Ocenite etot tekst:


   -----------------------------------------------------------------------
   Cikl "Polynov", povest' pervaya. Avt.sb. "Marsianskij priboj".
   OCR & spellcheck by HarryFan, 12 September 2000
   -----------------------------------------------------------------------


   V otvet na prikosnovenie Polynov zamotal golovoj sproson'ya.
   - N-e-et...
   - Da prosnis' zhe, my u celi, - nastojchivo povelel golos.
   Polynov otkryl glaza. Nad izgolov'em vozvyshalsya  Baade.  Torzhestvennyj,
zastegnutyj na vse pugovicy. "Emu by  poshli  epolety,  -  pochemu-to  reshil
Polynov, - zolotye, ogromnye epolety. S venzelyami. Ochen' poshli by".
   Vsluh on skazal:
   - Ty budish' tak, slovno menya zhdut velikie dela.
   - A razve vysadka pustyak? Ne tam ishchesh' botinok, vot on.
   Psiholog promolchal.
   Vojdya vsled za mehanikom v rubku, on pridirchivo  oglyadel  ee.  Vse  kak
budto na meste - i ogon'ki nad  pul'tom,  i  lenivye  krivye  na  ekranah.
Polynov dosadlivo shchelknul pal'cami. SHumerin emu ne nravilsya. Kapitan sidel
sgorbivshis', kak voprositel'nyj znak. Ego pal'cy s  izlishnej  pospeshnost'yu
snovali po tumbleram analizatora. "Volnuetsya starik", - podumal  psiholog.
"Stariku" ne bylo i soroka let.
   Polynov zevnul. Sladko, shumno, tak, chtoby na eto obratili  vnimanie.  I
skazal, kak by pro sebya:
   - Znachit, u menya snova zabolit zub.
   SHumerin  udivlenno  obernulsya.  Iz-za  ego  plecha  vyplyl  chernyj  oval
illyuminatora; v rubku glyanula gluhaya noch' Vselennoj.
   - CHto za chush', kakoj eshche zub?
   - Verhnij. Sprava.
   SHumerin glyadel na psihologa, nichego ne ponimaya. S  plech  Baade  sleteli
nevidimye epolety: ot neozhidannosti mehanik priotkryl rot.
   - Bol'noj zub? - sprosil on v zameshatel'stve. - U vracha?  Kosmicheskogo?
Ty shutish'...
   - A ya i ne govoryu, chto u menya bol'noj zub,  -  utochnil  Polynov.  -  No
kogda  vklyuchaetsya  tormoznaya  ustanovka,  kakaya-to   neuchtennaya   vibraciya
zastavlyaet rezonirovat' nerv. I zub bolit. Parshivoe oshchushchenie: istoricheskaya
minuta, chuzhaya planeta, a geroj-pervootkryvatel'  hvataetsya  za  shcheku,  kak
staruha.
   - Pochemu ty ne skazal ob etom ran'she? - vozmutilsya SHumerin.
   -  A  koj  prok?   Inzhenery,   v   lice   nashego   uvazhaemogo   Genriha
Stanislavovicha, mesyac  hodili  by  vokrug  dvigatelej,  menya  zamuchili  by
analizami, a vse moglo okonchit'sya tem, chto v ekipazh naznachili by vracha,  u
kotorogo zub ne rezoniruet.
   Baade rashohotalsya. SHumerin ulybnulsya i posovetoval prinyat' fenatin.
   "Neploho, - reshil Polynov. - Tletvornyj duh Tugarinova  izgnan  kalenoj
metloj shutki".
   K psihologam v kosmose otnosilis' s ironiej. Prezhde vsego  potomu,  chto
redko kto zamechal ih  rabotu.  I  ne  sluchajno:  ploh  tot  psiholog,  ch'ya
deyatel'nost' brosaetsya v glaza. V etom byli, konechno, svoi  minusy.  Kogda
cheloveka brali v polet na dolzhnost'  "vracha-biologa-psihologa",  kapitanov
nesravnenno  bol'she  interesovalo,  kakoj  on  vrach  i  kakoj  biolog.   A
rezul'tat? Pomyanuv "tletvornyj duh Tugarinova", Polynov imel v vidu vpolne
konkretnyj sluchaj. Situaciya byla tochno takoj zhe: chuzhaya  planeta,  posadka,
nervnaya lihoradka pal'cev... Psiholog na tom korable byl shlyapoj  iz  shlyap:
horosho  znaya  Tugarinova,  on  tem  ne  menee   ne   udosuzhilsya   provesti
profilaktiku. I  v  samyj  otvetstvennyj  mig  Tugarinov  vzyal  upravlenie
korablem na sebya! Pri posadke!
   Tugarinova  vovremya  ottashchili.  No  sekunda,  kogda  kapitan  rukovodil
spuskom  na  Veneru,  koe-komu  stoila  sediny  v  volosah.  Dazhe  stazheru
izvestno,   chto   chelovek   s   ego   medlitel'noj   reakciej,   nespeshnoj
soobrazitel'nost'yu prosto ne a silah sam, bez uchastiya  avtomatov  posadit'
korabl' na neznakomuyu planetu. CHto  vzyat'sya  v  takoj  situacii  za  ruli,
znachit pryamehon'ko ulech'sya v grob, da eshche zahlopnut' kryshku.
   Konechno, postupok Tugarinova ob座asnim.  Trudno,  ochen'  trudno  pokorno
lezhat' v kresle,  kogda  reshaetsya:  chet  ili  nechet,  pobeda  ili  gibel'.
Reshaetsya  avtomatikoj.  Vzvoesh'!  Ne  odin  Tugarinov,   mnogie   vorchali:
"Unizitel'no,  ta-ta..."  A  sorvalsya  imenno   Tugarinov.   Nedoverie   k
avtomatam? Ha... Ne k avtomatam, a k  lyudyam.  Tem,  dlya  nego  bezvestnym,
bezymyannym lyudyam, kotorye delali vsyu etu apparaturu. Tugarinova  isportila
bylaya slava - vot chto. Vysokomerie i samouverennost' tailis'  v  nem,  kak
bolezn'; v opasnuyu minutu nastupil krizis.
   I mezhplanetnik pogib.  Emu  zapretili  letat',  pomestili  v  sanatorij
"chinit' nervy".
   |ti vospominaniya vsegda budili v Polynove zlost'. Nervy! Skol'ko  mozhno
dokazyvat' vsem i kazhdomu, chto oni trebuyut neizmerimo bol'shej zaboty,  chem
mehanizmy? I na zemle i v kosmose. Osobenno v kosmose. Ladno, pust' tot zhe
Baade  schitaet  psihologa  kustarem,  pust'.  SHumerin,  konechno,  ne  cheta
Tugarinovu, no na vsyakim sluchaj on, Polynov,  obyazan  pozabotit'sya,  chtoby
sejchas kapitanom ne ovladeli nenuzhnye mysli. Fokus s zubom uzhe otvlek ego,
horosho, prodolzhim.
   - Interesno, - skazal Polynov, - kakim okazhetsya Merkurij?
   - Obyknovennym, - otvetil SHumerin, ne zadumyvayas'. Ego ruki otdyhali na
podlokotnikah kresla. - My znaem o Merkurii pochti vse. AMS-51,  AMS-63,  ya
uzhe sbilsya so scheta, skol'ko ih tam pobyvalo.
   Baade, sevshij bylo za raschety, podnyal golovu.
   - Ty, Mihail, ne romantik. Suhar' ty. Na vstrechu s novoj planetoj, - on
vazhno  podnyal  palec,  -  nadlezhit  idti  kak  na  svidanie  s  Prekrasnoj
Neznakomkoj.
   Inogda trudno bylo ponyat': ironiziruet Baade ili govorit ser'ezno.
   - Pravil'no, - podzadoril Polynov, - poka ne pozdno  -  pochitaj  Bloka.
Sposobstvuet nastroyu. A to kakoj v tebe budet azart, kogda  ty  pervym  iz
vseh lyudej vstupish' na Merkurij?
   - K chemu mne vse eto, ya ne mal'chishka...
   - A solidnyj kapitan-mezhplanetnik, - podhvatil Polynov. - Mezhdu prochim,
ya  odnazhdy  slyshal  horoshie  slova:  "My  stareem  potomu,  chto   stydimsya
molodosti".
   SHumerin chto-to proburchal i protyanul ruku k kibershturmanu, davaya ponyat',
chto emu nekogda.
   - O, eto kolossal'naya mysl'! - proronil Baade, kachaya golovoj.
   - A vy vspomnite, - ne vyderzhal  SHumerin,  -  kakim  nam  predstavlyalsya
Mars! Neobyknovennym, tainstvennym. Prileteli. I nichego osobennogo.
   - Vot eto da! - Baade snova otorvalsya ot raschetov. -  A  epihordizaciya,
naprimer?
   - YA ne o tom, pojmite. Dlya uma tam mnogo interesnogo. I na Venere tozhe.
YA zhe govoryu o chuvstvennom vospriyatii... Nebo, pesok, gory...  Pohozhe,  vse
pohozhe! Slovno prodolzhenie Zemli.
   - I ty razocharovalsya? - psihologa zainteresoval razgovor. On otkryval v
kapitane chto-to novoe.
   - Razocharovalsya - ne letal by. Prosto ya ne  zhdu  vstrechi  s  Prekrasnoj
Neznakomkoj, kak vy tol'ko chto vyrazilis'.
   - Pravil'no, - skazal Baade.  -  Pravil'no!  Dvazhdy  dva  -  chetyre,  i
nikakih gvozdej. Vse ostal'noe emocii, ya tozhe tak schitayu.
   Polynov nichego ne skazal. On vslushivalsya. Rubku vsegda napolnyal  legkij
strekot  -  lishnee  napominanie  o  titanicheskoj  rabote,  kotoruyu   vedut
spryatannye za panelyami i kozhuhami pribory:  tysyachi,  milliony  vsyakih  tam
rele, shem i prochih detalej elektronnoj kabalistiki. Teper'  strekot  chut'
usililsya. Znachit, zhdi signala posadki. Vremya sdelat' poslednij hod.
   - Znaesh', Mihail,  kto  ty?  Dumaesh',  skeptik?  Mezhplanetnyj  Pechorin?
Nichego podobnogo. Ty primitivnyj mistik, kak tot shkol'nik, kotoryj tverdit
pered  ekzamenom  "provalyus',  provalyus'"  v  nadezhde,  chto  sud'ba  lyubit
postupat' naperekor.
   Molchanie. SHumerin smotrit v  obzor.  Ottuda  glyadit  nadoevshij  risunok
sozvezdij. Ochen' krasnorechivoe molchanie. Kapitan terebit tumbler  bortovoj
sistemy klimata.
   - Andrej, u nas, po-moemu, eshche massa  del,  -  nakonec  progovoril  on.
Vezhlivyj podtekst: "YA zanyat, ty mne meshaesh'".
   "Vse v poryadke,  -  reshil  psiholog.  -  Teper'  on  budet  perezhivat'.
Perezhivaj, perezhivaj, eto zastavit tebya zabyt' o svoem polozhenii "Iony  vo
chreve kita".
   Merkurij uzhe napominal  o  sebe.  Organy  chuvstv  korablya  oshchushchali  ego
blizost'. Poverhnost' planety oblizyvali  impul'sy  radarov;  razglyadyvali
glaza  teleskopov   -   pristal'no,   kilometr   za   kilometrom;   pal'cy
distancionnyh analizatorov, upravlyaya  bombozondami,  sharili  v  atmosfere.
Nichego etogo lyudi ne videli i ne slyshali: vse  predstavalo  pered  nimi  v
preparirovannom,  distillirovannom  obraze   cifr,   znakov,   elektronnyh
simvolov. Vprochem, lyudi mogli lyubovat'sya serebristym,  slegka  otumanennym
serpikom planety. Ili sledit' za uskorennym begom  cifr  i  znakov,  chtoby
popravit' korabl', esli nuzhno. No etogo zavedomo ne trebovalos'.
   Kogda do poverhnosti ostalos' sovsem nemnogo, vklyuchilos' eshche odno rele,
ibo prishlo vremya  napomnit'  lyudyam,  chtoby  oni  sdelali  to-to  i  to-to.
Zazhglis' tablo, prozvuchal signal, i  kresla  prishli  v  dvizhenie,  zanimaya
protivoperegruzochnoe polozhenie. Vse zahlopotali.
   Poslyshalos' gudenie, ono ohvatilo ves' korabl' -  zarabotala  tormoznaya
ustanovka. Ogromnyj korabl' pervogo  klassa  "Aleksandr  Nevskij"  valilsya
vniz: tuda, gde byl nevidimyj Merkurij. No  kak  idet  pervaya  posadka  na
chuzhuyu  planetu,  lyudi  mogli  videt'  lish'  v  zerkale  oscillografov,   v
elektronnyh risunkah krivyh na nem.
   - CHertov zub... - vovremya vspomnil Polynov.
   Peregruzka rosla. Vopreki etomu, vopreki rastushchej tyazhesti  oni  oshchushchali
padenie, ot kotorogo holodelo v grudi. Oni padali iz kosmosa, iz  pustoty,
i ona kazalas' teper' samoj nadezhnoj oporoj. Pustota uhodila  iz-pod  nog,
pustota razvalivalas', kroshilas'; szhavsheesya telo nevol'no zhdalo udara.
   On ne zamedlil posledovat'.


   Konechno, smeshno  bylo  nazvat'  eto  udarom:  prosto  tolchok.  Kak  pri
vnezapnoj ostanovke lifta. No ego slishkom zhdali, i  on  bol'no  udaril  po
nervam.
   Spinki kresel pripodnyalis' i posadili ih. SHumerin vyter pot.
   "Pozhaluj, my tak izbaluemsya,  -  podumal  Polynov.  -  Leteli,  leteli,
tomilis'; seli v kresla, povolnovalis' chut'-chut';  tolchok  -  zdras'te!  -
Merkurij! Passazhiry mogut vyjti..."
   No vyjti oni poka ne mogli. Nel'zya bylo otkryt' lyuk, pokuda avtomaty ne
provedut razvedku po "forme N_7". Zamery  radiacii,  napryazhennost'  polej,
proby na prisutstvie virusov, nevest' chto eshche, pulemetnye ocheredi  cifr  i
simvolov v okoshke analizatora,  prezhde  chem  zagoritsya  zelenyj  ogonek  i
elektronnyj mozg golosom horoshen'koj styuardessy ob座avit: "Vyhod  razreshen.
Neobhodim skafandr N..."
   Oni stoyali drug protiv druga, smushchenno ulybayas' i reshitel'no  ne  znaya,
kak derzhat'  sebya  v  takuyu  minutu.  Horosho,  Baade  umudrilsya  vyklyuchit'
kinoapparat, kotoryj avtomaticheski srabatyvaet pri posadke i zapechatlevaet
dlya istorii ih lica...
   - Vklyuchite-ka zvukopelengator, - nashelsya Polynov.
   SHumerin pozhal plechami  (kakoj  mozhet  byt'  zvuk  v  stol'  razrezhennoj
atmosfere?), no pros'bu vypolnil.
   Zvuk, odnako, byl. Kosmonavty pereglyanulis'. Pervyj uslyshannyj  imi  na
Merkurii zvuk donel'zya napominal chto-to.
   - Pohozhe na shurshanie suhih list'ev, - opredelil Polynov.
   - Vot-vot, - ne uderzhalsya SHumerin. - Leteli  na  kraj  sveta  poslushat'
shelest osennih list'ev.
   - Soglasis', odnako, chto my ne ozhidali etogo. Neuzheli veter?
   - Skoro uznaem.
   Kogda zhdesh', vremya obretaet tyazhest', ot kotoroj  bolyat  plechi.  SHumerin
uzhe nachal pereminat'sya s nogi na nogu.
   Nakonec kiberneticheskaya styuardessa smilostivilas'. Ona podtverdila, chto
cheloveka za bortom ne podzhidaet nikakaya opasnost'.
   - Vy - pervym, - pochemu-to perehodya na "vy", skazal kapitanu Polynov.
   On stoyal u lyuka i smotrel, kak SHumerin s otvychki  medlenno  i  neuklyuzhe
spuskaetsya vniz.
   Psiholog vpervye vysazhivaetsya na  planetu,  gde  nikto  eshche  ne  byval.
Sbyvalis' detskie mechty, no togda vse predstavlyalos', razumeetsya, ne  tek.
Kak imenno, pomnilos' ploho.  Kazhetsya,  vse  vyglyadelo  lazorevym,  serdce
szhimalos' i likovalo ot schast'ya, vyshe i luchshe kotorogo net. Veroyatno, tak.
Byl li on schastliv  teper'?  Polynov  osteregalsya  otvetit':  vse  slishkom
spokojno i budnichno. Nemnogo trevozhno, kak pri vzglyade s  bol'shoj  vysoty.
Ko razocharovaniya ni malejshego; mozhet byt', tak ono i  vyglyadit  -  schast'e
bol'shogo sversheniya?
   SHumerin vstal na poslednyuyu  stupen'ku,  Oh,  kak  on  dolgo  spuskalsya!
Ostavalsya odin tol'ko shag, poslednij. Kapitanu, nakonec,  udalos'  prinyat'
dostojnyj vid. On vypryamilsya, skrestil na  grudi  ruki,  vzglyadom  izmeril
rasstoyanie. U Polynova nevol'no zashchipalo v gorle; vot ono!
   Pochva vyglyadela neobychno. Prezhde vsego nerezkoj, slovno zapoteli stekla
shlema. Nad gladkim i serym, pohozhim na asfal't pokrovom vozvyshalis' kak  v
tumane chernye kamni. Ih udlinyali teni. I  tak  -  vsyudu.  CHernye  kamni  v
oprave asfal'ta.
   Estestvenno, SHumerin pricelilsya stupit'  na  rovnuyu  ploshchadku.  Nemnogo
pokolebalsya.  Vysoko  zanes  nogu,  otkinul  golovu  i  shagnul,   kak   na
ceremonial'nom marshe.
   I edva ne upal, potomu chto noga ushla v "asfal't" po shchikolotku. Vzvilos'
oblachko.
   Baade i Polynov, ne vyderzhav, rashohotalis',  chut'  bolee  nervno,  chem
togo trebovali obstoyatel'stva.
   - Vot tak shtuka! - prisvistnul SHumerin. - |to zhe pyl'!
   Kosmonavty sbezhali vniz. Da, kapitan ne oshibsya:  "asfal't"  byl  gustym
sloem pyli, suhim tumanom, zakryvayushchim vyemki pochvy.
   - Nu, eto ponyatno, - skazal Baade, - pochva nagreta do dvuhsot gradusov,
sila  tyazhesti  nevelika.  Vot  pylinki  i  ispolnyayut  tanec   brounovskogo
dvizheniya. Smotrite, tuman techet!
   Tak ono i bylo. V "oblake", "tumane" (ili  kak  ego  tam  eshche  nazvat')
oboznachalis' vihri.
   Polynov davno mechtal o mgnovenii pervoj vstrechi s Merkuriem. No  sejchas
chem dalee on vglyadyvalsya v pejzazh chuzhoj planety, tem sil'nej v  nem  rosli
bezotchetnoe razdrazhenie i nepriyazn'.
   Ogromnoe solnce opiralos' na kraj Merkuriya stenoj belogo plameni. Takoj
yarkoj, chto gorizont plavilsya  i  progibalsya,  kak  pod  tyazhest'yu.  Ravnina
pylala, podozhzhennaya nesterpimym svetom. Teni na nej kazalis' kristallikami
uglya, broshennymi v topku.
   Vverhu zastylo cherno-fioletovoe nebo.  V  kosmicheskom  holode  medlenno
shevelilis' bagrovye yazyki  protuberancev.  Ottogo  eshche  bolee  usilivalos'
vpechatlenie razverznutoj pechi, gotovoj obrushit' na Merkurij zhar i plamya.
   No v chernom nebe ot Solnca  otleteli  zhemchuzhnye  kryl'ya  korony;  v  ih
vzmahe tailas' prohlada sumerek. Neistoshchimyj polden',  neproglyadnaya  noch',
myagkij  vecher  -  vse  sosedstvovalo  v   protivoestestvennom   kontraste.
Merkurianskij vozduh pridaval vsemu nalet nepravdopodobiya.  On  prihotlivo
mercal i svetilsya, propityval soboj i svet i ten'. Kak mgla, hot' eto i ne
bylo mgloj. Neosyazaemyj trepet prostranstva, drozhanie  efira  -  etomu  ne
bylo tochnogo imeni. Vse videlos' nechetko i zybko,  kak  skvoz'  struyashchuyusya
pelenu, kotoruyu tak i hotelos' sbrosit'.
   - CHert, - vyrugalsya  Polynov,  otchayanno  migaya.  Glaz  nevol'no  uchashchal
dvizhenie vek, chtoby ustranit' pomehu - steret' nesushchestvuyushchuyu slezu.
   Ostal'nye chuvstvovali  to  zhe  samoe  -  dosadu  i  razdrazhenie.  Razum
pochemu-to ne hotel prinimat' togo, chto videl glaz; eto bylo  neznakomym  i
nepriyatnym oshchushcheniem.
   - Nikak ne mogu ponyat', chto zhe eto takoe, - vzdohnul, nakonec, SHumerin.
   - Prosto my vnutri gazosvetnoj trubki, - shchuryas'  skazal  Baade,  -  ili
vnutri polyarnogo siyaniya, esli tak bol'she nravitsya. Razrezhennaya  atmosfera,
blizost' Solnca i kak sledstvie - vysokaya ionizaciya gazov. Vot  i  vse.  I
mezhdu prochim...
   On obvel vzglyadom druzej.
   - ...Mezhdu prochim, my prevratilis' v svyatyh.
   On protyanul ruku, i vse  zametili,  chto  nad  shlemami  goryat  krohotnye
luchistye nimby. Ogon'ki bezhali i po korpusu korablya.
   - |lektrizaciya! - dogadalsya Polynov.
   - Tochno. I znaete, chto my prinyali za shoroh list'ev? Potreskivanie  etih
samyh iskr.
   - Mogli by srazu dogadat'sya.
   - Konechno.
   - No kakoj vid u Merkuriya...
   - Neuyutnyj.
   - Verno...
   Oni dolgo peregovarivalis' tak, potomu chto dol'she razglyadyvat' Merkurij
pochemu-to ne hotelos', a priznat'sya v etom bylo nelovko. Zdes'  nichego  ne
znachili obychnye ocenki. "Prekrasnyj", "zhutkij" - eti i podobnye  im  slova
ne godilis'. To byl  voistinu  chuzhoj  mir,  trebuyushchij  novyh  opredelenij.
Dejstvoval on vse bolee gnetushche, ibo cheloveku postoyanno hochetsya yasnosti, a
ee-to zdes' i ne bylo.
   No oni prileteli issledovat', a ne lyubovat'sya  pejzazhami  i  potomu  ne
pridali pervomu vpechatleniyu osobogo znacheniya. U nih byli programma, zadachi
i cel'. |mocii ne imeli k etomu ni malejshego otnosheniya, tak im kazalos'.


   SHumerin  hozyajskim   vzglyadom   okinul   ploshchadku.   Poryadok.   Blestit
sejsmograf,  pohozhij  na  kancelyarskuyu  knopku,  vkolotuyu  v  pochvu;  esli
mestnosti budet grozit' zemletryasenie, to blagodarya sejsmografu oni uznayut
o  nem  zaranee.  V  teni  skaly  pritailis'  schetchiki  CHerenkova.  Liven'
kosmicheskih chastic tozhe ne zastignet vrasploh. Pravda,  takie  zhe  pribory
dezhuryat i na korable, no instrukciya est' instrukciya. V  nej  predusmotreno
vse. Akkumulyator opyta, tyazheloj girej inogda povisayushchij na iniciative.  No
inache  nel'zya,  net,  nel'zya.  Oni  ne  bezzabotnye   turisty.   Im,   kak
al'pinistam, nuzhna strahovka, nevidimye pomochi v rukah u teh,  kto  poslal
ih vpered.
   Vsya  ploshchadka   pobleskivaet   usikami,   provodami,   chashami   antenn,
oskalennymi pastyami gazozabornikov. Stado umnyh  mehanizmov.  Net,  skorej
plantaciya dikovinnyh rastenij, vzrashchennyh  usiliyami  tysyach  umov.  Na  nej
zreet urozhaj informacii. Sadovnik, nakonec, mozhet  ujti:  urozhaj  vyrastet
bez nego.
   No skol'ko vremeni poteryano! Zrya ili ne zrya? Esli ne schitat'  dvuh-treh
priborov, ostal'nye libo dublirovali  rabotu  korabel'nyh  ustanovok  (dlya
sopostavleniya rezul'tatov!),  libo  vnov'  i  vnov'  utochnyali,  dopolnyali,
pereproveryali svedeniya, poluchennye ot avtomaticheskih  stancij,  sbroshennyh
ranee. Vse eto bylo nuzhno, neobhodimo, no oni  lishilis'  po  krajnej  mere
dvuh ekskursij v glub' planety. Obidno, po-chelovecheski obidno.
   I k chemu voobshche, esli vdumat'sya, svoditsya  ih  rol'  pervootkryvatelej?
Nadzirateli za umnymi mashinami? |kskursanty, kotorye osmatrivayut  planetu,
po hodu dela podtverzhdaya to, chto podtverzhdeniya  ne  trebovalo,  -  dannye,
poluchennye ot avtomatov?
   Net, konechno, on ne prav. Cifry bezglasny i mertvy. CHto takoe  sama  po
sebe "temperatura plyus sorok gradusov po Cel'siyu",  skazhem?  Pustoj  zvuk.
Lish' prisutstvie cheloveka ozhivlyaet ee. Suhost' gub, rubashka,  prilipshaya  k
telu,  goryachaya  krov',  stuchashchaya  v  serdce,  i  mnogoe,   mnogoe   drugoe
svyazyvaetsya togda s neyu.
   Merkurij eshche ne kosnulsya dushi cheloveka, tak-to  vot.  Avtomaty  otkryli
ego dlya razuma. No tol'ko lyudi otkroyut  ego  dlya  chuvstv.  Nel'zya  lyubit',
nenavidet' abstrakciyu. Nel'zya zhit' v mire grafikov i  fizicheskih  velichin,
esli on ne obzhit serdcem. CHelovek dolzhen idti vpered,  a  ne  odin  tol'ko
razum. Inache skvoz' dushu projdet treshchina.  CHto-to  budet  zhit'  v  proshlom
sredi idillii lesov i pashen, a chto-to ujdet v budushchee, poselitsya na  goloj
pustyne faktov. No nel'zya rasselit' um i chuvstvo  po  raznym  kvartiram  -
cheloveku stanet ploho.
   Im obzhivat' Merkurij. Im otkryvat' ego dlya cheloveka. To,  kak  oni  eto
sdelayut, -  ot  etogo  zavisit,  stanet  li  chelovechestvo  bogache.  Bogache
kraskami, volneniem, ponimaniem prirody i sebya v prirode.
   Pozhaluj, im povezlo. Mozhet byt', v ushcherb delu. Povezlo, chto nikto  poka
ne dogadalsya: vsled  za  avtomatami  dolzhny  idti  pisateli  i  hudozhniki.
Vernej, uchenye-hudozhniki. Vrode Leonardo da Vinchi ili |kzyuperi. Oni uvidyat
to, chto ne uvidit on, SHumerin. Pojmut to, chto ostanetsya  skrytym  ot  vseh
troih.
   - Kapitan, vezdehod podgotovlen.
   Baade i Polynov priblizhalis' k nemu, i  stranno  bylo  videt',  kak  ih
nogi, pogruzhayas' v ten', ischezayut tam, kak obrublennye, i lyudi v blestyashchih
skafandrah povisayut nad pustotoj.  Prezhde  chem  glaza  privykli  i  smogli
razglyadet' v temnote botinki, Baade i Polynov uzhe  minovali  ten'.  Teper'
solnce okazalos' za ih spinoj, i oni mgnovenno prevratilis'  v  besplotnye
siluety.
   - Zajdite sboku,  -  poprosil  SHumerin,  -  nepriyatno  razgovarivat'  s
dyrkami v nebe.
   Oni zasmeyalis'. Oni  nikak  ne  mogli  privyknut'  k  dikoj  svetoteni,
uroduyushchej lyuboj predmet. Pravda, esli vglyadyvat'sya,  skradennye  ochertaniya
vnov' prostupali iz mraka zelenovatymi pyatnami. No eto esli vglyadyvat'sya.
   - Tak  v  put',  kapitan?  -  sprosil  Baade,  povorachivayas'  bokom.  -
Dvigat'sya, nablyudat', horosho-to kak!
   - Snachala otdyh i son, - ostanovil ego Polynov.
   Baade posmotrel na psihologa osuzhdayushche.
   - Slovo vracha - zakon, - razvel rukami SHumerin.
   Baade zavorchal, Polynov sladko -  narochito  sladko  -  zevnul,  SHumerin
povernulsya k rakete, davaya ponyat', chto spor zakonchen.
   Tut-to SHumerin i uvidel eto.
   Ono nadvigalos' iz temnogo polushariya Merkuriya besshumno i bystro.  Seraya
poloska chego-to.
   Uslovnyj refleks opasnosti srabotal totchas.
   - Beregites'! - predosteregayushche zakrichal SHumerin.
   V poloske ne bylo nichego ugrozhayushchego, krome togo, chto ona  priblizhalas'
i byla neizvestno chem.
   - K korablyu! - SHumerin zachem-to topnul nogoj.
   I oni pobezhali, no nehotya, to i delo oborachivayas', ibo vse eshche ne mogli
prinyat' neozhidannost' vser'ez.
   Blizkij gorizont  Merkuriya  meshal  opredelit'  rasstoyanie  do  poloski.
Vprochem, eto uzhe ne bylo poloskoj. To byl  val,  kotoryj  ros,  shirilsya  i
mchalsya, vstavaya stenoj i smahivaya zvezdy.
   - Pribory... - vspomnil Baade, kogda oni dostigli lyuka.
   Pribory  ostavalis'  bezzashchitnymi.  A  raketa,  lyudi?  Nikogda  oni  ne
perezhivali takoj rasteryannosti, ibo opasnost' nikogda  ne  byla  nastol'ko
neponyatnoj. Perehod ot nevozmutimogo spokojstviya k trevoge i k begstvu byl
tak stremitelen, a peremena nastol'ko nepravdopodobnoj, chto  razum  uporno
otkazyvalsya v nee poverit'.
   - Na grebne - pena... - skazal Polynov.
   I tut oni ponyali, na  chto  eto  pohozhe.  Na  vodu.  I  eto  bylo  samym
neveroyatnym. Po raskalennoj ravnine katilsya val vody, seroj, osennej  vody
s  hlop'yami  peny  na  grebne...  Solnechnyj  svet  tonul  v  ee   vognutoj
poverhnosti,  mestami   otrazhayas'   hmurymi   blikami.   Vprochem,   mnogoe
dorisovyvalo voobrazhenie. Proklyatoe mercanie, kak nazlo,  bylo  neobychajno
sil'nym.
   - Lyuk! - zakrichal SHumerin.
   "Pravil'no, - uspel podumat' Polynov, - pribory - delo desyatoe".
   Massivnyj lyuk shchelchkom zahlopnulsya  za  nimi.  Nasosy  s  shumom  poslali
vnutr' kamery strui vozduha. Teni, otbrasyvaemye lampami  potolka,  bystro
teryali kosmicheskuyu chernotu, stanovyas' prozrachnymi, zemnymi.  I  s  toj  zhe
bystrotoj k lyudyam vozvrashchalos' spokojstvie.
   - V rubku, - skazal SHumerin, kogda shum nasosov smolk.
   Po doroge v rubku oni zhdali tolchka. ZHdali i  verili,  chto  on  okazhetsya
nesil'nym, - korabl' byl slishkom moguchim prepyatstviem dlya vala. No  tolchka
ne bylo. Nikakogo. Ni slabogo, ni sil'nogo.
   -  Nu,  znaete...  -  skazal  SHumerin,   kogda   shtorki   illyuminatorov
razdvinulis'.
   Krugom bylo pusto.  Gladkaya  ravnina  v  grifel'nyh  pyatnah  tenej.  Ni
malejshego priznaka promchavshegosya vala.
   Baade tupo posmotrel  na  Polynova,  tot  na  kapitana.  SHumerin  pozhal
plechami.
   - CHush' kakaya-to...
   - Nado razobrat'sya v fenomene, - skazal mehanik.
   - V dvuh, - utochnil Polynov. - V tom, otkuda vzyalas'... gm... zhidkost',
i v tom, kuda ona delas'.
   Razbirat'sya im bylo ne privykat'. Razbirat'sya bylo ih professiej. I vse
zhe nachinat' razgovor nikomu ne hotelos'. Slishkom glupo vse eto vyglyadelo.
   - Itak? - nastaival SHumerin.
   - Po-moemu, vse prosto, - nachal Baade, postepenno obretaya  uverennost'.
-  S  neosveshchennoj  storony  Merkuriya  na  nas  rinulsya   potok   zhidkosti
neizvestnogo  sostava.  |to  pervyj  fakt.  Nam  izvestno,  chto  v  temnom
polusharii est' ledniki  zamerzshih  gazov  razlichnogo  sostava  i  ozera  u
podnozh'ya gor. |to fakt nomer dva. Otsyuda  sleduet,  chto  v  silu  kakih-to
prichin tam prorvalo  zaprudu.  Merkurianskoe  navodnenie  -  vot  kak  eto
nazyvaetsya.
   - Genrih, da ty poet prostoty! - voskliknul Polynov. - Est' tol'ko odna
neyasnost': pochemu eta zhidkost' ne kipela, vyjdya na osveshchennuyu  ravninu?  I
pochemu ona vdrug ischezla?
   - Vyhodit, dve neyasnosti, - nevozmutimo utochnil  Baade.  Zametno  bylo,
chto on uspel vse horosho produmat'. - Itak, pochemu eta  proklyataya  zhidkost'
ne kipela v usloviyah povyshennoj temperatury i nizkogo davleniya...
   So storony ih  razgovor  proizvodil,  veroyatno,  strannoe  vpechatlenie.
Lyudi, tol'ko chto perezhivshie sil'noe potryasenie, spokojno sidyat drug protiv
druga i sporyat tak, budto reshayut abstraktnuyu,  akademicheskuyu  zadachu.  Bez
lishnih emocij i lishnih slov, sovsem kak logicheskie mashiny.  No  v  kosmose
eto byl edinstvenno vozmozhnyj stil' povedeniya. Vsyakaya otsebyatina vlekla za
soboj poteryu vremeni, inogda nevozvratimuyu.
   - Otvechu na vopros, pochemu ona mogla ne kipet', -  prodolzhal  Baade.  -
Vo-pervyh,  ona  kipela.  Vy  obratili  vnimanie  na  usilenie   mercaniya?
Razumeetsya, ono bylo vyzvano sil'nym ispareniem, drugogo ob座asneniya  ya  ne
vizhu. Vo-vtoryh, opyty Nikolaeva - Graftena s zhidkimi  gazami  peremennogo
sostava (a nam, podcherkivayu, neizvesten sostav zhidkosti) pokazyvayut, chto v
opredelennyh  usloviyah  ryad  promezhutochnyh  soedinenij  blagorodnyh  gazov
igraet rol' zamedlitelej ispareniya. |to laboratornyj fakt.
   - Odnako vnezapnoe ischeznovenie...
   - Ne vnezapnoe. My byli lisheny vozmozhnosti nablyudat'  potok  v  techenie
neskol'kih minut. Bessporno, v  nachale  svoego  dvizheniya  on  imel  nizkuyu
temperaturu. Bystrota dvizheniya zamedlila ego progrev. No rano  ili  pozdno
temperatura massy zhidkosti dolzhna  byla  dostich'  kriticheskoj  tochki,  pri
kotoroj zhidkost' bystro i dazhe mgnovenno (zavisit kak ot sostava, tak i ot
vneshnih faktorov) prevrashchaetsya v par. Vot pochemu ne bylo tolchka.
   - Moguchij um! - Polynov obradovanno hlopnul Baade po plechu.  -  Nedarom
govoryat, chto matematika mozhet ob座asnit' vse.
   - Genrih vydvinul strojnuyu gipotezu, - skazal SHumerin. - I u  nas  est'
ob容ktivnyj svidetel', kotoryj mozhet podtverdit' ee ili oprovergnut'.
   - Kto?
   - Gazoanalizator.
   Polynov totchas vstal.
   - Pojdu posmotryu.
   - Mozhno zaprosit' korabel'nyj, - skazal SHumerin.
   - Net, Polynov prav, - ostanovil ego Baade.  -  Korabel'nyj  raspolozhen
slishkom vysoko.
   - YA bystro, - skazal Polynov.
   Kapitan  i  mehanik,  pripav  k  illyuminatoru,  smotreli,  kak  Polynov
sprygnul vniz, kak on podoshel k gazoanalizatoru, kak vozilsya s kassetami i
kak ego ruka mashinal'no potyanulas' k zatylku.
   - On nashel chto-to interesnoe, - skazal Baade.
   - Da, - soglasilsya SHumerin.
   Polynov vernulsya.
   - Nu? - horom sprosili oba.
   Utverditel'nyj kivok byl otvetom.
   - Sostav? - potreboval SHumerin.
   - Slozhnaya smes' iz soedinenij geliya s azotom, neonom i  vodorodom.  Mne
zhalko bylo portit' plenku, vot zapis' na bumage.
   Baade perehvatil listok.
   - Nikolaev i Graften budut dovol'ny, - skazal on, pryacha ego v karman.
   - Prosti za neskromnyj vopros, - skazal SHumerin. - Pochemu  ty  polez  v
potylicu?
   - CHto? - ne ponyal Polynov.
   - Ty vrode by hotel pochesat' v zatylke.
   - Da? Menya udivil sostav zhidkosti. Nejtral'nye  gazy  ne  tak-to  legko
obrazuyut soedineniya, tem bolee takie.
   - Net, vse-taki biologi neispravimyj narod,  -  rashohotalsya  Baade.  -
Sil'naya radiaciya uvelichivaet reakcionnuyu sposobnost' veshchestva.
   - Ah, tak! Nu, togda vse v poryadke. Kakie budut rasporyazheniya, kapitan?
   - Kak i namechali, - otvetil SHumerin, - otdyh, son, potom razvedka.
   - Soglasen, - skazal Polynov. - Tol'ko...
   - CHto?
   - Snachala mne nuzhno proverit' zdorov'e vseh.
   - Andryusha, ty nikogda ne byl pedantom i rabom  instrukcij,  -  udivilsya
Baade.
   - Kapitan, ya nastaivayu.
   - Tebe vidnej, - pozhal plechami SHumerin. - Hotya ya ne vizhu neobhodimosti,
no... Ty opasaesh'sya chego-nibud'?
   - Net, ya nichego ne boyus'. No v ushah u menya vse eshche  zvenit  tvoj  krik:
"Beregites'!"
   - Teper' ya tozhe nastaivayu na  proverke,  -  skazal  SHumerin.  -  |kipazh
nachinaet nervnichat'.


   - Kto soglasen ostat'sya? - sprosil SHumerin.
   On zaranee predvidel, chto  dobrovol'ca  ne  budet,  i  gotovil  sebya  k
nepriyatnoj obyazannosti skazat' odnomu iz druzej: "Ostanesh'sya ty".
   No vopreki ozhidaniyu soglasilsya Polynov.
   Baade posmotrel na nego s izumleniem.
   - Lyublyu samopozhertvovanie.
   - Komu-to nado ostat'sya, - otvernulsya Polynov. - Luchshe mne. Dlya biologa
na Merkurii net raboty.
   - A uzh my postaraemsya, chtoby  ee  i  dlya  vracha  ne  bylo!  -  poobeshchal
mehanik.
   Lyazgaya gusenicami, vezdehod  s容hal  po  naklonnomu  pandusu.  Ryadom  s
raketoj on kazalsya skorlupkoj - eta mahina s atomnym serdcem,  pohozhaya  na
starinnyj tank.
