ТарасевЁч уважлЁва зЁрну╒ на яго Ё павярну╒ да станцыЁ.
     - А ведаеш,  - сказа╒ Балачан, калЁ яны ╒вайшлЁ ╒ памяшканне станцыЁ, -
я ╒жо добра сябе адчуваю.
     ТарасевЁч мо╒чкЁ  падв╦╒  яго  да  стала,  дзе  знаходзЁлЁся запЁсы  аб
с╦нняшнЁм дзяжурстве. Балачан узя╒ Ёх у рукЁ Ё апусцЁ╒ся ╒ крэсла.
     - Так яно Ё  ╦сць.  З  дзвюх васьмЁ да  дзвюх трынаццацЁ ты  прасвечва╒
цяснЁны.
     - Ну  Ё  што з  таго?  -  ТарасевЁч зно╒ рабЁ╒ся самЁм сабой.  -  Як  я
разумею, ты на мяне за гэта не кры╒дуеш?
     - Наадварот...
     - Вось як!  -  задаволена сказа╒ ТарасевЁч.  ╗н  праверы╒,  цЁ ╒ключана
сувязь з базай, Ё спыта╒: - Ты нас чуеш?
     - Чую! Што там у вас? - нецярплЁва крыкну╒ Камай.
     - Зараз прыедзем, Балачан праЁнфармуе.
     Камай ледзь дачака╒ся Ёх.
     - ТакЁя справы,  -  сказа╒ Балачан,  калЁ яны з  ТарасевЁчам,  скЁну╒шы
скафандры,  уселЁся ва  ╒тульным салоне базы.  -  Гэтыя шорахЁ,  за якЁмЁ мы
ганялЁся столькЁ часу,  хутчэй за ╒с╦ сЁгналы.  Ты,  Камай, правЁльна ╒лавЁ╒
сутнасць праблемы.  Так, сЁгналы, - працягва╒ ╦н, - пакЁнутыя для нас цЁ нам
падобных колЁшнЁмЁ абарыгенамЁ планеты. Удалая ЁмЁтацыя бЁятока╒. Думаю, што
перадатчык знаходзЁцца недзе паблЁзу, у ра╦не далЁны. МажлЁва, нават схаваны
над выступам,  на  якЁм мяне агортвалЁ ╒спамЁны аб ЗямлЁ Ё  пасля прыходзЁлЁ
прывЁды.  А мажлЁва, перадатчыкЁ раскЁданы па ╒с╦й планеце, гэта нават больш
верагодна. Адчу╒шы нашы бЁятокЁ, яны потым прымушаюць нас мысленна адказваць
на пытаннЁ аб нас, людзях, аб нашых гарадах, ладзе жыцця. На╒рад цЁ а╒тамату
гэта патрэбна як  звесткЁ.  Хутчэй за  ╒с╦ ╦н  павЁнен упэ╒нЁцца,  што склад
думак,  прынцып мыслення Ё ╒ яго гаспадаро╒,  Ё ╒ Ёстот,  што трапЁлЁ ╒ поле
яго  дзейнасцЁ,  аднолькавы,  што мы  можам зразумець адзЁн аднаго.  ╡  тады
перадатчык "расказвае" разумным прышэльцам пра  л╦с  планеты Ё  цывЁлЁзацыЁ,
якая тут некалЁ была.  Натуральна,  ус╦ гэта бегла,  штрыхамЁ.  Але гало╒нае
╦сць - былая цывЁлЁзацыя паслала вестку сабе падобным.
     - Што карысцЁ з тае весткЁ?  -  прамовЁ╒ Камай,  уражаны неверагоднасцю
паведамлення Балачана. - ╡х самЁх да╒но няма.
     - Хто ведае?  -  не згадзЁ╒ся Балачан. - КалЁ я правЁльна зразуме╒, ус╦
не так проста,  як ты думаеш. Псторыя гэтай планеты нагадвае мне марсЁянскую
- тая  ж  паступовая страта  атмасферы,  абязводжванне,  знЁкненне ╒мо╒  для
жыцця. Але жыхары Каменнага мячыка падрыхтавалЁся да такога павароту падзей.
Мне здаецца,  яны перасялЁлЁся ╒ Ёншае месца.  Тое сузор'е, якое я ╒бачы╒, а
дакладней,  зорачка ╒ Ём,  вЁдаць, Ё ╦сць гэта месца. Сузор'е мне незна╦мае,
але так Ё павЁнна быць.  Мы ж ведаем зоркЁ толькЁ па зямным уя╒леннЁ. Адсюль
сузор'Ё выглядаюць Ёнакш.  Аднак,  думаю,  я  змагу намаляваць яго,  Ё  нашы
астраномы, зна╒цы космасу дакладна скажуць, дзе гэта. Ну, ды гэта ╒жо клопат
спецыялЁста╒.  А  мы  сваю  задачу,  здаецца,  выканалЁ,  разгадалЁ сутнасць
шораха╒.
     - ЦЁкава... - прамовЁ╒ Камай Ё зЁрну╒ на ТарасевЁча: - А ты што ма╒чыш?
     Той пацЁсну╒ плячыма.
     - Каб не наш доктар,  - засмяя╒ся Балачан, - я хутчэй за ╒с╦ прайшо╒ бы
мЁма  гэтага адкрыцця.  Проста дума╒ бы,  што  мне  ╒ся  гэтая фантасмагорыя
прывЁдзЁлася.
     - Прышый-прысцябай, - буркну╒ ТарасевЁч, захо╒ваючы абыякавы выгляд.
     - КЁнь ты,  не блазнуй,  -  з прыкрасцю сказа╒ Балачан,  -  мы славу не
дзелЁм.  Але менавЁта ты непрыкметна падштурхо╒ва╒ мяне да адзЁна правЁльных
дзеяння╒.  Я  надта  добра ведаю цябе,  каб  прапусцЁць твой  нават маленькЁ
нам╦к.  Ты  сумнява╒ся,  правЁльна,  таму Ё  не  гавары╒ прама,  але  ты  не
выключа╒, што справа прыме такЁ паварот. ЦЁ не так?
     - Выдумшчык!
     - Пама╒чы ты,  -  абуры╒ся Камай,  -  дай даслухаць.  Згодзен, Балачан,
шорахЁ -  гэта бЁятокЁ,  якЁя нЁ мы,  нЁ Туравец не маглЁ расшыфраваць.  Але
чаму знЁкала сувязь?
     Балачан падума╒ Ё адказа╒:
     - Гэтага я не ведаю.  Спытаеш,  як вернемся,  у Ёнжынера╒. Бо да нашага
выпадку,  спадзяюся,  гэта дачынення не мае.  - ╗н уста╒ Ё сказа╒: - ПайшлЁ,
сябры, складзем паведамленне на Зямлю.
     Балачан выйша╒  першы,  за  Ём  крану╒ся ТарасевЁч.  Абодва  спакойныя,
будз╦нныя,  быццам нЁчога незвычайнага не адбылося. Камай паглядзе╒ Ём услед
Ё абурана Ё разам з тым з захапленнем сказа╒:
     - КрэмнЁ!..

Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT
Оцените этот текст: