ylo ploho: ot syrosti mozhno zabolet'.
     Prishlos' nam prisposablivat'sya k sosushchestvovaniyu s muhami. My perenesli
ochag, na  kotorom  gotovili  edu, podal'she  ot  domika,  a eli i  spali  pod
pologami. Stalo chut' polegche, no  vse zhe  zhuzhzhanie  muh nas razdrazhalo, i my
probovali  istreblyat'  ih.  Iz  staroj  kamery  smasterili  sebe hlopushki  i
ustraivali sorevnovanie po chislu ubityh muh,  no  chislennost' mushinyh polchishch
ne  snizhalas'. Muhi  byli  ochen'  hitrymi. Kak  tol'ko  razdavalos' shlepan'e
hlopushek, oni vyletali iz domika i skryvalis' mezhdu kryshej i  potolkom. Tuda
proniknut' my ne mogli. Na cherdake muhi sideli  nedolgo. Kak tol'ko hlopushki
stihali,  oni odna  za  drugoj perebiralis' v  domik  i opyat'  dokuchali nam.
Prihodilos' snova libo brat'sya za hlopushki, libo pryatat'sya pod pologa. Mne i
Vyacheslavu bit' muh  nadoelo, i my vse chashche pryatalis'  pod pologa, Illarionych
zhe neutomimo rabotal hlopushkoj, podbiraya kazhduyu ubituyu muhu.
     - Zachem vam bitye muhi? - sprosil ego Vyacheslav.
     - Prigodyatsya, - uklonchivo otvetil Illarionych i vysypal muh v musor, gde
obychno koposhilis' vorob'i.
     - Illarionych, vy chto zhe, reshili podkarmlivat' vorob'ev?
     - CHtoby izbavit'sya ot muh.
     - Vy polagaete,  chto vorob'i,  otvedav muh iz musora,  stanut lovit' ih
vozle domika?
     - Ty ne oshibsya. Imenno na eto ya i rasschityvayu.
     - Ne slishkom li vy naivny?
     -  Net,  ne slishkom, i v etom  ty skoro ubedish'sya. YA vybrasyval muh uzhe
neskol'ko  dnej i  zametil, chto posle poseshcheniya musora vorob'yami muh  tam ne
ostaetsya.
     - Muh mogut unosit' murav'i.
     - Nesomnenno, - soglasilsya brigadir, - poetomu  ya vybrasyval muh tol'ko
rano utrom, pered priletom vorob'ev, kogda murav'i eshche ne polzayut.
     -  Nu, nu, - nasmeshlivo proiznes Vyacheslav, - eksperiment interesnyj, no
navernyaka bezuspeshnyj.
     -  Predlagayu  pari, -  skazal Illarionych,  - stavlyu svoj binokl' protiv
tvoej zazhigalki. CHerez neskol'ko dnej vorob'i unichtozhat bol'shinstvo muh.
     - Idet! - soglasilsya Vyacheslav. - Leshka, raznimi!
     - Net, - otkazalsya ya, - ne stanu raznimat'. Otdaj zazhigalku bez spora!
     - Pochemu?
     - Potomu chto budet tak, kak govorit Illarionych.
     - Gluposti! - rasserdilsya Vyacheslav. - Ne mozhet etogo byt'!
     - Ty videl, skol'ko vorob'ev priletalo na musor vchera?
     - Videl. Ne bol'she desyatka.
     - A segodnya?
     - Segodnya bylo pobol'she.
     - Zavtra budet eshche bol'she, a potom zdes' poyavitsya mnozhestvo vorob'ev, i
s muhami budet pokoncheno.
     V bor'be s  muhami nam pomogali dve pary seryh tryasoguzok. |ti  izyashchnye
ptichki v lyubuyu  pogodu vertelis' u domika i lovili  muh  V odin iz dozhdlivyh
dnej ya  dolgo nablyudal za tem, kak tryasoguzka lovko ohotilas' na muh. Ptichka
begala vdol' stenki domika  i sklevyvala muh, sidevshih  na vysote ee  rosta.
Raspravivshis' s muhami u zemli, tryasoguzka vzletala i  atakovala muh po vsej
vysote steny, vybiraya mesta, gde muhi sobiralis' gruppami. V dozhd' muhi byli
vyalymi,  i  za  kazhdyj  podlet  ptichka  uspevala zahvatit'  neskol'ko  shtuk.
Ostal'nye  spasalis'  begstvom.  Appetit u tryasoguzok  byl otmennyj.  Ptichki
s容dali za den' neskol'ko sot muh, no i eto  ne umen'shalo mushinyh polchishch. Na
cherdak tryasoguzki pochemu-to ne zaletali.
     Pobedit' muh nam pomogli vse  zhe vorob'i.  Na tretij den' posle  nachala
prikormki vorob'i oblepili domik, i muham prishel  konec Vorob'i lovili muh i
v domike, i vozle domika, i na cherdake.
     Pervye dni my nahodili zmej nevdaleke ot zaroslej chiya.  Potom zmej  tam
ne stalo: oni raspolzlis'  po stepi, i nam prihodilos' "prochesyvat'" bol'shuyu
ploshchad'. Snachala  my iskali  zmej naugad,  no skoro  ustanovili, chto  gadyuki
perepolzli k kustikam kara  - baraka  (solyanka  derevcevidnaya)  i pod drugie
solyanki. Zmej pod pokrovom solyanok pervym obnaruzhil  Vyacheslav. Mnogo  hodit'
on ne  lyubil i  skoree iz nezhelaniya  idti  s  nami k  dal'nim zaroslyam,  chem
nadeyas'  na uspeh,  stal kryuchkom perevorachivat' solyanki nevdaleke ot  mosta.
Mne i Illarionychu eto pokazalos' bescel'nym zanyatiem, i my popytalis' uvesti
ego  s  soboj.  Vyacheslav byl  upryam  i  s nami ne  poshel. Vecherom my  vdvoem
prinesli dva desyatka gadyuk, a  Vyacheslav odin pojmal  ih tridcat'  shtuk.  Pri
etom  Vyacheslav byl svezh, kak ogurchik,  a my  vymotany, potomu  chto proshli po
stepi dobryh dvadcat' kilometrov. Na drugoj  den' Vyacheslav  pokazal nam, kak
iskat' gadyuk pod solyankami. Vse okazalos' ochen' prosto.
     - Vek zhivi, vek uchis'! - skazal Illarionych, napravlyayas' k solyanke.
     Pod  kazhdym "kovrom"  my obychno  nahodili dve - tri zmei. Ne vsegda eto
byli gadyuki. Izredka popadalis' i shchitomordniki. Oni  veli sebya sovsem inache,
chem   gadyuki.   Stepnye  gadyuki  vsegda  norovili  udrat',  a   shchitomordniki
svorachivalis' v klubok, shipeli i raskryvali past'. Inogda  pri  etom ili eshche
do etogo shchitomordniki ispuskali uzhe znakomyj nam ves'ma protivnyj zapah.  On
byl  ochen'  stojkij  i  chuvstvovalsya  izdaleka.  Neskol'ko  raz  ya opredelyal
mestonahozhdenie shchitomordnika po zapahu, eshche ne vidya ego. SHCHitomordniki nam ne
byli nuzhny,  i  my ih ne  brali. Ni  strelok,  ni polozov pod  solyankami  ne
popadalos': eti zmei derzhalis' vozle kustov.
     Odnazhdy  utrom  shel melkij,  nudnyj dozhd',  i my dolgo ne  vstavali: ne
hotelos' vylezat' iz teplyh spal'nyh meshkov v promozgluyu syrost'. Neozhidanno
za stenoj  domika  zachmokali  ot  gryazi kopyta,  fyrknula  loshad'  i  kto-to
sprosil: - |j, kim  ujda  bar? [Kim ujda bar!  (kazah.) -  Kto v dome est'?]
Aman ba?
     <i>"Aman ba?" - po-russki "zdorov li?" |to privetstvie - vopros vozniklo u
kazahov v  ochen' davnie  vremena,  kogda  ih kochevye aily  poseshchali strashnye
bolezni - ospa i chuma.  Kazahi, kak  i vse  ostal'nye  narody Vostoka, ochen'
gostepriimny, no  strah  zabolet'  ili zanesti v svoj ail  smertel'nyj nedug
privel k tomu, chto pri vstreche oni prezhde vsego osvedomlyalis' o zdorov'e.</I>
     -  Aman!  Aman!  -  otozvalsya  Illarionych.  - Ujda kirin!  [Ujda  kirin
(uzbek.) - Zahodite v dom.] Vstavajte, rebyata, kto-to priehal!
     V domik voshel pozhiloj kazah v mokrom dozhdevike.
     - Ga - assalam, ga - alejkum! [Ga - assalam, ga - alejkum (arab.) - Mir
da budet s vami!] - privetstvoval on nas. - Amansiz  ba? [Amanbiz (kazah.) -
My zdorovy.]
     - Va -  alejkum, va - assalam! - otvetil emu ya. -  Amanbiz!  Aman - biz
ba?
     -  Ie! -  udivilsya kazah i  zagovoril  po-russki:  - Po vidu russkie, a
govorite po-uzbekski. Otkuda vy?
     <i>- Iz Uzbekistana.</I>
     - Zachem zdes' zhivete? V aul ehat' nado!
     - Ponravilos' nam zdes', vot i zhivem!
     - Ohotniki?
     - Ne sovsem.
     - Pochemu ne sovsem?
     - Ran'she davaj pop'em chayu, poedim, a potom i pogovorim! Soglasen?
     - Soglasen. CHaj - delo horoshee! .
     Za chaem my rasskazali, chem zanimaemsya, i uznali, chto nash gost' rabotaet
v ovcevodcheskom sovhoze chabanom veterinarnogo uchastka i zovut ego Dzhanmurchi.
Telyata, kotorye paslis' vozle domika bez prismotra, - iz ego stada.
     - Kak zhe vy ostavlyaete telyat  odnih?  -  sprosil ya Dzhanmurchi.  - A esli
volki?
     - Volkov blizko net. Pastbishcha zdes' horoshie. Voda tozhe.
     - A esli telyat pokusayut zmei?
     - Kakie zmei?
     - Te samye, kotoryh my lovim. Ved' zdes' "proklyataya zemlya"!
     -  "Proklyataya zemlya"  na toj  storone rechki.  Na  etoj storone  zmej ne
byvaet.
     - Tak telyata mogut cherez most i na druguyu storonu perejti!
     - Net. Daleko ot kolodca oni  ne poshli by.  Voda  zdes'  horoshaya, travy
mnogo. Zachem im tuda idti?
     - Nu a esli kto-nibud' ukradet telenka?
     - Kto ukradet? - udivilsya Dzhanmurchi. - Krugom vse znakomye zhivut. CHuzhih
net.
     - A my?
     - Vas my videli v tot den', kogda vy priehali. ZHdali vse, chto  vy v ail
zaedete, a teper' ya priehal posmotret', kakie lyudi zdes' poselilis' i pochemu
v ail nash ne edut.
     - Vozle aila zmei est'?
     - Zmej tam net.
     -togda zachem nam ehat' v ail?
     - V gosti priezzhajte, beshbarmak kushat'!
     - Vremeni u nas net po gostyam raz容zzhat'.
     - Tak nel'zya govorit'. Obyazatel'no  nuzhno pogostit'. Tol'ko plohie lyudi
aily ob容zzhayut.
     -  Ne  obizhajtes',  Dzhanmurchi.  Kak  tol'ko  chut'  - chut'  osvobodimsya,
obyazatel'no priedem! - skazal Illarionych.
     Poka  my pili chaj i besedovali, veter  razorval tuchi. Vyglyanulo solnce.
My zatoropilis' na ohotu. Dzhanmurchi sognal telyat v stado i pognal ih k ailu.
     CHerez den' my poehali na motocikle v gosti. Doroga privela nas k spusku
v shirokuyu balku.  Tam na beregu stepnogo  ozera stoyali kamyshovye zagony  dlya
skota i pyat' yurt. |to byl ail,  gde zhil Dzhanmurchi. Pered ailom nas vstretili
sobaki. Poldyuzhiny zdorovennyh psov ostervenelo brosalis' na motocikl,  i nam
prishlos' by  tugo, esli  by ne  parenek na neosedlannom kone. On uvidel, chto
motocikl petlyaet po  stepi, uvorachivayas'  ot sobak, poskakal k nam i otognal
psov. V aile nas vstretili ochen' privetlivo. Sobralis' vse ego zhiteli. Sedoj
aksakal, otec Dzhanmurchi,  privetstvoval nas i priglasil v yurtu. Nas  usadili
na  kovry,  rasstelili  po kovram skaterti i rasstavili  na nih  podnosy  so
sladostyami. Dzhanmurchi rasporyazhalsya,  a vse  ostal'nye zhiteli aila -  molodye
parni  i zhenshchiny -  suetilis', gotovya ugoshchenie. Odin  paren' prines  meshok s
kakoj-to sned'yu. Dzhanmurchi  vzyal u  nego  meshok i vysypal na skatert'  celuyu
goru hrustyashchih pechenyh baursakov.
     - Kushajte!
     Baursaki pohrustyvali na zubah i byli  ochen' vkusny. Drugoj paren' vnes
v yurtu kozhanyj burdyuk s  kumysom. Dzhanmurchi nalil  kumysu v bol'shuyu  ploskuyu
chashu  i  podal ee  aksakalu. Aksakal prigubil chashu i peredal ee Illarionychu.
CHasha  poshla  po krugu. Kumys  byl kislovatyj i chut' - chut' hmel'noj. My pili
kumys,  eli  baursaki i besedovali.  Aksakal  byl  ves'ma  lyuboznatel'nym  i
obrashchalsya  glavnym  obrazom k  Illarionychu. V  samyj razgar  besedy prinesli
beshbarmak  - shirokie  lenty  lapshi,  ogromnye kuski varenoj baraniny. Poverh
myasa  lezhala  varenaya  golova   barana.  Aksakal  vzyal  golovu  i  podal  ee
Illarionychu.  Illarionych otrezal sebe odno  uho  i  vernul  golovu aksakalu.
Potom aksakal i Dzhanmurchi melko porezali myaso i vysypali ego na lapshu.
     -  Berite! - priglasil aksakal. -  Kushajte beshbarmak! Lozhek ne bylo, no
eto nas ne smutilo. My znali, chto beshbarmak edyat  rukami. Otsyuda i nazvanie:
"besh barmak" - pyat' pal'cev. V samyj razgar pira  za  stenoj yurty poslyshalsya
gudok avtomobilya i zlobno zalayali sobaki.
     - Doktor  priehal,  - skazal Dzhanmurchi  i podnyalsya.  - Vy kushajte,  a ya
pojdu vstrechu.
     - Razve v aile kto-nibud' boleet? - sprosil Vyacheslav.
     - Slava allahu, vse zdorovy, - otozvalsya aksakal, - eto  drugoj doktor.
On loshadej, korov i ovec lechit.
     Minutoj pozzhe Dzhanmurchi vernulsya s dvumya russkimi muzhchinami.
     - Doktor Sizov, - skazal odin, podavaya ruku.
     - Vasilij, shofer,  - otrekomendovalsya  drugoj.  Potesnilis'.  Doktor  i
shofer seli ryadom s  nami. Znakomstvo s veterinarnym vrachom sovhoza  bylo dlya
nas ves'ma kstati.  Zmei  kusayut zhivotnyh gorazdo  chashche,  chem lyudej.  Viktor
Aleksandrovich  Sizov  mog nam soobshchit' mesta,  gde zmei kusayut ovec naibolee
chasto, to est'  ukazat'  mesta koncentracii zmej. Mne  ne terpelos' nachat' s
nim  razgovor  na sootvetstvuyushchuyu  temu,  no  brigadirom  byl Illarionych,  i
operezhat'  nachal'stvo ne  sledovalo.  YA  znal,  chto  Illarionych  tozhe  gorit
zhelaniem  perejti k  delovomu  razgovoru. Odnako za edoj govorit' o delah ne
prinyato i Illarionych soblyudal mestnyj etiket.  S beshbarmakom spravit'sya bylo
nelegko.  Blyudo bylo ogromnoe. K  tomu zhe vse eli netoroplivo, smakuya kazhdyj
kusok.  No  vse na  svete imeet  svoj konec, i  blyudo s beshbarmakom  nakonec
opustelo.  Podali chaj. Doktor  Sizov osvedomilsya o  tom, kto my i chto delaem
zdes'. Nash brigadir vazhno, soblyudaya  dostoinstvo,  povedal emu o tom, chto my
vypolnyaem  zakaz  po otlovu stepnoj gadyuki.  Doktor  na slovo ne  poveril  i
poprosil  dokumenty. Illarionych  pred座avil  emu  svoe  udostoverenie.  Sizov
vnimatel'no  prochital tekst  udostovereniya na  blanke  zoobazy,  gde  pomimo
familii i imeni  otchestva brigadira bylo obrashchenie ko  vsem gosudarstvennym,
sovetskim  i obshchestvennym organizaciyam s pros'boj okazyvat' nam  sodejstvie.
Na etom oficial'naya chast' znakomstva okonchilas'.
     - Vashe pribytie ves'ma kstati, - skazal  doktor,  -  koe - gde zmei nam
izryadno  dosazhdayut.  Osobenno  vesnoj.  Za proshlyj  god ot  ukusov  zmej  my
poteryali okolo sotni golov ovec i desyatka  poltora golov molodnyaka  krupnogo
rogatogo skota. "Proklyatuyu zemlyu" vozle artezianskogo kolodca vy uzhe znaete.
Eshche dva takih uchastka  est' v tret'em  otdelenii sovhoza, i osobenno opasnoe
mesto - na trasse skotoprogona u mosta cherez rechku Turgen'. Tam kazhduyu vesnu
sovhoz  teryaet desyatki  ovec. Peregon na Dzhejlyau  - letnie pastbishcha nachalsya.
Pervye otary segodnya uzhe v puti i poslezavtra budut vozle mosta. Vam sleduet
posmotret'  eto  mesto.  Dorogi  sejchas vpolne  proezzhie  Ves' put' do mosta
zajmet vsego chasa tri.
     Skol'ko kilometrov nuzhno proehat'? - sprosil Illarionych.
     - CHut' bol'she sta.
     -  M  -  da,  - zapnulsya Illarionych, - ne ochen' daleko, no  i ne tak uzh
blizko ...
     -  V  nashih  krayah sto kilometrov  ne rasstoyanie,  - usmehnulsya  doktor
Sizov.  - Davajte vse zhe dogovorimsya tak: vy pomozhete nam izbavit'sya ot zmej
vozle mosta, a my, v  svoyu ochered', pomozhem vam otyskat' i drugie mesta, gde
mnogo zmej.
     - A chto znachit "dorogi vpolne proezzhie"? - pointeresovalsya ya.
     -to, chto podsohlo i vezde proehat' mozhno. Vesnoj soloncy tak razmokayut,
chto  ne tol'ko avtomobil' -  gusenichnyj traktor  projti  ne mozhet:  tonet  v
zhidkoj pochve po samuyu kabinu.
     - A kakie tam zmei?
     - Raznye: bol'shie i malen'kie, serye i pestrye.
     - Vid zmej opredelyali?
     - Net.
     -  ZHal'. Nu  raz dorogi vpolne proezzhie i zmei takie,  chto ot ih ukusov
gibnut zhivotnye, nuzhno posmotret' i mesto, i zmej.
     - Kogda vyezzhaem?
     - Zavtra.
     Rechka Turgenka nachinaetsya gde-to v gorah Talgarskogo hrebta. Kakova ona
tam - mozhno  tol'ko  dogadyvat'sya. Na ravnine  zhe  reka ves'ma kaprizna:  to
razol'etsya shirokim plesom, zarosshim vysochennym kamyshom, to burlit i petlyaet,
protiskivayas' cherez  uzkij  glubokij ovrag  s golymi  sklonami.  Po  puti  k
"proklyatomu mestu" my  raz dvadcat' to vyezzhali na bereg i ehali vdol' vody,
to svorachivali v step'  i polzli po  razbitoj  doroge, podnimaya gustuyu pyl'.
Ehali ves' den' i na nuzhnoe mesto popali uzhe v sumerkah. Gazik Sizova nyrnul
v nebol'shoj ovrazhek, vybralsya iz nego i stal. YA podvel "Moskvicha" k gaziku.
     Razogretaya za  den'  step' dyshala  teplom  i  pahla  polyn'yu,  pyl'yu  i
kizyachnym dymom. Pryamo pered nami v glubokom uzkom kan'one shumela reka. CHerez
kan'on  byl  perekinut most. Pravee  mosta blestel  shirokij  ples.  Ot plesa
tyanulas' pelena tumana. Pyl',  podnyataya nashimi  avtomobilyami,  vperemeshku  s
tumanom  sloyami osedala na  zemlyu.  Nevdaleke  ot  plesa pobleskival koster,
mnogogoloso bleyali ovcy i layali sobaki.
     - Vot  ona, eta  "proklyataya zemlya", - pokazal na protivopolozhnyj  bereg
doktor, - utrom my ee posmotrim.
     - Nochevat' gde budem? - sprosil Illarionych.
     - U chabana. Von otara stoit. Vasilij, podrulivaj k yurte. Kak  vsegda, v
stepi pervymi nas vstretili  dve ogromnye  lohmatye  sobaki. Oni brosilis' k
mashinam  i s hriplym  basovitym  laem tyazhelo skakali  vozle  samyh okon.  My
pod容hali  k yurte, no sobaki ne dali  nam  vyjti iz  mashin. Iz-za yurty vyshla
zhenshchina  i prikriknula na sobak. Psy otoshli v storonu,  legli, no rychat'  ne
perestavali.
     - Aman ba? - obratilsya k zhenshchine doktor Sizov.
     <font color="#870087">-</FONT> Aman, aman! - otkliknulas' zhenshchina.
     - CH'ya otara? Gde chaban?
     - Otara Sarsenbaya s  fermy Karachingil'. Hozyain  otaru  tyrluet.  Sejchas
pridet. Zahodite v yurtu!
     - CHto znachit "tyrluet"? - sprosil Vyacheslav.
     - Tyrluet - znachit ukladyvaet spat' ovec, - otvetil doktor.
     - Razve ovec nado ukladyvat' spat'?
     - Nado. Inache  noch'yu oni mogut  ubresti kuda-nibud'. Hozyain yurty, chaban
Sarsenbaj, prishel cherez polchasa. Posle privetstvij, kotorye prodolzhalis' eshche
okolo  poluchasa,  mezhdu  chabanom  i  Sizovym  nachalsya  razgovor  na   sugubo
special'nuyu temu.  My  terpelivo zhdali, poka etot razgovor  okonchitsya. Potom
hozyain  ushel  kormit' sobak, kotoryh u  nego bylo  okolo  desyatka. Zatem eli
ocherednoj  beshbarmak  i,  soblyudaya  stepnoj  etiket,  ne  dokuchali   hozyainu
voprosami,  K  nuzhnomu  nam razgovoru  my  smogli  pristupit'  tol'ko  okolo
polunochi.  Tak  kak glaza u vseh slipalis', beseda  byla korotkoj, no ves'ma
soderzhatel'noj. Vot chto rasskazal chaban Sarsenbaj.
     - |ta "proklyataya zemlya" izvestna ochen' davno. Eshche  moj ded znal ee i ne
gonyal syuda  svoe stado. Na etoj storone  rechki  sluchaev ukusov  zmeyami skota
net. A na drugoj storone dnya ne prohodit, chtoby dve - tri ovcy ne postradali
ot ukusov, osobenno vesnoj i v nachale leta. Korov zmei kusayut gorazdo  rezhe.
Na "proklyatoj zemle" zmej  vidyat ne ochen' chasto, a vot podi zh ty! Esli stado
pasetsya hotya by v  kilometre ot berega, ukusov ne byvaet. Utrom, kogda otara
vyhodit pastis', vse ovcy  zdorovy. Ukusy sluchayutsya blizhe  k  poludnyu.  Zmei
kusayut ovec tol'ko za  mordu, a korov - i za bok,  i dazhe za vymya. Ukushennaya
ovca snachala begaet, zadrav  golovu, a potom padaet i  izdyhaet. Pered  etim
golova u nee ochen' sil'no opuhaet. Spasti  ukushennuyu ovcu nevozmozhno; korovy
zhe posle ukusa boleyut, no obychno ostayutsya zhivymi.
     Na sleduyushchee utro,  chtoby osmotret' mestnost' do  nachala  perepravy, my
podnyalis' do voshoda solnca. Naskoro vypili  chayu i poehali na druguyu storonu
rechki. Bereg plesa byl istoptan beschislennymi ovech'imi  kopytami. Na ploshchadi
bol'she  gektara  trava vybita  polnost'yu.  Ot  etoj  goloj ploshchadki  k mostu
tyanulos'  neskol'ko tropinok. Za mostom tropinok ne  bylo;  tam  podnimalas'
gustaya  zelenaya trava. Trava  byla eshche nevysokaya, i vidnelis' mnogochislennye
ostatki  sgorevshih  kustov.  Metrah  v dvuhstah ot mosta  nachinalis' kustiki
chingilya  i kara - baraka. My pereehali cherez  most, ostavili mashiny  i poshli
vdol' berega.  Step' kak step'. Raznica tol'ko v  tom, chto na etom beregu, v
nekotorom otdalenii ot berega, tyanulas' poloska gustyh zaroslej chiya.
     My dobrosovestno toptalis', osmatrivaya  kazhdyj kustik do samogo voshoda
solnca, no zmej ne nashli. Posle voshoda  solnca stali  popadat'sya yashchericy, a
potom Illarionych  natknulsya  na  dvuh  krupnyh  shchitomordnikov.  Zmei  lezhali
ryadyshkom u kusta chingilya i grelis' na solnyshke.
     - Vot  eti tvari i  nanosyat nam oshchutimyj vred, - skazal Sizov. -  Bejte
ih!
     - Zachem? - vozrazil Illarionych. - My zaberem ih v pitomnik.
     CHaban Sarsenbaj poglyadel, kak Illarionych posadil zmej v meshok, plyunul i
otvernulsya.
     -  Esli mesto prinosit takoj  ushcherb,  zachem gonyat' syuda skot? - sprosil
Vyacheslav. - Ne proshche li sdelat' perepravu v drugom meste?
     - |to edinstvennoe udobnoe mesto dlya perebroski mosta, - otvetil Sizov,
-  zdes'  prohodit trassa  skotoperegona.  Vokrug  luga -  nel'zya  dopuskat'
potrav. V sovhoze  ovec tridcat'  tysyach golov. Kazhdaya otara,  a ih v sovhoze
shest'desyat, prohodit cherez perepravu, i pochti kazhdaya teryaet odnu - dve ovcy.
Za den' uspevayut perepravit'sya  ne bol'she desyati otar. Poetomu vsya pereprava
dlitsya nedelyu, i kazhdyj den' pogibayut desyat'  - pyatnadcat' ovec. Slovno dan'
komu-to platim!
     - Borot'sya so zmeyami ne probovali? - sprosil ya.
     - Probovali,  da tolku  malo.  Posovetovali  nam vyzhech' kusty  i travu.
Skol'ko goryuchego  izrashodovali, chut'  pozhar po stepi  ne pustili,  a  trava
snova vyrosla, i gibel' ovec prodolzhaetsya.
     - A esli vyzhigat' kazhdyj god pered nachalom perepravy?
     - Nel'zya. Ovcy po vygorevshemu mestu ne idut. Begut k svezhej trave.
     - Ladno, - skazal nash brigadir, - poka i my nichego skazat' ne mozhem, no
postaraemsya razobrat'sya.
     Sizov  otpravil  Sarsenbaya k  otare i velel  nachinat' perepravu.  Otara
Sarsenbaya  podoshla k mostu.  Ovcy byli  ostrizheny i  poetomu  kazalis' ochen'
hudymi.
     Dva chabana - pomoshchniki Sarsenbaya - stali u mosta. Ovcy sgrudilis' pered
mostom.  Pervymi  cherez  most  pereshli  dve sobaki.  Na  nashem beregu sobaki
razoshlis' v storony  i uleglis'  vozle kustov. Za sobakami  potyanulis' ovcy.
Oni prohodili mezhdu chabanami, perehodili most, a na nashem beregu rassypalis'
cep'yu. Ovcy perebegali ot kusta k kustu, po puti ob容daya vetki i soshchipyvaya s
zemli  travu. V kusty ovcy ne shli. Sobaki podnyalis' i ushli vpered. Sarsenbaj
s synom i dvumya drugimi sobakami podgonyal zadnih ovec. Vsled  za  otaroj dva
vola peretashchili cherez most  telegu  s  yurtoj i chabanskimi pozhitkami. Na arbe
sidela zhena Sarsenbaya.
     My hoteli podojti  k  ovcam,  no  nas ne pustili  sobaki. Oni vstali na
nashem  puti, i ispytyvat' sud'bu nam ne zahotelos'. Sarsenbaj  prikriknul na
sobak i podoshel k nam.
     - Esli vozle zaroslej projdem bez poter', znachit, allah pomiloval ovec!
Izvinite, no stoyat' zdes' u menya vremeni net. Otara uhodit.
     - My provodim otaru do konca zaroslej.
     -togda pojdemte vmeste.
     Do samogo konca zaroslej ovcy paslis' spokojno.
     -  Slava  allahu!   -  voskliknul  Sarsenbaj,   kogda  poslednyaya   ovca
blagopoluchno proshla mimo zaroslej.
     My prostilis'  s  Sarsenbaem i vernulis' k  mostu, no nachalo  perepravy
vtoroj  otary prozevali,  odnako  i  eta  otara  proshla opasnyj uchastok  bez
poter'. My i ee provodili, a kogda vernulis' k mostu, tam uzhe  stoyala tret'ya
otara.  Ovcy  napilis',  no  ot  vody  shli neohotno. Troe  chabanov  s trudom
ottesnili ovec k  mostu. Kak i  v otare Sarsenbaya, pervymi  most pereshli dve
sobaki. Psy  znali  svoi obyazannosti  i  zanyali svoi  mesta po flangam. Ovcy
kolonnoj pereshli cherez most, no pastis' ne stali, a razoshlis' vdol' zaroslej
i vstali v teni ot kustov chingilya.  Bylo uzhe zharko. Solnce peklo vovsyu. Ovcy
chasto - chasto dyshali i staralis' spryatat' golovu v ten'.
     - Gej! Gej! Gej! - krichali chabany.
     Ovcy  otbegali v  storonu,  no tut zhe ostanavlivalis' v teni blizhajshego
kusta.  CHabany begali ot  odnoj gruppy ovec  k drugoj, no postroit' otaru  v
pohodnyj poryadok im ne udavalos'. Vdrug odna ovca zableyala, zadrala golovu i
zametalas'.
     - Smotrite! Smotrite! - zakrichal Sizov. - Ee ukusila zmeya! My  srazu zhe
pomchalis' k otare, no  na puti  opyat' vstali  sobaki. Oni brosilis' na nas s
takoj yarost'yu,  chto my  tut zhe ostanovilis'. Doktor  zakrichal chabanam, chtoby
oni ubrali  sobak. V etot  moment eshche odna ovca zableyala i,  zadrav  golovu,
poneslas' mezhdu kustami. Za neyu sharahnulis' i drugie ovcy.
     - Eshche odna! - vsplesnul rukami Sizov. - Poistine "proklyatoe mesto"!
     - YA zametil, otkuda ona pobezhala! - kriknul Illarionych.
     Sobak otognali. My podoshli k kustu, na kotoryj ukazal Illarionych. Zemlya
vokrug kusta byla istoptana ovcami. Razumeetsya, nikogo my tam ne nashli.
     - Nado vetki razdvinut'! - skazal Vyacheslav.
     My razdvinuli vetki i v glubine kusta obnaruzhili shchitomordnika. Poka  my
vozilis' s kustom, chabany  pojmali ukushennyh ovec. U obeih chut' vyshe nosa na
morde vzdulis' zhelvaki.
     - Otsyuda opuhol' rasprostranitsya po vsej golove, i potom ovca izdohnet,
-  skazal Sizov. -  My probovali lechit' ukushennyh ovec.  Obkalyvali  opuhol'
rastvorom   margancovki  ili  novokainom,  no  bespolezno:  ovca  vse  ravno
pogibaet.
     - Nam  nuzhno pohodit' mezhdu ovcami, chtoby uvidet',  pochemu zmei  kusayut
ovec, - skazal Illarionych, - a sobaki nas ne puskayut.
     - Sobaki vas  pustyat, esli vy nadenete nashi halaty, - otvetil chaban,  -
sejchas sobaki schitayut vas chuzhimi, a v halatah primut za svoih.
     CHetvertuyu otaru my vstretili na podstupah k mostu. Sizov vzyal  u chabana
halaty. My pereodelis', i sobaki pustili nas k otare.
     Ovcy  etoj otary,  tak  zhe kak i ih predshestvennicy, pryatalis'  v ten'.
Idti po  zhare oni ne hoteli. I zdes' chabany begali  ot  odnoj gruppy  ovec k
drugoj, krichali i podgonyali ih palkami.
     My dolgo  brodili mezhdu ovcami, no nichego  ne  obnaruzhili. Otara proshla
uzhe polovinu "proklyatogo mesta", i tut ya zametil  shchitomordnika. On vypolz iz
kusta  chingilya  i,  svernuvshis',  ulegsya  v  teni, pod  vetkami.  YA ne  stal
trevozhit' zmeyu.  Nuzhno  bylo  posmotret',  chto  zhe budet dal'she. YA ostorozhno
popyatilsya i sel v teni sosednego kusta tak, chtoby videt' shchitomordnika. Tak ya
sidel  i nablyudal minut desyat'. SHCHitomordnik lezhal nepodvizhno. Potom k kustu,
gde  lezhala  zmeya,  podoshla  ovca.  Ovce  bylo zharko. Ona  iskala  tenistogo
mestechka, a vozle etogo kusta ten' byla pogushche. Ovca vytyanula sheyu i opustila
golovu k samym kornyam kusta.  SHCHitomordnik  szhalsya v  komok  i zashipel. Mozhet
byt',  ovca  ne  uslyshala  preduprezhdeniya,  a  mozhet  byt', prosto  zahotela
rassmotret' zmeyu poblizhe. Ona ne tol'ko ne otvela golovu ot opasnogo  mesta,
a,  naoborot, potyanulas'  mordoj  k  zmee. Broska shchitomordnika ya ne zametil.
Ovca  vdrug dernulas',  gromko  zableyala,  zadrala  golovu i sharahnulas'  ot
kusta. SHCHitomordnik tut zhe skol'znul v spletenie vetvej.
     Itak, zmei kusayut ovec v tot moment, kogda ovcy v poiskah prohlady suyut
golovu v ten' u osnovaniya vetvej kusta!
     YA nemedlenno podelilsya  rezul'tatami nablyudeniya s Illarionychem i... tut
zhe raskayalsya v etom.
     - Ty mog zabrat' zmeyu? - sprosil menya brigadir.
     - Mog, no ne uspel...
     -  Kakogo zhe ty d'yavola sidel, ustavivshis' na zmeyu, pozvolil ej ukusit'
ovcu?
     -   YA  hotel  ponablyudat'  za  povedeniem   shchitomordnika...  Illarionych
raz座arilsya  i, kak  govoryat,  vydal  mne  na  polnuyu katushku. Priznat'sya  po
pravde, ya ne slushal brigadira, a dumal o tom, kak spasti postradavshuyu.
     Tem  vremenem  ovcu pojmali.  Na  morde, chut' vyshe nosa, vystupili  dve
kapel'ki krovi, no opuholi eshche ne bylo.
     -  Doktor,  a  esli  vyrezat'  mesto  ukusa?  Mozhet  byt',  yad  eshche  ne
rasprostranilsya. Opuholi-to poka net! - skazal ya.
     Po znaku doktora chaban vynul nozh, ottyanul  kozhu na meste ukusa i srezal
tot  uchastok, gde byli kapel'ki krovi. Po  morde ovcy  potekla svezhaya krov'.
Doktor Sizov dostal iz svoej sumki jod i zalil ranku.
     - Orozbek, etu ovcu polozhi na telegu. Posmotrim, chto s nej budet!
     CHetvertaya otara ushla. K mostu priblizilas' pyataya. Vse povtorilos' s toj
zhe  posledovatel'nost'yu. Ovcy  bezhali k vode, zhadno pili,  perehodili  cherez
most, lezli v ten' i... natykalis' na zmeinye zuby. Pyataya otara poteryala tri
ovcy. Pravda, dvum vyrezali mesta ukusa, no  chabany,  vypolnyaya  rasporyazheniya
doktora, skepticheski uhmylyalis'.
     SHestaya  otara nedoschitalas' dvuh ovec.  Sed'maya -  tozhe dvuh. Vos'maya -
odnoj. Za  den' perepravilos' odinnadcat' otar,  poteryav pri perehode  cherez
"proklyatoe mesto" trinadcat' ovec. Bylo o chem zadumat'sya.
     Vecherom   priehali   veterinarnyj   fel'dsher   i    dva    vetsanitara,
soprovozhdavshie otary. Sanitary snorovisto postavili vozle mosta dve palatki.
V  odnoj ustanovili stol i shkaf s  medikamentami i instrumentami, a v drugoj
rasstelili  koshmu. Sobralis' my v  etoj  palatke na sovet.  Sudili,  ryadili,
sporili,  no, kak uberech' ovec ot zmej, tak i ne  pridumali.  Vyacheslav sidel
molcha i v sporah uchastiya ne prinimal. Kogda zhe  vse nagovorilis' i  umolkli,
on poprosil razresheniya vyskazat'sya. Illarionych schital, chto Vyacheslava slushat'
ne sleduet,  ibo nichego  sushchestvennogo  on ne  skazhet, i predlozhil zakonchit'
sovet.  No  Sizov  (dlya kotorogo my  vse byli odinakovo avtoritetny)  vse zhe
zahotel vyslushat' Vyacheslava.
     - YA sostavil grafiki, - nachal Vyacheslav.
     - Kakie eshche grafiki? - zavorchal Illarionych. - Spat'  nado, a ne grafiki
rassmatrivat'. Zdes' ne konstruktorskoe byuro!
     -   YA   sostavil  grafiki,   -   nevozmutimo   povtoril   Vyacheslav,   -
prodolzhitel'nosti perepravy odnoj  otary  v raznoe  vremya  dnya i  kolichestva
ukusov  v  zavisimosti  ot vremeni  perepravy  i  perehoda cherez  "proklyatuyu
zemlyu".
     - |to lyubopytno! - skazal Sizov. - Prodolzhajte!
     - Pervaya otara perepravlyalas'  s  poloviny vos'mogo do vos'mi  chasov, -
vsego tridcat' minut - i proshla bez poter'. Vtoraya otara - s vos'mi chasov do
bez chetverti devyat'. Vremya  perehoda i perepravy  - sorok pyat' minut. Poter'
net. Tret'ya  otara  nachala  perepravu  v devyat'  chasov i zakonchila v desyat'.
Perehod  dlilsya chas. Poteri  -  dve ovcy. CHetvertaya  otara perepravlyalas'  s
desyati  do odinnadcati - tozhe chas. Poteri - odna ovca. Pereprava pyatoj otary
prodolzhalas'  poltora  chasa.  Poteri -  tri  ovcy. SHestaya  i  sed'maya  otary
perepravlyalis' celyh tri chasa. Poteri v kazhdoj po dve ovcy. Vos'maya, devyataya
i  desyataya otary  zatratili  na perepravu  po chasu i  poteryali po odnoj ovce
kazhdaya.  Odinnadcataya  otara proshla "proklyatuyu  zemlyu"  men'she chem za chas  i
poter' ne imela. V zharkoe vremya dnya poteri byli v kazhdoj otare.
     - Tak, tak, - ironicheski podhvatil  Illarionych, - na osnovanii grafikov
sleduet sdelat' sleduyushchie vyvody...
     - Podozhdite, Illarionych,  -  perebil ego  doktor, -  tut  est'  nad chem
podumat'. Poter' ne imeli dve pervye i poslednyaya otary...
     - Kotorye bystro proshli "proklyatuyu  zemlyu"  v prohladnoe vremya sutok, -
podhvatil Vyacheslav, - vse drugie otary zaderzhivalis' i teryali ovec.
     - Vse eto tak, - razocharovanno  proiznes Sizov, - no kak zastavit' ovec
prohodit' "proklyatuyu zemlyu" druzhno i bystro.
     - Ne znayu, - otvetil Vyacheslav, - vam eto dolzhno byt' izvestno.
     - Vasilij,  - skazal vdrug  doktor  Sizov, - sadis' v mashinu i  privezi
syuda chabanov chetyreh blizhajshih otar. Soveshchanie budet.
     - Viktor Aleksandrovich!  -  vzmolilsya shofer.  -  Otlozhite  soveshchanie do
utra. CHabany za den' ustali, da i my tozhe...
     -  Utrom  opyat'  ovec teryat' pridetsya.  Net, ezzhaj  sejchas, poka kostry
vidny. S toboj poedet SHeshenbaj. Ego chabany poslushayut.
     CHerez  polchasa chetvero sonnyh chabanov sideli  na koshme v palatke. Sizov
korotko rasskazal  o rezul'tatah pervogo dnya perepravy  i poprosil u chabanov
soveta, kak  bystro peregonyat' ovec cherez "proklyatuyu zemlyu". CHabany pili chaj
i  molchali, doktor ne  toropil  ih. Pervym  vyskazalsya  samyj  molodoj  (let
soroka) chaban Sagandyk.
     -  Esli moyu  otaru  pustite pervoj cherez most,  ovcy projdut "proklyatuyu
zemlyu" druzhno i bystro.
     - Pochemu  pervoj cherez most dolzhna prohodit' tvoya otara?  -  vozmutilsya
drugoj chaban. - Moya otara blizhe k mostu stoit!
     - Vse znayut, chto utrom, kogda poprohladnee, ovcy idut horosho, - zametil
tretij  chaban, - trudnee  vsego  perepravlyat' ovec dnem, po zhare. Poka otara
idet do mosta,  ovcy  pasutsya. Vozle rechki  oni  p'yut,  a  napivshis',  hotyat
otdyhat'. Iz - za etogo-to i proishodit zaderzhka.
     - Ne puskat' ovec k vode! - skazal Vyacheslav.
     - Poprobuj, uderzhi pyat'sot ovec, kogda oni pit' hotyat!
     -  Nu togda priderzhat'  ovec u  vody, a cherez most gnat', kogda oni uzhe
otdohnut.
     - K mostu podhodyat sleduyushchie otary. Ovcy mogut peremeshat'sya.  Na razbor
otar ujdet mnogo vremeni.
     - A esli peregonyat' ovec tol'ko po prohlade, utrom  i vecherom? - skazal
zainteresovavshijsya Illarionych.
     - Do zhary mozhno peregnat' ne bol'she treh otar, a vecherom - tol'ko odnu.
     - Pochemu vecherom tol'ko odnu?
     - Pered nochevkoj ovec  nuzhno napasti, napoit' i ottyrlovat' do temnoty.
Za dva chasa ne uspet'.
     - A noch'yu gnat' mozhno?
     - Noch'yu ovec  ne gonyayut. V temnote polovinu otary rasteryaesh', - poyasnil
chaban Sagandyk.
     -togda pust' otary perepravlyayutsya tol'ko utrom i vecherom!
     - Nel'zya, - skazal Sizov, - na trasse peregona eshche pyat'desyat otar. Esli
perepravlyat' tol'ko po chetyre otary  v sutki, znachit, pereprava zajmet okolo
dvuh  nedel'.  My potravim vse okrestnye  senokosy. Nuzhno ispol'zovat'  ves'
svetovoj den'.
     Pod monotonnyj, usyplyayushchij  razgovor ya zadremal. Skol'ko spal, ne znayu,
no razbudili menya golosa, pochemu-to stavshie gromkimi. Govoril Vyacheslav.
     - Prichina zaderzhki otar na "proklyatoj zemle"  -  kusty.  Prichina gibeli
ovec  ot  ukusov zmej - te  zhe kusty. Ovcy grudyatsya v  kustah, tam ih kusayut
zmei. Esli ubrat' kusty s puti otar, obe prichiny budut ustraneny.
     - Ty hochesh' vyrubit' kusty? - nasmeshlivo skazal samyj starshij chaban.  -
Mnogo zhe tebe pridetsya porabotat'! Kustov von skol'ko!
     Ostal'nye chabany zasmeyalis'.
     -  Zachem  vyrubat'  vse  kusty?  - ne  smutilsya  Vyacheslav. - Dostatochno
raschistit' polosu opredelennoj shiriny!
     - Vruchnuyu eto dolgo i dorogo, - zametil Sizov.
     -  Zachem vruchnuyu, - udivilsya Vyacheslav, - odin bul'dozer raschistit takuyu
polosu za den'!
     - Pozhaluj,  vy  pravy,  -  skazal  doktor  Sizov<font  color="#870087">
-</FONT> Zavtra s utra perepravim tol'ko dve otary, kotorye stoyat  poblizhe k
mostu. Ostal'nye budut pastis'.
     -  A  senokosy?<font  color="#870087">  -</FONT>  sprosil  Vasilij<font
color="#870087"> -</FONT> Za senokosy direktor nam golovy posnimaet!
     - S direktorom ya  utrom dogovoryus'.  Sagandyk i Burabaj, vy gonite svoi
otary na perepravu. Vyhodite  k  mostu poran'she.  Vse.  Soveshchanie  okoncheno.
Vasya, razvezi chabanov.
     Ne  znayu,  byl  li  Vyacheslav  uveren v  uspehe, no  vneshne on  derzhalsya
prevoshodno.  Illarionych tozhe  vneshne  byl  spokoen.  U  menya  zhe vnutri vse
drozhalo ot napryazheniya; chtoby otvlech'sya, ya staratel'no rabotal lopatoj. Celyj
den' lazili  my po kustam, pomogaya  nametit' granicy polosy cherez "proklyatuyu
zemlyu". Na podhode  k mostu paslis' dvadcat' otar. Vecherom priehal direktor,
nemnogoslovnyj, pozhiloj kazah. My poznakomilis', pokazali namechennye granicy
polosy.  Direktor  bol'she  slushal,  chem govoril.  Potom skazal:  - Nu ladno.
Dejstvujte!<font color="#870087"> -</FONT> I, zabrav s  soboj doktora, uehal
osmatrivat' otary.
     Sizov vernulsya pozdno noch'yu, no my ne spali.
     - Nu kak? - sprosil ego Illarionych.
     - Volkov boyat'sya - v les ne hodit'! - otshutilsya doktor - Davajte spat'.
Utro vechera mudrenee!
     Spat' nam pochti  ne  prishlos'.  Tol'ko  uleglis',  kak  poslyshalsya  shum
motorov podhodivshih bul'dozerov i traktorov. Odin  iz traktorov  pritashchil za
soboj povozku s  goryuchim. Poka my ugoshchali traktoristov  chaem, stalo svetat'.
Potom my pomogali traktoristam zapravit' traktory goryuchim. Priehal direktor.
     I vot bul'dozery odin za drugim ostorozhno popolzli cherez most. Perednij
opustil  nozh  i  rinulsya v zarosli.  Zadnij ostalsya stoyat' u mosta. My poshli
sledom za  pervym. Nozh  bul'dozera srezal melkie kusty u samyh kornej. Kusty
pobol'she on vykorchevyval vmeste s  kornyami. Za bul'dozerom ostavalas' polosa
goloj  zemli.  Metrov  cherez  dvadcat'  pered   bul'dozerom  sobralas'  kucha
izlomannyh kustov vroven'  s motorom. Traktorist otvel mashinu  nazad. Vtoroj
bul'dozer podoshel k kuche, sdvinul ee za granicu namechennoj polosy  i otoshel,
osvobodiv mesto pervomu.
     Pervyj bul'dozer snova rinulsya v ataku. Lyubo bylo smotret' na slazhennuyu
chetkuyu   rabotu  bul'dozeristov,  no   vdrug  bul'dozer,  sdvigavshij  kusty,
ostanovilsya. Ego voditel' vyskochil iz  kabiny i s krikom: "Zmeya!" - brosilsya
k nam. My kinulis' k  bul'dozeru. Na kapote  motora izvivalsya krupnyj poloz.
Illarionych vskochil  na  gusenicu  bul'dozera  i  vzyal  poloza  rukoj.  Poloz
vcepilsya emu v rukav.
     Traktoristy,  vetsanitary,  Sizov  i direktor  s  uzhasom  ustavilis' na
nashego  brigadira. Illarionych  spokojno perehvatil poloza za golovu, otcepil
ego ot rukava, sprygnul s gusenicy i napravilsya k bul'dozeristu.
     - CHego ty perepugalsya? |to zhe ne yadovitaya zmeya!
     -  Na nej ne napisano,  yadovitaya ona  ili net! - skazal bul'dozerist. -
|ta neyadovitaya, a drugaya budet yadovitaya!
     - Nu i chto? Sbros' ee palkoj na zemlyu i prodolzhaj rabotat'!
     - YA ee palkoj, a ona po palke ko mne!
     - Ne polezet ona k tebe!
     - Otkuda ty znaesh', chto budet delat' zmeya?
     - YA za svoj vek pojmal ih  tysyachi. Ni odna zmeya  ko  mne ne shla. Vse ot
menya uhodili!
     - Net. YA ne  soglasen zdes' rabotat', - zayavil  bul'dozerist, -  u menya
chetvero detej. Mne umirat' nel'zya. Pust' kto pomolozhe poprobuet!
     -  YA  tozhe  ne budu  rabotat'  na  "proklyatoj  zemle", - skazal  drugoj
bul'dozerist, - stariki ne zrya prozvali ee "proklyatoj". Zdes' bedu nazhivesh'!
     Nachalsya  spor  Illarionych  dokazyval,   chto   nikakoj   opasnosti  net;
bul'dozeristy ne soglashalis' s nim i  otkazyvalis' rabotat'. Direktor slushal
sporyashchih i molchal. Glyadya na nego, sporshchiki utihli.
     - Konchili bazar? - sprosil direktor. - Ili tol'ko peredyshku sdelali?
     - Konchili, - hmuro otvetili bul'dozeristy.
     - Rabotu nado prodolzhat'.
     - A esli zmeya ukusit, kto otvechat' budet?
     - Ne ukusit. Znayushchij chelovek tebe eto govorit.
     -  On  vnizu  stoit, etot znayushchij  chelovek,  a zmeya po kapotu  v kabinu
zalezet!
     - Palku s soboj voz'mi!
     - Poka za palku shvachus', ona menya ukusit!
     - T'fu! - rasserdilsya direktor. - Ty muzhik ili baba?
     - A vy, tovarishch direktor, sami traktor vodit'  umeete. Vot i poprobujte
na "proklyatoj zemle" porabotat'!
     - YA-to smogu na traktore porabotat', a ty smozhesh' sovhozom rukovodit'?
     Traktorist zamyalsya.
     -  Podozhdite! -  skazal Vyacheslav. - Zachem  sporit'?  Bul'dozeristy odni
boyatsya rabotat' na "proklyatoj zemle"? Ne tak li?
     - A ty sadis' so mnoj ryadom v kabinu i sbrasyvaj zmej, esli ne boish'sya.
     - Imenno eto ya hochu vam predlozhit'!
     - Nu kak? -  sprosil direktor. -  Esli k  vam v kabinu syadut  zmeelovy,
budete rabotat'?
     - So zmeelovami budem, -  soglasilis' bul'dozeristy. I vse vremya,  poka
rabotali bul'dozery, nam prishlos' sidet' v kabinah traktorov. Eshche  neskol'ko
raz na kapoty traktorov  vylezali polozy i strelki. Sbrosit'  ih na zemlyu ne
sostavlyalo bol'shogo  truda.  SHCHitomordnikov  my  videli tol'ko  razdavlennymi
gusenicami traktorov. K  vecheru cherez zarosli prolegla shirokaya polosa chistoj
zemli. Zakonchiv  rabotu,  bul'dozeristy podognali mashiny  k mostu i dolozhili
direktoru ob  ee okonchanii. Direktor sel v gazik, medlenno  proehal do konca
raschishchennoj polosy, postoyal tam i vernulsya k  mostu, potom zakuril i skazal:
- Za rabotu spasibo. Tol'ko vot opravdayutsya li vashi trudy?
     - Opravdayutsya! - uverenno otozvalsya Illarionych.
     - Horosho  by! - vzdohnul direktor. - Uzh  ochen' vse prosto. Ladno. Utrom
vse stanet yasno. Poshli otdyhat'!
     No vse okazalos' ne tak prosto, kak my ozhidali.
     Utrom, eshche do voshoda solnca,  cherez most dvinulas' pervaya otara, i tut
proizoshla zaminka, kotoraya edva ne isportila vse.
     Most   otara   pereshla  druzhno,  no,   vyjdya  na   raschishchennuyu  polosu,
ostanovilas'.  Perednie  ovcy ponyuhali zemlyu, razvorochennuyu bul'dozerami,  i
vstali.  Szadi k nim  podhodili  drugie ovcy, i vskore za  mostom  skopilas'
takaya zhe massa ovec, kak i do togo, kogda byla raschishchena polosa. Vokrug ovec
begali  chetyre  chabana, chetyre traktorista,  tri  vetsanitara,  tri  shofera,
vetfel'dsher,  vetvrach, tri zmeelova, sam direktor. Vsego  dvadcat'  chelovek!
Vse razmahivali rukami,  orali i  vsyacheski staralis'  sdvinut' ovec s mesta,
chtoby  oni  napravilis' po  raschishchennoj  polose. Ovcy sharahalis' ot lyudej  i
zhalis' odna k drugoj, opuskaya golovy vniz. Otara kruzhilas' mezhdu raschishchennoj
polosoj i mostom, no po polose ne shla. My  ohripli i vybilis' iz sil. Solnce
vzoshlo, a otara ostavalas' na prezhnem meste.
     - Stojte!  -  vdrug  zakrichal direktor. -  Hvatit ovec muchit'!  CHabany,
derzhite otaru, a vse ostal'nye idite ko mne! My podoshli k direktoru.
     - Kazhdyj iz vas dolzhen pojmat' ovcu i siloj protashchit'  ee cherez  polosu
do samogo konca. Dvoe ostan'tes' i zaderzhite perevedennyh ovec, chtoby oni ne
pribezhali obratno. Po sledu etih ovec pojdet vsya otara. Ponyatno? Dejstvujte!
     Traktoristy, shofery, vetsanitary  i my  pojmali  ovec, i kazhdyj potashchil
svoyu po raschishchennoj polose. Ovcy upiralis' i staralis' vyrvat'sya. My  tashchili
ih chto est' sily i rugalis' tak, chto, navernoe, nebo pokrasnelo  by, esli by
moglo.
     Do  chego zhe upryamoj  mozhet  byt'  ovca!  Esli ee  tashchish'  za  ushi,  ona
upiraetsya i staraetsya vyrvat'  golovu.  Esli, derzha za sherst',  podpihivaesh'
szadi, to  eshche  huzhe:  ovca to  upiraetsya vsemi  chetyr'mya  nogami,  to vdrug
brosaetsya vpered i tut zhe, razvernuvshis' na sto vosem'desyat gradusov,  bezhit
k otare.
     Na  drugom  konce  prohoda  poltora  desyatka izmuchennyh ovec  okazalis'
tol'ko cherez chas. My sbili ih v tesnuyu kuchku. Ovcy drozhali i  druzhno bleyali.
Dva  vetsanitara s prut'yami  stali  vozle nih,  a vse ostal'nye  vernulis' k
otare.
     - Teper' ottesnyajte  ot  otary golov  dvadcat' i  gonite ih v prohod! -
skomandoval direktor.
     My  tak i sdelali.  Ovcy  ponyuhali zemlyu. Na zemle byli sledy teh ovec,
kotoryh my protashchili siloj. I... spokojno poshli po prohodu.
     -  Gonite vsyu otaru! -  zakrichal chabanam direktor<font color="#870087">
-</FONT> Da pobystree!
     Ovcy  podalis'  v prohod. Nekotoroe vremya potoptalis' na meste i  vdrug
snachala  medlenno, a potom vse bystree i bystree  rinulis' po prohodu. Kogda
zhe oni uslyhali bleyanie teh ovec, chto my protashchili siloj, to kinulis' bezhat'
k nim. Pyat'sot ovec probezhali po raschishchennoj polose za neskol'ko minut.
     -  Teper' zemlya pahnet  ovcami, a ne  traktorami,  - skazal direktor, -
ostal'nye otary dolzhny pojti horosho!
     Tak ono i vyshlo. V pervyj zhe den' cherez perepravu proshlo dvadcat' otar.
Sizov  radovalsya kak rebenok. Direktor sderzhanno ulybalsya. V  obshchem vse byli
dovol'ny, krome Illarionycha.
     - Dobrym lyudyam pomogli,  a sebe ubytku nadelali, - vorchal on. - Skol'ko
vremeni poteryali! Zdes' nam bol'she delat' nechego.
     Nuzhno ehat' na gadyuch'i mesta.
     - Pogostite  u nas