   SHumerin i Baade seli. Polynov pomahal im vsled. Vzmah ruki metnulsya  po
pochve chernoj molniej teni. I kogda  vezdehod  skrylsya,  psiholog  vnezapno
pochuvstvoval sebya malen'kim i bezzashchitnym, kak rebenok v pustoj  i  temnoj
komnate. On zatoropilsya k lyuku.


   Vezdehod merno pokachivalo. On  shel  pryamo  k  solncu,  i  stena  belogo
plameni postepenno pripodnimalas' nad gorizontom, poka ne povisla slepyashchim
sgustkom.
   Odnoobraznyj pejzazh - seryj pokrov pyli, obozhzhennye boka glyb,  mozaika
svetoteni - menyalsya. Kazalos', oni ehali pryamo v ogon', i  on  razvertyval
pered nimi slepyashchij kover. Inogda eto pohodilo na skol'zhenie  po  zerkalu,
yarkomu,  otrazhayushchemu  svet  zerkalu.  Dazhe  svetofil'try  ne   mogli   ego
pritushit'.
   Zelenovatoe svechenie neba pomerklo vovse. Teper' po kontrastu ono  bylo
sovershenno chernym, i zvezdnaya pyl' v nem vyglyadela kak otbleski.
   Solnce vse podnimalos' navstrechu. Ono, budto chudovishchnyj ognennyj  krab,
karabkalos' k zenitu. Teni ischezli. Vse stalo gladkim, otpolirovannym.
   Lyudi molchali. Ne hotelos' govorit', trudno bylo govorit'. Svet  zhguchimi
molniyami vryvalsya v soznanie dazhe skvoz' zakrytye veki.
   Oni proehali  mimo  neobychajnoj  gryady:  dlinnye  prozrachnye  kristally
kvarca, kak piki, byli ustremleny k solncu. I kamen' stremilsya prinyat'  na
sebya kak mozhno men'she sveta...
   Poyavlenie kristallov nenadolgo ozhivilo puteshestvennikov.
   - Svet i smert', zdes' oni raznoznachny, - skazal SHumerin.
   - Samoe goryachee mesto na vseh planetah, - dobavil Baade.
   I razgovor oborvalsya.
   Veroyatno, Polynov mog by luchshe ponyat' ih sostoyanie, chem  oni  sami.  No
psiholog otsutstvoval.  Kazalos',  vezdehod  byl  nadezhnoj  obolochkoj.  On
zashchishchal ot zhary, radiacii, neumerennosti  sveta,  ot  vseh  prevratnostej.
Dolzhen byl zashchishchat'. I vse zhe, nesmotrya na prohladu kabiny,  po  licu  tek
pot. Gde-to v brone mashiny byl neulovimyj iz座an, nevidimaya  bresh',  skvoz'
kotoruyu Merkurij vozdejstvoval na lyudej ne tak, kak eto  bylo  rasschitano.
Ne schitayas' s pregradami, svetofil'trami i prochimi hitroumnymi zaslonkami,
on nezametno otnyal u nih oshchushchenie vremeni. Dazhe v kosmose, a uzh  na  Zemle
tem bolee, oni chuvstvovali napolnennost' vremeni. Desyat' minut, chas -  eti
slova vsegda chto-to govorili umu. Sejchas nichego. Uzhe i takie ponyatiya,  kak
"men'she", "bol'she", teryali zdes' smysl.  Men'she  chego?  Bol'she  chego?  Kak
mozhno bylo otvetit' na eti voprosy v mire, gde nichto ne menyalos' i  nichego
ne proishodilo, gde  solnce  vsegda  stoyalo  na  meste,  svet  nikogda  ne
oslabeval, a lyubaya tochka prostranstva  neizmenno  ostavalas'  nepodvizhnoj!
Kak mozhno osoznat' techenie vremeni, nahodyas',  -  kak  by  bystro  ni  shel
vezdehod - v centre rovnogo kruga, strogo ocherchennogo chernotoj neba?
   Krome togo, sil'nye zakalennye lyudi chuvstvovali sebya bespomoshchnymi.  CHto
znachilo ih mogushchestvo tam, gde dazhe kamen' boitsya sveta? |to ponimanie shlo
ne ot  uma  i  ne  ot  voobrazheniya.  Tak,  dolzhno  byt',  chuvstvoval  sebya
pervobytnyj   chelovek,   privykshij   derzhat'sya   derev'ev,    kustarnikov,
spasitel'nyh ukrytij i okazavshijsya posredi pustyni, gde spryatat'sya  negde,
kakaya by opasnost' ni grozila.
   Odnako  Baade  ne  povorachival  rulya,  a  SHumerin  ne  vozrazhal  protiv
bezdumnogo bega v ogon'. ZHadnoe, pochti  gipnoticheskoe  stremlenie  videt',
videt' - a  chto  budet  dal'she,  soedinennoe  s  prostraciej  bezvremen'ya,
otumanivalo,  slovno  narkoz.  Ocepenenie  stranno  sochetalos'  s   ostrym
soznaniem sobstvennoj bezzashchitnosti, no eto lish' podstegivalo.  Molchalivoe
edinoborstvo ostorozhnosti s upryamstvom, chej koren' lezhit v samoj  sushchnosti
cheloveka:  v  gordosti  sushchestva,  idushchego  vpered  i  vpered  cherez   vse
prepyatstviya, vopreki vsem prepyatstviyam,  radi  celi,  skorej  instinktivno
zalozhennoj, chem namechennoj rassudkom.
   I vezdehod, a v nem zastyvshij u rulya  Baade,  zastyvshij  ryadom  SHumerin
leteli vpered, vtyagivayas' vse dal'she v sverkayushchuyu beskonechnost'.
   - Genrih, Misha, kuda vy tak daleko?
   Vstrevozhennyj golos Polynova v dinamike tochno razbudil ih ot sna.
   Oni zadvigalis', SHumerin glyanul na schetchik spidometra i vyrugalsya.
   - Nichego, Andrej, sejchas povorachivaem, vse v poryadke! - prokrichal on  v
mikrofon.
   - Horosho, - slova pochti tonuli v treske  pomeh.  -  A  to  ya  slezhu  za
pelengom i nikak ne voz'mu  v  tolk,  pochemu  vy  lezete  v  peklo  protiv
raschetnogo marshruta.
   SHumerin hotel otvetit', chto eto vyshlo nevol'no, no sderzhalsya. Psihologu
lish' daj povod - vcepitsya.
   - Net, net, Andrej,  vse  v  poryadke.  Prosto  ochen'  interesno.  Potom
rasskazhu.
   On vyklyuchil svyaz'.
   - V drugoj raz, - strogo skazal on Baade, - ne razreshu vyezda, esli  ne
budut  postavleny  avtomaticheskie   tormoza.   Proshli   polozhennoe   chislo
kilometrov -  vse,  stop.  Vpred'  do  rasporyazheniya.  A  to  vot  ono  kak
poluchaetsya... YA bylo dumal, tol'ko  s  akvalangistami  sluchaetsya  takoe...
op'yanenie.
   - Znaesh', - otvetil Baade,  kruto  razvorachivaya  mashinu,  -  ya  chelovek
trezvogo sklada. Vse eti emocii u menya vot gde, -  on  szhal  kulak.  -  No
sejchas mne vspomnilos'...
   - CHto?
   - Kak ya mal'chishkoj v derevne hodil na lyzhah.  Zaberemsya  daleko-daleko,
sneg slepit, krugom golo, pusto, holodno, i mestnost'  uzhe  neznakomaya,  i
doma zhdut, bespokoyatsya, v vse tyanet eshche... Nu eshche desyat' shagov, eshche sto...
Glupo, boyazno, nenuzhno, a idesh'. I zhutko i ah kak slavno. Pochemu tak?
   - Sprosi u Polynova. On specialist i  s  radost'yu  pokopaetsya  v  tvoih
perezhivaniyah.
   - Nashih, Misha, nashih!
   Teper'  obrublennaya  ten'  vezdehoda   bezhala   vperedi   nih.   Slovno
privyazannaya k kolesam yama, slovno chernyj proval bez dna i stenok.
   - Ona dejstvuet mne na nervy, - nakonec pozhalovalsya Baade. - I eshche  eto
protivnoe mercanie...
   Kogda ten' udlinilas', on vynuzhden byl sdat'sya.  Vlevo,  vpravo,  opyat'
nalevo, opyat' napravo - tak nachalsya beg ot teni.
   Vnezapno - mehanik dazhe pritormozil - nebosvod kolyhnulsya, kak zanaves,
poshel skladkami. Zvezdy  drognuli,  sbivayas'  v  kuchi.  Sgushcheniya  nalilis'
belesym svetom, i, tochno pod ego tyazhest'yu, skladki vdrug  lopnuli,  brosiv
vniz zhidkie ruch'i siyaniya.
   Peremena svershilas' za neskol'ko sekund.
   - Polyarnoe siyanie? - sprosil SHumerin.
   - Pohozhe. - Baade brosil vzglyad na shkaly priborov. - Tak ono i est'.
   - Na Zemle ono, pozhaluj, effektnej.
   - Tochno.
   Baade otvalilsya na spinku kresla i prikryl glaza ladon'yu.
   - CHto s toboj? - vstrevozhilsya SHumerin.
   - Erunda. Nado im  dat'  otdohnut'  ot  etoj  mel'teshni...  A  ty  poka
lyubujsya.
   - Bylo by chem...
   On zhdal igry krasok, bagrovyh spolohov,  prazdnichnogo  horovoda,  no  s
neba po-prezhnemu lilsya molochnyj svet,  holodnyj  i  rovnyj,  kak  svechenie
gazosvetnoj trubki. Ot nego na dushe stanovilos'  neuyutno  i  holodno,  kak
nenastnym utrom, glyadyashchim v okno nepribrannoj komnaty.  "I  nikuda  ty  ne
ujdesh' ot zemli, - podumalos' SHumerinu, - ot ee vospominanij, okrashivayushchih
vse i vsya".
   Siyanie potihon'ku merklo.
   - Trogaj, chto li, - vzdohnul SHumerin.
   I snova nachalsya beg cherez zharu, pod chernym nebom, edinoborstvo s ten'yu,
suhost'yu gub, drozhaniem sveta. Odnoobrazie nagonyalo  son,  tem  bolee  chto
vzglyadu  bylo  utomitel'no  borot'sya  s  prizrachnym   dvizheniem   vozduha,
iskazhayushchim perspektivu podobno nerovnomu steklu. Naprasno  SHumerin  stydil
sebya: "YA zhe na Merkurii, vse, chto ya vizhu zdes', -  vpervye..."  Fiziologiya
brala svoe.
   ...Tolchok, udar loktem, krik Baade - serdce  bystro  zakolotilos',  kak
eto byvaet pri rezkom perehode ot polusna k trevoge.
   - Tam, tam... - sheptal Baade.
   - CHto tam? - zlo sprosil SHumerin, potiraya lokot'.
   Baade pokazal. Posredi slepyashchej ravniny stoyal koncertnyj royal'.
   SHumerin zamotal golovoj. Potom dostal termos, nabral v  ladon'  vody  i
plesnul sebe v lico.
   Royal' ne ischez. Nesterpimo sverkali ego lakirovannye boka, kryshka  byla
pripodnyata, klavishi slovno zhdali prikosnoveniya pal'cev.
   - On... poyavilsya srazu? - reshilsya, nakonec, sprosit' SHumerin.
   - Net, iz pyatna... YA dumal, mne pomereshchilos'...
   - Nu i?..
   - |togo ne mozhet byt'.
   - Sam znayu! No kto iz nas soshel s uma: my ili Merkurij?
   - Pod容dem blizhe...
   - Tol'ko ostorozhno.
   SHumerin  zhdal,  chto  s  priblizheniem  royal'  ischeznet.  No  nichego   ne
proishodilo. Plyl gorizont, pered glazami mel'teshilo belesoe marevo,  i  v
nem nezyblemo stoyal prizrak royalya.
   - Nado vyjti, - skazal Baade.
   - A ty ne boish'sya?
   V otvet on uslyshal hmykan'e.
   Oni vyshli. Totchas SHumerina potyanulo nazad.  CHernaya  propast'  neba  nad
golovoj, ognennyj kamen' vnizu, a posredine -  to,  chego  byt'  ne  moglo:
koncertnyj royal'. SHumerin prikusil gubu i sdelal shag vpered.
   I tut on otchetlivo osoznal, chto  zrenie  obmanulo  ego.  Royal'  ne  byl
royalem, a lish' kazalsya im. No SHumerin tak i ne ponyal, v chem zhe fal'sh'.  On
protyanul ruku, zaranee predvidya rezul'tat. Ruka kosnulas' pustoty. SHumerin
otdernul ruku - ne vyderzhali nervy.
   - Proklyatie! - kriknul Baade.
   Po "royalyu" proshlo kolebanie, on drognul, podalsya nazad. I ischez. Na ego
meste po-prezhnemu pul'siroval vozduh.
   Oni dolgo molchali, ne reshayas' posmotret' drug na druga, boyas' uvidet' v
glazah tovarishcha strah.
   - Nado skazat' Polynovu, - otvazhilsya, nakonec, Baade.
   SHumerin zamotal golovoj.
   - Net, net... Sejchas on tverdo reshit, chto my...
   - A potom? Potom on etogo ne podumaet?
   - Ne znayu. Ne znayu... Davaj skorej na bazu.
   Vezdehod pomchalsya, besheno podprygivaya na nerovnostyah, chut' ne vzletaya s
grebnej i tyazhelo provalivayas' vniz.
   Esli by oni ne tak rvalis' vpered i ne byli by tak pogruzheny v razdum'e
- a vernej, v sumbur  myslej,  -  oni,  verno,  zametili  by,  chto  vokrug
neladno. Oni opomnilis', lish' kogda oslepitel'naya,  dazhe  po  kontrastu  s
ravninoj, poloska stala ohvatyvat' mashinu. Ona pridvinulas', i uzhe  nel'zya
bylo ne zametit' prozrachnyh na prosvet yazykov ognya.
   - Nu... - tol'ko i smog skazat' SHumerin.
   Bystro i verno dejstvovat' mozhno,  kogda  izvestno,  protiv  chego  nado
dejstvovat'.  No  to,  chto  proishodilo,  bylo  vyshe  ponimaniya  kapitana.
Szhimalos' ne prosto kol'co opasnosti: shodilsya  krug  neponyatnogo,  protiv
kotorogo opyt byl bessilen. I SHumerin zhdal, tupo glyadya pered soboj. Prosto
zhdal, chto zhe budet dal'she?
   Baade bylo  trudnej  vyvesti  iz  ravnovesiya.  On  vyklyuchil  dvigatel',
otduvayas', vyter pot i s minutu vglyadyvalsya prishchuryas'.
   - Kazhetsya, my vlipli. |to lava, i ona priblizhaetsya k nam. Ne slishkom li
mnogo neozhidannostej zaraz?
   SHumerin vstrepenulsya.
   - Lava? Ty uveren, chto eto lava?
   - YA ne slepoj. Pravda, v glazah u menya ryabit, no eto lave.  Harakternye
vzdutiya, yazyki plameni, von kuritsya gaz...
   SHumerinu vdrug stalo legko  i  radostno.  Nastol'ko,  chto  on  chut'  ne
rassmeyalsya. Dejstvitel'no, lava, prosto lava, vsego tol'ko lava!
   Predusmotritel'nyj Baade ostanovil vezdehod na  vozvyshennosti,  poetomu
lava burlila i lopalas' puzyryami  na  bezopasnom  rasstoyanii.  Na  sekundu
zakralos' somnenie; otkuda ona mogla  vzyat'sya?  Net,  net,  chush',  puganaya
vorona kusta boitsya. Treshchinnoe izliyanie, kotoroe  ne  raz  nablyudalos'  na
Merkurii. Obyknovennoe, normal'noe izliyanie rasplavlennogo  bazal'ta.  Kak
horosho, kogda vse ponyatno!
   Koe-gde vidnelis' takie zhe  ostrovki.  No  lava  pribyvala.  Ona  mogla
podnyat'sya vyshe. A esli i ne podnimetsya, to skol'ko im pridetsya zhdat', poka
ona zatverdeet? Vo vsyakom sluchae, bol'she, chem oni  mogli  pozvolit'.  Ogo,
nado vser'ez podumat', kak byt'.
   - U nas est' shansy izzharit'sya, - zametil Baade, kotoromu prishli  te  zhe
mysli.
   - Pustoe, - teper' uzhe spokojno vozrazil SHumerin. -  Vyzovem  Polynova,
on priletit i snimet nas. Mesta dlya realeta dostatochno.
   - Da, esli lava ne podnimetsya.
   - Ty chto, ne znaesh' Polynova? On umudritsya sest'  na  kryshu  vezdehoda.
Vyzovi ego.
   Skvoz' hripy i tresk signaly probivalis' s  trudom.  Vidimo,  eto  bylo
sledstviem vse  toj  zhe  elektromagnitnoj  buri,  kotoraya  zastavila  nebo
polyhnut' siyaniem. Upryamo, s yuvelirnoj tochnost'yu SHumerin nastraival volnu.
Baade tem vremenem bez osobogo udovol'stviya  otmetil,  chto  lava  vse-taki
podnimaetsya. Ee poverhnost' koe-gde pyatnali  krasnye  ostrovki  ostyvayushchej
kory, mezh nimi probegali golubovatye ogon'ki.
   - Krasivoe zrelishche, - probormotal on. - CHto, svyazat'sya ne udaetsya?
   No tut otchetlivo, budto Polynov ochutilsya v kabine, poslyshalsya vopros:
   - Soznavajtes', cherti, pochemu zastryali?
   SHumerin korotko ob座asnil.
   - Ponyatno, ponyatno. Sejchas zapushchu telezond i nemedlenno vylechu.
   SHumerin dovol'no podmignul yazykami ognya.
   - Vot i vse.
   On otkrovenno  naslazhdalsya  yasnost'yu  situacii.  Takaya  opasnost',  kak
poyavlenie lavy, byla emu po dushe  hotya  by  uzhe  potomu,  chto  zagonyala  v
dal'nij ugol pamyati neob座asnimuyu istoriyu s royalem.
   Sverkayushchej kaplej rtuti po nebu prokatilsya  telezond.  Snizilsya,  zamer
nad vezdehodom.
   - Poslushajte, - donessya golos Polynova, - lava eshche ne podstupila k vam?
   - Net, mesta dlya realeta poka hvataet, - udivlenno otvetil SHumerin. - A
chto, tebe ploho vidno?
   Otvet posledoval ne srazu. Polynov yavno medlil.
   - Vot chto, - skazal on nakonec. - Ne  obrashchajte  vnimaniya  na  pustyaki.
Gonite mashinu skvoz'  lavu.  Esli  tol'ko  snaruzhi  temperatura  ne  budet
povyshat'sya.
   SHumerin vdrug ponyal...
   - Polynov! - zakrichal on. - CHto proishodit s nami?
   - Vse v poryadke. Smelo ezzhajte, potomu chto...
   Konec frazy utonul v gromovom razryade.
   -  YA  chto-to  perestayu  soobrazhat',  -  probormotal  Baade.  Ego  glaza
rasteryanno iskali podderzhki. - Ili my... Ili on...
   - Nevazhno, vklyuchaj!
   Vezdehod, pokachivayas', spolz. SHumerin uhvatilsya za poruchni, ne  otryvaya
vzglyada  ot  termolokatora.  S   priblizheniem   k   raskalennoj   zhidkosti
temperatura ne povyshalas'...
   Baade vyrugalsya i pribavil skorosti.
   Gusenicy mashiny kosnulis' lavy, i  ona  rasstupilas'.  Vezdehod  mchalsya
posredi golubyh fakelov, i pered nim akkuratno razdvigalsya prohod.
   - Teper', - podytozhil SHumerin, - samoe luchshee dlya nas - zakryt' glaza i
ne otkryvat' ih do rakety, chto by vokrug ni tvorilos'.


   Po nastoyaniyu SHumerina illyuminator byl zashtoren. Posredi uyutnogo  mirka,
obrazovannogo chetyr'mya stenami, na stole puskal strujki para kofejnik.
   SHumerin to vstaval, to sadilsya, othlebyvaya kofe, obzhigalsya,  ne  glyadya,
stavil chashku obratno (vokrug uzhe obrazovalas' luzhica) i  snova  tyanulsya  k
kofe.
   - Net, Andrej, ty otvet' pryamo: my... zdorovy?
   Polynov netoroplivo razmeshival sahar,  medlitel'no  nabiral  v  lozhechku
kofe, ostorozhno dul na nee, slival obratno, poprobovav.  SHumerin  nevol'no
sledil za dvizheniyami psihologa. Ego ruki, kotorye  bespokojno  ryskali  po
stolu, hvataya to solonku, to lozhechku, legli, nakonec, spokojno.
   - Tak-to luchshe, - udovletvorenno kivnul Polynov, otodvigaya chashku. - CHto
zh, ya otvechu pryamo: vy oba sovershenno zdorovy.
   - Pochemu ty tak uveren? - skazal ugryumo molchavshij Baade.
   On metodichno pil kofe,  chashku  za  chashkoj,  ne  zamechaya  ni  kolichestva
vypitogo, ni kofejnoj gushchi.
   - Vo-pervyh, ya ne sluchajno nastoyal na proverke  vashego  zdorov'ya  pered
otpravleniem v ekspediciyu. Nemnozhko byla povyshena nervnaya vozbudimost' - i
tol'ko. Sie  vpolne  ob座asnyaetsya  neobychnost'yu  obstanovki  i  neozhidannym
poyavleniem vala.
   - Kakogo vala? - ne srazu ponyal Baade.
   - Togo samogo, kotoryj potom isparilsya.
   - Aga! YA uspel pozabyt' o nem.
   - Naprasno. Vo-vtoryh, moya ubezhdennost' osnovyvaetsya na tom, chto v vashe
otsutstvie ya proveril i svoe sostoyanie.
   - Kak? - opeshil SHumerin. - Ty tozhe usomnilsya...
   - Ni v chem ya ne usomnilsya, no poryadok  obyazatelen  dlya  vseh.  Nakonec,
tret'e, samoe glavnoe: vse eto byl mirazh, obyknovennyj mirazh.
   - YA zhdal, chto ty skazhesh'  imenno  eto,  -  s  neozhidannym  spokojstviem
zametil SHumerin. - No, pozhalujsta, ne nado  uspokoitel'nyh  pilyul'.  Skazhi
pravdu.
   - Pravdu?! - Polynov ne smog skryt' izumleniya.  No  on  totchas  ovladel
soboj. - Horosho, davaj razberemsya. YA ne ponyal tebya.
   - A ya tebya.
   - Vse, chto ya govoril, - pravda.
   - A val?
   - CHto val?
   - Ty schitaesh' ego mirazhom?
   - Da.
   - No pokazaniya priborov...
   Polynov opustil vzglyad.
   - Ladno, - gluho skazal on.  -  YA  vinovat,  vot  moya  golova,  rubite.
Nikakih pokazanij  ne  bylo.  YA  skryl  eto.  Inache  mne  trudno  bylo  by
razobrat'sya v  sostoyanii  vashej  psihiki,  kartinu  oslozhnili  by  sil'nye
emocii. A mne nado bylo znat' tochno - gallyucinacii eto ili mirazh.
   Baade  neozhidanno  mahnul  rukoj  -  mol,  vse  ravno  beznadezhno,   ne
razberetes' - i poudobnej ustroilsya v kresle. Nepredvidennym  posledstviem
etogo zhesta bylo to, chto i kapitan i psiholog rassmeyalis'. I  vsem  kak-to
srazu stalo legche.
   -  Tvoj  postupok  sejchas  menya  malo  volnuet.   Sejchas,   -   kapitan
vyrazitel'no posmotrel na Polynova. - Poka. Skazhi luchshe vot  chto:  lava  -
eto tozhe mirazh?
   - Kogda ya sravnil  vashe  opisanie  obstanovki  s  tem,  chto  uvidel  na
teleekrane, ya ne mog ne zametit' nekotoroj raznicy. YA otchetlivo videl, kak
lava   zatopila   gusenicy   vezdehoda,   chego,   po   vashim   slovam,   v
dejstvitel'nosti ne bylo. Otsyuda - prostejshee umozaklyuchenie.
   - Ah, vot kak, prostejshee! - SHumerin ne mog sderzhat' razdrazheniya. - No,
naskol'ko ya znayu, mirazh,  pust'  dazhe  merkurianskij,  est'  perebroshennoe
cherez prostranstvo izobrazhenie real'no sushchestvuyushchih predmetov. YA oshibayus'?
   - Net. Dobav' tol'ko, chto eto izobrazhenie ne vsegda mozhno  otlichit'  ot
dejstvitel'nosti.
   - Togda otkuda, chert  poberi,  na  etoj  dikoj  planete  mog  poyavit'sya
royal'?!
   - Kakoj royal'?
   SHumerin ob座asnil. Polynov prilozhil neimovernoe usilie,  chtoby  hotya  by
vneshne ostat'sya spokojnym.
   - Vse? - sprosil on, kogda SHumerin umolk.
   - Vse...
   - Pochemu ty srazu ne skazal mne ob etom?
   - Ty sam nastoyal: potom, potom,  snachala  otdohnem,  vyp'em  kofe...  YA
dogadyvayus', k chemu vse eti psihologicheskie shtuchki, no, pravo, sejchas  oni
izlishni.
   SHumerin govoril sderzhanno, no golos ego  drozhal.  Togda  vmesto  otveta
Polynov zakryl glaza, razvel pal'cy i vslepuyu vnov' svel ih.  Oni  soshlis'
tochno. SHumerina zatryaslo. Polynov brosil na nego bystryj vzglyad.
   - Tebe hochetsya stuknut' kulakom po stolu; ty togo... ne sderzhivajsya.
   Kulak grohnul po stolu. Podprygnuli chashki, pleskaya kofe.
   - Nu, teper' mozhno  prodolzhit'  razgovor,  -  skazal  Polynov.  -  Ved'
polegchalo, ne tak li?
   - Druz'ya, my perestali byt' takimi, kakimi byli ran'she, vot chto  ya  vam
zamechu, - vdrug podal golos Baade.
   - Da, ty prav,  -  Polynov  poter  lob,  -  my  izmenilis'.  Lyubopytnaya
planetka -  etot  Merkurij...  Nichego,  razberemsya.  Net,  royal'  mirazhom,
konechno, ne byl. |to ochen' pohozhe na gallyucinaciyu.
   - Tak ya i znal! - voskliknul SHumerin.
   - Pochemu-to imenno zdorovye lyudi  boleznennej  vsego  vosprinimayut  eto
slovo, - holodno otvetil psiholog.  -  Mezhdu  tem  gallyucinacii  byvayut  u
samogo chto  ni  na  est'  normal'nogo  cheloveka,  neobychnost'  obstanovki,
nervoznost' - gotovo.
   - |to tochno?
   - Ruchayus'.
   - Dazhe royal'?
   - Hot' |jfeleva bashnya.
   - Srazu u dvoih?
   - |to uzhe bolee redkij sluchaj. No pejzazh Merkuriya ne prosto dikovinnyj,
eto isklyuchitel'nyj pejzazh. Tak chto nichego strashnogo i v etom  fakte  ya  ne
nahozhu. Moj okonchatel'nyj vyvod takov:  royal'  -  bessporno  gallyucinaciya.
Ostal'noe - ili gallyucinaciya, ili mirazh. Skorej poslednee.
   - Tak chto zhe nam teper'  delat'?  Ved'  my  i  shagu  teper'  ne  smozhem
stupit', ne riskuya poluchit' opleuhu ot kakogo-nibud' prizraka sobstvennogo
voobrazheniya?
   - Nu, protiv gallyucinacij est' ochen' prostoe sredstvo.
   - Kakoe zhe?
   - Nadavit' pal'cem na glaz. Real'nye predmety razdvoyatsya.  Gallyucinaciya
- net.
   - Nadavit' pal'cem na glaz... Sovsem prosto. CHerez shlem davit' ili kak?
   - Da-a... |togo ya ne uchel. |to oslozhnyaet. Takoj pustyak i...
   - YA zhe govoril.
   - Bespokoit'sya vse ravno nechego.  U  nas  est'  aretrin.  Eshche  ne  bylo
sluchaya, chtoby on ne snimal gallyucinacii. Moya oshibka, chto ne  dal  ego  vam
pered poezdkoj.
   - I eto ne pervaya tvoya oshibka.
   Polynov nichego ne mog vozrazit'. Pro sebya on podumal, chto dazhe ne mozhet
tolkom ob座asnit', pochemu on postupil tak, a ne inache. |to ugnetalo  bol'she
vsego.
   - Baade, a ty chto dumaesh'? - sprosil SHumerin.
   - YA? YA ne dumayu, ya molchu. Vsyakie tam gallyucinacii, psihicheskie  krizisy
otnosyatsya k toj potustoronnej  oblasti,  v  kotoroj  poryadochnomu  inzheneru
delat'  nechego.  Nauka  lish'  to,  chto  podvlastno  chislu  i  mere.  A   a
sub容ktivnom  hozyajstve  nashego  druga  net  dazhe   edinic   izmereniya   -
kakih-nibud' tam chuvstvoamper ili volimetrov...
   Polynov zasmeyalsya.
   - Ladno, Genrih, ya eto tebe eshche pripomnyu!  Tem  bolee  chto  vse  eto  -
ustarelye predstavleniya. No ty vot chto mne skazhi: mirazh tozhe potustoronnee
yavlenie?
   - Net, pochemu zhe, mirazh -  chistaya  fizika.  V  sushchnosti,  eto  ob容mnaya
peredacha izobrazheniya na sotni, inogda tysyachi kilometrov, kogda v atmosfere
obrazuetsya svoeobraznaya opticheskaya sistema, harakterizuyushchayasya...
   - No v razrezhennoj merkurianskoj atmosfere...
   - Povedenie takoj opticheskoj sistemy v sil'no  razrezhennom  vozduhe,  k
sozhaleniyu, maloissledovannaya oblast'. Odnako izvestno, chto dal'nie  mirazhi
transformiruyutsya imenno cherez  razrezhennye  sloi  atmosfery.  Krome  togo,
dokazana principial'naya vozmozhnost' mirazhej inogo tipa...
   Polynov ostanovil ego.
   -  Koroche,  menya  interesuet:  nad  mirazhami  -   blizkimi,   dalekimi,
opticheskimi ili tam eshche kakimi-nibud' - vlastvuyut chislo i mera?
   - Konechno, ya predvizhu nekotorye trudnosti, no...
   - Mozhno otlichit' mirazh ot ne mirazha?
   - V principe, da.
   - |to ya i hotel uslyshat'. Vot plan proverki. My vnov'  otpravlyaemsya  na
razvedku. YA  i  Baade.  Aretrinom  ya  zaranee  snimayu  vsyakuyu  vozmozhnost'
gallyucinacij. Esli nam i togda vstretitsya chto-to neobychnoe, Baade  voz'met
svoi chisla i mery... I vse stanet yasnym.
   - YAsnost' - kakoe zamechatel'noe slovo! - SHumerin  nalil  sebe  kofe.  -
Plan dejstvitel'no prost: ili - ili, a tret'ego ne dano. Tol'ko...
   - CHto - tol'ko? - revnivo peresprosil Polynov.
   - Net, nichego. Tvoe mnenie, Genrih?
   Baade vazhno kivnul.
   - Kak ni stranno dlya vracha, Polynov myslit kak fizik.
   U inzhenera eto bylo vysshej pohvaloj. Psiholog poklonilsya.
   - Togda resheno, - skazal SHumerin.
   - No  prezhde,  -  Polynov  povysil  golos,  -  eshche  raz  proverim  svoe
sostoyanie.
   Ostavshis' naedine, Polynov  ocenivayushche  oglyadel  stol  -  stopka  knig,
gamma-mikroskop, igrushechnyj Buratino, - shvatil bloknot i s siloj zapustil
ego v ugol. Trepeshcha stranicami, bloknot opisal shirokuyu dugu i shlepnulsya  o
stenu.
   Ispytannoe sredstvo (gnevu nado davat'  bezobidnuyu  razryadku)  pomoglo.
Polynov sel, popravil reflektor, chtoby  konus  sveta  padal  na  svobodnuyu
chast'  stola,  sosredotochil  na  nej  vzglyad  i  prezhde  vsego  postaralsya
vspomnit', gde, kogda, pri kakih obstoyatel'stvah on delal neskol'ko oshibok
podryad. Pamyat' usluzhlivo podskazala: posle bystrogo perehoda iz  privychnoj
spokojnoj obstanovki v neznakomuyu, burnuyu. Samoochevidnost'  vyvoda  chto-to
ob座asnyala,  no  ne  uspokaivala,  net.  On  znal   ob   etoj   osobennosti
chelovecheskoj psihiki, znal davno. I uzhe mnogo  let  nazad  razrabotal  dlya
sebya bezotkaznyj, kak on do sih por  schital,  refleks  strahovki  -  celuyu
seriyu umstvennyh uprazhnenij, kotorye obyazany byli podgotovit' ego k  lyubym
potryaseniyam. No ispytannaya sistema ne pomogla - pochemu? Dve oshibki podryad,
sovershenno neprostitel'nye dlya psihologa! Tol'ko li  potomu,  chto  perehod
byl slishkom rezkim i obstanovka chereschur novoj?
   Dokopat'sya do istiny nikak ne udavalos' - vot eto zlilo  i  razdrazhalo.
Ostavalos' zagnat' eti razmyshleniya v podsoznanie i zanyat'sya sovsem  drugim
delom. Togda, byt' mozhet, otvet rano ili pozdno postuchitsya sam. V  starinu
takoj sluchaj nazyvalsya ozareniem.
   No otvlech'sya chem-to sovsem postoronnim vremeni ne bylo. CHto zh, polumera
tak polumera.
   Polynov proshel v apparaturnuyu i, ne zazhigaya sveta, shchelknul  knopkoj.  V
temnote prizrachno zasiyal zheltyj shar  psihomodeli.  Polynov  sklonilsya  nad
nim. Dlya neposvyashchennogo ob容m shara predstaval  golovolomkoj  sotkannyh  iz
sveta  rimanovyh  ploskostej,  cvetnyh   uzorov,   useyannyh   golubovatymi
zvezdochkami; vse lezhalo vnutri pul'siruyushchih sfer. Vidimogo poryadka v  etom
spletenii ne bylo, no dlya Polynova model' dushevnogo sostoyaniya ego druzej i
ego samogo byla otkrytoj knigoj. Ne glyadya, na oshchup', on  nabral  na  diske
nuzhnoe sochetanie signalov, i v zheltovatoj prozrachnosti  shara  shevel'nulis'
tri tonkie, kak nerv, krivye. On podvel ih  blizhe  k  setchatoj,  izognutoj
parusom poverhnosti.
   - Gallyucionatornye krivye v norme, - probormotal on, reguliruya yarkost'.
- U Baade ona voobshche vne vsyakoj kritiki. Poprobuem vnesti aretrin.
   Kak i ozhidalos', posle posylki novogo  signala  krivye  opali  i  pochti
pogasli.
   - Poprobuem tak...
   I on obrushil na model' liven' potryasenij. Opasnosti,  neozhidannosti,  v
kotoryh bylo vse - blesk molnii, poryv uragana, pryzhok tigra iz  zaroslej,
zloveshchij beg cunami, - sotryasali shar. V  nem  zakruzhilas'  metel'  golubyh
zvezd, podstegivaemaya pryzhkami krivyh; stolknovenie dvuh zvezdochek rozhdalo
fontaniruyushchuyu vspyshku; tam zhe, gde drug s drugom soprikasalis' krivye,  po
nim, kak po niti elektricheskoj lampochki,  probegal  oslepitel'nyj  razryad.
Otchayanie, smelost', rasteryannost' - ves'  spektr  chuvstv  v  doli  sekundy
probegal  pered  glazami  psihologa,  vyzyvaya  v  modeli  lavinnye  sdvigi
sostoyaniya, sotryasaya samye osnovy duhovnogo mira teh, ch'i  mysli,  chuvstva,
volya, zhelaniya byli  zaprogrammirovany  v  etom  haose  ogon'kov.  Pokornaya
prikazu Polynova, tam razygryvalas' strashnaya igra: vse bedy, kakimi tol'ko
bogata priroda Zemli, obrushivalis' na golovu lyudej, ot dushevnoj  stojkosti
kotoryh zaviselo sejchas pokorenie Merkuriya.
   Polynov ne raz dumal, kakim zhestokim oruzhiem mogla by stat' eta,  pust'
ne vpolne sovershennaya i  tochnaya  model'  v  rukah  intrigana,  zavistnika,
demagoga ili fanatika. Ona nadelila  by  ego  bezmernoj  vlast'yu,  znaniem
togo, kak povedet sebya zhertva v toj ili inoj situacii. On sam  pol'zovalsya
psihomodel'yu lish' togda, kogda ne  ostavalos'  drugogo  vyhoda.  Ne  iz-za
lozhnoj skromnosti, chuzhdoj vrachu, a iz-za prostoj chelovecheskoj  nelovkosti,
kotoruyu on ispytyval vsyakij raz, sledya za povedeniem shara. Toj  nelovkosti
i delikatnosti, kotoraya kategorichnej lyubyh zapretov ne pozvolyaet  chestnomu
cheloveku podglyadyvat' v zamochnuyu  skvazhinu.  I  eshche  vsyakij  raz  Polynova
ohvatyvala  robost':  ego  pugala  vozmozhnost'  vot  tak  izdali,  svysoka
nablyudat' tajnoe tajn chuzhoj zhizni, raschlenennoe i preparirovannoe po  vsem
pravilam matematiki. Bylo v etom chto-to neskromnoe i koshchunstvennoe.
   Polynov ostanovil sumyaticu signalov. Vse zamerlo v share, lish' nekotorye
zvezdochki  eshche  trepetali,  kak  bienie  vzvolnovannogo  serdca.   Polynov
priblizil lico. Svet, l'yushchijsya iz shara, grubo  podcherknul  hmurye  morshchiny
lba, plotno szhatye guby. V rasshirennyh zrachkah drozhali ogon'ki.
   - Uf! - Morshchiny na lbu razgladilis'. Polynov  s  oblegcheniem  vzdohnul.
Net, esli verit' sharu, samye svirepye buri po-prezhnemu ne vlastny nad  nim
i ego druz'yami. No pochemu zhe togda...
   Teper' on popytalsya smodelirovat' situaciyu, v kotoroj oni okazalis' vse
troe, kogda poyavilsya val, i situaciyu, v kotoroj ochutilis' SHumerin i Baade.
Sostoyanie psihiki vnachale on zadal samoe chto  ni  na  est'  blagopriyatnoe.
Zatem on povtoril opyt, nemnogo rasstroiv sistemu.
   Rezul'taty udivili ego svoej  protivorechivost'yu.  V  obshchih  chertah  vse
sovpadalo - to, chto bylo v dejstvitel'nosti, i to, chto modeliroval shar. No
tol'ko v obshchih chertah. I v pervom i vo vtorom  sluchayah  model'  otkazalas'
povtorit' nekotorye postupki, kotorye na samom dele lyudi  sovershali.  Tak,
ona upryamo ne hotela vosproizvodit' ego, Polynova, oshibki. Ona  ne  davala
slepyashchemu bezmolviyu ravniny zagipnotizirovat' lyudej tak, kak  eto  bylo  s
SHumerinym i Baade.  Voobshche  smeshcheniyami  modeli  gorazdo  bol'she  upravlyala
logika, v nih sil'nej, chem eto bylo v dejstvitel'nosti,  prostupal  moment
kriticheskogo analiza sovershaemyh postupkov.
   |tomu moglo byt' dva ob座asneniya. Pervoe - nesovershenstvo modeli. Vtoroe
-  ej  zadany  byli  ne  vse  vneshnie  razdrazhiteli.  Poslednee,  vprochem,
trebovalo utochneniya: absolyutno vse vozdejstviya nel'zya bylo zadat' nikakimi
sposobami. No blagodarya kompensatoru otsutstvie  nekotoryh  vtorostepennyh
faktorov ne moglo sushchestvenno otrazit'sya  na  povedenii  modeli.  Lish'  by
uchityvalis' glavnye.
   - Neuzheli ya zabyl chto-to... - probormotal Polynov.
   On vnov' povtoril opyt, na etot raz ochen' tshchatel'no  proveryaya  vvodimye
dannye. Tot zhe rezul'tat!
   Tupik. Esli chto-to sushchestvennoe bylo opushcheno, to ono  moglo  skryvat'sya
lish' v osobennostyah merkurianskoj obstanovki. Znachit, najti ego mog tol'ko
chelovek.
   Polynov vyklyuchil ustanovku.
   "Mozhet byt', - podumal on, - vse delo v neuchtennom vozdejstvii na  mozg
elektromagnitnyh polej Merkuriya?"
   On  uzhe  bylo  potyanulsya  zadat'  etot  vopros   mashine,   no   vovremya
ostanovilsya. Bespolezno. Vse, chto mozhno bylo proschitat',  uzhe  proschitano.
Na  Zemle.  Vsya  ekranirovka  skafandrov,  vezdehodov  osnovana  na   etih
raschetah. Net, net, dorogoj drug, ty uzhe nachinaesh' metat'sya.  Nel'zya  tak.
Prezhde vsego  postepennost'.  Mirazh  ili  gallyucinacii  -  vot  chto  nuzhno
ustanovit'. A vdrug ne to i ne drugoe?  Togda  kak?  Togda  trudno,  ochen'
trudno.
   No hvatit razmyshlenij. Spat', spat' - i pobystrej.
   CHerez desyat' minut Polynov uzhe spal.


   Emu prisnilsya strannyj son, kotoryj, odnako,  pri  vsej  svoej  vneshnej
neleposti kak-to pereklikalsya s yav'yu.
   On ochutilsya posredi ravniny, porosshej beloj travoj. Odin.
   Nad gorizontom viselo solnce, takoe zhe ogromnoe, kak  na  Merkurii,  no
negreyushchee. Vozduh tozhe svetilsya belesym fosforicheskim  svetom;  i  Polynov
kak budto znal, chto trava potomu i bela, chto ee obescvetil vozduh. Vse  zhe
on ni na sekundu ne somnevalsya, chto on na Zemle, a ne na Merkurii. On znal
takzhe, chto ego zhdet vstrecha s kem-to ili s chem-to i vstrecha nepriyatnaya. On
ne znal, gde ona proizojdet i kogda, i hotel ujti, chtoby ee izbezhat'.  Emu
pochemu-to kazalos', chto  dlya  etogo  nado  izbegat'  tenej,  nepronicaemyh
chernyh tenej, kotorye  shirilis',  hotya  predmetov,  kotorye  mogli  by  ih
otbrasyvat', ne bylo. Vprochem, i eto ego ne udivlyalo,  tak  ono  i  dolzhno
bylo byt' - kradushchiesya teni na goloj zemle.
   On uskoril shag (bezhat' ne pozvolyala gordost'), no kak ni bystro on shel,
nogi nesli ego ne proch' ot tenej, a naoborot, k tenyam,  kotorye  vyrastali
na glazah i vstavali po bokam gladkimi stenami. I eto  napominalo  beg  po
labirintu, po suzhivayushchemusya labirintu, po labirintu, gotovomu  zamknut'sya,
esli by ne  solnce,  kotoroe  ne  davalo  tenyam  sojtis'  i  s  otchetlivoj
rezkost'yu vysvechivalo kazhduyu  travinku.  On  shel  vpered,  shel  s  mrachnoj
reshimost'yu, i svetyashchijsya vozduh vokrug ponemnogu sobiralsya v  skladki  nad
golovoj, prozrachnye vualevye skladki, kotorye opadali  vse  nizhe  i  nizhe,
slovno kto-to nabrasyval seti. Za pologom skladok ischezlo solnce, i tol'ko
teni stoyali po bokam; ih izgib ukazyval, chto sejchas budet povorot.
   On pokorno svernul, i vozduh nad nim stal materiej, parusinovym  tentom
shatrovoj palatki. Teni ischezli. Skvoz' parusinu probivalis'  luchi  solnca,
obrazuya na pokatosti raduzhnyj krug. Posredi palatki  -  ona  nahodilas'  v
ushchel'e, on etogo ne videl, no oshchushchal -  stoyal  skladnoj  pohodnyj  stolik,
zavalennyj rulonami kal'ki i vatmana. Za stolom sidel chelovek v vygorevshej
staromodnoj kovbojke, s temnym, kruglym, morshchinistym licom, derzhal v  ruke
pialu, dymyashchuyusya chaem, i poshchipyval redkuyu borodku.
   - Vot vy i prishli, Polynov, - skazal chelovek. I  Polynov  uznal  v  nem
svoego starogo uchitelya biologii, no radosti ne ispytal,  skoree  naoborot,
potomu chto v nemigayushchih glazah starika ne bylo zrachkov.  Polynov  poslushno
povinovalsya dvizheniyu, kotorym  tot  pokazal  emu  na  skladnoj  stul,  sel
naprotiv uchitelya i stal zhdat'.
   - Vy dolgo izbegali ekzamena, - skazal starik.
   - YA byl ochen' zanyat...
   - Znayu. Lyudi vse bol'she i bol'she stanovyatsya zanyatymi, i u nih sovsem ne
ostaetsya vremeni dumat'. Tem bolee nuzhen  ekzamen.  Nu,  nichego,  Merkurij
privel vas. Itak, pervyj vopros: chto est' nebo?
   - Nebo? |to, eto... massa vozduha, kotoraya okruzhaet...
   - Dumajte, Polynov, dumajte. Samye slozhnye veshchi - samye  prostye  veshchi.
Merkurij tozhe okruzhaet vozduh, no est' li tam nebo?
   Polynov vdrug pochuvstvoval sebya studentom, kotoryj zabyl shpargalku.
   - Drugoj by biletik, - poprosil on.
   Uchitel'  nahmurilsya  i  s  sostradaniem  vzglyanul  na  Polynova.  Rulon
millimetrovki  zashurshal,  iz  nego  vypolzla  zmeya,  chernaya   kak   ugol',
izognulas' voprositel'nym  znakom.  Ee  agatovye,  vbirayushchie  svet  glaza,
smotreli mimo Polynova.  Uchitel'  pogladil  zmeyu.  I  tol'ko  tut  Polynov
zametil na  zmeinoj  kozhe  risunok  -  neponyatnye  matematicheskie  simvoly
obrazovyvali formuly, stranno znakomye, odnako on ne  mog  vspomnit',  chto
oni oboznachayut.
   - Vot drugoj bilet.
   Starik protyanul listok bumagi. Polynov vzyal ego. Listok byl pust.
   - Zdes' nichego ne napisano...
   V otvet on uslyshal klekochushchij starcheskij smeh.
   - Ha, ha, ha... |to budushchee, Polynov, budushchee! Ego nado umet' prochest',
nado umet'... Ladno, ya vam pomogu.
   On tknul pal'cem v listok. "CHem otlichaetsya zemlya  ot  ne  zemli?"  -  s
uzhasom uvidel Polynov.
   - Zemlya ot ne zemli... otlichaetsya tem, chto... No eto zhe  vopros  ne  po
special'nosti! Iz vysshej matematiki by chto-nibud'.
   - Specialistov net, - strogo popravil ekzamenator. - Est' lyudi  i  est'
mashiny, ponyatno? - Zmeya soglasno  pokachala  golovoj.  -  K  kakomu  klassu
razuma vy prinadlezhite?
   - Ne znayu...
   - Ploho, ochen' ploho. A vse  gipnoz  matematiki.  Horosho,  pust'  budet
vopros po special'nosti: gde voznik chelovek?
   - Soglasno poslednim teoriyam, - radostno voskliknul Polynov, -  centrov
vozniknoveniya cheloveka neskol'ko! V Afrike...
   Zmeya tiho zashipela. Stroj matematicheskih simvolov na ee kozhe izmenilsya.
   - Ah, Polynov, Polynov, luchshij moj uchenik! - gorestno vsplesnul  rukami
ekzamenator, pokachivaya golovoj, kak  mayatnik.  -  Vy  sovsem  ne  dumaete,
sovsem. I vy zabyli doma shpargalku! ("Otkuda on  znaet?"  -  sprosil  sebya
Polynov.) CHelovek voznik na Zemle, ponimaete? Na Zemle! Teper' eshche vopros:
zachem utro? CHto takoe nostal'giya?  O  chem  svidetel'stvuet  mirazh?  Pochemu
obez'yany ne vidyat infrakrasnyh luchej?
   On sypal i sypal voprosami, rot ego shirilsya ziyayushchim provalom,  vot  uzhe
proval zanyal pol-lica...
   - Znayu, znayu!  -  zakrichal  Polynov,  tol'ko  zatem,  chtoby  ostanovit'
uzhasnoe prevrashchenie.
   S etim krikom on i prosnulsya.


   Teper' Baade ni na minutu ne upuskal iz vidu shkaly  priborov,  sledyashchih
za vneshnimi usloviyami. |to ne meshalo emu umelo  lavirovat'  mezhdu  tenyami,
kotorye mnozhilis'  i  shirilis'  po  mere  priblizheniya  k  sumerechnoj  zone
planety.  Polynov   dumal,   chto   postupat'   tak   inzhenera   zastavlyaet
predatel'skaya nerazlichimost' predmetov v tenyah. No vskore on ubedilsya, chto
ne tol'ko eto.
   Mestnost' vse bolee pohodila na gornoe plato. Pochvu ispeshchryali  borozdy,
slovno kto-to porabotal ispolinskimi grablyami. Kamni, uzhe ne  gladkie,  ne
lakirovannye   "pustynnym   zagarom",   a   rastreskavshiesya,    uglovatye,
potryahivali vezdehod,  i  puteshestvenniki  pokorno  podprygivali  v  svoej
metallicheskoj skorlupke. Dazhe skafandr perestaval  byt'  udobnoj  odezhdoj,
ibo pri sil'nyh tolchkah v  nem  obnaruzhivalis'  kakie-to  ostrye  ugly,  o
sushchestvovanii kotoryh oni ran'she ne  podozrevali.  Molochnye  zhily  kvarca,
pohozhie na bryzgi belil, eshche  bolee  uvelichivali  shodstvo  okruzhayushchego  s
kakim-to vpolne zemnym  nagor'em.  Esli  by  ne  blizkij,  kruto  padayushchij
gorizont, esli by ne fosforesciruyushchaya, deformiruyushchaya  skaly  mgla  vokrug,
esli by ne mohnatoe solnce za spinoj, illyuziya byla by polnoj.
   - Misha byl by razocharovan, - zametil Baade,  -  pochti  zemlya.  A,  chert
(vezdehod sil'no tryahnulo)! - ne zametil  yamki...  Sploshnoe  predatel'stvo
tenej...
   - Po-moemu, ne tol'ko tenej...
   - Da, tut ochen' trudno sorazmerit' rasstoyanie.
   Vezdehod  priblizilsya  k  granice  temnogo  prostranstva,   v   kotoroe
prichudlivo  vdavalis'  yazyki  sveta.  Poslednie  luchi  solnca  bili  iz-za
gorizonta, kak prozhektora. Oni upiralis'  v  noch',  samuyu  strannuyu  noch',
kotoruyu kogda-libo videli Polynov i Baade:  ona  vysilas'  stenoj  chernogo
stekla, za kotoroj,  odnako,  ne  bylo  t'my.  Tam  chto-to  tlelo,  chto-to
pul'sirovalo klubami zelenovatogo dyma.
   - Sejchas ya pokazhu tebe fokus, - podmignul Baade, pritormazhivaya mashinu.
   On otkinul dvercu yashchichka, pokopalsya, vynul provod s lampochkoj, priladil
koncy provoda k klemmam.  Polynov  zametil,  chto  v  miniatyurnoj  lampochke
pryatalas' tolstaya, rasschitannaya na bol'shoe napryazhenie spiral'.
   - Glyadi, - predupredil Baade.
   Motor vzrevel, mashina dernulas', i v tot mig,  kogda  ona  proskakivala
rubezh sveta i teni, lampochka yarko vspyhnula v nastupivshej vdrug temnote. I
totchas pogasla.
   - |to chto eshche takoe? - Polynov staralsya ne vydat' udivleniya.
   - O, inzhenernoe predvidenie, ne bolee! -  smehom  dobrodushnogo  medvedya
prorokotal Baade. - Svet est', temnota est' - gde?  Na  granice  ogromnogo
perepada temperatur. Termopara,  ne  tak  li?  I  vblizi  elektromagnitnyj
generator - Solnce, verno? CHetyre dejstviya arifmetiki v ume, i ya  podbirayu
lampochku,  podklyuchayu  ee  k  korpusu  i  mashinoj  zamykayu  kontakt,  chtoby
pozabavit' tebya vidom korotkogo zamykaniya. Merkurianskogo zamykaniya!
   Polynov s uvazheniem oglyadel  stenki  tesnoj  kabiny.  Vrode  by  myagkaya
obshivka, tol'ko i vsego, no skol'ko zhe v nee vlozheno  truda  i  uhishchrenij,
chtoby ona vyderzhivala  i  zharu,  i  holod,  i  radiaciyu,  i  elektrizaciyu,
ostavayas' pri etom udobnoj, nezametnoj.
   - Tak-to, - s udovletvoreniem otmetil  Baade,  perehvatyvaya  vzglyad.  -
My-to vse predusmotreli zaranee. Neprobivaemaya bronya! - On stuknul kulakom
po obshivke.
   - Dvazhdy dva - chetyre i nikakih gvozdej...
   - CHto?
   - Tak, k  slovu.  Sledi  luchshe  za  dorogoj,  a  to  eshche  vrezhesh'sya  vo
chto-nibud'... neraschetnoe.
   Vezdehod plyl v temnote, farami vysverlivaya v nej  tonnel'.  I  vse  zhe
temnoty kak takovoj ne bylo. Skorej  ona  pohodila  na  mrak,  pronizannyj
izlucheniem moshchnyh ul'trafioletovyh lamp, svet  kotoryh  ne  stol'ko  viden
glazu, skol'ko chuvstvuetsya im. Prozrachnaya i vmeste s tem mutnaya chernota, v
kotoroj vzglyad napryazhenno ishchet zrimyj obraz, ibo chuet ego prisutstvie,  no
nahodit lish' utomlenie i razocharovyvaetsya v  svoej  sposobnosti  pravil'no
osvedomlyat' mozg o proishodyashchem.
   Nechto podobnoe Polynov i ozhidal vstretit'. No chem bol'she on vglyadyvalsya
v temnotu, chem pristal'nej vsmatrivalsya v  dorozhku  sveta,  begushchuyu  pered
mashinoj, tem bol'she nedoumeval. Vse bylo pohozhe i, odnako, sovsem ne  tak,
kak esli by oni ehali po zemle. I skaly ne sovsem te, i temnota ne  sovsem
ta, i svet ne sovsem tot. No raznica,  v  chem  raznica?  Polynov  otchayanno
pytalsya  vyrazit'  slovami  eto  razlichie,  no  bezuspeshno.  V  okruzhayushchem
opredelenno byli cherty pravdopodobnogo nepravdopodobiya, vidimogo  shodstva
i oshchushchaemogo otlichiya. Kak vo sne. "Da, da, imenno vo  sne!  -  obradovalsya
psiholog. - Kogda  kraski,  formy,  cvet  budto  syplyutsya  mezh  pal'cev  i
nevozmozhno  uderzhat'sya  na  grani   real'nogo.   Blagodatnaya   pochva   dlya
vozniknoveniya gallyucinacij, chto i govorit'. Nu, nichego. V lyubom  sluchae  u
nas est' pribory, oni-to uzh ne podvedut".
   On glyanul cherez plecho Baade na  ekran  telelokatora.  Oblizal  vnezapno
peresohshie  guby.  Mir  na  ekrane  tozhe  vyglyadel  chut'-chut'   zybkim   i
nereal'nym!
   - Ne ochen'-to horoshee izobrazhenie, - zametil on.
   - Est' greh, - kivnul Baade. - Lokator nastraivali  na  Lune,  uchityvaya
dannye o Merkurii, soobshchennye AMS, no nemnozhko tumana ostalos'.  Tut  ved'
problema  ne  tol'ko  v  tom,  chtoby  ustranit'  pomehi,  ajv  tom,  chtoby
izobrazhenie ostavalos' privychnym dlya glaza.
   - Tut est' kakoe-nibud' protivorechie?
   - Eshche kakoe! Nash glaz, k sozhaleniyu, nesovershennyj instrument. Pomnyu,  ya
uchastvoval v razrabotke novoj sistemy cvetnogo televideniya. Nam prishlos' -
chtoby  cvet  vyglyadel  sovershenno  natural'nym   -   primenit'   "migayushchuyu
peredachu". V to vremya my uzhe otkazalis' ot elektronnogo lucha,  da...  Cvet
poluchilsya bespodobnym, no mnogie stali zhalovat'sya: nerezko.  Hotya  nikakoj
nerezkosti i v pomine ne bylo! CHto zhe ty dumaesh'?  Prishlos'  peredelyvat',
idti na kompromiss. Cvet stal  huzhe,  zato  na  nerezkost'  uzhe  nikto  ne
zhalovalsya.
   - Znachit, najti tochnoe sootvetstvie dejstvitel'nosti...
   - CHto znachit "tochnoe"? Dlya kogo tochnoe? Pozhalujsta,  my  mogli  sozdat'
televizor, peredayushchij vse tak zhe, kak vidit pchela. I pchely  ne  smogli  by
otlichit' cvetok na ekrane ot cvetka na lugu. No chelovek  vryad  li  byl  by
dovolen  takoj  peredachej...  Esli  hochesh'  znat',  eto  ochen'   ser'eznaya
problema: kak propustit'  vse  shiryashchijsya  okean  informacii  cherez  kanaly
chelovecheskogo vospriyatiya.
   - Kak-to ne zamechal zdes' bol'shih trudnostej...
   - Hm! Predstav' sebe, chto vse  "organy  chuvstv"  korablya  podklyucheny  k
organam  chuvstv  cheloveka.  Vse  eti  radioteleskopy,  prosto   teleskopy,
nejtrinoapparaty, schetchiki elektronov, schetchiki mezonov, datchiki magnitnyh
popej, datchiki gravitacionnyh polej i tak dalee i tomu podobnoe,  vse  eti
sotni, tysyachi priborov. CHto by tut bylo s chelovekom, a?
   - On by i sekundy ne vyderzhal.
   - Ne somnevayus'. Vot pochemu ot priborov my poluchaem ne vse svedeniya  ob
okruzhayushchem mire, a tol'ko glavnye.
   - A kto opredelyaet, kakie svedeniya v teh ili inyh usloviyah  glavnye,  a
kakie net? Lyudi?
   - Konechno.
   - Tak.
   Vperedi, v  sverlyashchem  svete  far  poyavilos'  beloe  pyatno.  Zatem  ono
prevratilos' v dorozhku, usypannuyu snegom, dorozhku, kotoruyu ograzhdal mrak i
kotoruyu povorot rulya vsled za luchami far brosal to vlevo, to vpravo.
   - Zamerzshie gazy, - skazal Baade.
   V vozduhe zaklubilis' snezhinki,  vzbitye  gusenicami.  Doroga  shla  pod
uklon.
   - Kstati, Genrih... Pered tem, kak uvidet' tam, v  pustyne,  koncertnyj
royal', ty ne dumal o nem?
   - Konechno, net! Mozhet byt', SHumerin?
   - Net, ya ego sprashival.
   - CHto ty hochesh' etim skazat'?
   - Poka nichego.
   Razmyshlyaya, sledya za okruzhayushchim, Polynov neprestanno iskal analogii  tem
chuvstvam, kotorye vozbuzhdal  pejzazh  Merkuriya.  Oni  prishli  ne  srazu,  i
ponachalu on ih otverg, no vskore opyat' vernulsya k nim. On vspomnil,  kakoe
pervoe chuvstvo vyzval v nem vid zala termoyadernoj elektrostancii.  CHuvstvo
rasteryannosti: on nikak ne mog ob容dinit' uvidennoe v  celostnuyu  kartinu.
On videl ee vsyu celikom i v to zhe vremya ne videl.  Vpechatlenie  drobilos',
potomu chto vnimanie ostanavlivalos' i zakreplyalos' lish' na privychnom.  Kak
by  on  opisal  togda  zal  termoelektrostancii?   "Bespreryvnoe   miganie
ogon'kov,  fantasticheskoe  perepletenie   kakih-to   spiralej,   shahmatnaya
razlinovka pola..." I tak dalee, vse v tom zhe duhe. |to potomu, chto on  ne
znal naznacheniya vsego togo, chto ego okruzhaet.  I  eshche:  inzhener  uverenno,
skorym shagom  vel  ego  zagadochnymi  perepleteniyami,  po  uzkim  prohodam,
kakim-to mostikam, a  on  edva  pospeval,  vse  vremya  starayas'  derzhat'sya
serediny prohoda, spotykalsya i pri  vsej  svoej  ostorozhnosti  naletal  na
kakie-to ugly. "Vse tochno, - podumal Polynov. - Tak zhe veli sebya i  drugie
novichki".
   I eshche vospominanie: vyhodya iz zdaniya, on shagaet vrode by  v  pustotu  i
vnezapno poluchaet sil'nyj udar ot steklyannoj dveri, kotoruyu on ne zametil.
   "Snezhnaya doroga" oborvalas'. Ee obrezala kamennaya gryada. Za nej  chto-to
blestelo, budto zerkalo.
   - Ostorozhnej, - predupredil Polynov.
   No Baade i bez togo sbavil hod.
   Povorot, eshche  povorot,  -  im  otkrylas'  smolyano-chernaya  glad'  ozera.
Protivopolozhnyj bereg navisal kozyr'kami skal, blizhnij pologo  podhodil  k
nepodvizhnoj zhidkosti, slabo kurivshejsya tumanom.
   - |to kak ponimat'? - sprosil Polynov.
   - Tak, kak pokazyvaet termolokator. A on  pokazyvaet,  chto  temperatura
pochvy povysilas'. Vidimo, mestnyj razogrev, rastopivshij gazy.  No  ya  hochu
predupredit', - Baade povysil golos, - ya hochu  predupredit',  chto  sejchas,
vozmozhno, nachnutsya koe-kakie pirotehnicheskie effekty.
   - Kakie zhe?
   - Na znayu. No vidish', strelka indikatora metnulas'. Ochevidno, na Solnce
proizoshla moshchnaya vspyshka, i teper' nas zhdet elektromagnitnaya burya.
   - Ona chem-nibud' grozit nam?
   - CHem ona mozhet nam grozit',  interesno?  |ta  vozmozhnost',  moj  drug,
proschitana. Boyus' tol'ko, chto zrelishche ne budet slishkom effektnym.  Tam,  v
pustyne, ono vyglyadelo zhidkovato. Zamechaesh'? Vokrug chto-to  zatevaetsya.  YA
dumayu, imeet smysl zdes' sdelat' ostanovku, blago ozero vse ravno  trebuet
issledovaniya.
   Baade byl prav: chto-to menyalos'. Seriya  neulovimyh  perehodov,  kotorye
vosprinimayutsya skorej chuvstvom, chem razumom,  podobno  tem  predvestnikam,
kotorye na Zemle preduprezhdayut o pervom poryve grozy togda,  kogda  vozduh
eshche tih i spokoen. Temnota  slovno  linyala;  v  nej  obnaruzhilsya  podsloj,
kotoryj prosvechival skvoz' nee, kak  podkladka  skvoz'  posekshuyusya  tkan'.
Inogda iz glubin temnoty vyplyvali kakie-to kluby chernej samoj chernoty, no
oni bystro tayali, ustupaya mesto polusvetu.
   Tak dlilos' prigotovlenie. No  sam  pokrov  nochi  byl  otbroshen  srazu!
Polynov i Baade druzhno ahnuli: s neba leteli holodnye i bezzvuchnye molnii.
Ozero migalo  otvetnymi  vspyshkami.  Vse  osvetilos',  teni  unichtozhilis'.
Vershiny skal polyhali golubovatym prizrachnym siyaniem,  kotoroe  trepetalo,
budto razduvaemoe vetrom.
   Nad ozerom pryzhkom vdrug  vygnulas'  zelenovataya  duga.  Ona  povisela,
smykayas' s sobstvennym otrazheniem v ozere; po nej proshel tok pul'sacij.  I
s kazhdoj pul'saciej ona slovno nakalyalas' - vse sil'nej, sil'nej, poka  ne
rassypalas' iskrami, zatopiv vse okrest myatushchimisya blikami. Iz  prizrachnyh
glyb l'da, navisshih nad ozerom, bryznula raduga.
   - Ogo-go!  -  zakrichal  Baade,  podprygivaya  na  siden'e.  Inzhener  byl
neuznavaem. - Stoilo letet', chert poberi!
   Psiholog soglasno kivnul.
   Baade bystro i smirenno glyanul na Polynova.
   - Andryusha, - skazal on umolyayushche, - opasnosti nikakoj. YA vyjdu, pozhaluj,
a?
   - Ty dumaesh', mne ne hochetsya?
   Oni vyshli. I popali v krug horovoda raznocvetnyh  holodnyh  ognej.  Oni
kruzhilis' nad nimi, kak svetlyaki.
   - Ej-ej, eto tak krasivo, chto ya sejchas tozhe pushchus' v plyas,  -  poobeshchal
Baade.
   I ne  bylo  konca  blesku  besshumnyh  molnij,  pareniyu  radug,  miganiyu
otsvetov v ozere - vsemu etomu pyshnomu i bestolkovomu prazdniku  Merkuriya.
Vpervye planeta ne  vyglyadela  chuzhoj  i  vrazhdebnoj,  i  potomu  lyudyam  ne
hotelos'  zamechat'  vremeni  i  ne  hotelos'   dumat',   chto   velikolepie
kogda-nibud' konchitsya.
   No fejerverk postepenno gas. So dna atmosfery podnimalas' mut'. Plotnyj
chad gasnushchih ognej obvolakival vse.
   - Predstavlenie okoncheno, - skazal Baade, i eti trafaretnye  slova  uzhe
ne mogli pokazat'sya koshchunstvom. - Pora i za delo.
   - Ty ne ochen'-to kopajsya, - otkliknulsya Polynov.
   - Tebe chto-nibud' ne nravitsya?
   - Da. Mgla padaet sverhu.
   - Hm... ne vse li ravno, otkuda ona padaet.
   - Vozmozhno. No mne pochemu-to ne nravitsya.
   - CHuvstva, emocii, podsoznatel'nye kompleksy... -  proburchal  Baade.  -
Nastupit temnota,  vot  chto  budet.  Tak  chto  stoj  vozle  mashiny,  chtoby
bystren'ko vklyuchit' svet. A ya pojdu.
   Polynov byl ne sovsem prav, utverzhdaya,  chto  mgla  padaet  sverhu.  Ona
nadvigalas'  otovsyudu  i  niotkuda  konkretno;  lyubaya  molekula   vozduha,
kazalos', byla ee centrom. Temnota borolas' so svetom tak,  kak  inoj  raz
zlo boretsya s dobrom, - prinimaya ego oblichiv, ego  obolochku.  No  vnimanie
Polynova po associacii s davnimi  videniyami  sna  bylo  obrashcheno  lish'  na
zrimoe  dvizhenie  voln  t'my  -  gluhoj  nakat  nochi,  suzhivayushchij   vokrug
prostranstvo.
   Ot nablyudenij ego otvlek golos Baade.
   - Slushaj, zdes' melko, i  ya,  pozhaluj,  nemnogo  zalezu,  tak  skazat',
iskupat'sya.
   Ego shlem mayachil v rasshcheline.
   - Genrih, da ty chto?!
   - Tak ved' bezopasno! Melko, ya promeril. CHistaya voda, tak i zhdesh',  chto
vyplyvet zolotaya  rybka...  Net,  ty  pojmi:  iskupat'sya  v  merkurianskom
ozere!!! Kakovo? Nu, podojdi dlya strahovki s trosom, chto li...
   Polynov podbezhal k krayu navisshej  nad  ozerom  plity.  Baade  sidel  na
kortochkah, vodya rukavicej  po  "vode"  i  glyadya  na  medlenno  i  neohotno
razbegayushchiesya  krugi.   Ryadom   valyalsya   probootbornik,   zhalobno   migaya
kontrol'noj lampochkoj. Skvoz'  gustuyu  maslyanistuyu  zhidkost'  prosvechivali
melkie kameshki na dne. Polynov ponyal, chto protivit'sya zhelaniyu  Baade  bylo
by slishkom zhestoko. "Mal'chishka, iz shchegol'stva zakovavshij  sebya  v  dospehi
formul, - s nezhnost'yu podumal psiholog. - Vzroslyj mal'chishka..."  Vprochem,
on, vidimo, prav: real'noj opasnosti net. A iskupat'sya - zamanchivo...
   - Podozhdi, - skazal on, vklyuchaya na vsyakij sluchaj prozhektory  vezdehoda.
On dostal tros i kinul konec Baade. - Obvyazhis'.
   Baade shagnul v ozero navstrechu svoemu otrazheniyu, iskazhennomu vspleskom.
   - Uh! Da tut eshche mel'che, chem ya dumal... Nu da: eto zhe ne  voda,  drugoj
pokazatel' prelomleniya...
   Vnushitel'naya glyba metalla - tak Baade vyglyadel v skafandre -  medlenno
vhodila v ozero. Prisela, shlepnula ladonyami, okunulas'. CHelovek kupalsya  v
smesi blagorodnyh gazov, kupalsya tam, gde  nikogda  ne  bylo  i  ne  budet
solnca. Inzhener gromko fyrkal ot  udovol'stviya.  Podnyatye  im  volnochki  s
tihim shelestom nabegali na bereg. Krugom medlenno temnelo.
   To, chto oni prodelyvali, ne  lezlo  ni  v  kakie  instrukcii,  to  bylo
chudovishchnym  narusheniem  vseh  pravil  i   predpisanij.   No   Polynov   po
sobstvennomu  opytu,  po  opytu  mnogih  ekspedicij  znal:  nichto  tak  ne
zapominaetsya prazdnikom, nichto tak ne sblizhaet cheloveka s prirodoj,  nichto
tak ne podnimaet nastroenie, kak  vot  takie  nezaplanirovannye,  pozhaluj,
dazhe zapretnye razvlecheniya. Ih prelest' i pol'za imenno v tom,  chto  etogo
ne zhdesh', ono prihodit kak podarok, voznikaet kak  oazis  v  razgraflennoj
pustyne obyazannostej i del. Baade znal eto ne huzhe. On vorochalsya v  ozere,
pleskalsya, budto ispolnyal kakoj-to tanec.
   - Pozhaluj, hvatit, - pokolebavshis', skazal, nakonec, Polynov.
   Inzhener poslushno vylez, otryahnulsya.
   - Nu, slavno.
   Polynova tozhe podmyvalo okunut'sya. No on sderzhalsya:  dvazhdy  ispytyvat'
sud'bu ne stoit. I vse zhe on pochuvstvoval, kak posle kupaniya druga  v  ego
dushe slovno spali kakie-to tormoza.
   Mezh tem protivopolozhnyj bereg pomutnel i slovno priblizilsya, povis  nad
ozerom. Noch', odnako, vse eshche medlila. Posovetovavshis', kosmonavty reshili,
chto oni mogut uspet' osmotret' okrestnosti ozera. Tem bolee, chto etogo vse
ravno trebovala programma; nel'zya svyknut'sya  s  mestnost'yu,  nablyudaya  ee
skvoz' steklo mashiny. Dlya etogo nuzhno hodit' peshkom, obyazatel'no peshkom.
   Polynov brel, prosto  brel,  razglyadyvaya  bereg,  noskom  perevorachivaya
kamni.  Kamni  kak  kamni,  takie  zhe,  kak  vezde:  bazal't,   gabbro   s
poluprozrachnymi vklyucheniyami olivina. Esli by  ne  svetyashchijsya  i  temnyj  -
odnovremenno! - tuman, smushchayushchij  svoej  nepohozhest'yu  na  zemnye  tumany,
mozhno bylo by, pozhaluj, voobrazit', chto nakonec-to dostignuto sootvetstvie
mezhdu tem, chto viditsya, i tem, chto est' na samom dele. No sootvetstviya vse
zhe ne bylo. Mezhdu glazami i predmetami postoyanno chto-to nahodilos'. CHto-to
neulovimoe i bestelesnoe, a potomu osobenno razdrazhayushchee. Koe-chto  bylo  v
nem ot mutnosti stekla. I ot prozrachnosti lesnogo  ozera  tozhe.  A  inogda
nevidimoe prepyatstvie  iskazhalo  ochertaniya  tak,  kak  iskazhaet  volnistoe
steklo.  No  nikak  ne  udavalos'  skorrektirovat'  popravku  na  vse  eti
iskazheniya. I chem pristal'nej Polynov vglyadyvalsya, tem menee emu  udavalas'
takaya korrekciya. S dosady on  popytalsya  poddet'  ocherednoj  kamen',  noga
proshla mimo. Vtoroj udar prishelsya tak netochno, chto on  bol'yu  otozvalsya  v
pal'cah. Teper' somnenij ne bylo: on i okruzhayushchee chem-to protivorechat drug
drugu. I eto protivorechie kroetsya odinakovo i v nem samom i v Merkurii.
   "Pozhaluj, vse gorazdo slozhnej, chem prosto mirazh, prosto gallyucinaciya, -
podumal on. - No bud' ya proklyat, ya ne mogu podobrat'  nazvanie  tomu,  chto
vse vremya, krome redkih isklyuchenij,  stoit  mezhdu  mnoyu  i  etoj  strannoj
planetoj. Ne na chto operet'sya; ya ne mogu podobrat' etomu zemnogo  podobiya;
vse, vse associacii okazyvayutsya netochnymi ili obmanchivymi. CHto zhe delat' i
nado li chto-nibud' delat' voobshche?"
   Do nego doneslos' bormotanie Baade.
   -  Tak,  tak,  plita,  otpolirovannaya  do  zerkal'nosti...  Pohozhe   na
vulkanicheskoe steklo... Net, chto-to drugoe.
   Psiholog  vskinul  golovu.  Medvezh'ya  figura  Baade  vyglyadela  neyasnym
siluetom, kak na nedoproyavlennom snimke. I ona kolyhalas', slovno ot ryabi,
gotovaya vot-vot rastayat' v volnah zagadochnoj svetot'my. Zatem Baade sdelal
shag. I totchas psihologu zahotelos' proteret' glaza, potomu  chto  vsled  za
etim shagom Baade ischez. Sovsem, kak budto ego i ne bylo.
   Gluhoj vskrik, zvuk udara, peredavshijsya po  pochve,  sorval  Polynova  s
mesta. On vzbezhal na plitu, gde tol'ko  chto  stoyal  inzhener  i  otkuda  on
shagnul; lish' instinkt zastavil ego ne povtorit' etogo shaga. U  nog  lezhala
poluprozrachnaya plita, slabo pobleskivayushchaya, kak zapotevshee zerkalo. Skvoz'
nebo prostupalo chto-to temnoe. Baade nigde ne bylo.
   - Genrih, Genrih! - zakrichal Polynov.
   - Zdes' ya... - doneslos'  iz-pod  plity.  -  ZHiv,  skafandr  cel,  noga
tol'ko...
   - Tebya zasypalo?
   - Kak by ne tak! Brosaj verevku, brosaj skvoz' plitu, plity net.
   Do Polynova ne v mig doshel smysl skazannogo. Kak eto net  plity,  kogda
ona est'? I vnezapno on ponyal:  to  samoe  protivorechie!  Obman,  obretshaya
plot' prizrachnost', kotoraya postoyanno stoyala mezhdu nimi i Merkuriem, - vot
chto takoe eta plita.
   On shvyrnul vniz verevku, ona proshla skvoz' nesushchestvuyushchee  prepyatstvie,
kotoroe totchas skrylo ot glaz ee konec, upavshij v rasshchelinu.
   - Davaj... - poslyshalsya golos iz-pod zemli.
   Polynov potashchil bystro, lovko,  v  dushe  uzhasayas'  toj  bespechnosti,  s
kotoroj oni tol'ko chto razgulivali.
   Snachala prostupali ochertaniya tela Baade - on kak by vyplyval iz  glubin
"plity". Nakonec on ves' ochutilsya na poverhnosti.
   - Net, net, nichego, - vnov' potoropilsya on uspokoit' psihologa. - Vsego
metrov desyat', ya dazhe uspel perevernut'sya, kak koshka, lapami vniz...  Noga
vot tol'ko zacepilas' za vystup.
   - Dvinut' eyu mozhesh'?
   - Mogu, no ochen' bol'no.
   - Tak. A tak? - Pal'cy Polynova bystro zabegali,  s  siloj  prodavlivaya
tolstuyu obolochku skafandra. - Schastlivo otdelalis': prostoe rastyazhenie.
   On podstavil spinu, podhvatil Baade. Tot zaprygal na odnoj noge, silyas'
pomoch'.
   - Nebityj bitogo vezet... - popytalsya on shutit'.
   Polynov shel predel'no ostorozhno, vyveryaya kazhdyj shag, probuya  nogoj  vse
malo-mal'ski podozritel'nye mesta, kak probuyut hrupkij  led.  Mozhet  byt',
voobrazhenie preuvelichivalo, no sejchas Polynov ezheminutno zhdal kakoj-nibud'
novoj kaverzy. Oboshlos', odnako.
   V kabine on podozhdal, poka  kompressor  otsoset  merkurianskij  vozduh.
Vdvoem koe-kak styanuli skafandry. Polynov ogolil nogu Baade.
   - Sejchas budet nemnogo bol'no. Ty poterpi uzh...
   On s siloj rvanul lodyzhku. Baade skripnul zubami.
   - Uf-f... - otduvayas' i potiraya  opuhshuyu  nogu,  progovoril  on.  -  Ne
ozhidal  popast'  v  ruki  kostoprava.  Sejchas,  dumayu,  moj  vrach  vytashchit
kakoj-nibud' hitryj apparat...
   - Prostoj sluchaj trebuet prostyh reshenij.  Dazhe  na  Merkurii.  Kstati,
kto-to uveryal menya, chto otlichit' mirazh ot ne mirazha - para pustyakov.
   - Normal'nyj mirazh - normal'nyj, ponimaesh'? - Tot  udalyaetsya,  kogda  k
nemu podhodit poryadochnyj chelovek, yasno?
   - My ne na Zemle.
   -  Udi-vi-tel'no...  Pochemu-to  dannaya  istina,   dannaya   v   dovol'no
boleznennom oshchushchenii, izvestna i mne. Nu i chto? Tebe ot etogo legche?
   - Legche. Sluchis'  takoe  na  Zemle...  Sam  ponimaesh'...  A  zdes'  vse
ponyatno: est' nekoe yavlenie ili yavleniya,  kotoryh  pochemu-to  ne  zamechayut
pribory. Mne kazhetsya, klyuch zdes'.
   - A tvoya teoriya?
   - Otvechu: eto yavno ne mirazh i ne gallyucinaciya. No ya ne isklyuchayu  ih  iz
obshchego kompleksa neponyatnogo. Poka.
   Baade kivnul i poudobnej ustroil nogu na siden'e.
   - CHto, bol'no? - obespokoenno sprosil Polynov.
   - Net. YA zol i otvechayu kak N'yuton: gipotez ne stroyu! Pust' eto  shutochki
merkurianskogo d'yavola, letayushchie  groby,  sapogi  vsmyatku,  no  mne  nuzhny
tochnye fakty! Tochnye, ponimaesh'? Fakty!
   - Po-moemu, ty zhdesh' ih tol'ko  ot  priborov.  -  Polynov  postuchal  po
steklu indikatornoj shkaly. - Za poslednie desyatiletiya my chereschur privykli
glyadet' na mir cherez vot eti ochki. Konservatizm privychki, ponimaesh'?
   - CHem rassuzhdat', davaj-ka luchshe vybirat'sya otsyuda.
   "Tuman, - reshil Polynov. - Umstvennyj tuman. Kak vse eto  ne  prosto  i
gluboko, esli vdumat'sya. Ni odin chelovek ne v sostoyanii  predstavit'  sebe
nechto takoe, chemu net podobiya v okruzhayushchej obstanovke. Letayushchij  drakon  -
vot shedevr nashej fantazii. I tem  ne  menee  chelovek  uznal  o  zamedlenii
vremeni, hotya etomu na Zemle  tozhe  net  nikakih  analogij.  No  eto  smog
sdelat' odin chelovek iz milliarda - otreshit'sya ot privychnogo i predstavit'
neveroyatnoe. Vot do chego uzok mostik, vedushchij ot znakomogo k  neznakomomu.
Smozhem li my ego najti, my, privykshie myslit' privychnymi kategoriyami?"
   On sel poudobnej za rul', vklyuchil dvigatel' i oglyadelsya,  chtoby  vernee
vybrat' put'. I tut on uvidel, chto puti uzhe ne bylo.  Process,  nachavshijsya
poka oni brodili po beregu ozera, zavershilsya. Snaruzhi  byl  svetlyj  mrak.
Stena belesogo, kak moloko, vozduha, bolee nepronicaemaya dlya vzglyada,  chem
gluhaya polnoch'. V nej rastvoryalis' luchi far. I ni odnoj zvezdy v nebe!
   Polynov vyklyuchil dvigatel'. Vot tebe i vechnaya noch' Merkuriya!.. Zvezdnye
orientiry, nezyblemo siyayushchie nad  chuzhoj  planetoj.  Tuman  ili  nechto  emu
podobnoe vmesto etogo. Lovushka.
   Baade pripodnyalsya.
   - Poprobuj peleng korablya...
   Otvetom efira byl oglushitel'nyj tresk.
   - Vyklyuchi...
   Molchanie.  Molchanie  obstupalo  vezdehod.  Takoe  absolyutnoe   molchanie
okruzhaet zatonuvshij korabl'.
   - Itak, - uslyshal Polynov sobstvennyj shepot.  Nazlo  povysil  golos.  -
Itak, my proschitalis'. Pochemu?
   - My ne uchli chego-to...
   - CHego zhe?
   - Veroyatno togo, chto na Merkurii do sih por ne bylo nashih glaz.
   Inzhenera sovsem pokinula samouverennost'. On ne byl rasteryan,  net.  No
on iskal oshibku - besposhchadno i strogo.  Myslenno  on  prosmatrival  vse  s
samogo nachala - desyatki fil'mov, snyatyh AMS, neprerekaemuyu chredu formul  i
grafikov, raschetov i opytov, sozdavshih model' Merkuriya, v tochnost' kotoroj
on veril i kotoraya, kak okazalos', v chem-to sushchestvennom  ne  sovpadala  s
dejstvitel'nost'yu. Polynov ne toropil ego.
   SHlo vremya, dragocennoe vremya.
   - Mozhet byt',  merkurianskie  stancii  ne  popadali  v  takuyu  buryu?  -
Psiholog, nakonec, reshilsya zadat' vopros.
   Baade pomotal golovoj. "Net, net, durakami my byli by..."
   I snova  molchanie.  Tol'ko  opytnye  i  stojkie  lyudi  otvazhivayutsya  na
molchanie, na razdum'e, kogda vse tolkaet na energichnye dejstviya, ili  hotya
by vidimost' dejstviya.
   - Predpolozhenie est'. - Baade povernulsya k Polynovu tak, chto  zatreshchalo
siden'e. - Vse delo, kazhetsya, v tom, chto iskusstvennoe zrenie  sovershennej
prirodnogo.
   - Ob座asni.
   -  Popytayus'.  K  nam  vsya  informaciya  o  vneshnem  mire  postupaet   v
sravnitel'no   uzkom   diapazone   elektromagnitnyh   voln.   CHto   delaet
konstruktor,  kotoromu  porucheno  sozdat'  teleglaz   dlya   Merkuriya?   On
ispol'zuet vse dostizheniya  tehniki,  eto  estestvenno.  On  zakladyvaet  v
teleglaz vozmozhnost' videniya vo vsem diapazone voln, stavit avtomaticheskuyu
korrekciyu pomeh i tak dalee i tomu podobnoe. A rezul'tat? Dopustim vidimyj
spektr zabit pomehami, vot  kak  sejchas.  Avtomaticheskij  glaz  nemedlenno
pereklyuchaetsya na te chastoty, gde pomeh net. A nash glaz  sdelat'  etogo  ne
mozhet. Teper' ob oshibke.  Znaesh',  ya  dolzhen  izvinit'sya  pered  toboj  za
vcherashnie slova... Potomu chto oshibka, mne dumaetsya, chisto psihologicheskaya.
My znali, chto avtomaticheskij glaz luchshe prirodnogo. No  bessoznatel'no  my
uvereny v obratnom. V tom, chto luchshe nas videt' mir nichto  ne  mozhet.  |to
ved' vospitano tysyacheletiyami, ne tak li? I my  ne  zadumyvaemsya  nad  tem,
budet li nash glaz videt' tak zhe  horosho  v  teh  ili  inyh  usloviyah,  kak
avtomaticheskij. |ta mysl' prosto ne prihodila nam  v  golovu!  Pozhalujsta,
vot rezul'tat: na vezdehod ne stavitsya avtomaticheskij  glaz.  Zachem,  mol,
eto slozhnoe  i  gromozdkoe  ustrojstvo,  kogda  v  kabine  sidit  chelovek?
CHelovek! Venec prirody, samo sovershenstvo, ponimaesh'?  YA,  ty,  my  -  vse
nositeli etoj gordosti, bez kotoroj nas ne bylo by zdes'. Da, ne bylo  by.
No dialektika est' dialektika.
   - No eto tol'ko  predpolozhenie,  tol'ko  predpolozhenie!  -  spohvatilsya
Baade, stavyashchij tochnost' prevyshe vsego. - Mozhet byt', vse i ne tak.
   Polynov polozhil emu ruku na plecho.
   - Genrih, - skazal on, - ty molodec.
   |togo, pozhaluj, ne sledovalo govorit' - Baade  ne  perenosil  "gromkih"
slov.
   - Davaj luchshe dumat', kak nam vybrat'sya, - otryvisto skazal on.  -  Vot
chto: u menya neploho razvito prostranstvennoe vospriyatie. Ehat' nado  tuda.
Davaj dvigat'sya na  oshchup',  kak  slepye.  Rano  ili  pozdno  vyberemsya  na
osveshchennuyu storonu. A tam orientir, kotorogo nichto ne zakroet, - Solnce.
   U Polynova, kogda on stronul mashinu, bylo  oshchushchenie,  chto  ona  vot-vot
vsplyvet.  I  tol'ko  tyazhelovesnyj  skrezhet  gusenic  pozvolil   ot   nego
osvobodit'sya.  Vezdehod   rastalkival   neprozrachnost',   po   santimetram
prodvigayas'  vpered.  Vozmushchenno  gudel  motor,  ch'ya   sila   sderzhivalas'
chelovekom. Mozhno bylo by idti  bystrej,  no  Polynov  boyalsya  oshibit'sya  i
perejti granicu mezhdu nastoyashchim i kazhushchimsya.  Edva  vperedi  obrisovyvalsya
kamen' ili vystup, Polynov  vsyakij  raz  proboval  nashchupat'  etu  granicu.
Inogda udavalos' - ob etom izveshchal  slabyj  bokovoj  tolchok;  chashche  net  -
vezdehod  krenilsya,  traki  gusenic  skrezhetali,   osilivaya   prepyatstvie.
"Nichego, metod prob i oshibok  eshche  nikogda  ne  podvodil,  -  uteshal  sebya
Polynov. - Privyknu".
   Baade uverenno pokazyval put', i  mashina,  petlyaya,  kruzhas',  tychas'  o
zavaly, grebni i skaly,  vse  zhe  dvigalas'  kuda-to,  i  ostavalos'  lish'
verit', chto Baade vedet ee pravil'no, kak-to  ugadyvaya  napravlenie,  hot'
eto i kazalos' sovershenno nevozmozhnym. I Polynov veril, potomu  chto  Baade
eshche nigde ne teryal orientirovki - ni v peshcherah krymskoj YAjly, ni v bolotah
Venery. Nastol'ko, chto Polynov ne raz daval sebe klyatvu  izuchit'  etu  ego
osobennost', no vsegda bylo nekogda, vsegda  prihodilos'  reshat'  problemy
bolee srochnye, i teper' ostavalos' lish' korit' sebya,  vnov'  davaya  klyatvu
razobrat'sya, v chem zhe tut delo, pochemu  dazhe  na  chuzhih  planetah  mehanik
orientiruetsya kak v sobstvennoj kvartire.
   No v tu samuyu minutu, kogda Polynov bylo reshil, chto vse idet neploho  i
chto oni, konechno, vyberutsya, vezdehod vdrug stal krenit'sya na  sovershenno,
kazalos' by, rovnom meste, i Polynov uvidel, chto pravaya gusenica podminaet
pustotu.
   Odnim dvizheniem on rvanul  pereklyuchatel'  skorostej  i  otvernul  rul'.
Traki gusenic zamerli, vezdehod zashatalsya, budto povisnuv na ostrie  nozha.
|to vrezalos' v pamyat' navsegda: medlenno, ochen' medlenno mashina  spolzala
vniz, prosedaya nad propast'yu... Polynov zakryl glaza,  chuvstvuya,  kak  ego
neotvratimo tyanet s siden'ya vpered. Szadi  Baade  rezko  povalilsya  vlevo,
chtoby hot' tak pomoch' mashine uderzhat' ravnovesie.
   Nakonec spasitel'nyj rev dvigatelya. Tolchok, zatem padenie - mgnovennoe,
no kazhushcheesya beskonechnym padenie, neizvestno kuda: to li vniz, v propast',
to li nazad. Polynov vcepilsya v rul'. Ego  otbrosilo.  Mashina  spolzala  s
lezviya, na kotorom ona balansirovala.
   Drozhashchej rukoj Polynov vklyuchil tormoz. Otvalilsya  v  iznemozhenii.  Telo
srazu obmyaklo, licu stalo holodno. Ladon'yu on provel po lbu: pot.
   A potom emu stalo zharko,  on  zachem-to  polez  v  karmany,  vyvorachivaya
ottuda vsyakuyu drebeden'.
   CHerez plecho Baade  protyanul  emu  prygayushchuyu  v  pal'cah  sigaretu.  Oni
zakurili, zatyagivayas' tak, chto kolechko ognya srazu prygnulo k gubam.  Vkusa
dyma oni ne oshchutili, no eto bylo  i  nevazhno.  Vazhnej  bylo  to,  chto  oni
rastochitel'no rashodovali dragocennyj teper' vozduh, otravlyaya  ego  dymom,
no v konce koncov i eto ne imelo osobogo znacheniya.
   Kak tol'ko oni prishli v sebya, Polynov sprosil:
   - Dolgo mozhet prodolzhat'sya burya?
   - Byvaet, do dvuh sutok.
   - Kisloroda u nas na dvenadcat' chasov.
   - Byvalo i huzhe.
   - Byvalo.
   - I vse ravno nikak ne privyknesh'.
   - Da, trudno.
   Oni pomolchali. Za steklami kurilas' beleso-chernaya mgla. Vse bylo yasno i
bez slov.  Oni  v  lovushke.  Nuzhdy  net,  chto  u  lovushek  net  sten,  chto
teoreticheski oni mogut napravit' vezdehod kuda ugodno. Oni uzhe poprobovali
sdelat' eto i chut' ne pogibli. Vpred' riskovat' tak mozhno bylo, lish' kogda
u nih ne ostanetsya drugoj vozmozhnosti.
   - Tak chto ya, pozhaluj, sosnu, - zaklyuchil Polynov. -  Nichego  drugogo  ne
ostaetsya. Sovetuyu i tebe.
   - Poprobuyu. SHumerinu pridetsya poperezhivat'.
   - Da, emu ne pozaviduesh'. No ya pochemu-to uveren,  chto  on  nas  vytyanet
esli chto.
   - Boloto Terra Krochi...
   - Vot imenno.
   Oni razom vspomnili eto uzhasnoe boloto bliz yuzhnogo polyusa Venery, kogda
oni bezmyatezhno plyli po nemu i pochva otlichno derzhala mashinu, tochno tak  zhe
kak do etogo ona derzhala avtomaty razvedki, a potom v nedrah bolota  uhnul
vzryv (interesno, vyyasnili, nakonec, chto eto  takoe  bylo?),  i  ih  stalo
zatyagivat' v tryasinu, kuda by oni ni povorachivali. Razumeetsya, tam by  oni
i ostalis' navsegda, esli by SHumerin ne podnyal korabl' i ognem  reaktivnyh
struj ne vysushil vokrug nih boloto.  Potom  nikto  ne  hotel  verit',  chto
dvigatelyami korablya mozhno sdelat' takoe. A SHumerin sdelal.
   - Nu, tak ya zavalivayus', - skazal Baade.
   - YA tozhe.
   Baade ustroilsya  poudobnej,  siden'ya  prostonali  pod  nim,  skoro  vse
stihlo, i Polynov uslyshal mernoe dyhanie.


   On tozhe zakryl glaza. No son ne toropilsya prijti, - slishkom veliko bylo
vozbuzhdenie. Togda on pribeg k ispytannomu  priemu:  nado  zastavit'  sebya
uvidet' kakoj-nibud' bezmyatezhnyj pejzazh i nachat' ego  razglyadyvat'.  Potom
bystro smenit' videnie. Eshche i eshche. Dal'she uzhe sami soboj budut  vklyuchat'sya
obryvki uvidennogo kogda-to: serdityj penistyj rucheek, prygayushchij  s  kamnya
na kamen'; sosny, bronzovye ot poludennogo sveta; raduzhnye kapli dozhdya  na
cheremuhe; bryznuvshie ot berega  mal'ki...  Vse  bystrej  i  putanej  smena
obrazov, vse uspokoitel'nej i tumannej ih mel'kanie, predvaryayushchee glubokij
i spokojnyj son. Ego, Polynova, son na  Merkurii,  v  plenu  vrazhdebnyh  i
nerazgadannyh stihij.
   No vnezapno, budto tolchok iznutri.  Sekundu  Polynov  eshche  ceplyalsya  za
dremu, ne  zhelaya  vpuskat'  mysl'  v  zatemnennye  podvaly  soznaniya,  gde
vspyhivali,  menyalis'  i  gasli  pejzazhi  rodiny.  No  nepodvlastnyj   emu
kinomehanik svoej volej ostanovil beg plenki, i  zamerla,  yarko  vspyhnula
kartina  dalekogo  detstva:  golubye  eli  na  beregu  rechki,   mal'chishka,
boltayushchij bosymi nogami v teploj vode, s razinutym ot  udivleniya  rtom.  I
Polynov bezotchetno ponyal, chto beg videnij ostanovilsya nesprosta.
   On ne otkryl glaz, no sna uzhe kak ne  byvalo.  Polynov  sililsya  ponyat'
podskazku.
   Da, kazhetsya, vse tak ono i bylo:  solnechnyj  den',  korichnevataya  voda,
morshchinistaya na perekatah, - tam skvoz' nee prosvechival pesok. I stroj elej
na protivopolozhnom  beregu,  shodyashchij  s  holma,  chtoby  brosit'  na  reku
prohladnuyu zelenovatuyu ten'. Kakim dalekim i nepravdopodobnym vyglyadit vse
eto sejchas zdes', na Merkurii!  No  nesprosta  zhe,  chert  poberi,  vsplylo
imenno eto vospominanie...
   Golubye eli on togda zametil ne srazu. Zametil? Net, net, vse  bylo  ne
tak: ryadom sidela mama i chto-to emu govorila. Posle kakih-to ee slov on  i
razinul rot... Vspomnil! "Smotri, synok, von golubye eli..." - "Mama,  eli
vsegda zelenye!" - "Da net zhe. Eli byvayut golubymi. Razve na vidish',  von,
u samoj vershiny holma, priglyadis'..."
   Vot togda on i uvidel golubye eli. |to bylo kak otkrovenie: tam, gde on
desyatki raz skol'zil vzglyadom, nichego ne  zamechaya,  skryvalos'  chudo.  Nad
zelenym, spadayushchim k beregu pologom hvoi vozvyshalis' dve mohnatye  golubye
vershiny, tronutye serebristym bleskom solnca. Oni yavno byli golubymi, hotya
eshche minutu nazad - on byl gotov  poklyast'sya  -  tam  byla  tol'ko  zelen'!
Otkrytie prevoshodilo ego mal'chisheskoe ponimanie: ved' eli vsegda zelenye,
takimi on ih videl, i eti dve on tozhe videl zelenymi, tak pochemu zhe...
   - Potomu chto smotret', glupyshka, eto odno, a videt' - sovsem drugoe,  -
uslyshal on golos materi. Znachenie slov bylo volnuyushchim i neponyatnym.
   Polynov otkryl glaza. CHerno-belyj haos za steklom kabiny. Svet, kotoryj
pohozh na mrak, i mrak, kotoryj osleplyaet.
   - Nu i idioty zhe my... - probormotal psiholog.
   On eshche nichego ne reshil i nichego  ne  uznal,  no  serdcem  pochuvstvoval:
otgadka gde-to zdes'.
   CHto zh, podumaem. Smotret' - odno, videt' - sovsem  drugoe.  Spravedlivo
dlya lyubogo iz mirov. Tak... Popav  na  Merkurij,  my  zhadno  i  pristal'no
razglyadyvali vse... Vse li? A sam vozduh - ego  my  videli?  Net.  Kto  zhe
rassmatrivaet vozduh na Zemle? Ili na Marse, Venere? Vozduh est' vozduh, v
nem nichego ne uvidish'.
   Vsegda li? Ne vsegda. Horosho, kogda vozduh na zemle stanovitsya  kak  by
vidimym, vo vremya tumana, naprimer, priglyadyvaemsya li my k nemu togda?
   Polynov usmehnulsya. Kak ponachalu smeyalis' nad hudozhnikom Mone,  kotoryj
napisal londonskij tuman ryzhim... A ved'  londonskij  tuman  videli  sotni
tysyach lyudej. I ne zametili, chto on ryzhevatyj!  Vse-taki  chelovek  -  ochen'
nenablyudatel'noe sushchestvo. I chto samoe udivitel'noe  -  nenablyudatel'nost'
ne  pochitaetsya  za  porok.  Vprochem,  dlya   etogo   est'   fiziologicheskie
predposylki: drevnie greki, pohozhe, ne razlichali golubogo.
   Stop, ya  otvlekayus'.  Tak  ili  inache  prihoditsya  priznat'  nepriyatnuyu
istinu: my ne slishkom lyubim dovol'stvovat'sya priblizitel'nymi znaniyami,  a
vot priblizitel'noe videnie mira nas malo smushchaet. Neuzheli tak?  Da,  tak.
Vsego let sto  nazad  pisateli  zametili,  chto  snezhinki  mogut  vyglyadet'
chernymi, i eto otkrytie tozhe poverglo mnogih v  nedoumenie.  A  skol'ko  v
svoe vremya sporili s hudozhnikami, kogda te vzyalis'  dokazyvat',  chto  sneg
nikogda ne byvaet belym? Vprochem, i sejchas najdetsya massa  lyudej,  kotorye
etogo ne znayut.
   Polynovu zahotelos' vskochit' - tak s nim vsegda byvalo,  kogda  dogadka
smenyalas' uverennost'yu. No po vezdehodu ne poshagaesh', ladno.
   Teper', prodolzhal  on  razmyshlyat',  vremya  zanyat'sya  samokritikoj.  Nas
poslali na Merkurij, vo-pervyh, potomu, chto my  lyudi  opytnye,  vo-vtoryh,
potomu, chto my lyudi mnogo znayushchie, a v-tret'ih, ne  trusy.  Dopustim,  chto
vse eto tak. No pomimo svoih chisto professional'nyh kachestv vo vseh drugih
otnosheniyah my lyudi dostatochno zauryadnye.  Srednie  zemlyane,  tak  skazat'.
Professional'naya nablyudatel'nost' u nas, konechno, razvita. No  ta  li  eta
nablyudatel'nost', kotoraya nuzhna zdes', na Merkurii?  Kto  zhe  mog  zaranee
otvetit' na etot vopros... Pered poletom my vse myslili po  analogii:  te,
kto spravilis' na Marse, spravyatsya  i  na  Merkurii.  Kak  budto  Merkurij
podoben Zemle ili Marsu. Ili  Venere...  Vpolne  ponyatnaya  psihologicheskaya
oshibka.
   No nam ot etogo ne legche. Ne legche ottogo, chto za poslednie desyatiletiya
ukrepilos'  mnenie,  budto  by  racional'noe,  nauchnoe  myshlenie   -   eto
magistral'noe myshlenie epohi. A emocional'noe, hudozhestvennoe -  eto  tak,
nechto pobochnoe, vtorostepennoe,  chut'  li  ne  hobbi.  SHumerin  byl  prav,
vozmushchayas' etim. Vot i stupili my  na  Merkurij,  kak  my  schitali,  dvumya
nogami. A na samom dele - odnoj. Vot my i stoim na kolenyah...
   CHto za chush', eto uzh ya chereschur...  A  mozhet,  i  net?  Nado  proverit',
hvatit rassuzhdenii. Esli moya dogadka verna, to...  No  hvatit  li  u  menya
sposobnostej?
   Polynov  pridvinulsya  blizhe  k  steklu,   ustroilsya   poudobnej,   stal
vglyadyvat'sya. Nevol'no ulybnulsya: takaya kustarshchina  pri  nalichii  moguchego
arsenala priborov... Baade, pozhaluj, zadohnulsya  by  ot  vozmushcheniya.  Net,
net, vse, tochka: proch' nenuzhnye mysli.  Nado  smotret',  nado  postarat'sya
uvidet'...
   On videl stenu, gluhuyu stenu  mraka,  i  vnachale  emu  pokazalos',  chto
popytka beznadezhna, chto on naprasno  dal  sebya  uvlech'  mnimo  pravil'nymi
rassuzhdeniyami. Pered nim prosto mrak, cherno-belyj mrak.
   No on prodolzhal glyadet', vse suzhaya i  suzhaya  pole  zreniya,  kusochek  za
kusochkom prosmatrivaya to, v chem tonul  vezdehod.  Horosho,  chto  vremeni  v
izbytke, toropit'sya nekuda - davno  tak  ne  bylo,  chtoby  ne  nuzhno  bylo
toropit'sya, dovol'stvuyas' mimoletnym vzglyadom. Kak oni privykli  nablyudat'
mir, postoyanno vlekomye skorost'yu!  Skala?  Aga,  skala.  Oranzhevoe  pyatno
vycvetov na pochve? Aga,  pyatno.  I  vot  ona  uzhe  skrylas'  s  glaz,  eta
edinstvennaya v  svoem  rode,  sovershenno  nepovtorimaya  skala,  sovershenno
unikal'noe pyatno. Vot kak oni privykli smotret' na mir.  Estestvenno,  mir
velik, zhizn' korotka, vremeni malo, tut ne do podrobnostej - slishkom mnogo
novogo nado uvidet', ispytat', ponyat'.
   Vokrug  vezdehoda  teper'  chto-to  proishodilo.  Teper'   li?   Pohozhe,
proishodilo nepreryvno. Tol'ko ran'she on ne vglyadyvalsya.
   Polynov uvidel v stekle otrazhenie svoih glaz. V nego  vglyadyvalis'  ego
sobstvennye zrachki - ogromnye i bezdonnye. Kanal svyazi s vneshnim  mirom...
Tak chto zhe proishodit tam, kuda oni smotryat?
   Teni. Tam, vo mrake,  shevelyatsya  teni.  Vprochem,  nikakogo  mraka  net,
prosto oni potoropilis' okrestit'  eto  sostoyanie  merkurianskogo  vozduha
privychnym slovom. I na tom uspokoilis'. Da, mraka net.  Est'  pul'siruyushchie
volny svetot'my, nakatyvayushchie na steklo. I teni. Net, pozhaluj,  voln  tozhe
net, opyat' ispol'zovan privychnyj obraz, kotoromu zdes' ne mesto. A chto  zhe
est'?
   Est' ottenki, perehody, perelivy, mnozhestvo ottenkov i  v  chernom  i  v
belom.  Preobladayut  golubovatye.  I  do  chego  zhe  vse  zybko.   Perehody
svershayutsya  na  grani  sposobnosti  glaza  razlichat'  smenu  obrazov.  Kak
mel'kanie spic v bystro vrashchayushchemsya kolese. Vot otkuda vpechatlenie  gluhoj
steny. Vse slishkom ryabit, slivaetsya v  odnoobraznyj  fon.  A  vse  zhe  chto
imenno mel'kaet?
   Ot napryazheniya zabolela golova, i Polynov na neskol'ko minut dal  glazam
otdyh. Potom snova ih otkryl.
   To li prichinoj tomu byl otdyh, to  li  eshche  pochemu,  no  Polynov  srazu
uvidel nechto novoe: teni ne byli ploskimi. U  nih  byl  ob容m.  Mgnovennaya
chereda kakih-to figur, ot kotoryh ryabit  v  glazah.  Ryabit!  Razve  oni  s
samogo nachala ne zametili, chto merkurianskij vozduh ryabit? Zametili. No ne
pridali znacheniya. Ibo tak i dolzhno byt' tam, gde atmosfera ionizirovana  i
svetitsya. Baade obstoyatel'no ob座asnil pochemu.
   Vyhodit,  on  vidit  besformennye   obrazy,   sozdavaemye   pul'saciyami
svetyashchegosya vozduha. CHto znachit besformennye? |to znachit, chto  teni  mogut
prinimat' lyubye proizvol'nye ochertaniya. Kak on ne soobrazil etogo ran'she?
   Ne  toropis',  ne  toropis'...  Mgnovennaya  smena  mgnovennyh  obrazov.
Mgnovennaya - vsegda? Nado razobrat'sya bez speshki.
   Kak, odnako, vse eto  nelepo  vyglyadit,  esli  razobrat'sya.  Sidit  on,
Polynov, na chuzhoj, sovsem-sovsem chuzhoj planete, i kisloroda ostalos' chasov
na devyat', ne bol'she. Sidit, smotrit  i  dumaet,  i  ot  etogo,  vozmozhno,
zavisit  vse.  Szadi  pohrapyvaet   Baade;   gde-to   volnuetsya   SHumerin.
Obstanovka, pryamo protivorechashchaya mnogim, s detstva  privychnym  ponyatiyam  o
tom, kak v trudnuyu minutu vedut sebya geroi kosmosa. CHert  by  pobral  teh,
kto  tak  zaduryaet  mozgi!  Sverhmuzhestvo,  sverhgerojstvo,  sverhtehnika,
sverh... sverh... A vot sejchas u nego odno tol'ko oruzhie: zrenie. To samoe
zrenie, kotoroe i podvelo v trudnuyu minutu.  Paradoks!  Hotya...  Net,  eto
nado zapomnit'! Kakoj-to ochen' vazhnyj obryvok mysli...
   Da, tak voznikayut  li  v  merkurianskom  vozduhe  ne  mgnovennye  i  ne
besformennye obrazy?  Po  logike  veshchej  dolzhny.  Kogda  na  zemle  vozduh
obretaet vidimost' za schet mel'chajshih kapelek  vody,  tak  ono  i  byvaet.
Oblaka. Postoyannoe tvorenie novyh form. Kotorye inogda stanovyatsya  licami,
figurami zhivotnyh, bashnyami, chem ugodno. A zdes'  vozduh  viden  postoyanno.
Ves'. V kazhdoj tochke proishodyat zrimye perestanovki. Vot chto nado iskat'!
   I Polynov smotrel, smotrel na to, chto nedavno bylo prosto haosom, i emu
otkryvalis' v nem vse novye i novye cherty. I on proklinal sebya za to,  chto
nikogda vser'ez  ne  interesovalsya  zhivopis'yu,  ne  izoshchryal  svoj  glaz  v
nablyudeniyah za peremenami sveta, teni, cveta, formy. No kto zhe znal...
   Vnezapnyj poryv za oknom zastavil ego  vzdrognut'.  Pryamo  na  vezdehod
letel kakoj-to fosforesciruyushchij sgustok. Snizu on zakanchivalsya otrostkami,
kotorye slabo shevelilis', i eto pridavalo emu shodstvo s meduzoj.
   "Nechto" kosnulos' stekla, razmazalos' i ischezlo, kak  budto  ego  i  ne
bylo. Vse dlilos' mgnovenie, no eto mgnovenie bylo oslepitel'noj vspyshkoj,
osvetivshej sumrak dogadki.
   U Polynova bol'she ne  ostavalos'  somnenij.  Teper'  on  uverenno  zhdal
sleduyushchego poyavleniya. I ego nadezhdy ne zamedlili opravdat'sya. Emu  uzhe  ne
prihodilos' napryagat' zrenie, chtoby videt' i uznavat'  znakomoe  tam,  gde
nedavno  vse  bylo  haosom.  Tochno  tak  zhe  kak  vsyakij,  kto  pristal'no
vglyadyvaetsya v ochertaniya oblakov, s kakogo-to momenta  nachinaet  razlichat'
smysl,  zakonchennye  skul'pturnye  formy  v   ih   lenivoj   i   sluchajnoj
perestrojke. Dejstvoval vse tot zhe "effekt uznavaniya", kotoryj  zastavlyaet
slabonervnogo putnika,  odnazhdy  prinyavshego  v  sumerkah  kust  ryabiny  za
cheloveka  v  plashche,  sharahat'sya  ot  vse  novyh  porozhdenij   sobstvennogo
voobrazheniya.
   Polynov tiho likoval. Ne trebovalos' bol'she usilij, chtoby  videt',  kak
vo mrake poyavlyayutsya strannye ryby,  letaet  futbol'nyj  myach,  grimasnichaet
morda l'va... Nekotorye iz fantomov dolgo ostavalis' v pole zreniya; daleko
ne vse obrazy byli mgnovennymi...
   No radost' otkrytiya  dlilas'  nedolgo.  Ne  potomu,  chto  eto  otkrytie
ob座asnyalo daleko ne vse iz togo, chto s nimi sluchilos'. Ne potomu. Psiholog
ne byl naiven, on prekrasno ponimal,  chto  potrebuyutsya  eshche  gody  raboty,
chtoby ponyatnym stalo esli ne vse, to mnogoe. Tak vsegda bylo,  tak  vsegda
budet, chto yasnost' nikogda ne prihodit srazu i okonchatel'no. Ved' poznanie
- eto beskonechnyj pod容m k vershine, kotoroj net.  I  kak  by  otnositel'no
velik ni byl shag, sdelannyj vverh, kakie  by  gorizonty  on  ni  otkryval,
neizmenno budet hotet'sya bol'shego,  potomu  chto  eto  bol'shee  vozmozhno  i
dostizhimo. No issledovatelyu  ne  znakoma  radost'  al'pinista,  dostigshego
poslednej vershiny.
   Drugoe volnovalo. To, v chem on ne srazu mog soznat'sya dazhe samomu sebe,
- slishkom otvetstvennym byl vyvod. Samym smelym znakomo somnenie v pravote
svoej mysli, kogda  ona  posyagaet  vzorvat'  starye  predstavleniya.  I  ne
vsyakomu dano eto preodolet'. Plank, vydvinuv ideyu kvantov,  ne  ocenil  ee
posledstvij. Rentgen  ne  prinyal  predstavlenij  ob  elektrone,  hotya  oni
vytekali iz  ego  opytov.  Veliko  chislo  lyudej,  kotorye,  podnyavshis'  na
vershiny, ne smogli razglyadet' novyh detalej, potomu chto ih  vid  pokazalsya
chereschur neveroyatnym.
   Dlya  Polynova  ne  byl  tajnoj  psihologicheskij   mehanizm   vnutrennih
tormozov, vklyuchayushchihsya gorazdo chashche, chem prinyato dumat'. I on  ne  osuzhdal
teh, v kom oni srabatyvali. No sam byl uveren, chto dovodis' emu  okazat'sya
na ih meste, uzh s nim by etogo ne sluchilos'! On by poveril sebe.
   Tem neozhidannej bylo otkrytie, eto sovsem  ne  tak!  Tol'ko  teper'  on
ponyal, kak trudno poverit' v to, vo chto nikto ne verit i verit' ne  mozhet,
ibo nikto eshche ne proshel tvoim putem. Dlya  cheloveka  odinochestvo  nastol'ko
nevynosimo, chto dazhe v myslyah on stremitsya byt' so vsemi, byt' kak vse.
   No  Polynov  ponimal,  chto  pravo  na  ostorozhnost',  na   mnogokratnoe
obdumyvanie i proverku svoih myslej imeet tot, kto uveren v svoem  zavtra.
I chto, sledovatel'no, on takogo prava ne imeet.
   So vzdohom sozhaleniya on vytashchil meafon.
   - Pust' luchshe ya budu vyglyadet' samouverennym idiotom, chem...
   Zapisyvayushchij kristallik  meafona  nalilsya  sinim  svetom,  odobritel'no
morgnul Polynovu, kak by podstegivaya ego reshimost'.
   Polynov zagovoril, chut' shevelya gubami, chtoby ne razbudit' Baade.
   - Slushajte poslednee, chto ya mogu skazat', - prosheptal  on  tradicionnuyu
frazu issledovatelej kosmosa. Ee proiznosili, kogda ne bylo uverennosti  v
tom, chto skazannoe udastsya kogda-nibud' povtorit'.
   - V svoe vremya dumali, chto mir vezde i vsyudu  principial'no  tozhdestven
tomu, chto okruzhaet nas. I chto ego poznanie neposredstvenno dostupno  nashim
organam chuvstv, Zatem my pronikli v mikromir. Vyyasnilos'; nashim  privychnym
predstavleniyam tam delat' nechego. Vzglyad bessilen  tam  chto-libo  uvidet',
sluh - uslyshat', a voobrazhenie - predstavit'.
   S pomoshch'yu sverhslozhnyh priborov, matematicheskih abstrakcij i "bezumnyh"
idej chelovek ponyal zakony etogo mira, i vse zhe on do sih  por  chuzhd  nashim
emociyam, ibo emu net  sootvetstviya  v  duhovnoj  prirode  cheloveka.  Mozhno
skazat' "ugryumaya skala", no  bessmyslicej  prozvuchala  by  fraza  "ugryumyj
mezon".
   Odnako my po-prezhnemu prebyvali v uverennosti, chto uzh v  makro-to  mire
nichego podobnogo  ne  sluchitsya.  CHto  na  lyuboj  planete  nashe  "ya"  budet
sootvetstvovat' tomu novomu, s chem my stolknemsya.
   Oshibka. Stroj nashih myslej i chuvstv, nasha duhovnaya  sushchnost'  porozhdeny
Zemlej. Ee zakatami, travami, svetom ee dnya, temnotoj  ee  nochi.  Ibo  vse
organy chuvstv - a vne ih net obshcheniya s mirom -  ideal'no  prisposobleny  k
zemnym  usloviyam.  Vprochem,  ideal'no  li?  Zrenie  i  na  Zemle   neredko
obmanyvaet nas - v sumerkah, pri vstreche s mirazhami.  Ono,  kak  i  drugie
organy chuvstv, ne ideal'no sootvetstvuet dazhe zemnym usloviyam.  Tem  menee
dolzhny  my  ozhidat',  chto  oni  budut  sootvetstvovat'  kachestvenno   inoj
obstanovke.
   Tak ono i est'. Osyazanie, obonyanie, sluh srazu perestali  sluzhit'  nam,
edva my vyshli v kosmos. Nastol'ko, chto funkciya razvedchikov s uspehom  byla
peredana avtomatam! Ibo nel'zya osyazat' vakuum, nevozmozhno slushat' pustotu.
   No my ne oshchutili bol'shoj poteri, potomu chto zrenie  prodolzhalo  sluzhit'
nam, a ono daet l'vinuyu dolyu informacii. Pravda, nam prishlos' pribegnut' k
svetofil'tram...
   My  idem  vse  dal'she  i  dal'she  po  puti   vynuzhdennogo   otkaza   ot
neposredstvennogo vospriyatiya makromira.
   Kakie posledstviya budet eto imet' dlya cheloveka i  chelovechestva,  sudit'
ne berus'. No chto oni budut znachitel'nymi,  somneniya  net.  Ibo  izmenenie
obstanovki menyaet  samogo  cheloveka.  Zemnoe  chelovecheskoe  "ya"  ne  mozhet
ostat'sya prezhnim, kogda nastupit vremya rasseleniya na drugie  planety.  |to
proizojdet ne skoro, no ob etom nado dumat' sejchas.
   Itak,  v  makromire  tozhe  namechaetsya  bar'er,   preodolenie   kotorogo
potrebuet otkaza ot  mnogih  privychnyh  storon  nashego  duhovnogo  mira  i
priobreteniya novyh, esli my hotim sohranit' svoe "ya" cel'nym.
   Gde prolegaet etot bar'er? YA ubezhden, chto my  uzhe  vstretilis'  s  nim.
Merkurij - ta stupen' nashego dvizheniya,  na  kotoroj  nam  otkazalo  uzhe  i
zrenie. My vidim zdes' ne to, chto est' na  samom  dele,  ibo  nashe  zrenie
reshitel'no ne prisposobleno k merkurianskim  usloviyam.  Uchastnikam  vtoroj
ekspedicii pridetsya smotret' - da,  da,  prosto  smotret'!  -  na  pejzazhi
Merkuriya cherez prizmu kakogo-nibud' hitroumnogo pribora.  Inache  ih  budut
podzhidat' te zhe lovushki, chto i nas.
   No dazhe obyknovennoe okonnoe steklo vliyaet na nash emocional'nyj kontakt
s  vneshnim  mirom.  A  uzh  polnyj  otkaz  ot  neposredstvennoj   svyazi   s
okruzhayushchim...
   Opasno li eto? Ne dumayu. Ob容ktivno process napravlen na  obogashchenie  i
rasshirenie chelovecheskogo "ya". Kogda-to duhovnyj mir cheloveka ne vklyuchal  v
sebya nichego, krome Zemli. So vremenem  Zemlya  stanet  lish'  chast'yu  nashego
"ya"... No vryad li eto rasshirenie i obogashchenie budet idti gladko,  ibo  ono
svyazano s lomkoj mnogih osnov. Zadacha moej nauki - psihologii -  i  mnogih
drugih oblegchit' perehod nashego "ya" k novomu kachestvu.
   Vozmozhno, ya v chem-to oshibayus'.  Vozmozhno.  No  luchshe  oshibayas'  glyadet'
vpered, chem ne oshibayas' stoyat' na meste, robko potupiv vzglyad.
   YA konchil".
   Polynov posmotrel  na  krohotnyj,  pul'siruyushchij  v  takt  ego  dyhaniyu,
kristall. Sinij, kak nebo Zemli, kristall, navechno vobravshij  v  sebya  ego
mysli.
   Vokrug plyla chuzhaya noch', otschityvaya dlya lyudej,  byt'  mozhet,  poslednie
chasy. No odin iz nih bezmyatezhno  spal,  slovno  doma,  a  drugoj  dumal  o
budushchem. A gde-to daleko tretij gotovilsya prijti k nim na pomoshch'.  I,  kak
eto ni stranno, kak eto ni protivorechivo, Polynov chuvstvoval sebya spokojno
i schastlivo. Segodnya on sdelal bol'she, chem za vsyu svoyu zhizn'.

Last-modified: Thu, 14 Sep 2000 18:21:04 GMT

Ocenite etot tekst: