Ocenite etot tekst:



----------------------------------------------------------------------------
     Perevod A. Parina
     Menandri. Comoedae. Fragmenta
     Menandr. Komedii. Fragmenty
     Seriya "Literaturnye pamyatniki"
     Izdanie podgotovil V. N. YArho
     M, "Nauka", 1982
     OCR Bychkov M.N. mailto:bmn@lib.ru
----------------------------------------------------------------------------



     Frasonid, voin.
     Geta, rab Frasonida.
     Demeya, otec Kratii.
     Staruha, sluzhanka Klinii.
     Kpatiya, molodaya devushka.
     Kormilica Kratii.
     Kliniya, yunosha.
     Povar (bez slov).

                 Dejstvie proishodit pered domami Frasonida
                                 i Klinii.




                                  Frasonid

                   O Noch', - ty vodish' druzhbu s Afroditoyu
                   I blizhe vseh bogov ej; noch'yu my tverdim
                   Lish' o lyubvi i o lyubovnyh hlopotah, -
                   Ah, videla li ty lyudej neschastnee
                   Menya, izmayavshegosya vlyublennogo?
                   Hozhu ya, bednyj, pered dver'yu sobstvennoj,
                   Vzad i vpered mechus' po pereulku ya.
                   Uzh polnoch' nastupila - ne smykayu glaz,
                   A mog by spat' s vozlyublennoyu pod bokom.
              A 10 Ona ved' v dome u menya, i ya mogu
                   Ej ovladet' - vlyublen v nee bez pamyati,
                   YA brezhu ej. No voli ne dayu sebe -
                   Predpochitayu styt' zimoj na ulice,
                   Drozhat' i, Noch', s toboyu razgovarivat'.

                                    Geta

                   Teper' i psu, kak govorit poslovica,
                   Na ulice ne mesto. A hozyain moj,
                   Kak budto leto, brodit, razglagol'stvuya.
                   Konec moj vkoro. CHto on, dub beschuvstvennyj?
                   . . .rassuzhdaya tak. . .
              A 20           . . . v dver'. Neschastnejshij,
                   CHto ty ne spish'? Smotret' nevmoch', kak maesh'sya.
                   (Il' stoya) spish'? Prosnis', otkroj glaza svoi!

                                  Frasonid

                          . . . ty po vole sobstvennoj?
                   (CHto hochesh'?) Po prikazu ili vse-taki
                   Po sobstvennomu razumen'yu dejstvuesh'?

                                    Geta

                   (Ne sam ya rezv,) mne spyashchie velyat.

                                  Frasonid

                                                      Nu-nu!
                   Ty opekun moj revnostnyj - ni dat' ni vzyat'.

                                    Geta

                   Bezumec, v dom skorej vhodi!

                                  Frasonid

                                                V nachal'niki
                   Ty tak i lezesh'.

                                    Geta

                                    Nu, a ty drozhmya drozhish'!

                                  Frasonid

              A 30 YA sam sebe nachal'nik!

                                    Geta

                                         (Oslushaniya)
                   Za mnoyu ne vodilos' - ty ved' tol'ko chto,
                   Vchera, vernulsya posle stranstvij dlitel'nyh.

                                  Frasonid

                   Kogda otplyl ya v put' ot stana ratnogo,
                   . . . . . . . byl ya bodr. Dobychu brannuyu
                   Pristavlen storozhit', sebya ya chuvstvuyu
                   Parshivym (psom).

                                    Geta

                                    V chem delo?

                                  Frasonid

                                                V oskorblenii.

                                    Geta

                   V kakom? Otvet'.

                                  Frasonid

                                    Iz-za plenennoj devushki.
                   Kupiv ee, svobodu dal, hozyajkoyu
                   YA v dome sdelal, dal sluzhanok, zolotom
              A 40 Ukrasil i nazval zhenoj.

                                    Geta

                                           Tak chto zh eshche?
                   V chem oskorblenie?

                                  Frasonid

                                      Zloslovit' stydno mne
                   (O nej.)

                                    Geta

                            Menya stesnyat'sya li? Rasskazyvaj!

                                  Frasonid

                   YA nenavisten ej.

                                    Geta

                                    Vot privorozhnica!

                                  Frasonid

                   Net, sut' ne v tom. Skazat' po-chelovecheski,
                   Vot v chem beda: ne gospozha samoj sebe!
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                  Frasonid

              A 50               . . . ya zhdu mgnoveniya,
                   Kogda vdrug noch'yu gryanut grom i molnii
                   I liven'. YA lezhu s nej ryadom.

                                    Geta

                                                 Dal'she chto?

                                  Frasonid

                   YA kriknu: "Devushka! Pora k priyatelyu
                   Pojti navedat'sya!" - "A kak zovut ego?" -
                   Tak sprosit zhenshchina lyubaya. - "Bednen'kij,
                   V takoj-to dozhd'! . ."

                                  Frasonid

              A 85 Ona sama. O dorogaya, (serdce mne)
                   Otdaj, ostav' prezren'e. . .
                   Vrazhdu, otchayan'e, bezum'e. . .

                                    Geta

                   CHto zh, goremychnyj?

                                  Frasonid

                                      Esli by hot' raz menya
                   Lyubimym nazvala, ya b sotnyu zhertv prines.

                                    Geta

              A 90 CHto za napast'! Takih iz®yanov net v tebe,
                   Kotorye upominat' by stoilo.
                   CHto zh, ej nesnosna vojska malochislennost'?
                   No vid tvoj stol' izyskan. V etom vozraste,
                   Odnako. . .

                                  Frasonid

                   T'fu, propadi ty propadom! Pora uznat',
                   V chem delo, otyskat' prichinu skrytuyu
                   Takoj vrazhdy.

                                    Geta

                                 Da vse oni negodnicy!

                                  Frasonid
                   . . .

                                    Geta

                            No to, chto ty rasskazyval,
                       . . . ona by poklyalas', draznila by
             A 100 . . .ne blagovidnaya li. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                  Frasonid

             Fr. 2 YA, ni odnim ne pobezhdennyj varvarom,
                   Ves' bez ostatka vzyat v plenen'e devochkoj.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
             Fr. 5 . . .s Kipra, gde udachno sluzhba shla, -
                   Tam v vojske u carya on pod nachalom byl.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
             Fr. 6 . . . mechej ne vidno bolee.




                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



                30 . . . . . . . . . skazat' mne zatrudnitel'no
                   . . . . . . . . . . otkuda, chuzhestranec, ty!

                                   Demeya

                   YA? S (Kipra.



                                 Verno, plennyh) hochesh' vykupit' -
                   (Svoih rabov?)

                                   Demeya

                                  Klyanus' bogami, net,
                   No radi. . . . . . . . . . . . . . sluchivshejsya
                   Vse ishchut. . .
                   Ona sama. CHto govorish' ty?



                                              V etom mne
                   Sam posodejstvuj. . . . . . . . . no, starik,
                   Drugim. . . .

                                   Demeya

                                 . . .davno iskal ya sled.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
                40 Spasitelem. . .



                   A kak zovut. . .

                                   Demeya

                   Kratiej. . .



                   Est', est'. . .

                                   Demeya

                                 . . . . . . . . . . .



                   No etot chelovek. . .

                                   Demeya

                   Zevs, otvratitel' bed. . .
                   Nezhdannoe. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
                65 - Klyanus' ya Zevsom. . .
                   - . . .s dvuh storon. . .
                   - I etot uzhas (perezhil?). . .
                   - Davaj-ka ran'she. . .
                   Na ulicu. Smeshno by. . .
                70 Vojti i vzyat' ego. . .
                   - No totchas zhe emu ee. . .
                   Gde b ni byla i gde ego. . .
                   Svoe ty delo prezhde delaj. . .
                   A ya prekrasno. . .
                   - Tak chto zhe?
                                 - Lyubit on. . .
                   - I vdrug uznat', chto prekratilis'. . .
                   I, blagodenstvuya, . . .
                   A etu zhenshchinu. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .




                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
               132 - Mol'bu o nemoshchi.
                                      - So mnoj srazhaesh'sya?
                   - Net, s nim odnim. Ved' on s nej gore mykaet
                   I maetsya, bednyaga.
                                      - Razve net?
                                                   - Schastliv,
                   Blazhen on byl by, esli b ne ona.
                                                    - O kom
                   Ty govorish'?
                                - Svoi dela obdelyvat'
                   Ona sama umeet. . .
                                  - . . .v polozhen'e nyneshnem.
                   CHto proishodit? Kto eto?
                                            - Tut kto-to est',
               140 YA gde-to ryadom shepot slyshu yavstvenno.
                   Pustite! . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                    Geta

               160 Ostavil. CHelovek zapel. . . Na vid -
                   Svin'ya svin'ej. . .
                   CHtob zhenskie dela otsyuda vyvedat'. . .
                   A etot vot. . .
                   Potom zapel drugoj. . .
                   Tot chelovek. O bogi mnogochtimye,
                   "Vsem po zaslugam", kak glasit poslovica,
                   A p'yanyj kak poet? . .
                   Ty sluha tonkogo ot p'yanyh trebuesh'?
                   V chem delo? Sam on den'gi dal tebe - i vot
               170 Obratno prosit? Ne zateyal pakost' li?
                   Pustoe! Mne li cheloveka etogo
                   Zastavit' snova zvat' na pir hozyaina?
                   Tut delo yasnoe. YA v dom vojdu - avos',
                   Provedayu, chto delayut domashnie,
                   O chem boltayut mezh soboj, poslushayu.

                Geta vhodit v dom Fpasonida. Iz doma Klinii
                         vyhodit staruha-sluzhanka.

                                  Staruha

                   Takogo chuzhestranca nesuraznogo,
                   Klyanus' dvumya boginyami, ne videla.
                   CHego zhe hochet on? Mechi sosedskie
                   Velel, u nas uvidev v dome, vynesti
               180 I dolgo ih. . .
                               . . . o nih skazat'
                           . . . esli hochet. . .
                           . . . drugie.

                                   Demeya
                          (Vyhodit vsled za nej.)

                   . . . . . . . . . . . . . . . Pokazhi!

                                  Staruha

                   . . . da gde zhe ya voz'mu?
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                   Demeya

                                  . . . postuchavshis' v dver'.

                                  Staruha

                   Sam i stuchi. CHto zrya nadoedaesh' mne?
               190      . . . YA uhozhu. Pokazano
                        . . . vyzyvaj i razgovarivaj.

                                   Demeya

                   . . . blagodarya sluchajnosti
                   . . . ya vizhu (mech moj) sobstvennyj.

                                  Staruha

                   . . . on postuchit, a, postuchav, eshche
                   . . . ya uverena. . .

                                   Demeya

               204 Ob etom mne i nado pozabotit'sya.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
                        (Stuchitsya v dom Frasonida.)
                   |j, rab! Raby! Sejchas zhe otvorite dver'!
                             (Prislushivaetsya.)
                   U samoj dveri rasshumelsya kto-to vdrug.

                                   Kpatiya
                   (Vyhodit, razgovarivaya s kormilicej.)

                   Net bol'she sil vnosit'. . .
                             . . . CHto eto. . .

                                   Demeya

               210 O Zevs, chto za yavlenie nezhdannoe!

                                   Kpatiya

                   CHego ty hochesh', nyanya? CHto promolvila?
                   Otec moj? Gde?

                                   Demeya

                                  Kratiya, doch' moya!

                                   Kpatiya

                                                    Kto tam
                   Menya zovet? Otec! Ah, zdravstvuj, moj rodnoj!

                                   Demeya

                   Ty vnov' moya!

                                   Kratiya

                                 Ah, nakonec my vstretilis'!
                   Tebya li vizhu? YA i ne nadeyalas'.
                               (Obnimayutsya.)

                                    Geta
                    (Vyhodit iz doma vsled za Kratiej.)

                   Iz doma vyshla.
                          (Vidit Kratiyu s Demeej.)
                                 |to chto za novosti?
                   Da kto ona tebe? Pri chem ty? Nate vam!
                   YA vas zastal na meste prestupleniya.
                   Emu, nebos', uzh shest' desyatkov stuknulo,
               220 Sedoj - no ot menya emu dostanetsya.
                   Ty s kem celuesh'sya i obnimaesh'sya?

                                   Kpatiya

                   Ah, Geta, eto moj otec. . .

                                    Geta

                   Vot smehu-to! . .
                   Ty kto? Otkuda. . .

                                   Demeya

                   I vpravdu, ya otec ee. . .

                                    Geta

                   Voistinu? . .
                   Vot etot chelovek?

                                   Kpatiya

                                     Ty ponyal. . .

                                    Geta

                   Da, vot tak raz! Staruha. . .
                   Zovi. Otkuda ty, pochtennyj. . .
               230 Iz domu?

                                   Demeya

                            Esli by!

                                    Geta

                                     Sdaetsya vse-taki,
                   Ty zdes' chuzhoj.

                                   Demeya

                                   Syuda priehav s rodiny,
                   YA doch' svoyu nashel iz blizkih pervoyu.
                   Vseh domochadcev po miru rasseyala
                   Vojna - nash obshchij vrag, lyudej terzayushchij.

                                    Geta

                   Kto stanet sporit'? Vot, glyadi, i doch' tvoya
                   Iz-za vojny popala v dom nash plennicej.
                   No nado by syuda pozvat' hozyaina.

                                   Demeya

                                    . . pozovi ego.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                   Kpatiya

               240 Kto rasskazal tebe, chto net v zhivyh ego?

                                   Demeya

                           . . . ya pogib.

                                   Kpatiya

                                          O ya, neschastnaya,
                   Gor'ka moya sud'ba! Otec, kak vynesti
                   Takoj udar? Ubit on? Kem?

                                   Demeya

                                       Tem, kto ne dolzhen byl
               250 Krov' etu prolivat'!

                                   Kpatiya

                                        Ubijcu znaesh' ty?

                                   Demeya

                   Da, znayu.

                                   Kpatiya

                             V plen byla vzyata. . .

                                   Demeya

                   No dlya chego, Kratiya. . .

                                   Kpatiya

                   Svershivshij eto. . .
                   No nam, otec. . .
                   Vse vzvesit'. . .
                   I porazmyslit'. YA. . .
                   ZHila, kak podobaet mne. . .

                                   Demeya

                   O zhizn'! Krugom beda i neozhidannost'!
                         (Vhodyat v dom Frasonida.)

                                  Frasonid
                             (Vhodit s Getoj.)

                   Otec Kratii poyavilsya (tol'ko chto)?
               260 YA libo stanu izo vseh blazhennejshim,
                   Libo neschastnym trizhdy - kak poluchitsya.
                   Kol' zhenihom dostojnym ne sochtet menya
                   I v zheny ne otdast - pogib hozyain tvoj.
                   Da ne byvat' tomu! Vojdem zhe v dom. Ne sled
                   Predpolagat' durnoe, nado tochno znat'.
                   YA v dom vstupayu svoj, drozha ot uzhasa.
                   Dusha prorochit, Geta, mne neschastie.
                   Boyus'. No predpochtu pustomu mneniyu
                   Opredelennost'. Vot chto udivitel'no.
                          (Uhodit v dom s Getoj.)

                                   Kliniya
                            (Vhodit s povarom.)

               270 Gost'-chuzhestranec, ya i, esli tut ona,
                   Eshche za pirom budet tret'ej zhenshchina.
                   YA bespokoyus'. Esli ne pozhaluet,
                   Gost' budet v odinochestve - pojdu iskat'
                   Po gorodu ee. Vhodi zhe, povar, v dom
                   I prigotov' nam k piru vse, chto sleduet.

                               Horovaya scena.




                                   Kliniya
               (Vyhodit iz svoego doma, obrashchayas' k staruhe,
                            nahodyashchejsya vnutri.)

                   CHto govorish'? On, v nashem dome najdennyj
                   Mech opoznav, v sosedskij dom otpravilsya -
                   Uznal, chto mech ot nih. No kak on k nam popal,
                   Da i zachem nam etot mech podkinuli,
               280 Skazhi, staruha. . .
                   Shvatil - i srazu. . .
                   Dver' skripnula. Vyhodit kto-to, kazhetsya,
                   Ot nih - teper' my vse uznaem v tochnosti.

                                    Geta
                            (Vyhodit, iz doma.)

                   O mnogochtimyj Zevs, chto za uzhasnaya,
                   CHrezmernaya zhestokost' imi vlastvuet!

                                   Kliniya

                   Skazhi mne, Geta, chuzhestranec tol'ko chto
                   K vam v dom voshel?

                                    Geta
                    (Delaya vid, chto ne zamechaet Klinii)

                                     CHto za vysokomerie
                                     . . .esli v zheny vzyat'
                   On hochet. . .

                                   Kliniya

                                 YA ponyal pravil'no?
               290 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                    Geta

                        . . . ni slova ni edinogo
                        . . . Demeya, vse zhe ya
                        . . . kak vidish' sam,
                   Ty ej otec i popechitel', - tak skazal,
                   V slezah, v mol'bah. A im - kak lira dlya osla.

                                   Kliniya

                   CHtob vse ponyat', nabegayus' ya dosyta.

                                    Geta

                   Tverdit odno: "Ty dolzhen doch' otdat' otcu!
                   Dam vykup ya". - "Tebya sluchajno vstretivshi,
                   Demeya, v zheny u tebya proshu ee."

                                   Kliniya

               300 Da, chuzhestranec k nim vorvalsya, stalo byt' -
                   Demei imya rab nazval v rechah svoih.

                                    Geta

                   O bogi! Pochemu po-chelovecheski
                   Ne postupit'? Toch'-v-toch' svin'ya svirepaya!
                   No chto eshche nevynosimej - doch' ego
                   Ot Frasonida otvernulas'. On krichit:
                   "Kratiya, ne pokin' menya! Ty devushkoj
                   Voshla v moj dom, tebe schitalsya muzhem ya,
                   Tebya ya chtil i svyato chtu, lyubimaya.
                   CHto zdes' ne po dushe tebe? Na smert' menya
               310 Ty obrechesh', ujdya." Molchit, zhestokaya.

                                   Kliniya

                   Vot gore-to!

                                    Geta

                                Kak est', tigrica, varvarka
                   Bezzhalostnaya!

                                   Kliniya

                                 Ty zametish' vse-taki
                   Menya, negodnyj? |j, ochnis'!

                                    Geta

                                               On ne v svoem ume.
                   Da ya by sam, vot etim bozhestvom klyanus',
                   Ee ne otpustil! Da, est' u ellinov
                   Takoj obychaj. No dolzhny sochuvstvovat'
                   Tem, kto sochuvstviyu ne chuzhd. A esli vy
                   K mol'bam gluhi, i ya ne stanu vas zhalet'.
                   Ne mozhesh'? Pochemu? Ne mesto zhalosti!
               320 Pojmi! A on krichit i, mozhet, smert' svoyu
                   V ume tait. Iz glaz on mechet molnii
                   I rvet, kak umoisstuplennyj, volosy.

                                   Kliniya

                   Ty smerti hochesh' mne?

                                    Geta

                                         Privet moj Klinii.
                   Otkuda vzyalsya ty?

                                   Kliniya

                                     Uslyshav ryadom shum,
                   . . . vernulsya. . . . . gostya moego
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                  Frasonid

               356 Byt' mozhet, malodushnym nazovut menya
                   . . . . . . . . . . . . . takie hlopoty
                   A esli srazu. . .
                   Drugoe chto. . .
               360 Pridetsya mne, i v kamen' dushu prevratit',
                   I hvor' vnutri nosit' dlya vseh nevidimo.
                   Il' nrav svoj obuzdat' i eto vyterpet'?
                   Ne stanu pit' - vino sorvet lichinu vmig,
                   Kotoroj byt' ne dolzhno obnaruzhennoj.
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
               368 Ne stal by eto ya. . .
                   Ved' mnoyu chtimaya. . .
               370 YA ne podstraival. . .
                   Pechal'. . .
                   Prishel by i skazal. . .
                   Kratiya u tebya. Ona nahoditsya. . .
                   Stradaniya. . .
                   I ya k tomu zh. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
               387 I gnev, dostojnyj zhalosti. . .
                   Byl schastliv, govorish'? I vygorazhivat'
                   Ee reshil? ..... YA govoryu sebe.
                   A esli gorech' neudachi, ne ropshchu.
                   Vozmozhnost' est'. . .
                                     . . .Kratiyu v zheny poluchit'.
                   Da, eto tak. No prezhde. . .
                   Rasstat'sya s zhizn'yu? . .
                   Ty zhalost'yu k sebe vnushaesh' nenavist'.
                   Kakoyu stanet zhizn' tvoya? . .
                   Pochetno. Esli kto-nibud'. . .
                   Vse eto blazh'. . .
                   Byt' mozhet, ty besstyden - podvedi itog.
               400 Ty doblestno zhivesh'. . .
                   Ona tebya v tom upreknut'. . .
                   Lish' perezhiv dostojnoe bessmertiya.
                   Ty, davshij blago ej, - neuzhto. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                               Horovaya scena.




                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

                                    Geta

                   Ot dveri proch', hozyain!

                                  Frasonid

                                          . . . . . . . . . . .
               430 Ne vest' li dobruyu. . .

                                    Geta

                   Ee poluchish' v zheny. . .
                   YA uprosil. . .
                   Da budet tak na blago. . .

                                  Frasonid

                   I ty ne lzhesh'?. .
                   Kak on skazal?

                                    Geta

                                  Gerakl svidetel'. . .

                                  Frasonid

                   Net, slovo v slovo povtori. . .
                   Da pobystree. . .

