sil'nij sukni ). Koli zh ya vidshtovhnuv al'bom, j nezgrabno, iz zusillyam,
visloviv svoyu zlodijs'ku mriyu, vona podivilas' na mene, nibi zbirayuchis' mene
prognati. Odnache, pocikavivshis', chi bagato ya gotovij poklasti, vona zvolila
obicyati poznajomiti mene z osoboyu, kotra "zdatna bula b vladnati spravu".
Nastupnogo dnya astmatichna zhinka, rozfarbovana, gominliva, prosyaknuta
chasnikom, z majzhe farsovoyu provansal's'koyu govirkoyu j chornimi vusami nad
lilovoyu guboyu, povela mene do svogo vlasnogo, vochevid', pomeshkannya j tam,
napered doluchivshi guchne cmokannya do zibranih zhmutikom kinchikiv pal'civ, shchob
pidkresliti yakist' svogo slasnogo yak ruzhanec' tovaru, eatral'no vidgornula
firanku, za yakoyu vidkrilas' polovina, shcho sluguvala za vsima oznakami
spal'neyu dlya chislenno¿ ta nevibaglivo¿ rodini; ta na sceni v toj chas nikogo
ne bulo, okrim potvorno vgodovano¿, vidrazlivo negarno¿ divchini rokiv
prinajmni p'yatnadcyati, iz malinovimi strichkami u vazhkih chornih kosah, kotra
sidila na stil'ci j zhartoma pestila golomozu lyal'ku. Koli ya vidmovno pohitav
golovoyu j sprobuvav vibratisya z pastki, zvidnicya, priskoreno lopochuchi,
pochala styaguvati brudno-siru kufajku z byusta molodo¿ veletki, a potim,
perekonavshis' v moºmu rishenni vidijti, zazhadala "son argent". Dveri vglib
kimnati rozkrilisya, j dva cholov'yagi, vistupivshi z kuhni, priºdnalis' do
sporu. Buli voni yako¿s' krivo¿ budovi, goloshi¿, chornyavi; odin z nih buv u
temnih okulyarah. Malen'kij hlopchik ta zamurzana krivonoga ditina zamayachili
des' za nimi. Z nahabnoyu logichnistyu, pritamannoyu zhaham, rozlyuchena zvidnicya,
vkazavshi na muzhchinu v okulyarah, zayavila, shcho vin ranish sluzhiv u polici¿ - a
tomu krashche, movlyav, trusnuti kalitoyu. YA pidijshov do Mari¿ (adzhe takim bulo
¿¿ zoryane im'ya), kotra na toj chas prespokijno perepravila svo¿ vazhki lyazhki
zi stil'cya v spal'ni na taburet za kuhonnim stolom, shchob tam znovu vzyatis' za
sup, a ditina tim chasom pidnyala z pidlogi ¿j nalezhnu lyal'ku. V tuzhlivomu
zapali, shcho nadavav pevnogo dramatizmu moºmu nedoladnomu zhestovi, ya sunuv
groshi v ¿¿ niyakovu ruku. Vona zdala svij dar eks-sishchikovi, j meni dali
dozvil viddalitis'.
7.
YA ne znayu, chi buv al'bom svahi dodatkovoyu lankoyu v romashkovij girlyandi
doli - ta hoch bi tam yak, - nevdovzi po tomu ya namisliv odruzhitis'. YA utyamiv,
shcho rivne zhittya, domashnij harch, usi zvicha¿ shlyubnogo pobutu, profilaktichna
odnomanitnist' lizhkovo¿ diyal'nosti i - yak znati - majbutnº zrostannya
moral'nih cnot, deyakih chisto duhovnih erzaciv, mogli b dopomogti meni - yakshcho
ne pozbutis' ganebnih ta shkidlivih poklikiv, to prinajmni chemno z nimi
spravlyatisya. Nevelike majno, shcho ya uspadkuvav po bat'kovi - (nichogo znachnogo
- "Miranu" ya davno prodav) na dodachu do moº¿ vrazhayucho¿, hoch i deshcho
brutal'no¿ cholovicho¿ krasi, dozvolilo meni zi spokijnoyu vpevnenistyu vdatis'
do vidpovidnih poshukiv. Dobryache rozdivivshis', ya vpodobav dochku pol's'kogo
likarya: dobryak likuvav mene vid sercevo¿ nestachi ta napadiv zapamorochennya.
Inodi mi razom grali v shahi; jogo dochka divilas' na mene zvid mol'berta i
mnoyu pozicheni ¿j ochi abo kistyanki ruk vstromlyala v te kubistichne glupottya,
yake todishni osvicheni pannochki malyuvali zamist' persikiv ta ovechok. Dozvolyu
sobi povtoriti, tiho, ale povazhno: ya buv, ta shche zalishivsya, vsuperech usim
svo¿m poneviryannyam, vinyatkovim vrodlivcem, zi strimanimi ruhami, z m'yakim
volossyam i nibi pohmuroyu, ale vid togo bil'sh privabnoyu postavoyu velikogo
tila. Pri takij muzhnosti chasto buvaº, shcho v gidnih pokazu risah sub'ºkta
vidbito shchos' pohmure ta rozburhane, shcho treba hovati. Tak stalosya j zi mnoyu.
Nazhal', ya dobre vidav, shcho varto meni lyasnuti pal'cyami, shchob otrimati bud'-yaku
doroslu osobu, obranu mnoyu, ya navit' zvik ne duzhe zvazhati na zhinok, boyachis'
same togo, shcho ta chi insha plyuhne yak nabryaklij sokom plid meni na holodne
lono. YAkbi ya buv shcho zvet'sya "peresichnim francuzom", ohochim do pishno vbranih
dam, ya legko bi znajshov sered znavisnilih vrodlivic', yaki plyuskalis' u moyu
ponuru skelyu, istotu znachno privablivishu, nizh moya Valeriya. Ta v c'omu vibori
ya keruvavsya mirkuvannyami, shcho po suti zvodilis' - yak ya nadto pizno vtyamiv -
do nic'ogo kompromisu. I vse ce lishe pokazuº, yakim strashennim durepoyu buv
Gumbert u spravah kohannya.
8.
Hoch ya tverdiv sobi, shcho potrebuyu lish sublimovanogo pot-au-feu ta zhivih
pihv, odnache te, shcho meni podobalos' u Valeri¿, ce bula ¿¿ impersonizaciya
malogo divchatka. Vona prikidalas' malyatkom ne tomu, shcho vtoropala moyu
taºmnicyu: takim buv prosto ¿¿ vlasnij stil' - i ya vskochiv. Naspravdi-bo cij
divchinci bulo prinajmni pid tridcyat' (nikoli ya ne mig vstanoviti ¿¿ tochnij
vik, adzhe navit' ¿¿ pasport vvodiv v omanu), i vona davno vzhe rozluchilas' zi
svo¿m divoctvom za obstavin, yaki zminyuvalis' za nastroºm ¿¿ pam'yati. YA zh zi
svogo boku buv na¿vnim, yak til'ki mozhe buti na¿vnoyu lyudina iz seksual'nim
´andzhem. Vona zdavalas' yakoyus' puhnastoyu j grajlivoyu, vbiralas' la gamine,
shchedro pokazuvala gladki nogi, vmila pidkresliti bilinu pid'ºmu stupni chornim
oksamitom cherevichka, i prindilas', i vigravala yamkami, j zatrushuvala
korotkim bilyavim volossyam v najtrafaretnishij v sviti sposib.
Po korotkomu obryadi v ratushi ya priviv ¿¿ na novu kvartiru j deshcho
zdivuvav ¿¿ tim, shcho pered pochatkom bud'-yakih lyuboshchiv zmusiv ¿¿ perebratis' v
prostu nichnu dityachu sorochku, yaku ya shchasno vkrav zi skrini (shatno¿ shafi) v
sirotinci. SHlyubna nich vidalas' dovoli kumednoyu, j cherez mo¿ di¿ durka moya
bula v isterici. Ta dijsnist' nevdovzi peremogla. Obilyavlena kucherya viyavila
svij chornyavij korinec'; pushok obernuvsya na kolyuchki negoleno¿ gomilki;
ruhlivij vologij rot, yak ya jogo ne phav kohannyam, vivernuv svoyu mizernu
podibnist' iz vidpovidnoyu chastinoyu na zapovitnomu portreti ¿¿ zhaboglyadno¿
pokijno¿ matinki; i zgodom zamist' blidogo vulichnogo pidlitka, v Gumberta
Gumberta opinilas' na rukah velika, debela, korotkonoga, grudasta j
cilkovito bezgluzda baba.
Takij stan trivav vid 1935-go roku do 1939-go. ªdinoyu chesnotoyu Valeri¿
bula ¿¿ sumirnist', i yak ne divno, vid c'ogo bulo zatishno v nashij novij
kvartirci: dvi kimnatki, dimnij kraºvid v odne vikno, ceglyanij mur - v inshe,
krihitna kuhnya, cherevikopodibna vanna, v yakij ya pochuvavsya Maratom, darma shcho
ne bulo biloshijo¿ divchinki, shchob zakoloti mene. Mi proveli z druzhinoyu chimalo
vechoriv - vona zaglibivshis' v svij Paris Soir, ya - pracyuyuchi za hlipkim
stolikom. Mi vidviduvali kino, velodrom, zmagannya z boksu. Do ¿¿ prisno¿
ploti ya zvertavsya lish zridka, til'ki hvilinami gostro¿ potrebi, krajn'ogo
vidchayu. Bula v bakalijnika, shcho po toj bik vulici, mala don'ka, tin' yako¿
zvodila mene z rozumu; vtim, za dopomogoyu Valeri¿ ya-taki znahodiv deyaki
zakonni vihodi z mogo fantastichnogo liha. Ta shcho stosuºt'sya domashn'ogo harchu,
to mi bez sliv zalishili pot-au-feu j harchuvalisya zdebil'shogo v vuz'komu
restoranchiku z ºdinim dovgim stolom na rue Bonaparte, de nastil'na
skatertina bula v vinnih plyamah, j perevazhav inozemnij gomin. A v budinku
poryad antikvar vistaviv u zastavlenij vitrini prepishnij, barvistij -
zelenij, chervonij, zolotij i chornil'no-sinij - davnij amerikans'kij estamp,
na yakomu buv parovoz z gigants'koyu truboyu, velikimi himernimi lihtaryami ta
velicheznim bidloskidal'nikom, yakij tyagne svo¿ fioletovi vagoni v gromovu
stepovu nich i domishuº ryasnij, chornij, shcho merehtit' iskrami, dim do kudlatih
¿¿ hmar.
V nih shchos' blisnulo. Vlitku 1939-go roku pomer mij amerikans'kij
dyadechko, zalishivshi meni pributok u dekil'ka tisyach amerikans'kih dolariv za
umovi, shcho ya pere¿du do Spoluchenih SHtativ j zajmus' interesami jogo firmi. Cya
perspektiva pripala meni do sercya nadzvichajno: ya vidchuvav, shcho zhittya moº
potrebuº strusu. Ta bulo deshcho inshe: mol'ovi protochinki z'yavilis' na plyushi
podruzhn'ogo zatishku. V ostannij chas ya pomichav, yak moya debela Valeriya yakos'
zminilas' - vikazuº divne zanepokoºnnya, inodi shchos' na kshtalt oburennya, a ce
ne pasuvalo do vstanovlenogo harakteru personazha, yakij vona povinna bula dlya
mene grati. Koli ya povidomiv ¿j, shcho mi nezabarom poplivemo do Novogo Jorku,
vona pohnyupilas' i vpala v zadumu. Bula dokuchliva tyaganina z ¿¿ dokumentami.
Vona zh bo mala keps'kij Nansens'kij pasport i oderzhannyu vizi azh niyak ne
spriyalo shvejcars'ke gromadyanstvo cholovika. YA poyasnyuvav neminuchistyu stoyannya v
hvostah do prefekturi ta velikimi inshimi prikroshchami ¿¿ mlyavij ta nechulij
nastrij, na yakij azh niyak ne vplivali mo¿ zmal'ovuvannya Ameriki, kra¿ni
rozhevih ditej ta velicheznih derev, de zhittya bude nabagato krashchim, nizh v
nudnomu, siromu Parizhi.
Odnogo ranku (¿¿ paperi buli vzhe majzhe vporyadkovani) mi vihodili z
yako¿s' oficijno¿ budivli, yak raptom bachu, shcho Valeriya, yaka vazhko tupala poryad
zi mnoyu, pochinaº energijno j movchazno trusiti svoºyu bolonkovoyu golovoyu.
Spochatku ya ne zvertav na ce zhodno¿ uvagi, ta potim spitav, chomu ¿j vlasne
zdaºt'sya, shcho tam vseredini shchos' º? Vona vidkazala (perekladayu z ¿¿
francuz'kogo perekladu yako¿s' slov'yans'ko¿ ploshchini): "V moºmu zhitti º insha
lyudina".
Nema chogo j kazati, shcho cholovikovi ne nadto spodobalis' taki slova.
Mene, ne kriyus', voni prigolomshili. Pribiti ¿¿ tut-taki na vulici - yak bi
vchiniv chesnij mishchanin - ne mozhna bulo. Roki prihovanih strazhdan' mene
navchili samovladannyu nadlyuds'komu. Otzhe ya chimskorish siv z neyu v taksomobil',
yakij deyakij chas zaklichno povz za nami, i v c'omu porivnyano spokijnomu
usamitnenni zaprosiv ¿¿ do poyasnennya ¿¿ dikih sliv. Mene dushila zrostayucha
lyut' - o, ne tomu, shcho ya znav yakus' nizhnist' do ciº¿ balaganno¿ figuri, yaka
zvet'sya madam Gumbert, ale tomu, shcho nikomu krim mene ne dozvoleno bulo
virishuvati problemi zakonnih i nezakonnih zluchan', a tut Valeriya, moya
farsova druzhina, nahabno vzyalasya poryadkuvati za svo¿m rozsudom shche j mo¿mi
vigodami j moºyu doleyu. YA zazhadav, abi vona nazvala meni kohancya. YA povtoriv
pitannya; ta vona ne pripinyala svogo klouns'kogo bazikannya, j dali terevenyachi
pro te, yaka vona neshchasliva zi mnoyu, j hoche negajno zi mnoyu rozluchitis'.
"Mais qui est-ce?" zagorlav ya nareshti, dvignuvshi ¿¿ kulakom po kolinu, j
vona, navit' ne zmorshchivshis', vtupilas' v mene, nache vidpovid' bula takoyu
prostoyu, shcho j poyasnen' ne treba. Za cim shvidko zvela plechem i vkazala
pal'cem na m'yazistu potilicyu vodiya. Toj zagal'muvav bliz'ko neveliko¿
kav'yarenki j predstavivsya. Ne mozhu prigadati jogo kumednogo prizvishcha, ale
cherez stil'ki rokiv vin bachit'sya meni shche zovsim yasno - kremeznij rusak,
kolishnij polkovnik Bilo¿ Armi¿, pishnovusij, ostrizhenij ¿zhakom. (Takih yak vin
ne odna tisyacha zhila z c'ogo beztyamnogo promislu v Parizhi). Mi sili za
stolik, bilogvardiºc' zamoviv vino, a Valeriya, poklavshi na kolino promoklu
servetku, govorila dali - v mene radshe, nizh zi mnoyu: u cej velichnij kelih
vona sipala slova z bezupinnistyu, yako¿ ya j ne chekav vid ne¿, prichomu shchomiti
vibuhala zalpom pol's'kih abo rosijs'kih fraz u napryami svogo nezvorushnogo
kohancya. Stanovishche stavalo absurdnim, i vono stalo absurdnishim, koli
taksomobil'nij polkovnik, iz hazyajs'koyu usmishkoyu perervavshi Valeriyu, pochav
rozvivati vlasni domisli j zadumi. Promovlyayuchi potvornoyu francuz'koyu, vin
nakresliv tu carinu lyubovi ta praci, v yaku vin navazhivsya vvijti za ruku zi
svoºyu zhinochkoyu. Vona zh teper zajnyalasya svo¿m viglyadom, sidyachi mizh nim ta
mnoyu: pidmal'ovuvala vipnuti gubki, vipravlyala podz'obuvannyam pal'civ (pri
c'omu stroyuyuchi pidboriddya) vipered bluzki j tak dali, a vin mizh tim govoriv
pro ne¿, ne til'ki yak nachebto ¿¿ ne bulo z nami, ale tak, yak bucim vona bula
siritkoyu, kotru narazi perevodili zadlya ¿¿ zh dobra vid odnogo mudrogo
opikuna do inshogo, mudrishogo; i hoch ya perebil'shuvav i mozhlivo paplyuzhiv usi
vrazhennya cherez svij bezporadnij gniv, prisyagayus', shcho polkovnik prespokijno
radivsya zi mnoyu shchodo takih rechej yak ¿¿ diºta, reguli, garderob, i knizhki,
yaki vona vzhe chitala chi povinna bula prochitati. "Zdaºt'sya meni, kazav vin, ¿j
do vpodobi ZHan Kristof - yak vi gadaºte?" O, vin buv sushchij literaturoznavec',
cej dobrodij Taksovich.
YA poklav kraj jogo dzizhchannyu tim, shcho zaprosiv Valeriyu zibrati svij
zhalyugidnij skarb negajno, na shcho poshlyak polkovnik zayaviv, shcho ohoche znese jogo
v avto vlasnoruch. Vzyavshis' do vikonannya obov'yazku, vin poviz Gumbertiv,
mos'º ta madam, dodomu, j povz ves' shlyah Valeriya govorila, a Gumbert Griznij
vnutrishn'o radivsya z Gumbertom Pokirnim, kogo same zab'º Gumbert Gumbert -
¿¿, chi ¿¿ lyubogo priyatelya, abo oboh, abo nikogo. Zgaduyu, yak odnogo razu ya
mav u rukah pistolet, shcho nalezhav studentovi-spoklasniku, v tu poru mogo
zhittya (zdaºt'sya, ya pro tu poru ne zgadav, ta ce ne do potrebi), koli ya
plekav dumku porozvazhatis' iz jogo sestroyu (vkraj syajlivoyu nimfetkoyu, z
velikim chornim bantom) i potim zastrelitis'. Teper zhe ya pitav sebe, chi varta
bula Valechka (yak ¿¿ nazivav polkovnik) togo, shchob zastreliti ¿¿, zadushiti abo
vtopiti. Vona mala vel'mi chuli ruki ta nogi, i ya virishiv obmezhitis' tim, shcho
zavdam ¿j strashennogo bolyu, yak til'ki mi usamitnimosya.
Ta c'omu ne sudilosya buti. Valechka - yaka vzhe na toj chas prolivala
potoki sliz, zabarvleni rozmal'ovanoyu rajdugoyu ¿¿ kosmetiki - vzyalasya
vsyak-tak nabivati rechami skrinyu, dvi valizi, porepanu kartonku, - i zhadannya
vzuti girs'ki choboti j z rozgonu shturhnuti ¿¿ v krup bulo, yasna rich,
nezdijsnennim, dopoki klyatij polkovnik porpavsya poblizu. Ne te, shcho vin
povodivsya nahabno, chi yakos' podibno do c'ogo: navpaki, vin viyavlyav (yakbi na
bokovij sceni togo eatru, do yakogo mene zaluchili) delikatnu starosvits'ku
chemnist', pri chomu suprovodzhuvav usyakij svij poruh nepravil'no vimovlenimi
vibachennyami (zhe demand pardon... eske zhe pui...) z velikim taktom
vidvertavsya, poki Valechka zdirala svo¿ rozhevi shtanci z motuzki nad vannoyu;
ale merzotnik perebuvav, zdavalos', povsyudi, pristosovuyuchi gromad' svoyu do
anatomi¿ kvartiri, chitayuchi moyu gazetu v moºmu zh krisli, rozv'yazuyuchi vuzli na
motuzci, zakruchuyuchi sobi cigarku, rahuyuchi chajni lozhechki, vidviduyuchi ubornu,
dopomagayuchi svo¿j divci zagornuti elektrichnu susharku dlya volossya (podarunok
¿¿ bat'ka) j vinosyachi na podvir'ya vsyakij motloh. YA sidiv, sklavshi ruki, odne
stegno na pidvikonni, ginuchi z nudoti j nenavisti. Nareshti voni obidva
vijshli z kvartiri, yaka drizhala, - vibraciya dverej, yak ya ¿h zahlopnuv, dovge
mala vidlunnya v kozhnomu moºmu nervi, shcho bulo slaboyu zaminoyu togo zasluzhenogo
lyapasu navidmah po vilici, yakogo b vona otrimala na ekrani za vsima
pravilami teperishnih kinofil'miv. Grayuchi nezgrabno svoyu rol', ya poprostuvav
u vannu, abi pereviriti, chi ne vzyali voni mogo odekolonu; ni, ne vzyali; ta ya
pomitiv iz korchem zlobno¿ ogidi, shcho kolishnij radnik carya, dobryache
sporozhnivshi mihur, ne spustiv vodu. Cya vrochista kalyuzha zajshlo¿ urini z
rozlizlim u nij zmoklim temno-zhovtim nedopalkom pobachilas' meni najvishchoyu
obrazoyu, i ya shaleno krutnuvsya, shukayuchi zbro¿. Naspravdi zh, vochevid', ne
inakshe, yak rosijs'ka mishchans'ka vvichlivist' (z domishkoyu mabut' chogos'
azijs'kogo) podvigla dobrogo polkovnika (Maksimovicha! - jogo prizvishche raptom
prikotilo znov do mene), vel'mi pihatu lyudinu, yak usi rosiyani, na te, shchob
sprovaditi intimnu nuzhdu z pristojnim bezzvuchchyam, ne pidkreslivshi malu ploshchu
chuzho¿ kvartiri vivergannyam guchnogolosogo vodospadu poverh vlasnogo
priglushenogo strumochka. Ta ce ne spalo meni na dumku v tu hvilinu, koli
revuchi vid lyuti ya nishporiv po kuhni v poshukah bud'-chogo povazhnishogo vid
mitli. Raptom, kinuvshi ce, ya rinuvsya z domu z gero¿chnim namirom napasti na
n'ogo, pokladayuchis' na sami kulaki. Odnak, vsuperech mo¿j prirodnij sili, ya
zovsim ne bokser, mizh tim yak niz'koroslij, ale shirokoplechij Maksimovich
skidavsya na zlitogo z chavunu. Porozhnecha vulici, de vid'¿zd moº¿ druzhini ne
buv nichim vidznachenij, okrim strazovogo ´udzika, shcho palav u bagnyuci
(zagublenogo pislya togo, yak vona beregla jogo tri nikomu nepotribnih roki v
zlamanij skrin'ci), jmovirno vryatuvala mene vid roz'yushenogo nosa. Ta
bajduzhe: z chasom pomsta za mene prispila. Odin z Pasadeni skazav meni yakos',
shcho misis Maksimovich, rodzhena Zborovs'ka, skonala v pologah 1945 roku. Vona z
cholovikom potrapila yakims' chinom z Franci¿ do Kaliforni¿; tam, protyagom
cilogo roku, za dostojnij oklad, voni sluguvali ob'ºktami doslidzhennya, shcho
jogo provadiv vidomij amerikans'kij etnolog. Doslid mav na meti vstanoviti
lyuds'ki (individual'ni ta rasovi) reakci¿ na zhivlennya lishe bananami ta
finikami pri stalomu perebuvanni navkoryachki. Mij opoviduvach, za fahom likar,
prisyagavsya meni, shcho bachiv na vlasni ochi oboh - ogryadnu Valechku ta ¿¿
polkovnika, na toj chas posivilogo j takozh sil'no zgrubilogo, yak voni
staranno plazuvali po polirovanij pidlozi uzdovzh ryadu yasno osvitlenih
primishchen' (v odnomu buli frukti, v inshomu voda, v tret'omu pidstilki, i
t.d.) u tovaristvi dekil'koh inshih najnyatih chotirinogih, nabranih sered
terplyachih i bezzahisnih verstv. YA todi-taki sprobuvav vidshukati v
antropologichnomu chasopisu rezul'tati cih doslidzhen', ta napevno voni shche ne
buli oprilyudneni. Zvisno, cim naukovim plodam potriben chas dlya kincevogo
dozrivannya. Mayu nadiyu, shcho zvit bude ilyustrovanij dobrimi fotografiyami, koli
vin z'yavit'sya, prote ne nadto jmovirno, shchob tyuremni biblioeki oderzhuvali
podibni praci. Ta, yakoyu ya zmushenij nini koristuvatis', º vinyatkovim
prikladom keps'kogo eklektizmu, yakij keruº viborom knizhok u zakladah,
podibnih c'omu. Tut º Bibliya, avzhezh, i º Dikkens (davnº bagatotomne
Dilingamove vidannya, Novij Jork, MD CCCL XXXVII); º j "Dityacha enciklopediya"
(u yakij traplyayut'sya dovoli garnen'ki fotografi¿ sonce-volosih gerl'-skautiv
u trusikah), º j detektivnij roman Agai Kristi "Ogolosheno vbivstvo"; ale
poza tim º taki dribnichki yak "Burlaka v Itali¿" Pere¿ El'finstona, avtora
"Znovu Veneciya", Boston, 1868, j porivnyano nedavnij (1946) Who's who in the
Limelight - perelik aktoriv, rezhiseriv, dramaturgiv i znimki statichnih scen.
Proglyadayuchi vchora ostannyu zi zgadanih knig, ya buv nagorodzhenij odniºyu z tih
bliskavichnih zbigiv, shcho ¿h logik ne terpit', a poet obozhnyuº. Perepisuyu
najbil'shu chastinu storinki:
Pim, Roland. Narodivsya u Lundi, Masachusets, 1922. Otrimav osvitu v
El'sindors'komu eatri, Derbi, Novij Jork. Debyutuvav u "Sonci, shcho
provalilos'". Sered bagat'oh inshih p'ºs, u yakih vin grav, buli: "V
Susidn'omu Kvartali", "Divchina v zelenomu", "Peretasovani CHoloviki", "Divnij
Grib", "Na volosinci", "Dzhon Lovli", "YA mariv Toboyu".
Ku¿l'ti, Kler. Amerikans'kij dramaturg. Narodivsya v Oshan, N'yu Dzhersi,
1911. Zakinchiv Kolumbijs'kij Universitet. Pochav pracyuvati v komerci¿, ta
potim zvernuvsya do napisannya p'ºs. Avtor "Malen'ko¿ nimfi", "Pani, yaka
lyubila bliskavku" (u spivpraci z Vivian Damor-Blok), "Temnih Rokiv",
"Divnogo Griba", "Lyubovi Bat'ka" ta inshih. Gidni uvagi jogo chislenni p'ºsi
dlya ditej. "Malen'ka Nimfa" (1940) vitrimala turne v 14.000 mil' i davalas'
280 raziv na provinci¿ v odnu zimu, persh nizh distatis' Novogo Jorka.
Ulyubleni rozvagi: napivgonkovi avto, fotografuvannya, domashni zviryata.
Kvajn, Dolores. Narodilas' 1882-go roku, v Dejtoni, Ogajo. Vivchala
scenichnu majsternist' v Amerikans'kij Akademi¿. Debyutuvala v Otavi, 1900-go
roku. Debyut u Novomu Jorku vidbuvsya 1904-go roku v "Ne Rozmovlyaj zi
Storonnimi". Z tih pir zagubilas' v takih-oto p'ºsah...
YAkoyu bezpomichnoyu mukoyu krayus' na samij znak imeni mogo lyubogo kohannya,
navit' tut, na prizvishche yako¿s' bridko¿ staro¿ komediantki! Adzhe j vona
mabut' stala b aktorkoyu! Narodilas' 1935-go roku, vistupala (do rechi bachu,
shcho v kinci poperedn'ogo paragrafa v mene pomilka - ta proshu ne vipravlyati,
shanovnij vidavcyu) v "Ubitomu Dramaturzi". Kvajn-SHvajn. Ubiv ti Ku¿l-ti. O,
Lolito moya, vse shcho mozhu teper ce grati slovami.
9.
Tyaganina z rozluchennyam zmusila mene vidklasti vidplittya, i mryaka shche
odniº¿ Svitovo¿ Vijni vzhe oblyagla zemnu kulyu, koli, pislya nudno¿ zimi v
Portugali¿, de ya perenis zapalennya legeniv, ya nareshti dosyag beregiv Ameriki.
V Novomu Jorku ya ohoche prijnyav proponovanu doleyu legku sluzhbu: vona polyagala
golovnim chinom u vigaduvanni ta redaguvanni parfumernih ogoloshen'. YA rado
vitav ¿¿ poverhovij harakter i psevdoliteraturne zabarvlennya j zajmavsya neyu
abiyak, koli zamanet'sya. Z inshogo boku, novij, voºnnih chasiv universitet v
Novomu Jorku namovlyav mene dopisati moyu porivnyal'nu istoriyu francuz'ko¿
literaturi. Pershij tom zabrav meni des' dva roki praci, prichomu ya chi ne
shchodnya pracyuvav bil'sh nizh p'yatnadcyat' godin. Pozirayuchi na cej period, ya bachu
jogo retel'no podilenim na prostore svitlo j vuz'ku tin': svitlo nalezhit' do
vtishnih poshukuvan' u chertogah biblioek; tin' - do strazhdal'nih zhadan', do
bezsonnya - slovom do togo, pro shcho ya dostatn'o vzhe pogovoriv. Obiznanij zi
mnoyu chitach legko uyavit' sobi, yak staranno, cherez spekotnu pilyuku, ya viglyadav
- nazhal', zdalya vsyakij raz - nimfetok, shcho bavilis' u Central'nomu Parku, i
yak meni ogidni buli dekorativni, dezodorovani sekretarki j kontornici, yakimi
odin z zhartuniv z nashogo interesu tak silivsya mene znaditi. Opustimo ce vse.
Zgubnij rozpad dushevnih sil priviv mene v sanatoriyu na pivtora roki; ya
vernuv do praci - j nevdovzi znov zanepav.
Oduzhannya moglo obicyati bad'ore zhittya na vil'nomu prostori. Lyubij mij
likar, charivnij cinik z korotkoyu temnoyu boridkoyu, poznajomiv mene zi svo¿m
bratom, kotrij lagodivsya vesti ekspediciyu v pripolyarni oblasti Kanadi. YA buv
do ne¿ zaluchenij yak "sposterigach psihichnih reakcij". CHas vid chasu ya podilyav
(vtim, ne duzhe uspishno) iz dvoma molodimi botanikami j starim tesleyu puhlyavi
prinadi odno¿ z nashih znavchin' z harchuvannya, doktorki Aniti Dzhonson - kotru
nevdovzi vislali sobi get' litakom, pro shcho zgaduyu z zadovolennyam. Metu
ekspedici¿ ya uyavlyav sobi ne duzhe yasno. Z uvagi na chislennih meteorologiv,
yaki brali uchast' u nij, spalo b na dumku, shcho mi prostezhuºmo do svogo barloga
(des' vochevid' na ostrovi Princa Uel's'kogo) blukayuchij ta hitlivij pivnichnij
magnitnij polyus. Odna z grup zasnuvala z dopomogoyu kanadciv meteorologichnu
stanciyu na P'ºrovij Strilci v Mel'vil's'komu Zundi. Insha, takozh zabludla
grupa zbirala plankton. Tretya vivchala zv'yazok mizh tuberkul'ozom i tundroyu.
Bert, fil'movij fotograf, duzhe nepevnij v sobi hlopchak, z yakim mene
zmushuvali deyakij chas posileno truditis' fizichno (vin, yak i ya mav psihichni
negarazdi) zapevnyav, shcho "veliki lyudi" z nasho¿ ekspedici¿, spravzhni ¿¿
kerivniki, kotrih mi nikoli ne bachili, mali za metu pereviriti vpliv
klimatichnogo poteplinnya na hutro polyarnogo lisa.
Mi zhili v skladenih budah sered do-kembrijs'kogo granitnogo svitu. V
nas bula sila pripasiv - komplekt Reader's Digest, mishalka dlya moroziva,
himichni klozeti, kovpaki z kol'orovogo paperu, shchob spravlyati Rizdvo. YA na
podiv dobre poduzhav, popri nejmovirnu porozhnechu j nudotu zhittya. Otochenij
pohmuroyu roslinnistyu arktiki - dribnim verbolozom, lishajnikom - pronizanij
i, yak vvazhayu, prochishchenij vitrosvistyam, ya sidiv buv na kruglomu kameni, pid
cilkovito prozorim nebom (kriz' yake odnak ne prosvitlyuvalo nichogo povazhnogo)
j vidchuvav sebe naprochud vidchuzhenim vid svogo ya. Vgodovani, lisniyuchi
malen'ki eskimoski z lichkami mors'kih svinok, rib'yachim zapahom i voronyachoyu
chornyavoyu pryamogo volossya, zbudzhuvali mene navit' menshe, nizh Dzhonson.
Nimfetki ne vodyat'sya v arktichnih oblastyah.
YA dozvoliv bil'sh tyamushchim lyudyam analizuvati drejfuvannya krig, drumlini,
gremlini, kremlini ta deyakij chas silivsya notuvati te, shcho prostodushno brav za
"psihichni reakci¿" (ya pomitiv, napriklad, shcho pri pivnichnomu sonci snovidinnya
buvayut' yaskravo zabarvleni, shcho pidtverdiv mij drug fotograf). Krim togo, ya
musiv dopituvati riznih svo¿h tovarishiv pro chislenni predmeti, yaki º:
nostal'giya, poboyuvannya nevidomih zviriv, gastronomichni j statevi marennya,
ulyubleni rozvagi, vpodobani radioprogrami, zmini v svitoglyadi toshcho. Usim ce
nabridlo azh tak, shcho ya kinuv - j til'ki v kinci moº¿ dvadcyatimisyachno¿
"pripolyarno¿ katorgi" (yak zhartoma vislovivsya odin z botanikiv) nakatav get'
vigadanij ta duzhe kol'oristij raport; zacikavlenij chitach znajde jogo
nadrukovanim u Annals of Adult Psychophysics vid 1945 chi 1946 roku, a takozh
u vipusku Arctic Explorations, shcho prisvyachenij nashij ekspedici¿ - yaka, dodam
na zavershennya, azh niyak ne stosuvalas' midnih pokladiv na Ostrovi Viktori¿ j
podibnih dribnic', yak meni nadali vdalosya diznatis' vid mogo blagodushnogo
likarya, adzhe spravzhnya meta ekspedici¿ bula, yak to kazhut' "taºmnogo" kshtaltu,
a tomu dozvolyu sobi til'ki dodati, shcho yakoyu b ne bula meta, ¿¿ bulo cilkom
doversheno.
CHitach diznaºt'sya z zhalem, shcho nezabarom po mo¿m povernenni v
civilizovanij svit meni vipalo znovu borotisya z zat'marennyam rozumu (yakshcho
til'ki ce zhorstoke viznachennya º prijnyatnim dlya melanholi¿ ta vidchuttya
nesterpnogo mloºnnya). Ostatochnim oduzhannyam ya zobov'yazanij vidkrittyu, yake ya
zrobiv pid chas likuvannya v duzhe dorogij sanatori¿. YA vidkriv nevicherpne
dzherelo zdorovo¿ vtihi u tomu, shchob rozigruvati psihiatriv, hitro poturayuchi
¿m, ne dayuchi ¿m pomititi, shcho znaºsh usi ¿hni profesijni kunshti, vigaduyuchi ¿m
na dogodu vishchi sni v suto klasichnomu stili (yaki zmushuvali ¿h samih,
viziskuvachiv sniv, bachiti sni i prokidatisya z krikom), dratuyuchi ¿h
fal'shivimi spogadami pro nibito pidglyanuti "odvichni sceni" bat'kivs'kogo
spozhil'stva j ne dozvolyayuchi navit' viddaleno domislyuvati pravdive liho ¿h
paciºnta. Davshi habara sestri, ya otrimav dostup do arhiviv likarni j tam
znajshov, ne bez smihu, fishki, shcho prozivali mene "potencijnim
gomoseksualistom" ta "absolyutnim impotentom". Cya zabava meni tak podobalas'
ta diyala na mene tak spriyatlivo, shcho ya zostav zajvij misyac' pislya oduzhannya
(pri c'omu chudovo spav ta ¿v z apetitom shkolyarki). A po c'omu ya shche dokinuv
tizhden' lishe zaradi togo, shchob mati zadovolennya pozmagatisya z mogutnim
profesorom z "peremishchenih osib", chi Di Pi (vid "Dementi¿ Prekoks"), vel'mi
znanim, kotrij buv vidomij tim, shcho vmiv primusiti hvorogo poviriti, shcho toj
buv svidkom vlasnogo zachattya.
10.
Po vihodi z likarni, ya virishiv doshukati sobi sil'ce v Novij Angli¿, abo
yakes'-take sonne mistechko (il'mi, bila cerkva), de ya proviv bi literaturne
lito, zhivuchi z koroba nagromadzhenih u mene literaturnih zamitok i kupayuchis'
v najblizhchomu stavku. Robota nad pidruchnikom prihopila mene znov, a uchast' u
dyadechkovih posmertnih pahoshchah ya na toj chas uzhe zviv do minimumu.
Odin z kolishnih jogo sluzhbovciv, parost' shlyahetnogo rodu, zaprosiv mene
oselitis' na dekil'ka misyaciv u primis'kij sadibi svo¿h zbidnilih krevnih na
prizvishche Mak-Ku, kotri volili zdati verhnij poverh, de do smerti svoº¿ chemno
bidkalasya stara titka. Vin skazav, shcho v nih dvi don'ki, odna zovsim
malen'ka, a druga dvanadcyati rokiv, i prekrasnij sadok nepodalik vid
prekrasnogo ozera, shcho vse ce provishchaº doskonal'no doskonale lito.
Mi obminyalis' listami, i ya vpevniv pana Mak-Ku, shcho ya ne gadzhu po kutah.
Nich v po¿zdi bula fantastichna: ya silivsya uyaviti sobi iz vsima mozhlivimi
podrobicyami zagadkovu nimfetku, yaku ya navchatimu francuz'ko¿ j pestitimu
po-gumberts'komu. Nihto mene ne strinuv na igrashkovomu vokzaliku, de ya
vijshov iz svoºyu novoyu koshtovnoyu valizoyu j nihto ne ozvavsya na telefonuvannya.
Prote, za deyakij chas v ºdinij gotel' zeleno-rozhevogo Ramzdelya z'yavivsya
zasmuchenij, zmoklij Mak-Ku zi zvistkoyu, shcho jogo budinok shchojno zgoriv do
reshtok - mozhlivo vnaslidok odnochasno¿ pozhezhi, palayucho¿ v meni vsyu nich v
zhilah. Mak-Ku poyasniv, shcho jogo zhinka z dochkami po¿hala simejnim avto shukati
pritulku na yakus' mizu, shcho nalezhala ¿m, ta shcho podruga druzhini, pani Gejz,
prechudova zhinka, 342 Loun Strit, gotova zdati meni kimnatu. Stara, yaka zhila
same navproti pani Gejz, pozichila Mak-Ku svij limuzin, dopotopnu mahinu, iz
pryamokutnim verhom, yakoyu keruvav veselij mavrin. YA-bo podumav sobi, shcho koli
znikla ºdina prichina mogo pri¿zdu same v Ramzdel', nove vlashtuvannya,
zaproponovane meni - prosto glupottya. SHCHo meni bulo v tomu, shcho vin maº
vidbuduvati po-novomu zhitlo - adzhe napevno vse bulo dobre zastrahovane. YA
vidchuvav oburennya, rozcharuvannya j nud'gu, ta ºstvom vvichlivij ºvropeºc', ne
spromigsya na vidmovu vid togo, shchob buti vidvezenim na Loun Strit cim
pohoronnim limuzinom, ta ya krim togo chuyav, shcho v razi vidmovi Mak-Ku vigadaº
bud'-yakij najskladnishij sposib rozporyaditis' moºyu personoyu. YA bachiv, yak vin
zatupcyuvav get', i yak mij shofer pohitav golovoyu iz legkoyu posmishkoyu. Pid chas
¿zdi ya prisyagavsya sobi, shcho ne zalishus' v Ramzdeli ni za yakih obstavin, a
zdijmus' togo zh taki dnya v napryamku Bermuds'kih chi to Bagams'kih abo
Dostobisovih ostroviv. SHCHe donedavna kriz' mij hrebet prominali deyaki
perelyubni mozhlivosti v zv'yazku z kol'orovimi znimkami mors'kih kurortiv, ta
skazati pravdu same Mak-Ku rizko zviv mene z mo¿h planiv cherez svoyu
dobroporyadnu, ale yak stalo vidomo nini, absolyutno nezdijsnennu propoziciyu.
Do rechi na rahunok rizkih zveden' ubik: mi led' ne rozchavili
pricheplivogo primis'kogo sobaku (z tih, shcho vlashtovuyut' zasidki avtomobilyam),
yak til'ki zavernuli na Loun Strit. Pokazavsya Gejzivs'kij budinok - doshchatij,
bilenij, zhahlivij, poblyaklij vid starosti, radshe sirij nizh bilij - toj
riznovid zhitla, u yakomu znaºsh, shcho znajdesh zamist' dushu klistirnu kishku, shcho
¿¿ natyaguyut' na vannovij kran. YA dav na chaj shoferovi, shche j ponadiyavsya, shcho
vin negajno vid'¿de, - ce b dalo meni zmogu zavernuti nazad do gotelyu, shchob
zabrati valizu, ta vin poprostu dopliv protilezhnogo domu, z verandi yakogo
stara mis Vizavi oklikala jogo. YAku bulo dati radu? YA natisnuv dvernogo
´udzika.
CHornoshkira poko¿vka vpustila mene j zalishila stoyati na kilimi,
natomist' pomchala na kuhnyu, de shchos' gorilo, abo radshe pidgoralo.
Peredpokij prikrashala v'yazka drevnih dzvinochkiv, bilooke derev'yane
strahovis'ko meksikans'kogo virobnictva dlya turistiv, i Van Gog
("Arlezianka") - banal'nij shchaslivec' vishukano¿ chastini burzhuaznogo klasu.
Pravoruch, prochineni dveri dozvolyali pobachiti zakutok vital'ni iz
dodatkovoyu meksikans'koyu nisenitniceyu v sklyanij shafi ta strokatoyu kanapoyu
vzdovzh stini. Poperedu, vglib peredpokoyu, postali shodi, i poki ya stoyav
vitirayuchi hustinoyu cholo (til'ki zaraz ya zauvazhiv, yaka speka bula na dvori) i
divlyachis' na vipadkovo nadbanij predmet - starij sirij tenisnij m'yachik, shcho
lezhav na dubovomu bauli, - prolunav z verhn'ogo majdanchika kontral'tovij
golos pani Gejz, kotra zignuvshis' nad poruchchyam melodijno zapitala "To ms'º
Gumbert?" Na dodatok zvidti zletilo trohi cigarkovogo popelu. Za tim sama
pani (sandali, temno-chervoni shtanci, zhovta shovkova bluzka, trohi pryamokutne
oblichchya - v takomu poryadku) zijshla po shidcyah, cyukayuchi vkazivnim pal'cem po
cigarci pri c'omu.
Voliv bi tutozh i zmalyuvati pani Gejz, shchob pozbutis' ¿¿. Serdezi bulo
rokiv tridcyat' p'yat', v ne¿ buv gladkij lob, viskubani brovi j zovsim
prosti, hocha j dovoli vabni risi oblichchya togo kshtaltu, yakij mozhna viznachiti
yak slabkij rozchin Marleni Ditrih. Pohlyapuyuchi doloneyu po bronzovomu shin'jonu
na potilici, vona povela mene u vital'nyu, de mi pogomonili trohi pro
zgorilij budinok Mak-Ku ta pro perevagi zhittya v Ramzdeli. ¯¿ shiroko
roztashovani akvamarinovi ochi mali zvichku oglyadati vs'ogo spivbesidnika,
staranno obminayuchi jogo vlasni ochi. ¯¿ usmishka zvodilas' do zapital'nogo
zletu odniº¿ brovi, j poki govorila, vona nache rozgortuvala kil'cya svogo
tila, dribno-pokvapno viprostovuyuchis' zvid kanapi v napryamku tr'oh
popil'nic' i kamina (u yakomu lezhala brunatna sercevina yabluka); po chomu vona
znov vidkidalas', pidklavshi pid sebe odnu nogu. Vona yavno nalezhala do chisla
tih zhinok, chi¿ vidpolirovani slova zdatni viddzerkaliti zhinochij gurtok
chitannya abo zhinochij gurtok bridzhu, ale viddzerkaliti dushu ne mozhut', zhinok,
dokonche pozbavlenih pochuttya gumoru, zhinok, po suti cilkom bajduzhih do
desyati-dvanadcyati ¿m vidomih tem salonno¿ rozmovi, ale pri c'omu vel'mi
priskiplivih shchodo rozmovnih pravil, kriz' sonyachnij celofan yakih yasno
prostupayut' prihovani, zatisnuti j ne duzhe smakoviti rechi. YA cilkom rozumiv,
shcho yakbi za bud'-yakim nejmovirnim zbigom obstavin opinivsya bi ¿¿ pozhil'cem,
vona meodichno vzyalasya b robiti z mene te, shcho ¿j vvizhalos' pid slovom
"pozhilec'" - i ya buv bi vtyagnenij v odnu z tih nudnih lyubovnih prigod, yaki
buli azh yak vidomi meni.
Vtim, zhodno¿ ne moglo buti movi pro te, shchob meni tut oselitis'. YA ne
dumav, shcho mig bi zhiti shchasno v domi, de na kozhnomu stil'ci valyaºt'sya
rozsharpanij zhurnal'chik, i de keps'ko zmishuºt'sya komediya "funkcional'nih"
suchasnih mebliv z tragediºyu stareznih gojdalok ta hitkih stolikiv iz
mertvimi lampami na nih. Madam povela mene vgoru j nalivo, v "moyu" kimnatu.
YA oglyanuv ¿¿ kriz' imlu moº¿ vidmovi vid ne¿, ale popri cyu imlu pomitiv nad
"mo¿m" lizhkom reprodukciyu "Krejcerovo¿ Sonati" Rene Prine. I cyu konurku dlya
prislugi vona jmenuvala "pivstudiºyu"! Get' zvidsi, get' negajno, podumki
krichav ya sobi, vdayuchi, shcho zamislivsya nad kumedno zanizhenoyu cinoyu, yaku iz
mrijlivoyu ta griznoyu nadiºyu postavila gospodinya za cilij pansion.
Prote, starosvits'ka chemnist' zmushuvala mene j dali terpiti. Mi
perejshli cherez majdanchik shodiv na pravij bik budinku ("Tut zhivu ya, a tut
zhive Lo" - napevno poko¿vka, podumav ya), ta kvartirant-kohanec' ledve shovav
podrog, koli jogo, vel'mi vitonchenogo muzhchinu, pustili vpered chas glyanuti na
ºdinu v domi vannu - zakut (mizh majdanchikom i kimnatoyu vzhe zgadano¿ Lo), v
yakomu bezformni vologi rechi navisali nad sumnivnoyu vannoyu, poznachenoyu znakom
zapitannya zalisheno¿ tut volosinki, j otut spitkav ya peredbacheni mnoyu zvivi
gumovo¿ zmi¿ ta inshij, chimos' sporidnenij z neyu predmet: kashlato-rozhevu
poponku, yaka manirno vkrivala doshku klozetu.
"YA bachu, vi maºte ne duzhe prihil'ne vrazhennya", skazala moya pani,
zronivshi na mit' ruku meni na rukav. Vona poºdnuvala zimnokrovu
napoleglivist' (nadmira togo, shcho zvet'sya, zdaºt'sya, "spokijnoyu graciºyu") z
yakoyus' sorom'yaznistyu j zhurboyu, cherez shcho osobliva retel'nist', z yakoyu vona
dobirala sliv, vvizhalas' takoyu zh neprirodnoyu, yak intonaci¿ vikladacha dikci¿.
"Mij dim ne duzhe ohajnij, viznayu", pravila dali mila prirechena zhinochka "ta ya
zapevnyayu (ochi ¿¿ narazi sliznuli po mo¿h gubah) panovi bude dobre tut,
navit' duzhe dobre. A nu zh bo ya pokazhu vam ¿dal'nyu ta sad" (ostannº bulo
vimovlene zhvavishe, nibi vona vablivo majnula golosom).
YA neohoche pishov za neyu znovu v nizhnij poverh; projshli cherez peredpokij
ta povz kuhnyu, shcho bula na pravomu boci budinku, na tomu zh boci, de buli
¿dal'nya j vital'nya (mizh tim yak zliva vid peredpokoyu, pid "moºyu" kimnatoyu ne
bulo nichogo krim garazha). Na kuhni micna moloda mavrinka promovila, znimayuchi
svoyu veliku glyanso-chornu torbinu z klyamki dverej, yaki veli na zadnij ´anok:
"YA teper pidu, misis Gejz". "Garazd, Lu¿zo", zithayuchi vidkazala ta. "YA
zaplachu vam u p'yatnicyu". Mi prominuli nevelichku komoru dlya posudu j hliba ta
opinilis' v ¿dal'ni, sumizhnij z vital'neyu, yakoyu mi donedavna miluvalis'. YA
pomitiv bilu shkarpetku na pidlozi. Nerado kryaknuvshi, pani Gejz nagnulas' za
neyu mimohid' i kinula ¿¿ v yakus' shafu. Pobizhno mi oglyanuli stil iz chervonogo
dereva i fruktovu vazu na-poseredci, yaka nichogo ne mala v sobi krim odniº¿
slivovo¿ kistki, yaka shche lisnila. Vtim ya namacav u kisheni rozklad po¿zdiv i
nepomitno jogo vivudiv, shchobi na pershu zmogu oznajomitis' z nim. YA dosi shche
jshov uslid za pani Gejz kriz' ¿dal'nyu, koli raptom u kinci ¿¿ spalahnula
zelen'. "Os' i veranda", prospivala moya voditel'ka, j za tim, bez najmenshogo
poperedzhennya, blakitna mors'ka hvilya napnulas' meni pid sercem, i z
komishevogo kilimka na verandi, vid sonyachnogo kola, napivgola, na kolinah,
povertayuchis' na kolinah do mene, moya riv'ºrs'ka lyubov uvazhno na mene glyanula
z-nad temnih okulyariv.
Ce bulo te zh same ditya - ti zh tonki, medovogo vidtinku, plechi,
shovkovista, gnuchka, ogolena spina, taka zh rusyava kuchma. CHorna, bilim
pocyatkovana, hustina, pov'yazana navkolo ¿¿ torsa, hovala vid mo¿h postarilih
gorilyachih ochej - ta ne vid poglyadu moº¿ molodo¿ pam'yati - napivrozvineni
grudi, yaki ya tak pestiv togo dovichnogo dnya. Ta bucimto ya buv kazkovoyu
nyan'koyu malen'ko¿ knyazivni (zgublena, vkradena, znajdena, vdyagnena v
cigans'ke lahmittya, skriz' yake ¿¿ golizna vsmihaºt'sya korolyu i svo¿m
gonchakam), ya vpiznav temno-brunatnu rodimku v ne¿ na boci. Iz svyashchennim
ostrahom j zacharuvannyam (korol' ridaº z radoshchiv, surmi surmlyat', nyan'ka
p'yana) ya znovu pobachiv privabnij zapalij zhivit, de mo¿ na pivden' spryamovani
vusta mimohid' zupinilis', i ci hlop'yachi stegna, na yakih ya ciluvav zubchastij
vidbitok vid poyasku trusikiv - togo nestyamnogo, dovichnogo dnya bilya Rozhevih
Skel'. CHvert' stolittya z tih pir, yaku ya prozhiv, zvuzilas', stvorila trepetne
vistrya j znikla.
Nadzvichajno vazhko meni viraziti z potribnoyu siloyu cej vibuh, cej
podrog, cej poshtovh palkogo vpiznavannya. V tu zh soncem pronizanu mit', u yaku
mij poglyad ustig obijnyati navkolinenu divchinku (yaka blimala z-nad okulyariv -
o, malen'kij Herr Doktor, kotromu sudilos' vilikuvati mene vid usih hvorob),
poki ya jshov povz ne¿ u mashkari dostiglosti (v obrazi postavnogo muzhn'ogo
vrodlivcya, geroya ekranu), porozhnecha moº¿ dushi vstigla vvibrati vsi podrobici
¿¿ yaskravo¿ zvabnosti j porivnyati ¿¿ z risami moº¿ pomerlo¿ narecheno¿.
Piznishe, yasna rich, cya nova, cya Lolita, moya Lolita, povinna bula cilkom
zat'mariti svij prototip. YA til'ki pragnu pidkresliti, shcho odkrovennya na
amerikans'kij verandi bulo til'ki naslidkom togo "knyazivstva bilya morya" v
moºmu strazhdennomu otroctvi. Vse, shcho vidbulos' mizh cimi dvoma podiyami,
zvodilos' do nizki slipih poshukuvan' i blukan' i hibnih zachatkiv radosti.
Vse, shcho bulo spil'nogo mizh cimi dvoma stvorinnyami, robilo ¿h ºdinim dlya
mene.
Vtim ya ne mayu zhodnih ilyuzij. Mo¿ suddi dobachat' u vishcheskazanomu lishe
krivlyannya navizhenogo, yakij prosto lyubit' le fruit vert. Vreshti-resht, ya
cilkom bajduzhij do c'ogo. Znayu til'ki, shcho poki Gejziha ta ya spuskalisya
shodinkami do zacha¿logo podih sadu, kolina mo¿ buli, mov viddzerkalennya
kolin u hitkij vodi, a gubi buli nache pisok.
"Ce bula moya Lo" prokazala vona, "a os' mo¿ lile¿."
"Tak," skazav ya, "tak. Voni chudovni, chudovni, chudovni."
11.
Eksponat nomer dva - notatnik u chornij obkladci zi shtuchno¿ shkiri, z
karbovanim zolotim rokom (1947) shodinkami v verhn'omu livomu kuti.
Zmal'ovuyu cej retel'nij virib firmi Blank, Blankton, Masach., nache vin dijsno
lezhav proti mene. Naspravdi zh, vin buv znishchenij p'yat' rokiv tomu, i te, shcho
mi poziraºmo (zavdyaki laskavosti Mnemozini, yaka uvichnila jogo) - til'ki
mittºve vtilennya, kvolij vikiden' z gnizda Feniksa.
Viraznist', z yakoyu pam'yatayu svij shchodennik, sprichinena tim, shcho ya pisav
jogo dvichi. Spochatku ya vikoristav bloknot velikogo formatu, na vidrivnih
arkushah yakogo ya robiv zapisi olivcem z bagat'ma pidchishchennyami j
vipravlennyami; vse ce deshcho skorocheno ya perepisav najdribnishim i najbil'sh
bisivs'kim zi svo¿h nacherkiv u chornij zapisnik.
Trinadcyate chislo travnya oficijno ob'yavlene Dnem Pisnim u N'yu-Gempshiri,
ale v Karolinah, napriklad, ce ne tak. Roku 1947 v cej den' cherez poshest'
tak zvano¿ "shlunkovo¿ inflyuenci" ramzdel's'ka mis'ka uprava vzhe zakrila na
lito svo¿ shkoli. Nezadovgo do togo ya v'¿hav u Gejzivs'kij dim, i shchodennichok,
z yakim ya teper mayu namir oznajomiti chitacha (na zrazok togo, yak shpigun
peredaº na pam'yat' zmist povidomlennya, yake prokovtnuv), syagaº bil'sho¿
chastini chervnya. Mo¿ zauvazhennya pro pogodu chitach mozhe pereviriti v chislah
miscevo¿ gazeti za 1947 rik.
CHetver. Duzhe garyache. Z vigidnogo dozorchogo punktu (u vikni vanno¿
kimnati) pobachiv, yak Dolores znimaº biliznu z vervechki v yabluchno-zelenomu
svitli po toj bik domu. Vijshov, nibi gulyayuchi. Vona bula v klitchastij
sorochci, v sinih kovbojs'kih pantalonah i polotnyanih tapochkah. Kozhnim svo¿m
ruhom sered kruglih sonyachnih bliskiv vona torkalas' najpotaºmnisho¿ j
najsuttºvisho¿ struni moº¿ mizerno¿ ploti. Trohi zgodom sila bilya mene na
nizhnyu shodinku zadn'ogo ´anku ta zajshlasya zbirati dribni kaminci, shcho lezhali
na zemli mizh ¿¿ stupnyami - gostri, gostri kaminci - j na dodachu ¿m krucheni