                                    Geta

                   Skazal: "Ah, dochen'ka. . .
                   "Da, - otvechala, - moj otec, hochu. . .
               440 Po dobroj vole." YA, uslyshav. . .
                   I, veselo smeyas'. . .

                                  Fpasonid

                   Da, vesti dobrye.

                                    Geta

                                     YA rad. No u dverej
                   YA slyshu shum.

                                   Demeya
                         (vyhodya iz doma Frasonida)

                               (S toboj ya govorit' hochu).

                                  Frasonid

                   Prekrasno postupaesh'.

                                   Demeya

                                         Doch' tebe dayu -
                   CHtob ot nee rodil detej zakonnyh ty.
                   Dam dva talanta ya za nej.

                                  Frasonid

                                         . . . . . . . . . .
                   I bez pridanogo by vzyal. . .
                   Ved' vseh nas. . .
                   Samo soboj reshilos', vse. . .
               450 Pir chuzhestranka. . .
                   Vojdem zhe v dom. . .
                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
               457 Nesite zhe. . .
                   Moya zabota eto. . .
                   Ty, rab, podaj svetil'niki zazhzhennye,
               460 A my, nadev venki. . .
                   Pust' nikogda nash pir. . .
                   Ostan'tes'. . .
                   A vas (proshu, muzhi, yuncy i otroki,)
                   Rukopleshchite ot dushi, sograzhdane.
                   I pust' Pobeda, deva blagorodnaya,
                   Podruga smeha, budet k nam vsegda dobra.



             Fr. 7 Kol' ya dobavlyu eto, koli dushu ya
                   Obratno poluchu totchas - no gde, skazhi,
                   Stol' spravedlivyh, Geta, mne bogov najti?

             Fr. 8 Spartanskij klyuch najti, kak vidno, gde-nibud'
                   Mne nado.
  
 

 

 
     Papirusnye  nahodki,  sdelannye  za  poslednie  sto  s  lishnim  let   v
rezul'tate arheologicheskih raskopok ili sluchajnyh  priobretenij,  sostavlyayut
osnovnuyu massu tekstov Menandra,  kotorymi  v  nastoyashchee  vremya  raspolagayut
issledovateli ego tvorchestva. Pervyj menandrovskij  tekst  (dva  pergamennyh
lista)  byl  obnaruzhen  v  1844  g.  nemeckim  filologom  i  paleografom  K.
Tishendorfom v monastyre sv. Kateriny  na  Sinae  i  opublikovan  v  1876  g.
gollandskim filologom K. Kobetom. Postuplenie novyh tekstov prodolzhaetsya  do
nastoyashchego vremeni.
     Naryadu so scenami iz p'es, dostatochno  nadezhno  identificirovannymi  na
osnovanii antichnyh svidetel'stv  ili  citat,  imeetsya  izvestnoe  kolichestvo
tekstov, v otnoshenii kotoryh avtorstvo Menandra  ne  yavlyaetsya  dokumental'no
dokazannym. V nastoyashchee izdanie oni vklyucheny  pod  nazvaniyami,  ukazyvayushchimi
mesto nahodki, ili hraneniya, ili prezhnego vladel'ca.
     Papirusnye teksty perevedeny zdes'  v  osnovnom  po  izdaniyu:  Menandri
reliquiae selectae. Recensait F. H.  Sandbach.  Oxonii,  1972.  Ispol'zovano
takzhe izdanie: Comicorum Graecorum Fragmenta  in  papyris  reperta.  Ed.  G.
Austin. Berlin, New York, 1973 (ssylki na nego dayutsya v  sokrashchennoj  forme:
Ostin, | fragmenta). Uchteny  publikacii  i  otdel'nye  issledovaniya  teksta,
poyavivshiesya v pechati posle vyhoda etih izdanij ili odnovremenno s nimi;  oni
ukazany v primechaniyah k sootvetstvuyushchim  komediyam.  Ssylka:  "Arnott,  1978"
oboznachaet  stat'yu:  Arnott  W.  G.  Notes  on  Eight  Plays  of  Menander,
"Zeitschrift fur Papyrologie und Epigrapliik" {V dal'nejshem nazvanie zhurnala
privoditsya v sokrashchenii: ZPE.}, 31, 1978, S. 1-32. Perevod,  osnovaniem  dlya
kotorogo sluzhit chtenie, soderzhashcheesya v apparate u  Sendbecha,  v  primechaniyah
special'no ne ogovarivaetsya.
     Pri chtenii tekstov, perevedennyh s izdaniya papirusov, sleduet pomnit' o
ryade ih osobennostej.
     Vo-pervyh, tol'ko v isklyuchitel'nyh  sluchayah  v  papirusnyh  ekzemplyarah
sohranilsya sploshnoj tekst komedii ("Bryuzga", "Samiyanka" -  so  znachitel'nymi
lakunami v I d.; "SHCHit" - dva pervyh dejstviya). Gorazdo chashche doshli libo chasti
scen, libo bolee ili menee krupnye kuski teksta, otdelennye  drug  ot  druga
lakunami razlichnogo ob®ema.  V  russkom  perevode  eti  lakuny  oboznachayutsya
ottochiem, a v primechaniyah ukazyvaetsya  predpolozhitel'nyj  ob®em  utrachennogo
teksta i ego vozmozhnoe soderzhanie. Marginal'naya numeraciya, kak  pravilo,  ne
uchityvaet ob®ema lakun, za isklyucheniem  dvuh  komedij  ("Tretejskij  sud"  i
"Ostrizhennaya"), gde izdateli grecheskogo teksta, ishodya iz sootnosheniya  mezhdu
otdel'nymi listami kodeksa, sdelali popytku ustanovit' primernyj  ob®em  ego
uteryannyh chastej.
     Vo-vtoryh, spiski  dejstvuyushchih  lic  sohranilis'  tol'ko  pri  komediyah
"Bryuzga" i "Geroj"; vo vseh ostal'nyh sluchayah oni sostavleny perevodchikami s
dobavleniem neobhodimyh raz®yasnenij i ukazanij  na  personazhi  bez  slov.  V
celyah edinoobraziya v takom zhe napravlenii rasshiren po sravneniyu s  rukopis'yu
perechen' dejstvuyushchih lic v "Bryuzge" i v "Geroe". Personazhi ukazany v poryadke
ih poyavleniya. V p'esah, doshedshih v otryvkah, v  spiski  vklyucheny  tol'ko  te
dejstvuyushchie  lica,  kotorye  prinimayut  uchastie  v   sohranivshihsya   scenah.
Neobhodimye remarki prinadlezhat perevodchikam.
     V-tret'ih, papirusnye teksty dohodyat do nashego vremeni, kak pravilo,  v
sil'no povrezhdennom sostoyanii: mozhet sohranit'sya tol'ko verh ili niz,  levaya
ili pravaya poloviny stranicy, ili uzkaya polosa, soderzhashchaya  neskol'ko  bukv.
Est' papirusy, dobytye v rezul'tate demontirovki mumij, dlya kotoryh vyshedshie
iz  upotrebleniya  svitki  ispol'zovalis'  v  vide  uzko  narezannyh   polos,
nakleennyh odna na druguyu, - napisannyj na nih  tekst,  estestvenno,  sil'no
postradal pri etoj  operacii.  Poetomu  voznikaet  neobhodimost'  dopolneniya
uteryannyh  slov  ili  celyh  chastej  stiha.  Naibolee  ochevidnye  iz   takih
dopolnenij yavlyayutsya obshchepriznannymi, drugie  sdelany  razlichnymi  izdatelyami
teksta  predpolozhitel'no.  V  nastoyashchem   izdanii   takie   predpolozhitel'no
vosstanavlivaemye stihi ili ih chasti zaklyuchatsya  v  kruglye  skobki.  Stihi,
sohranivshiesya nepolnost'yu i ne vosstanavlivaemye s dostatochnoj  nadezhnost'yu,
perevodyatsya v tom vide, v kakom oni doshli na  papiruse,  esli  oni  soderzhat
hotya by minimal'nuyu informaciyu, poleznuyu dlya ponimaniya razvitiya dejstviya ili
harakteristiki personazha.  V  protivopolozhnom  sluchae  o  nih  soobshchaetsya  v
primechaniyah.
     V-chetvertyh, ot komedij, sohranivshihsya na  papirusah,  v  ryade  sluchaev
doshli takzhe citaty, kotorye ne nahodyat sebe mesta v papirusnom  tekste.  Oni
pomeshchayutsya  libo  mezhdu   ego   chastyami,   esli   sootvetstvuyut   soderzhaniyu
predpolagaemoj lakuny, libo posle nego, esli ih mesto v p'ese ne mozhet  byt'
ustanovleno s dostatochnoj opredelennost'yu. Numeraciya etih  fragmentov  -  po
Sendbechu.
     Ssylki na  komedii  Menandra,  sohranivshiesya  na  papirusah,  dayutsya  v
sokrashcheniyah, ukazannyh v prim. 10 k vstupitel'noj stat'e, ssylki na  citaty,
voshedshie v sleduyushchij razdel, - po  nomeram  fragmentov  nastoyashchego  izdaniya.
Bukvy "K-T" pri citate iz Menandra oboznachayut, chto etot fragment  vo  vtorom
razdele  ne   pereveden   i   ssylka   privoditsya   po   numeracii   izdaniya
"Kerte-Tirfel'dera" (sm. prim., s. 523).  Ssylki  na  proizvedeniya  antichnyh
avtorov dayutsya  po  obshcheprinyatoj  numeracii  stihov,  na  fragmenty  |shila,
Sofokla, Evripida, Aristofana - po sleduyushchim izdaniyam:
     |shil - Die Fragmente der Tragodien des  Aischylos.  Hrsg.  von  H.  J.
Mette. Akademie-Verlag. Berlin, 1959.
     Sofokl - Tragicorum Graecorum Fragmenta.  Vol.  4.  Sophocles.  Ed.  S.
Radt. Gottingen, 1979.
     Evripid -  Tragicorum  Graecorum  Fragmenta.  Rec.  A.  Nauck.  Ed.  2.
Lipsiae, 1889.
     Aristofan - The Fragments of Attic Comedy... newly edited... by  J.  M.
Edmonds, v. I-III. Leiden, 1957-1961.
     Po etomu zhe izdaniyu ukazyvayutsya fragmenty ostal'nyh komicheskih avtorov:
posle imeni dramaturga  -  nomer  fragmenta,  sootvetstvuyushchij  tom  (rimskoj
cifroj) i stranica (arabskoj cifroj) izdaniya |dmondsa.
     Perevody  komedij  "Tretejskij  sud",  "Ostrizhennaya",  "Zemledelec"   i
"Geroj", vypolnennye v svoe vremya G. F. Cereteli, a  takzhe  perevod  komedii
"Bryuzga", opublikovannyj S. K. Aptom (Menandr. Komedii. Gerod. Mimiamby. M.,
1964), svereny s ukazannym vyshe izdaniem Sendbecha i privedeny v sootvetstvie
s sovremennym sostoyaniem teksta {V perevodah G. F. Cereteli chislo  stihov  v
predelah desyatkov, otmechennyh na polyah, inogda prevyshaet kolichestvo stihov v
originale. Ssylki  na  poryadkovyj  nomer  stiha  dayutsya  v  etom  sluchae  po
numeracii  originala.}.  Pererabotka  russkogo  teksta  "Bryuzgi"   vypolnena
perevodchikom, perevodov G.  F.  Cereteli  -  sostavitelem  nastoyashchego  toma.
Ostal'nye perevody publikuyutsya vpervye.
     Pri  sostavlenii  primechanij  znachitel'nym  podspor'em   yavilas'   kn.:
Menander. A Commentary by A. W. Gomme and F. H. Sandbach. Oxford, University
Press, 1973. Ispol'zovany takzhe stat'i, ukazannye nizhe k otdel'nym komediyam.
 

 
     Istochnikom  teksta  sluzhit  bol'shaya   gruppa   papirusnyh   fragmentov,
otnosyashchihsya k III v. n. e. Vazhnejshimi iz nih yavlyayutsya R. Ohu.  2657  i  2656
(poslednij, mozhet byt', nachala IV v.), soderzhashchie 1-466 i R. Ohu. 3368-3369,
soderzhashchie A 1-100 (sm.:  Turner  E.  G.  The  lost  beginning  of  Menander
"Misoumenos", Proceedings of the  British  Academy.  London,  63,  1977,  p.
315-331).  Razdel'naya  numeraciya  stihov  ob®yasnyaetsya  tem,   chto   otryvki,
oboznachaemye bukvoj A i prinadlezhashchie k prologu komedii, byli  obnaruzheny  i
opublikovany posle otkrytiya osnovnoj ee chasti. Nekotorye iz  stihov  prologa
mnogokratno vstrechayutsya takzhe v vide citat u pozdneantichnyh avtorov.
     Vremya postanovki dokumental'no ne zasvidetel'stvovano. Iz fr.  5  yasno,
chto dejstvie komedii proishodit ne pozzhe 310-309 gg., kogda  vlast'  mestnyh
carskih dinastij na Kipre byla likvidirovana Ptolemeem.
     Iz prologa (A 1-100) vidno,  chto  Frasonid,  tol'ko  vchera  vernuvshijsya
domoj posle dlitel'noj otluchki (32), ispytyvaet uzhasnye muki iz-za kuplennoj
im na rabskom rynke devushki (36-37): nesmotrya na predostavlennuyu ej  svobodu
i bogatye podarki, ona otkazyvaetsya otvechat' vzaimnost'yu na lyubov' voina, ne
otkryvaya emu prichinu takogo otnosheniya (95-97).
     A 1O Noch'. . . - Vyderzhannyj  v  stile,  blizkom  k  tragedii,  monolog
Frasonida otkryvaetsya obrashcheniem k  Nochi,  kotoroe  vstrechalos'  u  Evripida
(|lektra, 54, Andromeda, fr. 114); sr. A. 4-5. Plavt vysmeival etot priem  v
"Kupce", 3-8:
 
                Ne stanu, vprochem, delat', kak pod dejstviem 
                Lyubvi drugie delayut v komediyah: 
                Dnyu ili nochi, solncu i lune oni 
                Rasskazyvayut o svoih neschastiyah, 
                A tem, ya polagayu, vovse dela net 
                Do zhalob i zhelanij chelovecheskih. 
                                       (Per. A. V. Artyushkova) 
 
     A 12 . . .No voli ne dayu sebe. . . - Povedenie Frasonida,  stremyashchegosya
ne k elementarnomu udovletvoreniyu chuvstvennogo  zhelaniya,  a  k  ustanovleniyu
dushevnogo edinstva s  lyubimoj  zhenshchinoj,  ispol'zoval  kak  primer  istinnoj
druzhby glava stoicheskoj shkoly v III v.  Hrisipp  (sm.  Diogen  Laertskij.  O
zhizni, ucheniyah i izrecheniyah znamenityh filosofov. M., 1979, kn. VII, 130, s.
308).
     A 15 . . .kak govorit poslovica. - Sr. 166 i 295,  gde  zvuk  liry  dlya
osla takzhe pogovorochnoe vyrazhenie.
     A 26 ... spyashchie velyat - t. e. Geta postupaet tak v sootvetstvii s  tem,
chto noch'yu polagaetsya spat'.
     A 40 . . .nazval  zhenoj  -  razumeetsya,  ne  zakonnoj,  kotoruyu  vruchal
budushchemu muzhu ee opekun, a sozhitel'nicej, kakoj byla Glikera po otnosheniyu  k
Polemonu. Sm. O. 490 i prim.
     A 45 ... ne gospozha samoj  sebe.  -  Pri  nyneshnem  sostoyanii  papirusa
trudno opredelit', kto eto govorit: Frasonid,  opravdyvayushchij  plennicu,  ili
Geta, vozmushchennyj ee nepovinoveniem:  vol'nootpushchennica,  a  pozvolyaet  sebe
kapriznichat'!
     A 46-50 - beznadezhno isporchennye stroki. Konec st. 50 vosstanavlivaetsya
iz fr. 721 K-T.
     A 57-85 - lakuna v  tekste,  v  kotoroj,  vozmozhno,  nahodilsya  kusochek
papirusa so slovami: "Spuskajsya, Geta, raz ona (ne velit). . . Uhodya, ona. .
." - "Apollon, delo po-nastoyashchemu voennoe. . . Vot, glyadi, ya vhozhu  (boyas'),
chto ty, gulyaya (vzad i vpered), (privedesh') grabitelej. . . i izbegaya  ih.  .
." - "O neschastnyj. . ." O chem shla rech', ne yasno.  Esli  o  popytke  osadit'
Kratiyu v dome, etim, mozhet byt', ob®yasnyaetsya  v  dal'nejshem  ee  negodovanie
(208).
     A 92 ... vojska malochislennost'? Ne yasno, v chem  sostoit  predpolozhenie
Gety: esli Frasonid podaril Kratii sluzhanok i  zoloto  (A  39-40),  on  byl,
ochevidno, komandirom dostatochno vysokogo ranga.
     Fr. 2 prinadlezhit,  ochevidno,  k  prologu.  Posle  etih  slov  Frasonid
treboval mech i serdilsya na togo, kto mecha emu ne daet, snova posylal podarki
nenavidyashchej ego devushke, i zhalovalsya, i plakal, - obo vsem etom my znaem  iz
slov Arriana, sohranivshego tekst fr. 2. Zatem Gete - a imenno on dolzhen  byl
byt' chelovekom, ne davavshim mecha Frasonidu, -  udavalos'  uvesti  hozyaina  v
dom. |ta zaklyuchitel'naya chast' prologa dolzhna byla zapolnit'  nachalo  bol'shoj
lakuny, kotoruyu sleduet predpolozhit' mezhdu A 100 i nachalom doshedshego do  nas
dal'nejshego teksta komedii.
     V  kachestve  sleduyushchego  epizoda  I  d.  nado   postulirovat'   monolog
kakogo-nibud' bozhestva, analogichnyj po svoim funkciyam rechi  Nevedeniya  v  O.
121-171, i Tihi v SHCH. 97-148. Poskol'ku prichina nenavisti Kratii k  Frasonidu
vse eshche ostavalas' neizvestnoj zritelyam, bozhestvo, znayushchee to, chego ne mogut
znat' lyudi,  dolzhno  bylo  izlozhit'  predystoriyu  sobytij,  razvivayushchihsya  v
tragedii. Soderzhanie etogo monologa mozhno  predstavit'  sebe  primerno  tak.
Sluzha na Kipre (fr. 5), Frasonid  prinyal  uchastie  v  kakoj-to  operacii,  v
rezul'tate  kotoroj  okazalas'  rasseyannoj  vsya  sem'ya  Kratii  (sr.  32-35,
231-234). Propal bez vesti i ee brat, a dostavshijsya emu ot otca mech okazalsya
sluchajno v  rukah  u  voina.  Uvidev  etot  mech  u  svoego  hozyaina,  Kratiya
zapodozrila ego v ubijstve  blizkogo  ej  cheloveka,  chem  i  ob®yasnyaetsya  ee
nenavist'. V dejstvitel'nosti brat Kratii ostalsya v zhivyh, i eto otkrytie so
vremenem razvyazhet uzel, zavyazavshijsya v nashej komedii (sr. SHCH. 110-114).
     Mezhdu tem Geta, obespokoennyj popytkoj  Frasonida  pokonchit'  s  soboj,
otvedya hozyaina v  dom  i  dozhdavshis',  poka  on  usnet,  reshil  sobrat'  vse
imeyushchiesya v dome mechi i spryatat' ih u  soseda  Klinii;  o  rezul'tatah  etoj
operacii soobshchaetsya v fr. 6. Vozmozhnost' takoj sceny my  vyvodim,  naryadu  s
fr. 6, iz obryvkov stihov 1-29, otkryvayushchih  R.  Ohu.  2657:  zdes'  net  ni
malejshego  nameka  na  popytku  voina  pokonchit'  schety  s  zhizn'yu.  Skoree,
naprotiv:  eto  novyj  dialog  (obrashchenie  Gety  k  voinu:  "o  hozyain",  8;
rasporyazhenie, otdavaemoe emu:  "vojdya,  Geta.  .  ."),  posle  kotorogo  oba
udalyayutsya (sr. 160, 237, 259). Poskol'ku  dlya  zapolneniya  I  d.  sovershenno
dostatochno  prologa,  postuliruemogo  monologa  bozhestva  i  novoj  sceny  s
uchastiem Gety (sr. po tri sceny v I d. "Samiyanki",  "Ostrizhennoj",  "SHCHita"),
etot vtoroj razgovor Frasonida s Getoj celesoobrazno otnesti k nachalu II d.
     So st. 17 ili  nemnogim  ran'she  nachinalas'  novaya  scena  -  poyavlyalsya
kakoj-to chuzhestranec (24, 31-32) s pis'mom (17,  25).  V  st.  19  -  vopros
("chego emu nado?"), upotrebitel'nyj pri vyhode novogo dejstvuyushchego lica  ili
pri neozhidannoj  vstreche  (B.  212,  431;  SHCH.  403).  V  obryvkah  ot  20-24
sohranilis' vyrazheniya "etu dver'" . . ." (etot?)  dom",  "(luchshe  by?)  tebe
postuchat'". Sudya po vsemu, poyavivshijsya v nachale  sceny  Demeya  vedet  ves'ma
ozhivlennyj razgovor s drugim personazhem (A), blizhe  nam  neizvestnym;  mozhet
byt', etot chelovek - kakoj-nibud'  sluga  Klinii,  s  domom  kotorogo  Demeyu
svyazyvayut otnosheniya vzaimnogo gostepriimstva (sr. 176-177,  270,  286).  Tak
ili inache, v ih dialoge vsplyvaet imya Kratii  (41-42),  i  sobesednik  Demei
soobshchaet,  chto  osoba,  nosyashchaya  eto  imya,  zhivet  poblizosti  (43).   Demeyu
ohvatyvaet vpolne ponyatnoe volnenie (45-46).
     Bolee podrobnoe obosnovanie predlagaemoj  zdes'  i  nizhe  rekonstrukcii
hoda dejstviya komedii sm. v st.: YArho V. N. Komediya Menandra  "Nenavistnyj".
- Vestn. drevnej istorii, 1979, | 2, s. 27-30, 32-33.
     45 Zevs, otvratitel' bed. . . Sr.  Sofokl,  Trahinyanki,  303;  Evripid,
Geraklidy, 867.
     47-64 V kazhdom stihe sohranilos' tol'ko po neskol'ko bukv.
     65-78  Sohranilas'  tol'ko  levaya  polovina  stolbca,   predstavlyayushchego
dialog. Odin iz govoryashchih - Demeya, drugoj  -  veroyatno,  vse  tot  zhe  blizhe
neizvestnyj nam A. Raspredelenie mezhdu nimi replik neizvestno.
     79-93 CHitayutsya tol'ko otdel'nye  slova:  "Klyanus'  bogami.  .  .  Samyj
skvernyj iz lyudej. . . Sovershiv. . . Najdya. . . zhenshchinu. . . radi". Posle 93
- novaya lakuna, na kotoruyu prihoditsya okonchanie II i nachalo III d.
     101-131 -  beznadezhno  isporchennye  stihi.  CHitayutsya  tol'ko  otdel'nye
slova: "Mech. . . Ne mog(la?) by. . . Mol'bu o pomoshchi  (122)".  YAsno  tol'ko,
chto zdes' nachinalsya dialog, prodolzhayushchijsya v 132-141 i  imevshij  soderzhaniem
polozhenie Frasonida i Kratii. Uchastniki etogo dialoga ostayutsya neizvestnymi.
     142-159 Snova  ochen'  isporchennyj  tekst,  v  kotorom  chitayutsya  tol'ko
otdel'nye slova: "O dochen'ka. . . Kolechko. . . Takoj chelovek. . . Odezhdy.  .
. Udaryayushchuyu ob zemlyu nogoj. . . Sovershayushchego vozliyaniya. . . Takovy dela. . .
Molitv o pomoshchi. . . Otojdem ot dveri. . . YA tyazhelo perenoshu".
     160  Geta  vozvrashchaetsya,  ochevidno,  iz  kompanii   druzej   Frasonida;
vozmozhno, hozyain poslal ego na razvedku (162, 173-175),  kak  Polemon  Sosiyu
(O. 177-179, 354-356). CHto za lyudi  okruzhali  Frasonida  i  chem  ob®yasnyayutsya
otzyvy o nih, prinadlezhashchie Gete, ostaetsya ne yasnym.
     177 Klyanus' dvumya boginyami. . . - Demetroj i Persefonoj.  Klyatva  dvumya
boginyami vydaet v govoryashchem lice zhenshchinu.
     178 Mechi sosedskie.  .  .  -  perenesennye  Getoj  v  dom  Klinii  mechi
Frasonida, sredi kotoryh Demeya opoznal svoj.
     180 I dolgo ih. . . Veroyatno, mozhet  byt'  dopolneno:  "tak  pristal'no
rassmatrival".
     185-187 Iz treh ploho sohranivshihsya stihov chitaetsya tol'ko  "Prekrasno"
- otvet Demei na poslednyuyu repliku staruhi.
     190-193 Raspredelenie replik nedostoverno; vozmozhno, vse  chetyre  stiha
sostavlyayut rech' Demei, otvechayushchego na predydushchuyu repliku staruhi  ("YA  tebe?
pokazal, chto menya bespokoit, a ty vyzovi kogo-nibud' iz  sosedskogo  doma  i
pogovori s nim. Ved' ya sluchajno obnaruzhil zdes' svoj mech").
     195-203 - beznadezhno isporchennye stihi.
     204  Atribuciya  repliki  Demee  nedostoverna.  Mozhet  byt',  eto  slova
staruhi, ob®yasnyayushchej svoj uhod.
     214 Ty  vnov'  moya!  Sr.  analogichnoe  vyrazhenie  radosti  pri  vstreche
nashedshih drug druga materi i syna, brata i sestry, muzha i zheny  u  Evripida:
Elena, 657-658, sr. 638, 652; If. Tavr.  828,  831;  Ion,  1440,  1443-1444;
|lektra, 579; u Menandra: SHCH. 508.
     230 Iz domu? - Esli, by! - Demeya hochet skazat',  chto  dom  ego  razoren
vojnoj.
     237-245 Sohranilis' edinichnye bukvy, i eta poterya  tem  chuvstvitel'nee,
chto zdes' nachinalsya dialog Demei i Kratii, iz kotorogo mozhno bylo by  legche,
chem pri nyneshnem sostoyanii teksta, ponyat', ubezhdena li Kratiya v gibeli brata
ot ruki Frasonida i soobshchaet ob etom  otcu  ili  tol'ko  predpolagaet  takuyu
vozmozhnost' i Demeya podtverzhdaet ee opaseniya. Sootvetstvenno,  raspredelenie
replik v 250-251 nosit predvaritel'nyj harakter.
     270-275 Rol' Klinii i ego kratkij monolog pri nyneshnem sostoyanii teksta
ostayutsya dostatochno zagadochnymi. Ne yasno, otkuda on znaet o poyavlenii gostya-
chuzhestranca, esli tol'ko teper' vozvrashchaetsya domoj,  gde  v  ego  otsutstvie
proizoshli uzhe izvestnye nam sobytiya. Ne yasno, o kakoj zhenshchine,  priglashennoj
na pir, idet rech'. Vo vsyakom sluchae, popytki otozhdestvit' ee s Kratiej  edva
li  vozmozhny,  -  o  lyubovnyh   otnosheniyah   mezhdu   molodym   chelovekom   i
vol'nootpushchennicej ego soseda do sih por ne bylo rechi, i maloveroyatno, chtoby
Kliniya reshilsya otkryto soobshchat' o nih.
     294 Popechitel' - t. e. κύριος, sm. O. 490 i prim.
     296  .  .  .  nabegayus'  ya  dosyta.  -  Vozmushchennyj   Geta,   energichno
zhestikuliruya, bystro hodit po scene; Kliniya staraetsya ego dognat'.
     303 . . . svin'ya svirepaya! - Geta imeet v vidu, razumeetsya, Demeyu, a ne
Frasonida.
     307 . . . schitalsya muzhem ya. . . -  V  glazah  vseh  okruzhayushchih  molodaya
zhenshchina, vykuplennaya voinom iz rabstva i sdelannaya hozyajkoj  doma,  konechno,
dolzhna byla schitat'sya ego sozhitel'nicej.
     308 Tebya ya chtil. . . Sm. vstupitel'nuyu stat'yu, s. 420.  Glagol α  γαπάω
upotreblyaetsya u Menandra, krome etogo stiha, v S. 247, 278 (chuvstvo  zhenshchiny
k vskormlennomu eyu rebenku), 385 (otnoshenie zhenshchiny k ee fakticheskomu muzhu);
A. 12; fr. 395 (lyubov' otca k synu).
     314 . . .vot etim bozhestvom klyanus'.  -  Rech'  idet  o  tak  nazyvaemom
Apollone   "ulichnom",   kotoromu   posvyashchalis'   kamni   konicheskoj   formy,
vystavlyaemye pered dver'yu doma.
     326-355 Sohranilis' tol'ko otdel'nye bukvy, imena Klinii, Gety i Demei,
a takzhe pometki na polyah s ukazaniem na peremenu govoryashchego i slovo  "vhozhu"
(341), iz kotoryh yasno, chto do etogo stiha prodolzhalsya dialog Gety i Klinii;
zatem odin iz nih uhodil k sebe v dom i ego smenyal vyshedshij Frasonid. S  349
nachinalsya ego bol'shoj monolog, konchavshijsya uzhe za predelami 403. Nesmotrya na
plohuyu sohrannost' monologa, vidno, kakimi protivorechivymi  chuvstvami  ob®yat
Frasonid, mechushchijsya mezhdu obvineniyami protiv Kratii i ee opravdaniem,  ravno
kak i obvineniyami i opravdaniyami po svoemu sobstvennomu adresu.
     361 Hvor'. . .  nosit'.  .  .  -  Otozhdestvlenie  lyubovnogo  chuvstva  s
bolezn'yu - chastyj obraz v domenandrovskoj lirike i osobenno  tragedii.  Sm.:
YArho V. Dramaturgiya |shila i nekotorye  problemy  drevnegrecheskoj  tragedii.
M., 1978, s. 223-225.
     403 Posle etogo stiha - bol'shaya lakuna, v predelah kotoroj konchaetsya IV
d. i nachinaetsya V d. Po  analogii  s  situaciej  v  "SHCHite"  i  na  osnovanii
mozaiki, izobrazhayushchej scenu iz V d. "Nenavistnogo" (sm. prim. k S. 369-390),
mozhno predpolozhit', chto v nachale etogo  dejstviya  na  scene  poyavlyalsya  brat
Kratii, kotorogo schitali zhertvoj Frasonida. Na samom dele vo  vremya  voennoj
nerazberihi  mech  ego  popal  v  ruki  k  komu-to   drugomu   (mozhet   byt',
dejstvitel'no ubitomu Frasonidom), a sam on spassya i v  poiskah  izvestij  o
sem'e pribyl v Afiny k tomu zhe Klinii. Zdes'  proishodila  vstrecha  Demei  i
Kratii s nezhdanno voskresshim molodym chelovekom, v rezul'tate  chego  otpadali
prepyatstviya k zakonnomu braku Frasonida s polyubivshejsya emu devushkoj.
     429 |tomu stihu predshestvuet kusok papirusa s sohranivshimisya otdel'nymi
bukvami ot 404-417 i nachalo 418-429, sredi kotoryh chitayutsya imya Frasonida  i
sleduyushchie slova: "Bol'she ne. . . Prekrasno. . . Revnivyj. . . To, chto teper'
on(a) govorit. . . K delu. . . Dvesti. . . Klyanus' Zevsom. . ." Kak eti, tak
i sleduyushchie stihi otnosyatsya k zaklyuchitel'noj scene.
     443  Replika  Demei   perevedena   po   predpolozhitel'nomu   dopolneniyu
nesohranivshejsya chasti stiha.
     444-445 Sm. B. 842-844 i prim.
     452-456 - isporchennye stihi. CHitaetsya tol'ko: "na zavtra"  i  "on(a)  v
dome".
     464 Sr. B. 967 i prim.
     465-466 Sr. B. 968-969 i prim.
     Fr. 7 Slova  Frasonida,  vozmozhno,  iz  prologa,  no,  mozhet  byt',  iz
nedoshedshego nachala V d.
     Fr. 8 Vozmozhno, iz slov Gety v III d.,  namerevayushchegosya  zaperet'  dom,
chtoby predotvratit' begstvo Kratii. Spartanskie  zamki  otlichalis'  osobenno
hitroumnym ustrojstvom.
     Ot "Nenavistnogo" sohranilos' eshche neskol'ko svidetel'stv i  fragmentov,
vklyuchennyh v izd. Sendbecha.
     Fr. 1 - otzyv Horikiya ob izobrazhenii  voina  v  komedii  Menandra.  Kak
teper' yasno, Horikij ne chital "Nenavistnogo" celikom, a osnovyvalsya na chuzhom
mnenii, nedostatochno dostovernom.
     Fr. 3 i 4 teper' chitayutsya v st. A 21 i 28.
     Fr.  9  -  sbivchivoe   svidetel'stvo,   iz   kotorogo   mozhno   sdelat'
predpolozhenie, chto kto-to nazyval Frasonida  kratkim  imenem  Frason,  mozhet
byt', s ottenkom prezreniya.
     Fr. 10 -  glagol  σπαθαν,  proishodyashchij  ot  sushchestvitel'nogo  σπάθη  -
derevyannaya lopatka, kotoroj uplotnyayut niti na tkackom stanke, upotreblyalsya v
"Nenavistnom" v znachenii "hvastat'". Mozhet byt', perehod po smyslu napodobie
russkogo "plesti" v znachenii "vrat'".
     Fr. 11 "Blednyj, kak mertvec" - mozhet byt',  harakteristika  toskuyushchego
Frasonida ili zhe brata Kratii, popavshego v plen i  poblednevshego  ot  poteri
krovi i plohogo obrashcheniya.
     Fr. 12=G.,fr. 10. V "Nenavistnom" etot dialog mog soderzhat'sya tol'ko  v
prologe, dlya chego papirusnyj tekst ne daet teper' dostatochnyh osnovanij.
     Blizkuyu analogiyu k prologu "Nenavistnogo"  daet  nebol'shoj  otryvok  iz
neizvestnoj komedii, obnaruzhennyj sravnitel'no  nedavno  sredi  oksirinhskih
papirusov (t. 38, | 2826=Ostin, 282). Zdes' sohranilas' levaya polovina ot 11
stihov,  predstavlyayushchih  soboj  nochnoj  razgovor  mezhdu  vlyublennym  molodym
chelovekom i ego vernym rabom Sirom: pervyj vzvolnovan tem, kak  skladyvayutsya
ego otnosheniya s vozlyublennoj, vtoroj, podobno  Gete,  obespokoen  sostoyaniem
hozyaina.
 
                . . .Da porazit spasitel' Zevs (bezzhalostno) 
                Menya za to osobenno, chto. . . 
                Schital zhenoj zakonnoj. . . 
                CHego zhe bol'she?. . . 
                Vpolne uveren ya. . . 
                Kto tut eshche?. . . 
                - Konechno, ya. - CHego tebe?. . . 
                - (Bog vidit), chto ne zvezdami lyubuyus' ya 
                I ne ishchu Medvedicu. Skorblyu dushoj, 
                Tebya v smyaten'i vidya. - (|to pravda), Sir. 
                - Pust' budet Feb svidetelem. . . 
 
     Avtorom etogo otryvka po stilisticheskim  priznakam  vpolne  mozhet  byt'
priznan Menandr. Sm. podrobnee: Colantonio M. Scene notturne nelle  commedie
di Menandro: nota al  Pap.  Oxy.  2826.  -  "Quaderni  Urbinati  di  cultura
classica", 23, 1976, p. 59-64.
 
                                                        Sostavil  V. N. YArho

Last-modified: Mon, 15 Sep 2003 16:17:53 GMT
Ocenite etot tekst: