Vil'yam SHekspir. Korol' Lir (perevod SHCHepkinoj-Kupernik)
----------------------------------------------------------------------------
BBK 84.4 Angl.
SH41
Perevod T.L. SHCHepkinoj-Kupernik
Vil'yam SHekspir. Tragedii
SPb., "Lenizdat", 1993
OCR Bychkov M.N. mailto:bmn@lib.ru
----------------------------------------------------------------------------
Lip, korol' Britanii.
Korol' Francuzskij.
Gercog Burgundskij.
Gercog Kopnuol'skij (Kornuol).
Gercog Al'banskij (Al'bani).
Graf Kent.
Graf Gloster.
|dgar, syn Glostera.
|dmund, pobochnyj syn Glostera.
Kupan, pridvornyj.
Starik, arendator u Glostera.
Lekar'.
SHut.
Osval'd, dvoreckij Goneril'i.
Oficer pod nachal'stvom |dmunda.
Dvoryanin iz svity Kordelii.
Gerol'd.
Slugi Kornuola.
Goneril'ya |
Pegana } docheri Lira.
Kordeliya |
Rycari iz svity Lira, voenachal'niki, goncy, voiny, pridvornye i slugi.
Mesto dejstviya: Britaniya.
Tronnyj zal vo dvorce korolya Lira.
Vhodyat Kent, Gloster i |dmund.
Kent
Mne kazalos', chto korol' bol'she blagovolit k gercogu Al'banskomu, chem k
Kornuol'skomu.
Gloster
Tak nam vsem, kazalos'. No teper', pri razdele korolevstva,
polozhitel'no nel'zya zaklyuchit', kotorogo iz gercogov on bol'she cenit;
ravnovesie tak soblyudeno, chto ni odin iz nih ne mog by vybrat' luchshej chasti.
Kent
|to vash syn, milord?
Gloster
YA vzyal na sebya ego vospitanie, ser. Mne tak chasto prihodilos' krasnet',
govorya ob etom, chto teper' ya uzhe zakalilsya.
Kent
YA vas ne ponimayu.
Gloster
Zato ego mat' ochen' horosho ponimala* menya; iz-za etogo u nee okruglilsya
zhivot, i ona ran'she poluchila syna v kolybel', chem muzha v postel'. CHuete
zdes' greh?
Kent
YA ne zhaleyu, chto on byl sovershen, raz on dal takoj prekrasnyj plod.
Gloster
No u menya est' eshche syn, na god starshe etogo, vpolne zakonnyj, chto ne
delaet ego dorozhe v moih glazah. Hot' etot plut yavilsya na svet nemnogo
derzko i prezhde, chem za nim poslali, no mat' ego byla prekrasna. Izgotovlyali
my ego s bol'shim udovol'stviem, i ya obyazan priznat' etogo shel'meca synom. -
Ty znaesh', kto etot blagorodnyj vel'mozha, |dmund?
|dmund
Net, milord.
Gloster
|to - lord Kent: zapomni ego kak moego pochitaemogo druga.
|dmund
YA k uslugam vashej svetlosti.
Kent
YA uveren, chto polyublyu vas, i hotel by uznat' vas pokoroche.
|dmund
Ser, ya postarayus' zasluzhit' eto.
Gloster
On byl v otsutstvii devyat' let i skoro opyat' uedet. - Korol' idet syuda.
Fanfary.
Vhodyat Lir, Kornuol, Al'bani, Goneril'ya, Regana,
Kordeliya i svita.
Lir
Korol' Francuzskij i Burgundskij gercog
Puskaj pozhaluyut. - Vvedi ih, Gloster.
Gloster
Da, gosudar'.
Uhodyat Gloster i |dmund.
Lip
Mezh tem my davnij zamysel otkroem. -
Podat' mne kartu! - Znajte: razdelili
My na tri chasti korolevstvo nashe,
Reshivshi tverdo sbrosit' s dryahlyh plech
Vsyu tyazhest' gosudarstvennyh zabot,
Otdav ih yunym silam, chtob bez noshi
Plestis' nam k smerti. Al'bani, nash syn,
I ty, Kornuol, nas lyubyashchij ne men'she, -
My obnarodovat' sejchas zhelaem,
CHto docheryam daem, v preduprezhden'e
Razdorov v budushchem. Dva gosudarya,
Francuzskij i Burgundskij, dobivayas'
U nashej mladshej docheri lyubvi,
Zdes', pri dvore, vlyublennye, gostyat
I zhdut otveta. - Docheri moi,
Skazhite, - raz my otdaem vam vlast',
I zemli, i pravlen'e gosudarstvom, -
Kotoraya iz treh nas bol'she lyubit?
Togda shchedree nagradim my tu,
CH'i kachestva prirodnye zaslugoj
Vozvysyatsya, sil'nee. - Goneril'ya,
Ty starshaya - rech' za toboj.
Goneril'ya
Otec!
Lyublyu vas bol'she, chem slovami skazhesh';
Prevyshe zren'ya, vozduha, svobody,
Vsego, chto cenno, redkostno, prekrasno,
Kak zhizn', zdorov'e, krasota i chest',
Kak tol'ko mozhet doch' lyubit' otca;
Lyubov'yu, pri kotoroj rech' smolkaet.
Prevyshe etogo ya vas lyublyu.
Kordeliya
(v storonu)
CHto zh ya skazhu? Dolzhna, lyubya, molchat'.
Lir
(Goneril'e)
Ves' etot kraj, ot toj granicy k etoj,
S tenistymi lesami i polyami,
Kraj polnovodnyh rek, lugov roskoshnyh
Tebe otdam i tvoemu potomstvu
Na veki vechnye. - CHto zh skazhet nam
Vtoraya doch', lyubeznaya Regana?
Regana
Iz odnogo metalla ya s sestroyu,
Odnoj ceny. YA chuvstvuyu vsem serdcem -
Ona moyu lyubov' vam opisala.
No ya k ee slovam eshche pribavlyu:
Protivny mne vse radosti inye,
Kakie est' v bogatom mire chuvstv;
Odno blazhenstvo dlya menya - v lyubvi
K vam, gosudar'!
Kordeliya
(v storonu)
O bednaya Kordeliya!
No net, ya ne bedna: moya lyubov'
Sil'nee slov moih.
Lir
(Regane)
Tebe s potomstvom navsegda v nasled'e
Daem my etu tret' strany, prostranstvom,
I cennost'yu, i krasotoj ne men'she,
CHem Goneril'i chast'.
(Kordelii)
Ty zh, nasha radost' -
Poslednyaya, ne men'shaya, - ch'e serdce -
Predmet lyubvi i spora loz francuzskih
I moloka burgundskogo, chto skazhesh',
CHtob dolej prevzojti sester? CHto skazhesh'?
Kopdeliya
Nichego, gosudar'.
Lir
Nichego?
Kordeliya
Nichego.
Lir
Iz nichego ne vyjdet nichego.
Podumaj i skazhi.
Kordeliya
Uvy, ne v silah
V usta vlozhit' ya serdce... YA lyublyu vas,
Kak dolg velit, - ne bol'she i ne men'she.
Lir
Kak! Kak, Kordeliya! Isprav' otvet svoj,
Sud'by svoej ne porti.
Kordeliya
Gosudar',
Vy dali zhizn' mne, vy menya pitali,
Menya lyubili; ya za vse, kak dolzhno,
Vam povinuyus', vas lyublyu i chtu.
Zachem zhe sestry vyhodili zamuzh,
Kol' govoryat, chto lyubyat tol'ko vas?
Ved' esli vyjdu zamuzh ya, - suprugu
Otdam ya chast' lyubvi, zabot i dolga;
Naverno, zamuzh ne pojdu, kak sestry, -
CHtob tol'ko vas lyubit'.
Lir
I eto ty ot serdca govorish'?
Kordeliya
Da, gosudar'.
Lir
Tak moloda - i tak cherstva dushoj!
Kordeliya
Tak moloda - i tak pravdiva serdcem.
Lir
Pust' tak; chto zh, bud' tebe pridanym pravda.
A ya klyanus' svyashchennym svetom solnca,
Klyanus' Gekaty tajnami i noch'yu,
Klyanus' vliyaniem svetil nebesnyh,
CHto pravyat nashej zhizniyu i smert'yu:
Ot vseh zabot otcovskih otrekayus',
Ot vsyakogo rodstva i krovnoj svyazi;
Otnyne ty lyubvi moej i mne
CHuzhda, chuzhda naveki! Dikij skif
Il' tot, kto sobstvennyh detej s®edaet,
CHtob golod utolit', mne tak zhe budet
Priyaten, mil i blizok, kak i ty,
Kogda-to doch' moya.
Kent
Moj gosudar'!
Lir
Ni slova, Kent,
Ujdi, ne stanovis' mezhdu drakonom
I yarost'yu ego. Ee lyubil ya
Vseh bol'she, dumal otdyh svoj doverit'
Ee zabote nezhnoj. Proch', ischezni!
Klyanus' pokoem, chto najdu v mogile,
YA serdce otryvayu ot nee!
Pozvat' Francuza! Kto tut vozrazhaet?
Pozvat' Burgundca! - Al'bani i Kornuol,
K svoim chastyam pribav'te tret'yu dolyu,
A ej bud' muzhem to vysokomer'e,
Kotoroe ona zovet svoim
CHistoserdech'em. Vam peredayu
Vsyu vlast', vse privilegii moi
I vse prava, prisushchie monarhu.
Sto rycarej sebe ostavlyu svitoj
I s nimi budu zhit' poocheredno
Po mesyacu u vas. YA uderzhu
Lish' korolevskij titul i pochet,
Dohody zh vse, pravlenie i vlast' -
Vam, synov'yam moim; a v podtverzhden'e
Venec moj razdelite.
(Otdaet im venec.)
Kent
Lir velikij,
V kotorom chtil vsegda ya korolya,
Lyubil otca i slushalsya vladyku,
CH'e imya pominal vsegda v molitvah...
Lir
Natyanut luk, tak beregis' strely!
Kent
Spuskaj zhe tetivu, pronzi mne serdce
Svoej streloj! Kent budet derzkim, esli
Bezumen Lir. CHto hochesh' delat', starec?
Ty dumaesh', chto dolg umolknet v strahe,
Kol' vlast' poslushna lesti? Pravda - dolg nash,
Kogda velichie vpadaet v bred.
Odumajsya! Prestol svoj sohrani
I yarost' ukroti. Ruchayus' zhizn'yu,
Doch' mladshaya tebya ne men'she lyubit;
Ne tam pusty serdca, gde rech' tiha:
SHumit lish' tot, gde pustota vnutri.
Lir
Kent, zamolchi, kol' zhizn'yu dorozhish'!
Kent
YA zhizn' svoyu vsegda schital zalogom,
Kotoryj ya gotov byl ezhechasno
Otdat' tvoim vragam; ya ne boyus'
Ee utratit', chtob spasti tebya.
Lir
Proch' s glaz moih!
Kent
Smotri yasnee, Lir!
Daj mne tvoim ostat'sya vernym okom.
Lir
Klyanus' ya Apollonom...
Kent
Apollonom
Klyanus' i ya, korol' moj: ty naprasno
Zovesh' svoih bogov!
Lir
O rab nevernyj!
(Hvataetsya za mech.)
Al'bani i Kornuol
Ostanovites', gosudar'!
Kent
Razi!
Ubej vracha, a platu peredaj
Nedugu zlomu! Otmeni reshen'e;
Ne to, poka v grudi dyhan'e, budu
Tverdit': ty sdelal hudo!
Lir
Vnimaj, kramol'nik. Dolg tvoj - mne vnimat'!
Ty nas sklonyal narushit' nash obet, -
CHemu primera ne bylo, - i gordo
Vstal mezh resheniem i vlast'yu nashej,
CHego nash san i nrav ne perenosyat.
YA zdes' korol'. Tak vot tvoya nagrada:
Pyat' dnej tebe daem, chtob prigotovit'
Sebya k zashchite ot zemnyh nevzgod,
CHtob na shestoj spinoyu nenavistnoj
K vladeniyam moim ty obernulsya,
I esli na desyatyj den' najdut
Zdes' v korolevstve sled tvoej nogi -
V tot mig umresh'. Stupaj! Klyanus' bogami,
Reshen'e neizmenno!
Kent
Proshchaj, korol'; raz ty takov, o Lir,
Izgnan'e - zdes', a tam - svobodnyj mir.
(Kordelii.)
Tebya zh hranyat pust' bogi ot durnogo!
Tvoya pravdiva mysl' i verno slovo.
(Regane i Goneril'e.)
Pust' pyshnost' rechi podtverditsya vami,
CHtob procveli slova lyubvi - delami.
(Gercogam i pridvornym.)
Proshchajte vse; zhizn' staruyu svoyu
Vash Kent i v novom povedet krayu!
(Uhodit.)
Fanfary.
Vhodyat Gloster, korol' Francuzskij, gercog
Burgundskij i svita.
Gloster
Korol' i gercog zdes', moj gosudar'.
Lir
Burgundskij gercog,
K vam obrashchayus' prezhde. S korolem
Vy sporili za nashu doch' men'shuyu.
Kakoe zhe pridanoe vam nuzhno,
CHtob vy ne otkazalis'?
Gercog Burgundskij
Gosudar',
Ne bol'she, chem obeshchano; a men'she
Vy ne dadite!
Lip
Blagorodnyj gercog,
Ee my ran'she dorogo cenili;
Teper' cena upala. Vot ona:
Kol' chto-nibud' v sozdan'e licemernom
Il' vse - s pribavkoj gneva moego,
I tol'ko - vam po vkusu, - vot ona,
Vsya vasha.
Gercog Burgundskij
YA ne znayu, chto otvetit'.
Lir
Hotite vy porochnuyu i vsem
Nemiluyu, navlekshuyu nash gnev,
S pridanym iz otcovskogo proklyat'ya,
Otvergnutuyu nami navsegda, -
Vzyat' il' ostavit'?
Gercog Burgundskij
Gosudar', prostite:
Ne truden vybor pri takih uslov'yah.
Lir
Ostav'te zhe ee. Klyanus' tvorcom,
YA vam ee bogatstva perechislil.
(Korolyu Francuzskomu.)
Vam, gosudar', za druzhbu ne vozdam
Soyuzom s toj, kogo ya nenavizhu.
Lyubite zhe kogo-nibud' dostojnej,
CHem eta tvar'. Ee sama priroda
Priznat' styditsya!
Korol' Francuzskij
Kak mne stranno slyshat'!
Do sej pory lyubimejshaya doch',
Predmet pohval i starosti uteha,
Vseh blizhe, vseh dorozhe, - v mig odin
Mogla svershit' chudovishchnyj prostupok,
Porvavshij vsyu lyubov'? Ee vina
Dolzhna byt' besprimernoj i uzhasnoj,
Raz ta lyubov', chto vy pitali k nej,
Ischezla tak vnezapno. No poverit'
V ee vinu zastavit razve chudo
Rassudok moj!
Kordeliya
No, gosudar', molyu vas,
Raz eto vse sluchilos' ottogo,
CHto ne dano mne l'stivoe iskusstvo
Rechej neiskrennih, chto ya privykla
Vyskazyvat' lish' to, chto ya mogla by
Delami podtverdit', - skazhite vsem,
CHto ne porok, ubijstvo ili nizost',
Nechistyj greh ili beschestnyj shag
Menya lishili milosti otcovskoj,
No nedostatok (v nem - moe bogatstvo)
Prosyashchih vzglyadov, l'stivyh slov. YA rada
Ih ne imet', hotya za to lishayus'
Lyubvi otca.
Lir
O, luchshe b ne rodit'sya
Tebe na svet, chem mne mne ugodit'!
Korol' Francuzskij
I tol'ko-to? Prirodnoe smushchen'e,
CHto vyskazat' ne smeet inogda
Namerenij svoih? - Burgundskij gercog,
CHto skazhete princesse vy? Lyubov'
Ne est' lyubov', kol' v nej preobladaet
Raschet. Hotite v zheny vzyat' ee?
Ona sama bogatstvo.
Gercog Burgundskij
(Liru)
Gosudar',
Otdajte lish' obeshchannuyu chast', -
Kordeliya burgundskoj gercoginej
Sejchas zhe stanet.
Lir
Net! Nichego! YA klyatvu dal - ya tverd.
Gercog Burgundskij
(Kordelii)
Togda - zhaleyu; no s otcom poteryan
I muzh dlya vas.
Kordeliya
Mne muzh takoj ne nuzhen!
Raz vsya ego lyubov' - odin raschet,
YA - ne zhena emu.
Korol' Francuzskij
Prekrasnaya, ty v nishchete bogata,
Pokinutaya - vdvoe doroga,
V nemilosti - eshche milee stala.
Beru tebya so vsem, chto ty imeesh';
Beru zakonno broshennoe vsemi. -
Kak stranno, bogi! - Obshchee prezren'e
Usililo lyubvi moej goren'e.
(Liru.)
Ty nishchej brosil doch' na milost' mne;
Vo Francii, v prekrasnoj storone,
Ona moeyu stanet korolevoj;
Ne razluchus' s bescennejsheyu devoj;
Vsem gercogam Burgundii tumannoj
Ne otkupit' teper' moej zhelannoj. -
Skazhi "prosti" nedobrym ih serdcam;
Zdes' poteryav, najdesh' nagradu tam.
Lir
Beri ee, ona - tvoya. U nas
Net docheri takoj; v poslednij raz
Ee my vidim. V put' bez promedlen'ya,
Bez milosti i bez blagosloven'ya! -
Pojdemte, gercog.
Fanfary.
Uhodyat Lir, gercog Burgundskij, Kornuol,
Al'bani, Gloster i svita.
Korol' Francuzskij
S sestrami prostis'.
Kordeliya
Sokrovishcha otca, vas pokidaet
Kordeliya v slezah. YA znayu, kto vy...
No, kak sestra, vse vashi nedostatki
Ne stanu nazyvat'. Otca lyubite.
Ego vveryayu vashim mnogoslovnym
Serdcam. Uvy! Bud' ya emu mila,
Emu by luchshij ya priyut nashla.
Proshchajte, sestry.
Regana
Proshu nas ne uchit'!
Goneril'ya
Sama starajsya
Suprugu ugodit', chto vzyal tebya
Iz milosti! Narushiv poslushan'e,
Ty zasluzhila vse svoi stradan'ya.
Kordeliya
No zlye kozni vremya obnaruzhit,
I tajnyj umysel pozor zasluzhit.
ZHelayu schast'ya!
Korol' Francuzskij
Milaya, idem!
Uhodyat Korol' Francuzskij i Kordeliya.
Goneril'ya
Sestra, mne ochen' nuzhno pogovorit' s toboj o tom, chto blizko kasaetsya
nas obeih. Otec, kazhetsya, reshil uehat' segodnya zhe vecherom?
Regana
Da, s vami, a sleduyushchij mesyac on provedet u nas.
Goneril'ya
Ty vidish', kak v starosti on stal peremenchiv. My sejchas mogli ubedit'sya
v etom. On vsegda lyubil sestru bol'she, chem nas; i mozhno udivlyat'sya tomu, kak
neobdumanno on sejchas otreksya ot nee.
Pegana
|to uzh bolezn' ego vozrasta. Da on i vsegda ploho znal samogo sebya.
Goneril'ya
Dazhe v luchshie gody svoej zhizni on byl chereschur vspyl'chiv, a teper' my
dolzhny budem stradat' ne tol'ko ot ukorenivshihsya v nem durnyh privychek, no i
ot vsyakih vzdornyh prichud, porozhdaemyh razdrazhitel'noj starost'yu.
Pegana
Da, nam pridetsya na sebe ispytat' pripadki ego samodurstva, vrode togo,
kak on izgnal Kenta.
Goneril'ya
Ili vrode togo, kak on poproshchalsya s Francuzskim korolem. Davaj budem
dejstvovat' soobshcha: esli pri takom sostoyanii on eshche sohranit vlast', to ego
otrechenie dostavit nam tol'ko nepriyatnosti.
Pegana
My eto horoshen'ko obdumaem.
Goneril'ya
Nado chto-nibud' predprinyat', poka eshche ne pozdno.
Uhodyat.
Zal v zamke grafa Glostera.
Vhodit |dmund s pis'mom v rukah.
|dmund
Priroda, ty moj bog. Tvoim zakonam
Podvlasten ya. K chemu mne podchinyat'sya
Proklyatiyu privychki, pozvolyat'
Obychayu tak unizhat' menya
Za to, chto ya rodilsya pozzhe brata
Na god il' dva? CHto znachit - nezakonnyj?
I pochemu ya nizok, esli tak zhe
YA silen telom, blagoroden duhom
I tak zhe stroen, kak lyuboj, rozhdennyj
Suprugoyu pochtennoj? Pochemu
Klejmyat nas klichkoj: "nezakonnyj", "nizkij"?
My - "nezakonnye"! My - "nizki, nizki"!
No nam v otradnom grabezhe prirody
Daetsya bol'she sil i pylkoj moshchi,
CHem na dokuchnoj, zaspannoj posteli
Potratitsya na polchishche glupcov,
Zachatyh v polusne! - |dgar zakonnyj,
YA dolzhen zemli poluchit' tvoi;
Otcu ne men'she dorog nezakonnyj
CHem ty, zakonnyj. Kak zvuchit: "zakonnyj"!
Nu, moj zakonnyj brat, udajsya tol'ko
Mne vydumka s pis'mom, - |dmund prezrennyj
Zakonnym stanet. YA rastu, ya krepnu.
Na pomoshch' nezakonnym, bogi!
Vhodit Gloster.
Gloster
Tak izgnan Kent! Korol' Francuzskij v gneve
Pokinul nas. A Lir uehal v noch',
Otrekshis' ot prestola, otkazavshis'
Ot prav svoih... I eto tak vnezapno...
A vot i ty, |dmund! Kakie vesti?
|dmund
Net nikakih, milord.
(Pryachet pis'mo.)
Gloster
Pochemu ty tak staratel'no pryachesh' eto pis'mo?
|dmund
YA ne slyhal nichego novogo, milord.
Gloster
CHto za bumagu ty chital?
|dmund
YA nichego ne chital, milord.
Gloster
Nichego! Pochemu zhe ty tak bystro spryatal eto v karman? Raz tam ne bylo
nichego, to nechego bylo eto tak speshit' pryatat'. Daj syuda... nu!.. Esli tam
net nichego, ochki mne ne ponadobyatsya.
|dmund
Umolyayu vas, ser, prostite menya. |to pis'mo ot brata, ya eshche ne dochital
ego, no, beglo prosmotrev, ya nahozhu, chto vam ego ne sleduet chitat'.
Gloster
Dajte mne pis'mo, ser.
|dmund
Dam li ya vam ego ili ne dam - ya vse ravno oskorblyu vas. Ego soderzhanie,
naskol'ko ya ponimayu, zasluzhivaet poricaniya.
Gloster
Pokazhi, pokazhi!
|dmund
YA nadeyus', - v opravdan'e brata, - chto on napisal eto tol'ko s cel'yu
ispytat' moyu dobrodetel'.
Gloster
(chitaet)
"...Takie ponyatiya i takoe uvazhenie k starosti tol'ko otravlyayut nam
zhizn' v nashi luchshie gody, lishaya nas vozmozhnosti pol'zovat'sya nashim
bogatstvom do teh por, poka starost' ne pomeshaet nam naslazhdat'sya im. YA
nachinayu oshchushchat' bescel'nost' i glupost' etoj gnetushchej tiranii starosti,
vlastvuyushchej nad nami ne potomu, chto ona mogushchestvenna, a potomu, chto ee
terpyat. Prihodi ko mne, chtoby ob etom pogovorit' podrobno. Esli by nash otec
mog zasnut' i ne prosypat'sya, poka ya ne razbuzhu ego, tebe dostalas' by
polovina ego dohodov, i ty byl by na vsyu zhizn' lyubimym bratom |dgara".
Gm... Zagovor!.. "Ne prosypat'sya, poka ya ne razbuzhu ego... tebe
dostalas' by polovina ego dohodov..." Moj syn |dgar! Neuzheli ego ruka mogla
napisat' eto? Ego serdce i um - zadumat' eto? Kogda ty poluchil eto pis'mo?
Kto tebe ego prines?
|dmund
Ego nikto ne prinosil, milord, v tom-to i shtuka. Ono bylo brosheno v
okno moej komnaty.
Gloster
I ty uznal ruku svoego brata?
|dmund
Esli by eto pis'mo soderzhalo chto-nibud' horoshee, ya poklyalsya by, chto eto
ego ruka; no v dannom sluchae ya hotel by dumat', chto eto ne tak.
Gloster
|to ego ruka.
|dmund
Da, eto ego ruka, milord, no ya hochu nadeyat'sya, chto serdce ego ne bylo v
soglasii s rukoj.
Gloster
On nikogda ran'she ne zagovarival s toboj ob etom?
|dmund
Nikogda, milord; no ya chasto slyshal ot nego takoe mnenie, chto kogda syn
dostig zrelogo vozrasta, a otec sostarilsya, to otec dolzhen perejti pod opeku
svoego syna, a syn - rasporyazhat'sya vsemi dohodami.
Gloster
Ah negodyaj, negodyaj! V pis'me ta zhe mysl'. Merzkij negodyaj!
Izvrashchennyj, otvratitel'nyj negodyaj! Zver'! Huzhe zverya! Stupaj, razyshchi ego.
YA zaklyuchu ego pod strazhu. Otvratitel'nyj negodyaj! Gde on?
|dmund
Ne znayu navernoe, milord. Esli vy sderzhite vashe negodovanie protiv
brata, poka ne razuznaete v tochnosti ob ego namereniyah, vy izberete
pravil'nyj put'; esli zhe vy srazu primete surovye mery, proyaviv, byt' mozhet,
k nemu nespravedlivost', eto prineset ushcherb vashej sobstvennoj chesti i
okonchatel'no ub'et ego synovnee povinovenie. YA gotov poruchit'sya svoej
zhizn'yu, chto on napisal eto, zhelaya tol'ko proverit' moyu predannost' vashej
svetlosti, bez vsyakogo durnogo umysla.
Gloster
Ty tak dumaesh'?
|dmund
Esli vasha svetlost' sochtet eto udobnym, ya ustroyu: tak, chtoby vy mogli
slyshat' nashu besedu i udostoverit'sya sobstvennymi ushami vo vsem - ne
otkladyvaya, segodnya zhe vecherom.
Gloster
On ne mozhet byt' takim chudovishchem, chtoby...
|dmund
Konechno net.
Gloster
Protiv otca, kotoryj tak nezhno i iskrenno lyubit ego! Klyanus' nebom i
zemlej! |dmund, najdi ego; vyvedaj ego mysli; dejstvuj tak, kak tebe
podskazhet tvoj um. YA gotov otdat' vse na svete, chtoby tol'ko uznat'
nastoyashchuyu pravdu.
|dmund
YA razyshchu ego nemedlenno, ser, i prilozhu vse staraniya, a potom dolozhu
vam obo vsem.
Gloster
|ti nedavnie zatmeniya, solnechnoe i lunnoe, ne predveshchayut nam nichego
dobrogo. Hotya issledovateli prirody i ob®yasnyayut ih raznymi sposobami, vse zhe
priroda tyazhko stradaet ot ih posledstvij: lyubov' ohladevaet, druzhba gibnet,
brat'ya vosstayut odin na drugogo, v gorodah, v derevnyah - razdory, vo dvorcah
- izmeny, i uzy rastorgayutsya mezhdu det'mi i roditelyami. Na moem negodnom
syne ispolnyaetsya predskazanie: syn vosstaet na otca; korol' narushaet zakony
prirody; otec vosstaet na svoego rebenka. Horoshie vremena proshli; vsyakie
mahinacii, lukavstvo, izmena, gubitel'nye nesoglasiya budut nas teper'
terzat' do samoj mogily. Najdi etogo zlodeya, |dmund; ty ob etom ne
pozhaleesh'. Bud' osmotritelen. - A blagorodnyj, vernyj Kent - v izgnanii! Vsya
vina ego - v chestnosti. Kak vse eto stranno! (Uhodit.)
|dmund
Vot izumitel'naya chelovecheskaya glupost'! Kak tol'ko schast'e ot nas
otvorachivaetsya, neredko po nashej zhe vine, my obvinyaem v svoih bedah solnce,
lunu i zvezdy, kak budto my stanovimsya zlodeyami - po neizbezhnosti, glupcami
- po nebesnomu veleniyu, plutami, vorami i moshennikami - ot vozdejstviya
nebesnyh sfer, p'yanicami, lgunami i prelyubodeyami - pod vliyaniem nebesnyh
svetil, i voobshche kak budto vsem, chto v nas est' gnusnogo, my obyazany
bozhestvennomu proizvoleniyu. Zamechatel'naya uvertka razvratnika - svalivat'
otvetstvennost' za svoi bludlivye naklonnosti na zvezdy. Otec moj soshelsya s
moej mater'yu pod sozvezdiem Drakona, a rodilsya ya pod sozvezdiem Bol'shoj
Medvedicy - i potomu mne sleduet byt' zhestokim i razvratnym! Vzdor! YA byl by
takim zhe, kakov ya est', hotya by nad moim nezakonnym rozhdeniem mercala samaya
devstvennaya zvezda na vsem nebosklone.
Vhodit |dgar.
A, vot i on, kak razvyazka v starinnoj komedii. Razygrayu rol'
melanholicheskogo negodyaya, vzdyhayushchego, kak sumasshedshij Tom iz Bedlama. - O,
eti zatmeniya prorochat nam razdory! Fa-sol'-lya-mi!
|dgar
Zdravstvuj, brat |dmund. O chem ty tak gluboko zadumalsya?
|dmund
YA vse dumayu, brat, o predskazanii, kotoroe nedavno prochel, naschet togo,
chto dolzhno posledovat' za etimi zatmeniyami.
|dgar
A tebya eto zanimaet?
|dmund
Uveryayu tebya, vse eti predskazaniya, k neschast'yu, sbyvayutsya: naprimer,
neestestvennost' otnoshenij mezhdu det'mi i roditelyami, smertnost',
dorogovizna, raz- ryv starinnoj druzhby, razdory v gosudarstve, ugrozy i
croklyatiya korolyam i dvoryanstvu, naprasnaya podozritel'nost', izgnanie druzej,
padenie discipliny v vojskah, narusheniya supruzheskih obetov i mnogoe
drugoe...
|dgar
S kakih eto por ty zapisalsya v astronomy?
|dmund
Nu, ladno. Kogda ty videlsya v poslednij raz s otcom?
|dgar
Vchera vecherom.
|dmund
Govoril ty s nim?
|dgar
Da, dobryh dva chasa.
|dmund
Vy rasstalis' po-horoshemu? Ty ne zametil v nem, po slovam ili po licu,
kakogo-nibud' neudovol'stviya?
|dgar
Ne zametil nichego.
|dmund
Pripomni, ne oskorbil li ty ego chem-nibud'. I, proshu tebya, pogodi
pokazyvat'sya emu na glaza, poka goryachnost' ego gneva ne ostynet nemnogo. V
nastoyashchuyu minutu yarost' tak bushuet v nem, chto on ne ostanovitsya pered
kakim-nibud' zhestokim postupkom.
|dgar
Kakoj-nibud' negodyaj nagovoril emu na menya!
|dmund
Boyus', chto tak. Proshu tebya, bud' ostorozhen, poka ego yarost' ne
smyagchitsya. Pojdem ko mne v komnatu; ya tam ustroyu tak, chto ty uslyshish', kak
on budet o tebe govorit'. Idi, pozhalujsta; vot tebe moj klyuch. A esli budesh'
vyhodit', voz'mi s soboj oruzhie.
|dgar
Oruzhie, brat?
|dmund
Brat, ya sovetuyu tebe dlya tvoej zhe pol'zy. Puskaj ya beschestnyj chelovek,
esli protiv tebya ne zamyslili durnogo. YA tebe tol'ko nameknul o tom, chto
slyshal i videl: vsej pravdy i vsego uzhasa ya ne otkryl tebe. Proshu, uhodi
otsyuda.
|dgar
No ya skoro uznayu ot tebya, v chem delo?
|dmund
Polozhis' na menya.
Uhodit |dgar.
Otec doverchiv, brat moj blagoroden;
Tak daleka ot zla ego natura,
CHto on v nego ne verit. Glupo chesten:
S nim spravlyus' ya legko. Tut delo yasno.
Pust' ne rozhden'e - um mne dast nasledstvo:
Dlya etoj celi horoshi vse sredstva.
Komnata vo dvorce gercoga Al'banskogo.
Vhodyat Goneril'ya i Osval'd, ee upravitel'.
Goneril'ya
Neuzheli otec pribil moego slugu za to, chto tot vybranil ego shuta?
Osval'd
Da, miledi.
Goneril'ya
Menya on muchit den' i noch'! Vsechasno
My terpim oskorblen'ya ot nego.
YA bol'she etogo snosit' ne stanu.
Bushuet svita; sam on nas ponosit
Za vsyakij vzdor. Vernetsya on s ohoty -
Ne stanu govorit' s nim. Ty skazhi,
CHto ya bol'na. Da s nim ne bud' usluzhliv,
Kak prezhde; ya za eto otvechayu.
Osval'd
Uzh edet on, miledi, slyshu ya.
Roga za scenoj.
Goneril'ya
I bud'te s nim nebrezhny, kak hotite, -
Ty i vsya chelyad'; pust' zametit eto.
A esli ne ponravitsya, pust' edet
K sestre. My s nej soglasny: ne pozvolim
Nad nami vlastvovat'. Starik lenivyj!
Sam otdal vlast' - i hochet vsem vladet'
Po-prezhnemu! No stariki - chto deti,
I strogost' vmesto laski im nuzhna:
Im tol'ko pol'zu prineset ona.
Prikaz moj pomni.
Osval'd
Slushayu, miledi.
Goneril'ya
I s svitoyu ego posushe bud'te;
CHem konchitsya, ne vazhno, Vsem skazhi!
YA sluchaya zhelayu - ne dozhdus' -
Dlya ob®yasnen'ya. Napishu sestre ya,
CHtob zaodno byla so mnoj. - Obedat'!..
Uhodyat.
Zal tam zhe.
Vhodit Kent, pereodetyj.
Kent
Kogda udastsya tak zhe izmenit'
Mne rech' i golos, bez truda dostignu
Toj dobroj celi, dlya kotoroj ya
I vneshnost' izmenil. - Nu, Kent-izgnannik!
Kol' sluzhbu ty najdesh' i osuzhdennyj,
To verno tvoj lyubimyj gospodin
Najdet tebya userdnym.
Roga za scenoj.
Vhodyat Lip, pycari i slugi.
Lir
CHtoby mne ne zhdat' ni minuty obeda! Podavat' skorej!
Uhodit Sluga.
CHto eto? Kto ty takoj?
Kent
CHelovek.
Lir
Kakovo tvoe zanyatie i chto tebe ot nas nado?
Kent
Moe zanyatie - byt' samim soboj; verno sluzhit' tomu, kto okazhet mne
doverie; lyubit' togo, kto chesten; vodit'sya s tem, kto mudr i malo govorit;
boyat'sya Strashnogo suda; srazhat'sya, kogda nado, i ne est' ryby*.
Lir
Kto zhe ty takoj?
Kent
YA - chestnejshij malyj i beden, kak korol'.
Lir
Esli ty tak zhe beden dlya poddannogo, kak on - dlya korolya, to ty i
vpravdu ne bogat. CHego zhe ty hochesh'?
Kent
Sluzhit'.
Lir
Komu zhe ty hotel by sluzhit'?
Kent
Vam.
Lir
A ty menya znaesh', priyatel'?
Kent
Ne znayu, no v lice vashem est' chto-to takoe, chto raspolagaet menya
nazvat' vas svoim gospodinom.
Lir
CHto zhe eto takoe?
Kent
Vlastnost'.
Lir
Kakuyu zhe sluzhbu ty mozhesh' nesti?
Kent
CHestno hranit' tajny, ezdit' verhom, begat', portit' svoim rasskazom
zatejlivye istorii i poprostu ispolnyat' nezatejlivye porucheniya. Vse, chto
umeyut delat' obyknovennye lyudi, - v moih silah, a luchshee vo mne - userdie.
Lir
Skol'ko tebe let?
Kent
YA ne tak molod, ser, chtoby vlyubit'sya v zhenshchinu za pesenku, i ne tak
star, chtoby uvlech'sya eyu bez vsyakih prichin: u menya za spinoj sorok vosem'
let.
Lir
Sleduj za mnoj. Ty budesh' mne sluzhit'; esli posle obeda ty ne stanesh'
mne men'she nravit'sya, ya s toboj ne skoro rasstanus'. - Obedat'! |j, obedat'!
Gde moj shut? Moj shut! Stupajte, pozovite moego shuta!
Uhodit odin iz slug.
Vhodit Osval'd.
|j, malyj, gde moya doch'?
Osval'd
S vashego pozvoleniya... (Uhodit.)
Lir
CHto on tam govorit? Vernut' etogo grubiyana!
Uhodit odin iz rycarej.
Gde zhe moj shut? |j! Zasnuli vse, chto li?
Vozvrashchaetsya Rycar'.
Nu chto zhe, gde etot ublyudok?
Rycar'
On govorit, gosudar', chto doch' vasha nezdorova.
Lir
Pochemu negodyaj ne vernulsya, kogda ya zval ego?
Rycar'
Gosudar', on mne samym grubym obrazom otvetil, chto ne zhelaet.
Lir
Ne zhelaet?
Rycar'
Gosudar', ya ne znayu, v chem delo, no mne sdaetsya, chto s vashim
velichestvom nachinayut obrashchat'sya bez toj pochtitel'noj predannosti, k kakoj vy
privykli. Ne tol'ko prisluga, no i sam gercog i doch' vasha daleko ne tak
vezhlivy, kak ran'she.
Lir
A! Ty tak dumaesh'?
Rycar'
Umolyayu prostit' menya, gosudar', esli ya oshibayus', no moj dolg ne
pozvolyaet mne molchat', kogda ya vizhu oskorblenie vashemu velichestvu.
Lir
Ty tol'ko podtverzhdaesh' to, chto mne samomu kazalos'. V poslednee vremya
ya zamechayu nekotoruyu neradivost'; no ya uprekal sebya za sobstvennuyu
podozritel'nost' i ne hotel verit' v zloj umysel. Nado budet obratit' na eto
osoboe vnimanie. Gde zhe moj shut? YA ne videl ego uzhe dva dnya.
Rycar'
S teh por kak molodaya princessa uehala vo Franciyu, shut ochen' zagrustil.
Lir
Ni slova ob etom. YA sam eto zametil. Stupaj i skazhi moej docheri, chto ya
hochu govorit' s nej.
Uhodit odin iz slug.
A ty pojdi pozovi moego shuta.
Uhodit drugoj Sluga.
Vhodit Osval'd.
Nu-ka, nu-ka, ser! Podojdite-ka syuda! Kto ya takoj, ser?
Osval'd
Otec miledi.
Lir
Otec miledi? Ah ty, merzavec milorda, podlyj pes, rab, ty, sobaka!
Osval'd
Nichego podobnogo, milord, izvinite.
Lir
Ty smeesh' mne v glaza glyadet', merzavec? (B'et ego.)
Osval'd
YA ne pozvolyu bit' sebya, milord!
Kent
A s nog sbit' pozvolish', negodyaj? (Sbivaet ego s nog.)
Lir
Spasibo, priyatel'; tvoya sluzhba mne po dushe.
Kent
Dovol'no, sudar', vstavajte. YA nauchu vas razlichat' lyudej. Proch', proch'!
Koli vam ohota opyat' izmerit' pol svoeyu dlinoyu, ostavajtes'. No luchshe
uhodite. Proch'! Ponyal? (Vytalkivaet Osval'da.) Tak!
Lir
Nu, moj dobryj sluga, blagodaryu tebya. Vot tebe za tvoyu sluzhbu. (Daet
Kentu deneg.)
Vhodit SHut.
SHut
Daj-ka ya ego tozhe najmu. Vot tebe moj durackij kolpak. (Daet Kentu svoj
kolpak.)
Lir
A, zdravstvuj, golubchik! Kak ty pozhivaesh'?
SHut
Priyatel', vzyal by ty moj durackij kolpak.
Kent
No pochemu, shut?
SHut
Pochemu? Da potomu, chto on idet za tem, kto v nemilosti. Esli ty ne
umeesh' razlichat', otkuda veter duet, tak skoro shvatish' prostudu. Beri, beri
moj kolpak! Podumaj, etot malyj prognal dvuh svoih docherej, a tret'yu
blagoslovil pomimo svoej voli. Esli ty hochesh' emu sluzhit', tebe nel'zya bez
durackogo kolpaka. - Nu chto, dyaden'ka! |h, bud' u menya dva kolpaka i dve
docheri!
Lir
Zachem tebe, druzhok?
SHut
Esli b ya im otdal vse moe dobro, ya by sebe ostavil durackie kolpaki.
Voz'mi moj, a drugoj poprosi u svoih dochek.
Lir
Beregis', golubchik, hlysta!
SHut
Pravda - eto dvorovaya sobaka, kotoruyu vygonyayut hlystom; a gospozha
borzaya mozhet ostavat'sya u kamina, dazhe kogda vonyaet.
Lip
|to zhestokij ukol mne!
SHut
Priyatel', ya tebya nauchu priskazke.
Lir
Nauchi.
SHut
Zapomni, dyaden'ka:
Pryach' to, chem obladaesh',
Molchi o tom, chto znaesh',
Ne vse, chto est', davaj,
Ne hodi, a raz®ezzhaj,
Uchis' vsemu, v chem slab,
Ostav' vino i bab,
Brosaj umelo kosti,
Hodi porezhe v gosti.
Tak bol'she smozhesh' ty najti,
CHem dva desyatka v dvadcati.
Kent
Vse eto nichego ne stoit, shut!
SHut
|to vrode rechi advokata, kotoromu ne zaplacheno za trudy: vy mne nichego
za eto ne dali. A ty mozhesh' iz nichego chto-nibud' sdelat', dyaden'ka?
Lir
Net, druzhok, iz nichego ne vyjdet nichego.
SHut
(Kentu)
Proshu tebya, ob®yasni emu, chto podobnye zhe dohody on poluchaet i so svoej
zemli. Mne, shutu, on ne hochet verit'.
Lir
Zloj durak!
SHut
A skazhi, priyatel', ty znaesh' raznicu mezhdu zloj i dobroj glupost'yu?
Lir
Net, nauchi menya, lyubeznyj.
SHut
Kto dal tebe sovet
Otdat' vse docheryam?
Daj mne ego syuda
Il' za nego stan' sam.
Kto zloj, kto dobryj tut durak -
Vse migom razberut:
Odin - v durackom kolpake,
Drugoj zhe - von on tut!
Lir
Ty nazyvaesh' menya durakom, druzhok?
SHut
Ved' ty zhe sam otdal vse svoi drugie zvaniya; a s etim ty rodilsya na
svet.
Kent
Durak-to ne sovsem durak, milord!
SHut
Net, ej-bogu; lordy i vel'mozhi ne dayut mne byt' odnomu durakom; esli by
ya vzyal monopoliyu na glupost', oni postaralis' by otnyat' u menya chast' ee, da
i damy tozhe ne pozvolyat mne odnomu byt' durakom: kazhdomu hochetsya urvat'
kusochek. Dyaden'ka, daj mne yajco, a ya za nego dam tebe dve koronki.
Lir
CHto zhe eto za koronki?
SHut
Da vot, razrezhu yajco popolam i s®em ego - ostanutsya ot yajca dve
koronki. A kogda ty razlomal svoyu koronu popolam i otdal obe poloviny, ty
vse ravno chto perenes cherez gryaz' svoego osla na sobstvennoj spine. Malo
uma bylo v tvoej pleshivoj krone, raz ty snyal i otdal zolotuyu koronu. Esli ya
eto govoryu kak durak, pust' vysekut togo, kto eto dokazhet.
(Poet.)
|tot god durakam ne vezet:
Stali umniki vse durakami;
Poteryav svoim glupostyam schet,
V obez'yan prevratilisya sami.
Lir
S kakih eto por ty tak raspelsya, bezdel'nik?
SHut
S teh por, dyaden'ka, kak ty iz svoih docherej sdelal svoyu matushku - tem,
chto dal im v ruki rozgu i spustil svoi shtany.
(Poet.)
Oni zaplakali ot schast'ya,
A ya zapel s toski,
CHto sam korol' moj, kak mal'chishka,
Popalsya v duraki!
Proshu tebya, dyaden'ka, najmi uchitelya, chtoby on nauchil tvoego shuta lgat';
ya by ochen' hotel nauchit'sya lgat'.
Lir
Esli ty budesh' lgat', bezdel'nik, my prikazhem tebya vysech'.
SHut
Ne mogu ponyat', v kakom ty rodstve s tvoimi docher'mi? Oni obeshchayut menya
vysech' za to, chto ya govoryu pravdu, a ty za to, chto ya lgu. A inogda menya
sekut za to, chto ya molchu. YA hotel by byt' kem ugodno, tol'ko ne shutom! No
vse-taki, dyaden'ka, ya ne hotel by byt' na tvoem meste. Ty svoj um razdelil
na dve polovinki i rozdal ih, a sebe nichego ne ostavil. Vot idet odna iz
polovinok.
Vhodit Goneril'ya.
Lir
CHto skazhesh', dochka? CHto oznachayut eti nahmurennye brovi? Ty chto-to
slishkom chasto hmurish'sya poslednee vremya.
SHut
Molodec ty byl, kogda tebe nechego bylo obrashchat' vnimanie na to, chto ona
na tebya hmuritsya. A teper' ty - nul' bez cifry. YA luchshe tebya teper': ya -
shut, a ty - nichto. (Goneril'e.) Vprochem, priderzhu yazyk; po vashemu licu
vizhu, chto tak budet luchshe, hot' vy i ne govorite nichego.
Syt byl - korki ne sbereg,
Budesh' kayat'sya, druzhok.
(Ukazyvaya na Lira.)
Vot pustoj struchok.
Goneril'ya
Ne tol'ko vash raznuzdannyj durak,
No mnogie iz vashej nagloj svity
Ves' den' zavodyat ssory, predavayas'
Neslyhannomu bujstvu, gosudar'.
YA dumala, chto, vam skazav ob etom,
Najdu u vas zashchitu ya; no, sudya
Po vsem postupkam vashim i slovam,
Boyus', chto pooshchryaete vy sami
Ih poveden'e; esli eto tak -
Uprek gotov; dremat' ne budet kara,
Kotoraya, stremyas' ko blagu tol'ko,
Vam vse zh dostavit' mozhet ogorchen'e.
CHto bylo by stydom - neobhodimost'
Schitaet mudrym dolgom.
SHut
Potomu chto, vidish' li, dyaden'ka:
Vorob'iha tak dolgo kormila kukushku,
CHto ta, nakonec, ej probila makushku.
Tak. Svecha dogorela - i my ostalis' v potemkah.
Lir
I eto - nasha doch'?
Goneril'ya
Pora by vspomnit' vam vash zdravyj smysl -
On est' u vas, ya znayu - i otbrosit'
Prichudy, chto vas delayut ne tem,
CHem byt' dolzhny by vy.
SHut
Dazhe osel zametit, kogda povozka, tashchit za soboj loshad'. No, no, Dzheg!
Ty mne nravish'sya!
Lir
Kto znaet zdes' menya? Net, ya ne Lir!
Da razve Lir tak govorit? Tak hodit?
No gde ego glaza? Il' oslabel
Ego rassudok? V letargii um?
Kak? YA ne splyu? Kto skazhet mne, kto ya?
SHut
Ten' Lira.
Lir
Mne nado eto ponyat'; potomu chto po vsem priznakam korolevskogo
dostoinstva, znaniya i razuma ya lozhno voobrazhal, chto u menya est' docheri.
SHut
Kotorye zhelayut imet' poslushnogo otca.
Lir
Kak vashe imya, prekrasnaya dama?
Goneril'ya
I eto udivlenie - pod stat'
Prichudam vashim novym! YA proshu vas
Ponyat' menya kak sleduet: vy stary,
Pochtenny - vam pristalo mudrym byt',
Vy derzhite sto rycarej i skvajrov -
Lyudej takih besputnyh, grubyh, derzkih,
CHto dvor nash, ih primerom zarazhennyj,
Pohozh na shumnyj postoyalyj dvor.
|pikurejstvo i razgul rasputnyj
V veselyj dom, v tavernu obratili
Dvorec nash chestnyj. Nado s etim konchit'!
Vas prosit ta, chto mozhet obojtis'
Bez pros'by, vashu svitu sokratit',
Ostavit' tol'ko teh, kto k vam podhodit
Po vozrastu i uvazhat' umeet
Sebya i vas.
Lir
O duhi t'my i d'yavol!
Sedlat' konej! Sozvat' skorej vsyu svitu! -
Ty, vyrodok! Tebe ne budu v tyagost':
Ved' u menya eshche ostalas' doch'.
Gonepil'ya
Vy b'ete slug moih, a shajka vasha
Zdes' pritesnyaet teh, kto luchshe ih.
Vhodit Al'bani.
Lir
O, pozdnee raskayan'e!..
(Al'bani.)
Vy zdes'?
Vse eto vasha volya? Otvechajte! -
Sedlajte loshadej! - Neblagodarnost',
Ty, demon s serdcem mramornym! Kogda
Ty v detyah proyavlyaesh'sya - strashnej ty
CHudovishcha morskogo!
Al'bani
Uspokojtes'.
Lir
(Goneril'e)
Ty lzhesh', proklyatyj korshun!
So mnoyu tol'ko izbrannye lyudi;
Svoj dolg oni vse znayut v sovershenstve
I svyato chest' imen svoih hranyat.
O, malaya, nichtozhnaya vina -
Kak ty strashna v Kordelii kazalas',
Kogda vo mne prirodu vozmutila
I vyrvala iz serdca vsyu lyubov'
I obratila v zhelch'! O Lir, Lir, Lir!
(B'et sebya po golove.)
Bej v dver', vpustivshuyu k tebe bezum'e
I vygnavshuyu um! - |j, lyudi! Edem!
Al'bani
YA ne vinoven, gosudar', - ne znayu,
CHto vas volnuet!
Lir
Mozhet byt', i tak. -
Uslysh' menya, priroda! O boginya,
Uslysh'! Ostanovi svoe reshen'e:
Kol' etoj tvari dat' hotela plod,
Besplod'em porazi ee ty lono!
V nej issushi vsyu vnutrennost', chtob v tele
Porochnom nikogda ne zarodilsya
Mladenec ej na radost'! Kol' rodit, -
Sozdaj ditya iz gneva, chtob roslo
Nevidannym zlodeem ej na muku!
Pust' vrezhet v yunoe chelo morshchiny,
Slezami shcheki ej izborozdit,
Za materinskuyu lyubov' i lasku
Zaplatit ej prezren'em i nasmeshkoj,
CHtob znala, chto ostrej zubov zmeinyh
Neblagodarnost' detishcha! - Proch', proch'!
(Uhodit.)
Al'bani
O vseblagie bogi! CHto sluchilos'?
Gonepil'ya
Ne stoit bespokoit'sya ob etom;
Ne obrashchaj vniman'ya na nego:
Starik vpadaet v detstvo.
Vhodit Lir.
Lir
Kak! Polovinu svity otpustit'!
CHrez dve nedeli!
Al'bani
Gosudar', v chem delo?
Lir
V chem delo? YA skazhu!
(Goneril'e.)
Klyanus', mne stydno,
CHto muzhestvo moe ty poshatnula,
CHto zharkih slez potok, pomimo voli,
Techet iz-za tebya. Puskaj chuma,
I smerch, i bol' neizlechimyh ran
Otcovskogo proklyatiya v tebe
Pronzyat vse chuvstva! Glupye glaza,
Eshche posmejte plakat' - ya vas vyrvu
I vybroshu so vsej prolitoj vlagoj,
CHtob glinu zamesit'! Nu chto zh, pust' tak.
Ostalas' u menya drugaya doch':
Ona dobra, ona menya uteshit;
Ona, uznavshi pro tebya, volchica,
Nogtyami razderet tvoe lico.
Uvidish' - ya vernu tu vlast', s kotoroj,
Ty dumaesh', rasstalsya ya navek!
Uvidish', ya klyanus'!
Uhodyat Lip, Kent i svita.
Goneril'ya
Ty slyshal, muzh moj?
Al'bani
YA ne mogu nastol'ko byt' pristrastnym,
Pri vsej moej lyubvi k tebe...
Goneril'ya
Proshu, dovol'no. - |j, Osval'd! - A ty,
Ne shut, a plut, stupaj za gospodinom.
SHut
Dyaden'ka Lir, dyaden'ka Lir, podozhdi, voz'mi shuta s soboj.
Kak byt' s pojmannoj lisoj
Ili s dochkoyu takoj?
Ih obeih na uboj.
Za verevku dam kolpak;
Za toboj speshit durak.
(Uhodit.)
Goneril'ya
Dejstvitel'no, pridumano nedurno:
Sto rycarej, chtob vse svoi bezumstva
Iz-za lyubogo sna, razdora, spletni
Ih silami on mog by zashchitit'
I nashu zhizn' derzhat' v rukah! - Osval'd!
Al'bani
Tvoj strah preuvelichen.
Goneril'ya
|to luchshe,
CHem slishkom byt' doverchivoj; nadezhnej
Grozyashchuyu predupredit' opasnost',
CHem pod ugrozoj zhit'. Otca ya znayu.
CHto on skazal - sestre ya napisala;
Tak i voz'met ona ego so svitoj,
Prochtya v moem pis'me...
Vozvrashchaetsya Osval'd.
Skazhi, Osval'd,
Ty zahvatil pis'mo k moej sestre?
Osval'd
Da, gercoginya.
Goneril'ya
Voz'mi kogo-nibud' i - na konej!
Ej soobshchi moi vse opasen'ya;
Svoi soobrazheniya pribav',
CHtob ukrepit' ih. Otpravlyajsya zhivo
I pospeshi nazad!
Uhodit Osval'd.
Net, net, milord,
Hot' v vas takuyu krotost' poveden'ya
YA ne branyu, no vse zh, prostite, bol'she
Vas stanut uprekat' za nedostatok
Blagorazum'ya, chem hvalit' za myagkost'.
Al'bani
Ne znayu; ty, byt' mozhet, dal'novidnej;
No k luchshemu stremleniem svoim
Horoshemu my inogda vredim!
Goneril'ya
Togda...
Al'bani
Nu, tam posmotrim.
Dvor pered zamkom gercoga Al'banskogo.
Vhodyat Lir, Kent i SHut.
Lir
Stupaj s etimi pis'mami v Gloster. Sam ne govori nichego moej docheri,
tol'ko otvechaj na to, o chem ona budet sprashivat' tebya, prochtya pis'mo. Esli
ty ne potoropish'sya, ya budu tam ran'she tebya.
Kent
YA ne budu spat', gosudar', poka ne peredam vashego pis'ma. (Uhodit.)
SHut
Esli by um cheloveka byl u nego v pyatkah, na nem, naverno, narosli by
mozoli?
Lir
Da, druzhok.
SHut
Nu, tak razveselis', pozhalujsta: tvoemu umu ne pridetsya hodit' v
tuflyah.
Lir
Ha-ha-ha!
SHut
Vot uvidish', drugaya doch' vstretit tebya po-rodstvennomu, potomu chto oni
pohozhi drug na druga, kak dikoe yabloko na sadovoe, - ya znayu to, chto ya znayu.
Lir
CHto zh ty znaesh', druzhok?
SHut
A to, chto po vkusu oni odinakovy, kak dva dikih yabloka. Mozhesh' ty
skazat', pochemu nos u cheloveka posredi lica?
Lir
Net.
SHut
CHtoby okolo nosa byli po bokam dva glaza: chego chelovek ne raznyuhaet, on
smozhet rassmotret'.
Lir
YA byl nespravedliv k nej...
SHut
A mozhesh' ty skazat', kak ustrica delaet svoyu rakovinu?
Lir
Net.
SHut
I ya tozhe ne mogu. No ya znayu, dlya chego u ulitki est' domik.
Lir
Dlya chego zhe?
SHut
Da chtoby bylo kuda golovu spryatat', a vovse ne zatem, chtoby otdavat'
ego docheryam, ostaviv svoi roga bez futlyara.
Lir
Otrekus' ot svoej prirody! Takogo dobrogo otca!.. - Gotovy loshadi?
SHut
Tvoi osly poshli za nimi. A vot zagadka: pochemu v Bol'shoj Medvedice
tol'ko sem' zvezd?
Lir
Potomu chto ne vosem'?
SHut
Verno. Iz tebya vyshel by otlichnyj durak!
Lir
Mozhet byt', otnyat' u nee vse?.. O chudovishchnaya neblagodarnost'!
SHut
Esli by ty byl moim durakom, dyaden'ka, ya by pokolotil tebya za to, chto
ty sostarilsya ran'she vremeni.
Lir
Kak eto tak?
SHut
Ne sleduet starit'sya, poka ne poumneesh'.
Lir
Spasi, blagoe nebo, ot bezum'ya!
Daj sil: ya ne hochu sojti s uma!
Vhodit Pridvornyj.
Nu chto, gotovy koni?
Pridvornyj
Gotovy, gosudar'.
Lir
Idem, druzhok.
SHut
Pust' smeetsya nado mnoj, izdevaetsya devica:
Dolgo v devkah ej ne byt', esli koe-chto sluchitsya.
Dvor zamka grafa Glostera.
Vhodyat s raznyh storon |dmund i Kuran, vstrechayutsya.
|dmund
Privet, Kuran.
Kuran
I vam, ser. YA tol'ko chto byl u vashego batyushki i prines emu izvestie,
chto gercog Kornuol'skij s gercoginej Reganoj pozhaluyut k nemu segodnya
vecherom.
|dmund
Po kakomu sluchayu?
Kuran
Ne znayu. Vy slyshali novosti? O nih poka eshche tol'ko shepchutsya, potomu chto
peredavat' ih mozhno tol'ko na uho.
|dmund
Nichego ne slyhal. V chem delo?
Kuran
Ne slyhali, chto, veroyatno, budet vojna mezhdu gercogami Kornuol'skim i
Al'banskim?
|dmund
Ne slyhal ni slova.
Kuran
Nu, tak eshche uslyshite. Proshchajte, ser. (Uhodit.)
|dmund
Zdes' budet gercog? Horosho! Prekrasno!
Spletaetsya vse eto ochen' kstati.
Otec velel pod strazhu brata vzyat';
Mne zh predstoit trudnejshuyu zadachu
Ispolnit'. Smelost' i sud'ba, na pomoshch'! -
Brat, na dva slova! Vniz sojdi. Brat, slyshish'?
Vhodit |dgar.
Otec sledit. Begi skorej otsyuda.
Emu uzh donesli o tom, gde ty;
Spastis' ty mozhesh', vperedi vsya noch'.
Skazhi, ty ne branil li Kornuola?
Syuda on edet, v etu noch', pospeshno,
Regana s nim. Ne govoril li ty
Naschet ih ssory s Al'bani sluchajno?
Pripomni.
|dgar
Tverdo pomnyu, chto ni slova.
|dmund
Otec idet syuda. Prosti menya,
Pritvorno mech svoj obnazhit' ya dolzhen;
Ty zh zashchishchajsya, a potom - begi. -
Sdavajsya!.. - Pust' tebya on vidit... - Sveta! -
Spasajsya, brat. - |j, fakelov! - Proshchaj!
Uhodit |dgar.
Pushchu nemnogo krovi v podtverzhden'e,
CHto hrabro bilsya ya.
(Ranit sebya v ruku.)
Vidal ya p'yanic,
Sebya sil'nee ranivshih dlya smeha. -
Otec! Na pomoshch'!
Vhodyat Glostep i slugi s fakelami.
Gloster
Gde zlodej, |dmund?
|dmund
Zdes', v temnote, stoyal on s obnazhennym
Mechom v rukah i, bormocha zaklyat'ya,
K lune vzyval o pomoshchi.
Gloster
Gde zh on?
|dmund
Smotrite - krov'!
Gloster
No gde zh zlodej, |dmund?
|dmund
Bezhal, kogda uvidel, chto ne mozhet...
Gloster
Za nim! V pogonyu!..
Neskol'ko slug uhodyat.
CHto? CHego ne mozhet?
|dmund
Ugovorit' menya, chtob vas ubil ya.
YA vozrazhal, chto mstitel'nye bogi
Otceubijc vsegda razyat gromami,
CHto svyaty i nenarushimy uzy
Mezh synom i otcom. Kogda zh on ponyal,
CHto s vozmushchen'em ya soprotivlyayus'
Prestupnym zamyslam, - dvizhen'em bystrym
Zanes on svoj davno gotovyj mech
Na bezoruzhnogo menya i ranil
Mne ruku; no, uvidev, chto ya v gneve
Gotov za delo pravoe s nim bit'sya,
Il' ispugavshis' krika moego,
On vdrug bezhal.
Gloster
Kuda b ni ubezhal,
Ne skryt'sya zdes' emu; kogda zh pojmayut -
Emu konec. Nash gercog blagorodnyj,
Moj pokrovitel', budet nynche noch'yu;
Ot imeni ego ya ob®yavlyu:
Tot, kto najdet i privedet zlodeya
Na kazn', zasluzhit nashu blagodarnost',
A ukryvatel' - smert'.
|dmund
Kogda ya otgovarival ego,
YA vstretil nepreklonnost', stal grozit' ya
Otkryt' vam vse; togda otvetil on:
"Uzhel' ty dumaesh', pobochnyj syn,
Lishennyj vsyakih prav, chto, esli tyazhbu
S toboj zateyu ya, vsya dobrodetel',
Vsya chestnost', vse slova tvoi zastavyat
Tebe poverit'? Net, ya vse otvergnu,
Da, otoprus', hotya by ty predstavil
Moe pis'mo, - vse eto ob®yasnyu
Navetami i koznyami tvoimi.
Ty dumaesh', chto lyudi vse - glupcy
I ne pojmut, kak smert' moya polezna
I vygodna tebe i kak ty dolzhen
ZHelat' ee?"
Gloster
Zakorenelyj izverg!
On otopretsya? Net, on mne ne syn!
Truby za scenoj.
CHu, truby gercoga! Zachem on pribyl?
Zakroyu gavani; emu ne skryt'sya.
Mne eto gercog razreshit. Portrety
Ego ya razoshlyu, chtob v korolevstve
Uznali vse ego; moi zhe zemli,
O chestnyj, vernyj syn moj, ya smogu
V nasledstvo dat' tebe.
Vhodyat Kornuol, Regana i svita.
Kornuol
Privet, moj blagorodnyj drug. Edva
Priehav, strannye uznal ya vesti.
Pegana
Kol' eto pravda, vsyakoj kary malo.
Kaznit' zlodeya! - Vy zdorovy, graf?
Gloster
O, serdce staroe moe razbito,
Razbito!
Regana
Kak! Vash syn hotel ubit' vas?
On! Krestnik moego otca! |dgar vash?
Gloster
Moj styd hotel by eto skryt', miledi!
Pegana
Ne znalsya l' on s rasputnoj etoj shajkoj,
CHto sluzhit moemu otcu?
Glostep
Ne znayu, gercoginya. Gor'ko, gor'ko!
|dmund
Da, gercoginya, s nimi on druzhil.
Pegana
CHego zh divit'sya zlym ego postupkam?
Oni ego ubit' otca sklonili,
CHtob vmeste promotat' ego dohody.
Kak raz o nih sestra mne nynche pishet
I predosteregaet; ya reshila -
Kol' vzdumayut oni ko mne priehat',
Pokinu ya svoj dom.
Kopnuol
I ya s toboyu. -
|dmund, ty okazal otcu uslugu
Synovnyuyu.
|dmund
Ser, eto byl moj dolg.
Gloster
On zamysel ego otkryl i ranu
Vot etu poluchil, srazhayas' s nim.
Kopnuol
Poslali vy pogonyu?
Glostep
Da, moj gercog.
Kopnuol
Puskaj ego najdut - i bol'she on
Ne smozhet vam vredit'; s nim postupajte
Vy imenem moim, kak vam ugodno. -
A ty, |dmund, ch'ya doblest' i pokornost'
Pohval'ny, dolzhen byt' na nashej sluzhbe.
Nuzhdaemsya my v lyudyah vernyh: pervym
Berem tebya.
|dmund
CHto b ni bylo, no vernym
Sumeyu byt'.
Gloster
Blagodaryu za syna.
Kopnuol
Vy znaete, zachem ya pribyl k vam?..
Pegana
Nezhdanno, v mrake temnookoj nochi!
Nas vazhnye prichiny pobudili:
Sovet vash nuzhen, blagorodnyj Gloster.
Otec pisal, kak i sestra, o ssore,
Voznikshej mezhdu nimi; mne udobnej
Ne iz domu otvetit'. ZHdut goncy
Otvetnyh pisem. Dobryj staryj drug,
Vy uspokojtes' i podajte nam
Sovet, neobhodimyj v etom dele.
Nel'zya tut medlit'.
Gloster
Vash sluga, miledi.
Dobro pozhalovat'.
Uhodyat.
Pered zamkom Glostera.
Vhodyat s raznyh storon Kent i Osval'd.
Osval'd
S nastupayushchim utrom, priyatel'. Ty zdeshnij?
Kent
Da.
Osval'd
Gde by nam loshadej postavit'?
Kent
A von, postav'te v luzhu.
Osval'd
Proshu, bud' drugom, skazhi.
Kent
YA tebe vovse ne drug.
Osval'd
Nu, tak ya tebya i znat' ne hochu.
Kent
Popadis' ty mne v Lipsberijskom zagone, uzh uznal by ty menya!
Osval'd
Pochemu ty tak so mnoj obhodish'sya? YA tebya ne znayu.
Kent
Zato ya tebya znayu, milejshij.
Osval'd
Kto zhe ya takoj, po-tvoemu?
Kent
Plut, moshennik, lizoblyud, podlyj, naglyj, pustoj nishchij, oborvannyj,
gryaznyj negodyaj; trus, zhalobshchik kanal'ya, lomaka, podhalim, frant; holop s
odnim sunduchishkoj*; hotel by byt' svodnikom iz ugodlivosti a na samom dele -
smes' iz zhulika, trusa, nishchego i svodnika, syn i naslednik dvorovoj suki. I
iskolochu ya tebya do togo, chto vzvoesh', esli osmelish'sya otricat' hot' odin
slog iz etogo spiska.
Osval'd
CHto zhe ty za negodyaj, esli tak ponosish' cheloveka, kotorogo ne znaesh' i
kotoryj tebya ne znaet?
Kent
A ty chto za besstyzhij merzavec, esli smeesh' govorit', chto ne znaesh'
menya? Eshche dvuh dnej ne proshlo s teh por, kak ya sbil tebya s nog i otdul v
prisutstvii korolya. Mech nagolo, merzavec! Hot' i temno eshche, no luna svetit.
YA iz tebya yaichnicu na lunnom svete prigotovlyu. Vynimaj mech, podlec ty etakij,
ciryul'nik zlopoluchnyj!
Osval'd
Proch'! YA nikakih del s toboj ne imeyu.
Kent
Vynimaj mech, kanal'ya! Ty priehal s pis'mami protiv, korolya, ty derzhish'
storonu etoj tshcheslavnoj kukly protiv ee carstvennogo otca! Vynimaj mech,
govoryat tebe, negodyaj, a to ya iz tebya bitoe myaso sdelayu! Vynimaj mech,
shel'ma, deris'!
Osval'd
Na pomoshch'! Ubivayut! Na pomoshch'!
Kent
Deris', zhalkij rab! Zashchishchajsya, moshennik, zashchishchajsya! Ah ty,
rasfranchennyj holop! Deris'! (B'et ego.)
Osval'd
Pomogite! Ubivayut! Ubivayut!
Vhodyat |dmund s obnazhennym mechom, Kornuol, Regana,
Gloster i slug.
|dmund
CHto za shum? CHto sluchilos'? (Raznimaet ih.)
Kent
K vashim uslugam, pochtennyj yunosha. Milosti prosim, ya tebya ugoshchu.
Podhodi, molokosos!
Gloster
Mechi! Oruzhie! CHto tut sluchilos'?
Kopnuol
Kto zhizn'yu dorozhit - ostanovis'!
Smert' pervomu, kto snova mech podnimet.
V chem delo?
Pegana
Goncy ot korolya i ot sestry.
Kopnuol
Iz-za chego zhe ssora? Govorite!
Osval'd
Ne otdyshus', milord!
Kent
Eshche by! Ty istoshchil v boyu vse svoe dyhan'e. Prezrennyj trus, sama
priroda ot tebya otkazyvaetsya! Tebya stachal portnoj.
Kopnuol
Da ty chudak; razve portnoj mog stachat' cheloveka?
Kent
Konechno, portnoj, ser. Ni kamenshchik, ni malyar ne srabotali by ego tak
skverno, esli by potrudilis' nad nim hot' dva chasa.
Kopnuol
Kak ssora vspyhnula?
Osval'd
Vot etot staryj grubiyan, ch'yu zhizn'
YA poshchadil za borodu seduyu...
Kent
Merzavec ty, fita, nenuzhnaya bukva v azbuke! Razreshite mne, milord, i ya
etogo neproseyannogo podleca razotru v poroshok i vykrashu im steny othozhego
mesta. Poshchadil moyu seduyu borodu! Ah ty, tryasoguzka!
Kopnuol
Molchat', podlec!
Prezrennyj rab, zabyl ty o pochten'e.
Kent
Net, ser, no gnev svoi prava imeet.
Kopnuol
CHem ty razgnevan?
Kent
Tem, chto daetsya mech ruke beschestnoj
Raba takogo! |ti podhalimy,
Kak krysy, mogut peregryzt' te uzy
Svyashchennye, chto trudno razorvat',
L'styat vsem durnym strastyam svoih gospod.
V ogon' podbavyat masla, v holod - snega,
Gotovy utverzhdat', i otricat',
I klyuv derzhat', podobno al'cionam,
Po vetru*, ugozhdaya gospodam;
Kak psy, umeyut lish' bezhat' za nimi.
YAzvi tebya chuma, krivoj urod!
Gogochesh' nado mnoj, kak nad shutom?
Popalsya b ty mne, gus', v otkrytom pole,
Kak ty podral by, gogocha, domoj!
Kopnuol
Starik, s uma ty spyatil!
Gloster
Kak ssora nachalas'?
Kent
Nel'zya byt' nenavistnee drug drugu,
CHem ya i etot plut.
Kopnuol
Ego zovesh' ty plutom, no za chto?
Kent
Mne vid ego protiven.
Kopnuol
Kak! Mozhet byt', i moj i vseh, kto zdes'?
Kent
YA, gosudar', privyk pravdivym byt':
Vidal ya v zhizni i poluchshe lica,
CHem na lyubyh plechah sejchas ya vizhu
Pered soboj.
Kopnuol
Naverno, on iz teh,
Kogo za pravdu kak-to pohvalili;
S teh por on prinyal grubosti lichinu
Umyshlenno: on, mol, ne mozhet l'stit',
On chesten, pryam i govorit lish' pravdu;
Poveryat - horosho, a net - on pryam...
Takih plutov ya znayu: v pryamote ih
Gorazdo bol'she hitrostej i koznej,
CHem v dvuh desyatkah l'stivejshih pridvornyh,
CHto spiny gnut lyubezno.
Kent
Ser, s polnoyu pravdivost'yu, po chesti,
S soizvolen'ya divnyh teh svetil,
Vliyan'e koih plamennym vencom,
Kak na chele sverkayushchego Feba...
Kopnuol
CHto eto znachit?
Kent
CHto ya hochu izmenit' svoj sposob vyrazhat'sya, kotoryj tak ne nravitsya
vam. YA znayu, ser, chto ya ne l'stec; tot, kto obmanyval vas prostoj rech'yu, byl
prosto plutom, a ya takim byt' ne zhelayu, hotya by ya navlek na sebya vash gnev,
otkazyvayas' im byt'.
Kopnuol
CHem ty ego obidel?
Osval'd
YA? Nichem.
No gospodin ego, korol', nedavno
Menya pobil - po nedorazumen'yu.
A on, potvorstvuya toj vspyshke gneva,
Menya sbil szadi s nog, rugal, smeyalsya,
Vse eto slavnym podvigom predstavil
I zasluzhil hvalu ot korolya
Za to, chto s bezoruzhnym on shvatilsya!
A zdes' opyat', svoe gerojstvo vspomniv,
On vynul mech.
Kent
O trusy i merzavcy!
Ayaks - shchenok pred nimi*.
Kopnuol
|j, kolodki!
Starik hvastlivyj, derzkij, my tebya
Nauchim...
Kent
Slishkom star ya, chtob uchit'sya.
Zachem kolodki? Korolyu sluzhu ya;
K vam poslan s poruchen'em ot nego.
Tut ne pochet, a oskorblen'e budet
Ego velich'yu, esli zakuyut
Ego posla!
Kopnuol
Podat' kolodki! CHest'yu
Klyanus', on v nih do poldnya prosidit.
Pegana
Do poldnya? Net, do nochi i vsyu noch'!
Kent
Bud' ya sobakoj vashego otca,
So mnoyu by vy tak ne postupili!
Pegana
S ego rabom tak postuplyu ya, ser.
Kopnuol
On, vidno, molodec takogo sorta,
Kak pishet nam sestra. - Nu, gde zh kolodki?
Prinosyat kolodki.
Gloster
Proshu ya vashu svetlost' vozderzhat'sya.
On vinovat, i dobryj nash korol'
Ego nakazhet; eto zh nakazan'e
Odnim zloschastnym, zhalkim prohodimcam,
Vorishkam i brodyagam podobaet.
Korol', naverno, budet nedovolen,
CHto on v osobe svoego posla
Tak oskorblen.
Kopnuol
Za eto ya otvechu.
Pegana
Sestra gorazdo bol'she oskorbitsya,
Uznav, chto na ee slugu napali
Pri ispolnen'e dolga. - Nu, v kolodki!
Na Kenta nadevayut kolodki.
Idem, suprug moj.
Uhodyat vse, krome Glostera i Kenta.
Gloster
Mne zhal' tebya, moj drug; tak hochet gercog,
Ego zhe vole trudno prekoslovit' -
Vse eto znayut. Za tebya vstuplyus' ya.
Kent
Ne nado, ser. Byl truden put', ne spal ya;
YA vysplyus', a potom ya posvishchu.
Podchas v kolodkah schast'e nas nahodit.
Vam - dobryj den'!
Gloster
Ne prav tut gercog; eto primut ploho.
(Uhodit.)
Kent
Korol' moj dobryj, na sebe proverish'
Ty pogovorku. "Iz ognya popast'
Da v polymya"!
Pribliz'sya zhe, mayak vsej podnebesnoj,
CHtob pri tvoih zhivitel'nyh luchah
Pis'mo prochel ya. Vidno, lish' sred' gorya
Prihodit chudo! Znayu: eto pishet
Kordeliya; ej soobshchit' uspeli,
Gde ya skryvayus'; i ona, naverno,
Sumeet pomoshch' v tyazhkom polozhen'e
Nam okazat'. - Ustalye glaza,
Otyazhelevshie zakrojte veki,
CHtoby ne videt' etot dom pozornyj, -
Fortuna, dobroj nochi! Ulybnis' zhe
I poverni ty koleso svoe!
(Zasypaet.)
Les.
Vhodit |dgar.
|dgar
YA slyshal, chto ob®yavlen vne zakona;
No, schastlivo zapryatavshis' v duplo,
Izbeg pogoni. Gavani zakryty;
Net mesta, gde by strazha ne iskala
Moih sledov. Poka eshche mogu
Spastis' - skryvat'sya nado; ya nadumal
Prinyat' takoj neschastnyj, zhalkij vid,
V kakoj lyudej privodit nishcheta,
Prezritel'no upodoblyaya ih
Skotam: lico ispachkayu ya gryaz'yu,
Vz®eroshu volosy, i, tol'ko chresla
Perevyazav, nagim snosit' ya budu
I uragan i yarost' nepogody.
V strane u nas bluzhdayut ved' ne malo
Bedlamskih nishchih, chto bezumno voyut
I v ruki onemelye vtykayut
Bulavki, gvozdi, vetki rozmarina
I, strashnye na vid, po derevnyam,
Ubogim myzam, mel'nicam, ovcharnyam
To s beshenym proklyat'em, to s molitvoj
Sbirayut podayan'e. Bednyj Tom!
Kak Tom - ya chto-to, kak |dgar - nichto.
Pered zamkom Glostera.
Kent v kolodkah.
Vhodyat Lir, SHut i Pridvornyj.
Lir
Kak stranno, chto uehali oni,
Ne otoslav ko mne gonca!
Pridvornyj
YA slyshal,
CHto nakanune ne bylo i rechi
Ob ih ot®ezde.
Kent
Gosudar'! Privet moj!
Lip
Kak!
Dlya smeha ty sebya sramish'?
Kent
O net!
SHut
Ha-ha, smotrite, kakie na nem zhestkie podvyazki! Loshadej privyazyvayut za
golovu, sobak i medvedej - za sheyu, obez'yan - poperek tulovishcha, a lyudej - za
nogi. Esli chelovek slishkom skor na nogu, emu nadevayut derevyannye chulki.
Lir
Kto pozabyt' posmel tvoj san nastol'ko,
CHtob zasadit' tebya v kolodki?
Kent
Oba -
Vash syn i doch'.
Lir
Net!
Kent
Da!
Lir
Net, govoryu!
Kent
Da, govoryu!
Lir
Net, net, oni by ne smogli...
Kent
Oni smogli.
Lir
Klyanus' YUpiterom, net, net!
Kent
Klyanus' YUnonoj, da!
Lir
Oni b ne smeli,
Ne stali b, ne mogli b; ved' eto huzhe
Ubijstva - tak pochten'em prenebrech'!
Skazhi skoree, v chem tvoya vina?
I kak osmelilis' tak postupit'
S moim poslom?
Kent
Kogda ya, gosudar',
Vruchil v ih zamke im poslan'e vashe,
Stav na koleni, kak velit obychaj, -
Edva podnyalsya ya, drugoj gonec,
V potu, ves' zapylennyj, zapyhavshis',
Ot Goneril'i peredav privet,
Vruchil im takzhe pis'ma vsled za mnoyu.
Oni prochli, ne medlya ni minuty,
Sozvali svitu, seli na konej,
Mne prikazali holodno i strogo
Za nimi sledovat' i zhdat' otveta.
Zdes' vstretilsya gonec mne, chej priezd
Mne otravil priem tak ochevidno;
On okazalsya tem zhe samym malym,
CHto s vami grubym byt' posmel nedavno.
Prevysil gnev moe blagorazum'e,
YA vyhvatil svoj mech, a etot trus
Ot strahu krikom vspoloshil ves' dom.
Vash zyat' i doch' nashli, chto moj postupok
Dostoin posramlen'ya.
SHut
Zima eshche ne proshla, esli dikie gusi letyat v etu storonu.
(Poet.)
Otcy v lohmot'yah i s sumoj
Ne mily dlya detej;
Otcy s bogatoyu kaznoj
Gorazdo im milej.
Sud'ba zhe - dryan': ee ruka
Ne prilaskaet bednyaka.
Po vsemu vidno, chto ty eshche stol'ko gostincev poluchish' ot svoih dochek,
chto i v god ne sochtesh'.
Lir
Kakaya bol' podkatyvaet k serdcu!
Klubok vse vyshe! Zdes' tebe ne mesto;
Spuskajsya vniz! Nu, gde zhe eta doch'?
Kent
U grafa v zamke.
Lir
Ne hodit' za mnoj.
Ostan'tes' zdes'.
(Uhodit.)
Pridvornyj
I za toboyu net drugoj viny?
Kent
Net.
A chto zh pri korole tak malo svity?
SHut
Esli by tebya zasadili v kolodki za etot vopros, eto bylo by vpolne
zasluzhenno.
Kent
Pochemu, durak?
SHut
Otdadim my tebya v shkolu k murav'yu: on tebya nauchit, chto zimoj ne
rabotayut*. U kogo est' nyuh, tot vidit glazami, kuda nado idti, esli tol'ko
on ne slepoj. A iz dvadcati nosov ni odnogo ne najdetsya, kotoryj ne raschuhal
by, kogda pokojnik vonyaet. Ne hvatajsya za koleso*, kogda ono katitsya pod
goru, ne to slomaet sheyu, a vot kogda bol'shoe koleso v goru katitsya, hvatajsya
za nego: ono i tebya podtyanet. Esli umnyj chelovek dast tebe luchshij sovet,
verni moj obratno. Pust' emu sleduyut odni tol'ko pluty, raz ego durak daet.
Kto vam za den'gi sluzhit, tot
Vsegda sebya proyavit:
CHut' dozhd' - pozhitki soberet
I v buryu vas ostavit.
No ya ostanus' - eto tak;
Pust' umniki begut,
Plut mozhet byt' k tomu zh durak,
Zato durak - ne plut.
Kent
Gde ty etomu nauchilsya, durak?
SHut
Ne v kolodkah sidya, durak.
Vhodyat Lir i Gloster.
Lir
Ne mogut videt'sya so mnoj? Bol'ny?
Ustali? Ehali vsyu noch'? Ulovki!
Da eto prosto bunt i vozmushchen'e!
Dobud' otvet mne luchshij.
Gloster
Gosudar',
Vy znaete, kak gercog vspyl'chiv nravom,
Kak nepreklonen i upryam v svoih
Resheniyah.
Lir
Smert'! Mest'! CHuma! Proklyat'e!
On vspyl'chiv?! CHto takoe? Gloster, Gloster.
YA dolzhen videt' gercoga s zhenoj!
Gloster
YA eto im skazal, moj gosudar'.
Lir
Ty im skazal? Da ponyal li menya ty?
Gloster
Da, gosudar'.
Lir
Korol' zhelaet gercoga uvidet';
Otec lyubimyj s docher'yu svoej
ZHelaet govorit'. ZHdet poslushan'ya! -
Skazal ty eto? - Plot' i krov' moya! -
A! Gercog vspyl'chiv? Vspyl'chivomu zyatyu
Skazhi... No net; byt' mozhet, zanemog on!
Bolezni nam ispolnit' dolg meshayut,
Svyashchennyj dlya zdorovyh; my - ne my,
Kogda priroda zastavlyaet duh nash
Stradat' sovmestno s telom. Podozhdu ya.
YA poricayu sam svoe upryamstvo:
Nel'zya zhe mne s bol'nym schitat'sya tak zhe,
Kak so zdorovym.
(Smotrit na Kenta.)
Smert' i ad na nas!
Zachem v kolodkah on? Postupok etot
Mne yasno govorit, chto ih ot®ezd -
Odna lish' hitrost'. - Otpustit' ego!
Skazhi, chto ya zhelayu videt' ih
Sejchas, nemedlya; pust' pridut syuda,
Ili ya stanu kolotit' v ih dveri,
Poka ya ne ub'yu ih sna.
Gloster
Hotel by ya soglas'ya mezhdu vami.
(Uhodit.)
Lir
O, k serdcu podkatilo! Vniz spuskajsya!
SHut
Krikni emu, dyaden'ka, kak kuharka krichala zhivym ugryam, kogda klala ih v
pirog: ona stukala ih po golove i prigovarivala: "Spokojnej, negodniki,
spokojnej!" |to u nee byl brat, kotoryj iz lyubvi k svoej loshadi kormil ee
senom s maslom.
Vhodyat Kornuol, Regana, Gloster i slugi.
Lir
Privet oboim!
Kornuol
Gosudar', privet!
Kenta osvobozhdayut.
Regana
YA ochen' rada videt' vashu svetlost'.
Lir
Regana, veryu; i prichiny est',
CHtob verit' etomu: ne bud' ty rada,
YA b materi tvoej zabyl mogilu,
Sokryvshuyu prelyubodejki prah.
(Kentu.)
A! Ty svoboden? No ob etom posle. -
Regana, drug! Sestra tvoya - zlodejka;
Svoej neblagodarnost'yu zhestokoj
Ona, kak korshun, v serdce mne vpilas'!
(Pokazyvaet na svoe serdce.)
Ne hvatit slov moih, ty ne poverish',
Kakoyu gnusnoj zloboj... O Regana!
Regana
Proshu vas, uspokojtes'. Polagayu,
Skorej vy mozhete zabyt' ej cenu,
CHem dolg zabyt' - ona.
Lir
CHto eto znachit?
Regana
YA ne mogu poverit', chtob sestra
Hot' v malom dolg narushila. Byt' mozhet,
Ona sderzhala bujstvo vashej svity;
Blagaya cel', vedushchaya lish' k pol'ze,
Hulu s nee snimaet.
Lir
Proklyat'e ej!
Pegana
No vy, otec moj, stary;
Priroda v vas dostigla do predela
Svoih granic; vesti vas, pravit' vami
Pora drugim, mudrejshim, kto sposoben
Ponyat' vas luchshe vas samih. Proshu vas,
Vernites' vy k sestre i pered nej
Vinu priznajte.
Lir
I prosit' proshchen'ya?
Kak eto rodu nashemu pristalo!
"Doch' milaya, ya priznayus', chto star;
A starost' ne nuzhna, tak na kolenyah
Molyu dat' mne odezhdu, krov i pishchu!"
Pegana
Dovol'no. Ne k licu vam eti shutki.
Vernites' k nej.
Lir
Net, nikogda, Regana!
Ona mne svitu vdvoe sokratila;
Glyadela tuchej i yazyk zmeinyj,
Kak zhalo, mne vonzila pryamo v serdce.
Gryan', mest' nebes, nad golovoj ee
Neblagodarnoj! Zachumlennyj vozduh,
Ty vse ee otrod'e porazi
Uvech'em!
Kopnuol
Stydno, stydno, gosudar'!
Lir
Ty, molniya, ognem slepyashchim vyzhgi
Nadmennye glaza! Tuman bolotnyj,
Pod®yatyj moshchnym solncem, otravi
Vsyu krasotu ee, ubej v nej gordost'!
Pegana
O bogi! I menya v minutu zluyu
Vy tak zhe klyast' nachnete?
Lir
O net, - tebya, Regana, nikogda!
Tvoj nezhnyj nrav na zlobu ne sposoben.
Ee glaza surovy, a tvoi
Ne zhgut, no uteshayut. Ty b ne stala
Mne portit' zhizn' i umen'shat' mne svitu,
YAzvit' rechami, sokrashchat' dohod moj
I naposledok zapirat' vorota
Peredo mnoj! Ty luchshe ponimaesh'
Prirody svyaz', lyubvi dochernej uzy,
Uchtivost' i priznatel'nosti dolg;
Ty ne zabudesh', chto tebe ya otdal
Polcarstva.
Regana
YA proshu vas, blizhe k delu.
Lir
Kto moego slugu sazhal v kolodki?
Kopnuol
CH'i truby tam?
Regana
Priehala sestra.
Vhodit Osval'd.
Ona pisala. - Gercoginya s vami?
Lir
Vot rab, chto gordost' vzyal legko vzajmy
U nenadezhnoj milosti gospodskoj. -
Proch' s glaz moih, holop!
Kopnuol
CHto eto znachit?
Lir
Kto moego slugu skoval? - Regana,
Nadeyus', chto ob etom ty ne znala? -
No kto idet?
Vhodit Goneril'ya.
O nebo, esli k starcam
Ty blagosklonno, esli krotkoj vlasti
Tvoej mila pokornost', esli ty
Samo staro, - poshli mne znak, vstupis'!
(Goneril'e.)
I na menya tebe glyadet' ne stydno? -
Uzheli ty, Regana, dash' ej ruku?
Goneril'ya
A pochemu ne dat'? V chem ya vinovna?
Ne vse zhe to vina, chto slaboum'e
Zovet vinoj.
Lir
O serdce, kak ty prochno!
Snesesh' i eto? - Kem sluga moj skovan?
Kopnuol
Mnoj, gosudar'; no hudshego vzyskan'ya
On stoil by.
Lir
Ty eto sdelal? Ty?
Regana
Proshu, otec; vy slaby - ne pytajtes'
Inym kazat'sya. Esli etot mesyac
Vy u sestry probudete, uvoliv
CHast' svity, - priezzhajte k nam togda.
Sejchas - ne doma ya i ne mogu
Prinyat' vas tak, kak eto podobaet.
Lir
Vernut'sya k nej? Polsvity raspustit'?
Net, luchshe ya ot krova otkazhus'
I stanu grud'yu protiv nepogody,
V tovarishchi voz'mu sovu i volka.
O, ostryj zub nuzhdy! Vernut'sya k nej?
YA b mog skorej u pylkogo Francuza,
CHto nishchej vzyal men'shuyu nashu doch',
Kak rab molit' podachki na kolenyah
Dlya zhalkoj zhizni! Mne - vernut'sya k nej?
Skorej rabom ya stanu, v'yuchnoj tvar'yu
Vot etogo merzavca.
(Ukazyvaet na Osval'da.)
Goneril'ya
Kak ugodno.
Lir
Doch', ne besi menya! Tebya trevozhit'
Ne stanu ya. Ditya moe, proshchaj.
Ne vstretimsya, ne svidimsya my bol'she;
No vse zh ty - plot' i krov' i doch' moya.
Ili, skorej, bolezn' moej ty ploti,
CHto dolzhen ya priznat' svoej. Ty - yazva,
CHumnoj naryv, gnojnik raspuhshij, merzkij
V moej bol'noj krovi! K. chemu upreki?
Styd sam pridet - ya ne zovu ego;
Ne prizyvayu k mesti gromoverzhca,
K YUpiteru ne voznoshu ya zhalob.
Isprav'sya, esli mozhesh'; stan' inoj;
YA poterplyu; mogu ya zhit' s Reganoj -
YA i sto rycarej.
Regana
Net, ne sejchas.
YA ne zhdala vas - ne mogu prinyat'
Kak sleduet. Poslushajtes' sestry.
Tot, kto na gnev vash smotrit bespristrastno.
Pojmet, chto stary vy; sestra zhe znaet,
CHto delaet.
Lir
I eto - tvoe mnen'e?
Pegana
YA smeyu dumat' tak. Polsotni slug
Vam ne dovol'no? No k chemu vam bol'she?
I dazhe stol'ko soderzhat' opasno
I dorogo. V odnom i tom zhe dome
Kak mogut stol'ko slug u dvuh hozyaev
Uzhit'sya mirno? Trudno, nevozmozhno.
Goneril'ya
I pochemu ne mogut, gosudar',
Sluzhit' vam sestriny i nashi lyudi?
Pegana
Da, pochemu? Kol' budut k vam nebrezhny,
My vzyshchem s nih. Hotite zhit' so mnoyu, -
Uchtya opasnost' etu, dvadcat' pyat'
Voz'mite slug, a bol'she ne vpushchu
I soderzhat' ne stanu!
Lir
YA vse vam otdal...
Pegana
Vovremya pri etom.
Lir
Vam otdal vlast' moyu i vse bogatstva
S usloviem, chto pri sebe ostavlyu
Sto rycarej. Uzhel' prinyat' ty hochesh'
Lish' dvadcat' pyat', Regana? Tak skazala?
Pegana
Skazala, da, i povtoryu: ne bol'she.
Lip
I zlaya tvar' nam kazhetsya prekrasnoj
Pred zlejsheyu; ta, chto iz nih ne huzhe,
Uzh stoit pohvaly.
(Goneril'e.)
K tebe ya edu.
Ved' pyat'desyat - dva raza dvadcat' pyat', -
Ty lyubish' vdvoe bol'she.
Goneril'ya
Gosudar',
Na chto vam dvadcat' pyat', i dazhe desyat',
I dazhe pyat', gde vdvoe bol'she slug
Pristavyat k vam?
Regana
I odnogo ne nuzhno!
Lir
Kak znat', chto nuzhno? Samyj zhalkij nishchij
V svoej nuzhde izlishkom obladaet.
Daj ty prirode tol'ko to, chto nuzhno,
I chelovek sravnyaetsya s zhivotnym.
Vot ty znatna. K chemu tvoi naryady?
Prirode nuzhno lish' teplo prikryt'sya.
Tebya ne greet pyshnost'. - CHto nam nuzhno?..
O nebesa, terpenie mne nuzhno!
O bogi! Vot starik pred vami bednyj,
Pod bremenem toski i let neschastnyj!
Kol' eto vy dochernie serdca
Protiv otca ozlobili, to bol'she
Ne nado izdevat'sya nado mnoj,
Ne dajte mne snesti spokojno eto*;
Menya zazhgite blagorodnym gnevom!
Slezam, oruzh'yu zhenshchin, ne davajte
Pozorit' shchek muzhchiny! - Vy, zlodejki, -
O, ya vam tak obeim otomshchu,
CHto celyj mir... Svershu dela takie...
Ne znayu, chto; no to, chto uzhasnet
Vselennuyu. Vam kazhetsya, ya plachu?
Net, ne zaplachu ya.
Mne est' o chem rydat', no serdce prezhde
Na tysyachu oblomkov razob'etsya,
CHem ya zaplachu. - SHut, s uma shozhu ya!
Uhodyat Lir, Gloster, Kent i SHut.
Kopnuol
Ujdem i my. Blizka groza.
Grom i shum buri vdali.
Pegana
Dom ne velik: zdes' starika so svitoj
Ne pomestit'.
Kopnuol
Sam vinovat: ne pozhelal pokoya!
Pust' kaetsya v bezum'e.
Pegana
Ego primu ohotno odnogo,
No - nikogo iz svity.
Goneril'ya
Da, ya tozhe.
No gde zhe Gloster?
Kopnuol
Za starikom poshel. Vot on...
Vhodit Gloster.
Gloster
Korol' -
V zhestokom gneve.
Kopnuol
No kuda zh on edet?
Gloster
Velel sedlat' on; a kuda - ne znayu.
Kopnuol
Kak hochet! Pust' kuda ugodno edet!
Goneril'ya
I otgovarivat' ego ne nado.
Gloster
Uvy, stemneet skoro; slyshen vetra
Zloveshchij voj; krugom na mnogo mil'
Net ni kusta.
Pegana
O ser, upryamym lyudyam
Neschast'ya, ih zhe vyzvannye volej,
Urokom sluzhat. - Zaperet' vorota!
S nim bujnyj sbrod; ego legko podbit' im
Na chto ugodno: slushat' ih on sklonen.
Velit nam ostorozhnost' opasat'sya.
Kopnuol
Vorota na zapor! Kakaya noch'!
Sovet ee horosh. Ujdem ot buri.
Uhodyat.
Step'.
Burya. Grom i molniya.
Vhodyat s raznyh storon Kent i Dvoryanin.
Kent
|j, kto tut, krome buri?
Dvoryanin
Tot, ch'ya dusha, kak burya, nespokojna.
Kent
YA uznayu vas. Gde korol'?
Dvoryanin
S razbushevavshejsya stihiej sporit.
On prosit veter zemlyu v more sdut'
Il' zatopit' kurchavyh voln naporom,
CHtob izmenilos' il' pogiblo vse;
Sediny rvet svoi, chto v bujnom gneve,
Bez uvazhen'ya, vihri razduvayut;
I v brennom oblike lyudskom stremitsya
Spor mezh dozhdem i vetrom peresporit'.
V takuyu noch' ne vyjdet za dobychej
Medvedica s isshoshimi soscami,
Lev, toshchij volk suhogo mesta ishchut,
A on, s otkrytoj golovoj, bluzhdaet
I kak by zhdet konca.
Kent
No kto zhe s nim?
Dvoryanin
Odin lish' shut, kotoryj tshchetno hochet
Bol' serdca otshutit'.
Kent
YA znayu vas
I po chut'yu reshayus' vam doverit'
Veshch' vazhnuyu. Davno est' nesoglas'e
(Hot' oba lik ego poka skryvayut
Hitro) mezhdu Al'bani i Kornuolom.
U nih, - kak i u vseh, komu svetila
Daruyut tron, - est' slugi lish' po vidu:
SHpiony i razvedchiki francuzov.
Im vse izvestno v nashem gosudarstve,
Vse raspri gercogov, uzda tugaya,
Kakoj obuzdan staryj nash korol',
A mozhet byt', koj-chto i povazhnee
(K chemu vse eto - tol'ko predislov'e),
No verno to, chto Francii vojska
Idut v smyatennyj kraj. Nebrezhnost' nasha
Ih dopustila vysadit'sya tajno
V portah vazhnejshih nashih, i gotovy
Oni vstupit' otkryto s nami v boj.
Tak esli vy mne verite nastol'ko,
CHto v Dover pospeshite, - tam najdete
Teh, kto vas nagradit, kol' soobshchite
Vsyu pravdu o neslyhannom neschast'e,
Postigshem korolya.
YA - dvoryanin po krovi; vas ya znayu,
I vam uverenno reshayus' eto
YA poruchit'.
Dvoryanin
Hotel by ya sprosit' vas...
Kent
Net, ne nado.
CHtob dokazat', chto ya dorozhe stoyu,
CHem vyglyazhu, - vot koshelek. Voz'mite
To, chto v nem est', i, uvidav Kordeliyu, -
A vy ee uvidite, konechno, -
Vot etot persten' pokazhite ej:
Ona otkroet vam, kto neznakomec,
CHto s vami govoril. - Kakaya burya!
Pojdu iskat' ya korolya.
Dvoryanin
Vot vam moya ruka. Vy vse skazali?
Kent
Ne vse: eshche vazhnejshee ostalos'.
Kto pervyj korolya najdet (idite
Vy tem putem, ya - etim), pust' drugogo
Zovet nemedlya.
Uhodyat v raznye storony.
Drugaya chast' stepi.
Burya prodolzhaetsya.
Vhodyat Lir i SHut.
Lir
Zlis', veter, duj, poka ne lopnut shcheki!
Potoki, uragany, zatopite
Vse kolokol'ni, flyugera zalejte!
Vy, sernye ogni, bystree mysli,
Predvestniki duby krushashchih strel,
Spalite golovu moyu seduyu!
Razyashchij grom, rasplyushchi shar zemnoj!
Razbej prirody formu, unichtozh'
Lyudej neblagodarnyh semya!
SHut
Da, dyaden'ka, svyataya voda pri dvore* v suhom pomeshchenii kuda priyatnee,
chem dozhdevaya pod otkrytym nebom. Dobryj dyaden'ka, pojdem; poprosi proshchen'ya u
svoih dochek. Takaya burya ni umnika, ni duraka ne pozhaleet.
Lir
Gremi vovsyu! Sverkaj, ogon'! Lej dozhd'!
Grom, dozhd', ogon', - ne docheri vy mne;
Vas ne koryu, stihii, za zhestokost';
Ne otdaval vam carstva ya, ne zval vas
Det'mi: vy ne podvlastny mne, - bushujte zh
V potehe groznoj. Vot ya zdes', vash rab,
Starik neschastnyj, prezrennyj i slabyj!
No vy, ugodlivye slugi, v pomoshch'
Zlym docheryam vy vsej nebesnoj moshch'yu
Obrushilis' na golovu - takuyu
Seduyu, staruyu! O, stydno, stydno!
SHut
U kogo est' krovlya nad golovoj, u togo golova v poryadke.
Vot u kogo odni shtany,
A krova net nad golovoyu -
Pust' ne beret sebe zheny
Il' obovshiveet s lihvoyu.
Kto serdce v pyatki pomestit,
Tot nazhivet odni mozoli;
Spokojnyj son on prevratit
V bessonnicu ot vechnoj boli.
Potomu chto net takoj krasavicy, kotoraya ne lyubila by stroit' grimasy
pered zerkalom.
Lir
Net, net, ya budu obrazcom terpen'ya;
Ni slova bol'she.
Vhodit Kent.
Kent
Kto zdes'?
SHut
Da kto? Velich'e i shutovskie shtany; umnik i durak.
Kent
Vy, gosudar'? Kak! I nochnye tvari
Takih nochej boyatsya; yarost' neba
I hishchnikov, privykshih k mraku, gonit
V peshchery, v nory. Kak sebya ya pomnyu,
Podobnyh molnij i raskatov groma
I voya buri s livnem ya ne slyshal
I ne vidal. Ne vynest' cheloveku
Takogo uzhasa!
Lir
Puskaj zhe bogi,
Gremyashchie nad nashej golovoj,
Najdut svoih vragov! Drozhi, prestupnik,
CH'e prestuplen'e skryto ot zakona!
Ubijca, pryach' krovavuyu desnicu!
Klyatvoprestupnik i krovosmesitel',
Nevinnyj s vidu! Trepeshchi, zlodej,
Pod krotkoyu lichinoj licemer'ya
Zamyslivshij ubijstvo! Tajnyj greh,
Svoi pokrovy sbros'! I o poshchade
Ty groznyh vestnikov nebes moli!
YA - chelovek, pered kotorym greshny
Drugie bol'she, chem on greshen.
Kent
Gore!
S otkrytoj golovoj!.. Moj gosudar'!
Zdes' est' shalash; on dast priyut ot buri.
Ukrojtes' tam. YA v dom vernus' zhestokij,
CHto tverzhe kamnej, iz kotoryh sdelan
(Tuda vpustit' menya ne zahoteli,
Kogda ya vas iskal), i siloj vyrvu
Ih milost' skudnuyu.
Lir
S uma shozhu ya!
(SHutu.)
Pojdem, druzhok; zdes' holodno tebe.
I ya ozyab.
(Kentu.)
Gde tvoj shalash, priyatel'?
Kak stranno: mozhet zhalkoe nuzhda
Bescennym sdelat'. Gde zhe tvoj shalash? -
Moj bednyj shut, vo mne kusochek serdca
Tebya zhaleet.
SHut
(poet)
Kto hot' malym umom obladaet, -
Gej-go, i veter i dozhd', -
Dovol'stvujsya tem, chto sud'ba posylaet,
Hotya b kazhdyj den' shel dozhd'.
Lir
Ty prav, druzhok.
(Kentu.)
Vedi nas v svoj shalash.
Uhodyat Lir i Kent.
SHut
Takaya noch' mozhet ohladit' lyubuyu kurtizanku. Pered tem kak ujti, daj-ka
poprorochestvuyu nemnozhko:
Kol' pop ne stanet vrat' narodu,
A pivovar lit' v pivo vodu,
ZHech' budut ne eretikov -
Serdca vlyublennyh prostakov,
V sude nevinnyh ne zasudyat.
Dolgov ni u kogo ne budet,
Zabudet spletnyu zloj yazyk,
Zaroet den'gi rostovshchik,
Koshel' vorishka ne prisvoit,
A svodnik s devkoj hram postroit, -
Togda-to budet Al'bion*
Velikoj smutoj vozmushchen:
Takie vremena nastanut,
CHto vse hodit' nogami stanut.
|to prorochestvo sdelaet Merlin*, kotoryj roditsya na svet posle menya.
Komnata v zamke Glostera.
Vhodyat Gloster i |dmund.
Gloster
Uvy, uvy, |dmund, ne nravitsya mne takoe beschelovechnoe obrashchenie. Kogda
ya poprosil pozvoleniya chem-nibud' pomoch' emu, oni zavladeli moim sobstvennym
domom i, pod ugrozoj vechnoj nemilosti, zapretili upominat' o nem, prosit' za
nego i kakim by to ni bylo obrazom pomogat' emu.
|dmund
ZHestoko i protivoestestvenno!
Gloster
Vot chto, - no tol'ko nikomu ni slova ob etom. Mezhdu oboimi gercogami -
nesoglasie, i dazhe bol'she togo. Segodnya vecherom ya poluchil pis'mo, ob etom
dazhe i govorit' opasno; ya pryatal ego u sebya. Vse eti obidy, prichinyaemye
korolyu, poluchat vozmezdie. CHast' vojsk uzhe vysadilas'. My dolzhny stat' na
storonu korolya. YA razyshchu ego i tajno okazhu emu pomoshch'. A ty stupaj i zajmi
gercoga, chtoby on ne zametil moego otsutstviya. Esli zhe sprosyat menya, skazhi,
chto ya bolen i leg v postel'. Pust' ya dazhe umru za eto, kak mne ugrozhayut, no
ya dolzhen pomoch' moemu korolyu, moemu staromu povelitelyu. Proishodyat
neobychajnye dela, |dmund; pozhalujsta, bud' ostorozhen. (Uhodit.)
|dmund
Ob etom miloserd'e dolzhen gercog
Uznat' nemedlya; takzhe o pis'me.
YA za uslugu poluchu togda,
CHto u otca voz'mut; moim vse stanet!
Gde staryj upadet, tam yunyj vstanet.
Step'. Pered shalashom.
Vhodyat Lir, Kent i SHut.
Kent
Vot zdes', moj dobryj gosudar'; vojdite.
ZHestokost' etoj nochi nevozmozhno
Terpet' na vozduhe!
Burya prodolzhaetsya.
Lir
Ostav' menya.
Kent
YA vas proshu...
Lir
Razbit' mne hochesh' serdce?
Kent
Svoe b skorej razbil. Proshu, vojdite.
Lir
Ty dumaesh', tak vazhno to, chto liven'
Nas do kostej promochit? Dlya tebya -
Byt' mozhet; no gde est' nedug tyagchajshij,
My men'shego ne chuvstvuem. Ty budesh'
Spasat'sya ot medvedya; no, zavidev
Bushuyushchee more pred soboj,
Nevol'no povernesh'sya k pasti zverya.
Kogda svoboden duh, togda i telo
CHuvstvitel'no; v dushe smyatennoj burya
Vse chuvstva zaglushila; b'etsya tut
Odno: dochernyaya neblagodarnost'!
Ved' tut kak by usta kusayut ruku,
CHto pishchu im daet. No ya otmshchu.
Net, ne zaplachu ya. V takuyu noch'
Prognat' menya! Lej, lej, ya vse sterplyu!
V takuyu noch'! - Regana! Goneril'ya!
Otca, chto vas lyubil, chto vse vam otdal! -
No eto put' k bezum'yu; ne hochu ya!
Ni slova bol'she!
Kent
Gosudar', vojdite.
Lir
Vojdi ty sam, ishchi sebe zashchity.
Takaya burya mne meshaet dumat'
O hudshem zle. No vse zhe ya vojdu.
(SHutu.)
Idi, druzhok, vpered, bednyak bezdomnyj.
Vojdi! YA pomolyus' i tozhe lyagu.
SHut vhodit v shalash.
Neschastnye, nagie bednyaki,
Gonimye bezzhalostnoyu burej, -
Kak, bespriyutnym i s golodnym bryuhom,
V dyryavom rubishche, kak vam borot'sya
S takoyu nepogodoj? O, kak malo
Ob etom dumal ya! Lechis', velich'e:
Prover' ty na sebe vse chuvstva nishchih,
CHtob im potom otdat' svoi izbytki
I dokazat', chto nebo spravedlivo!
|dgar
(iz shalasha)
Devyat' futov, devyat' futov glubiny. Bednyj Tom.
SHut vybegaet iz shalasha.
SHut
Ne hodi tuda, dyaden'ka, tam zloj duh. Pomogite, pomogite!
Kent
Daj mne ruku. Kto tam takoj?
SHut
Duh, duh; on govorit, chto ego zovut bednyj Tom.
Kent
Kto ty takoj, chto tam rychish' v solome?
Nu, vyhodi!
Vyhodit |dgar, odetyj kak sumasshedshij.
|dgar
Proch', proch'! Za mnoyu gonitsya nechistyj!
"V kolyuchem ternovnike veter bushuet..."
Brr... Lozhis' v holodnuyu postel' i sogrejsya!
Lir
Ty otdal vse dvum docheryam svoim
I stal takim?
|dgar
Kto podast chto-nibud' bednomu Tomu? Zloj duh gnal ego, skvoz' ogon',
skvoz' plamya, po vodovorotam i luzham, po tryasinam i bolotam; on emu
podkladyval nozhi pod podushku, verevki na skam'yu, krysinyj yad k pohlebke;
podbival ego skakat' na gnedom rysake cherez chetyrehdyujmovye mosty za
sobstvennoj ten'yu, kak za predatelem. Spasi, gospodi, tvoi umstvennye
sposobnosti!.. Tomu holodno, brr... brr!.. Spasi tebya, gospodi, ot uraganov,
ot pagubnogo vliyaniya zvezd i zarazy! Podajte milostyn'ku bednomu Tomu; ego
muchaet zloj duh. Vot on, ya mog by ego pojmat'... I tut... i tut... i tut...
Burya prodolzhaetsya.
Lir
Vot docheri chto sdelali s neschastnym!
Ty nichego ne spryatal? Vse im otdal?
SHut
Vse, krome lohmot'ev, chtob ne stydno bylo.
Lir
O, pust' vse yazvy, chto tletvornyj vozduh
Tait v sebe dlya kary del lyudskih,
Na docherej tvoih padut!
Kent
No u nego net docherej.
Lir
Izmennik, lzhesh'! Prirodu tak unizit'
Lish' docheri beschuvstvennye mogut.
No razve dolzhen izgnannyj otec
Tak ne shchadit' svoej zloschastnoj ploti?
CHto zh, podelom! Ved' eto on rodil
Podobnyh pelikanam docherej*.
|dgar
Pilikok sidel na kochke!
Pilikok, pilikok...
U-gu-gu-gu...
SHut
|ta holodnaya noch' mozhet vseh nas obratit' v durakov i sumasshedshih.
|dgar
Beregis' nechistogo. Slushajsya roditelej svoih, derzhi svoe slovo, ne
klyanis' i ne soblaznyaj chuzhuyu zhenu, ne gubi dushu pogonej za roskosh'yu. Tomu
holodno...
Lir
Kem ty byl ran'she?
|dgar
Vlyublennym; v serdce i ume gordym byl, volosy zavival, na shlyape
perchatku nosil*, vsyacheski miloj svoej ugozhdal, greshnye dela s nej tvoril,
chto ni slovo, to klyalsya i pered yasnym licom neba klyatvy svoi nam shal;
zasypaya, obdumyval plotskij greh, a prosnuvshis', sovershal ego; vino lyubil
strastno, kosti - do smerti, a po chasti zhenskogo pola pereshchegolyal by
tureckoj sultana; serdce u menya bylo lzhivoe, sluh legkovernyj ruki krovavye;
byl ya svin'ej po lenosti, lisa po hitrosti, volkom po zhadnosti, psom po
yarosti l'vom po hishchnosti. Ne dopuskaj, chtoby postukivanie kablukov ili
shelest shelka otdavali bednoe tvoe serdce vo vlast' zhenshchiny. Pust' tvoya noga
budet podal'she ot veselogo doma, ruka - ot yubok, a pero - ot dolgovyh
raspisok, i boris' s nechistoj siloj.
"I snova v ternovnike veter bushuet...
Zum-zum-gej, no, nonni!
Dofin, moj syn, pust' on proskachet mimo..."
Burya prodolzhaetsya.
Lir
Da, luchshe by tebe lezhat' v mogile, chem predostavlyat' nagoe telo vsej
yarosti nebes. I chelovek - ne bol'she, chem vot eto! Posmotrite na nego
horoshen'ko. Nichem nikomu ty ne obyazan: ni shelkom - chervyu, ni mehom - zveryu,
ni sherst'yu - ovce, ni duhami - muskusnoj koshke! Tak! My vse troe poddel'nye;
a ty - to, chto est'. CHelovek bez prikras - tol'ko bednoe nagoe dvunogoe
zhivotnoe, kak ty. Proch', proch', vse chuzhoe! Rasstegivajte zhe skorej! (Sryvaet
s sebya odezhdu.)
SHut
Dyaden'ka, proshu tebya, uspokojsya, v takuyu noch' kupat'sya vovse ne
udovol'stvie. Teper' hot' by malen'kij koster v pustom pole: on byl by kak
serdce starogo razvratnika - kroshechnaya iskra, a vse ostal'noe zastylo.
Glyadite-ka, vot idet k nam bluzhdayushchij ogonek!
|dgar
|to bes Flibertidzhibbet*. On vyhodit, kak pogasyat v domah ogni, i
brodit do pervyh petuhov. |to on posylaet bel'ma, kosoglazie, zayach'yu gubu;
eto on portit pshenicu rozhkami i vsyacheski vredit bednym zemnym sozdaniyam.
Svyatoj Vitol'd polyanu tri raza oboshel,
On Maru* tam i devyat' sester ee nashel;
I im velel propast',
Ego priznavshi vlast'!
Proch', ved'ma, proch' ty, ved'ma, ubirajsya!
Kent
Kak vy sebya chuvstvuete, gosudar'?
Vhodit Gloster s fakelom.
Lir
Kto eto?
Kent
Kto idet? Kogo vy ishchete?
Gloster
CHto vy tut delaete? Kto vy takoj?
|dgar
|to bednyj Tom. On est lyagushek, zhab, golovastikov, yashcheric vodyanyh i
polevyh. V yarosti serdca svoego, kogda duh ego terzaet, on vmesto salata
pozhiraet korovij pomet, poedaet krys i dohlyh sobak, p'et zelenuyu ryasku so
stoyachih bolot; ego stegayut v kazhdoj derevne, sazhayut v kolodki, brosayut v
tyur'mu; bylo u nego kogda-to tri plat'ya na plechah, shest' rubashek na bokah,
loshad' dlya ezdy i mech dlya vojny.
No krysami, myshami i vsem takim zver'em
Pitaetsya sem' let uzh kryadu bednyj Tom.
Beregites' moego muchitelya. - Sgin', Smolkin! Sgin', nechistyj!
Gloster
Kak, gosudar'! Il' obshchestva drugogo
Vy ne nashli?
|dgar
Knyaz' t'my i sam vel'mozha:
Zovut ego Modo i Mahu!
Gloster
Da, nizkoj stala nasha plot' i krov' -
Teh nenavidit, kto ee rodil.
|dgar
Bednyaga Tom ozyab!
Gloster
Pojdem so mnoj. Ispolnit' ya ne v silah
Prikaz zhestokij vashih docherej.
Hot' mne ot vas zakryt' veleli vhody
I brosit' vas na zhertvu groznoj nochi,
No ya reshilsya vas najti i skryt'
Tam, gde vas zhdet teplo, i krov, i uzhin.
Lir
Daj mne s filosofom potolkovat'.
(|dgaru.)
CHto est' prichina groma?
Kent
Moj gosudar', molyu, pojdemte s nim.
Lir
Sperva s fivancem mudrym potolkuyu*. -
CHemu uchilsya ty?
|dgar
Spasat'sya ot besov i gadov bit'.
Lir
Hotel by tajno ya tebya sprosit'...
Kent
(Glosteru)
Ugovorite zhe ego pojti;
V nem um meshaetsya.
Burya prodolzhaetsya.
Gloster
CHemu, divit'sya,
Raz docheri emu zhelayut smerti?
O, Kent predvidel vse, izgnannik bednyj!
Ty govorish' - korol' uma lishilsya?
YA sam shozhu s uma: imel ya syna -
I ot nego otreksya; on zamyslil
Ubit' menya! A ya ego lyubil,
Kak bol'she uzh nel'zya. Ot gorya, pravo,
K bezum'yu sam ya blizok! - CHto za noch'! -
Molyu vas, gosudar'!..
Lir
Proshu proshchen'ya...
Za mnoyu, blagorodnyj moj filosof!
|dgar
Tom ozyab!..
Gloster
Stupaj v shalash, priyatel', i sogrejsya.
Lir
Idem.
Kent
Syuda, moj gosudar'.
Lir
No s nim,
S filosofom moim, ya ne rasstanus'!
Kent
(Glosteru)
Potesh'te gosudarya, pust' voz'met
On nishchego.
Gloster
Berite i ego.
Kent
Idi, priyatel', s nami.
Lir
Idem, afinyanin moj dobryj*.
Gloster
Tishe...
Bez slov...
|dgar
Vot k mrachnoj bashne Roland podhodit.
Togda velikan govorit: "Uh, uh,
YA chuyu britanskoj krovi duh!.."
Komnata v zamke Glostera.
Vhodyat Kornuol i |dmund.
Kornuol
O, ya otomshchu, prezhde chem uedu otsyuda.
|dmund
Togda obo mne stanut govorit', milord, chto vo mne vernopoddannicheskie
chuvstva vzyali verh nad prirodoj! Mne strashno podumat' ob etom.
Kopnuol
YA vizhu teper', chto ne durnye sklonnosti tvoego brata zastavili ego
iskat' smerti svoego otca, a naprotiv - chto blagorodstvo ego bylo vozmushcheno
pozornoj nizost'yu Glostera.
|dmund
O, kak zhestoka moya sud'ba, raz ya vynuzhden raskaivat'sya v sobstvennoj
chestnosti! Vot pis'mo, o kotorom on govoril; iz nego yavstvuet, chto on tajnyj
storonnik francuzskoj partii. O nebo! Esli by on ne byl izmennikom! Esli by
mne ne prihodilos' donosit' na nego!
Kopnuol
Idem so mnoj k gercogine.
|dmund
Esli pis'mo eto govorit pravdu, vam predstoit mnogo zabot!
Kopnuol
Pravdivo ono ili net, no ono sdelalo tebya grafom Glosterom*. Najdi
otca, chtoby ego mozhno bylo nemedlenno arestovat'.
|dmund,
(v storonu)
Esli ya najdu ego okazyvayushchim pomoshch' korolyu, eto eshche bol'she usilit
podozreniya. (Kornuolu.) YA ne sojdu s puti moego dolga, hotya bor'ba mezhdu nim
i golosom krovi budet uzhasna.
Kopnuol
YA vo vsem budu doveryat' tebe, i moya lyubov' s izbytkom zamenit tebe
otca.
Uhodyat.
Komnata na ferme okolo zamka.
Vhodyat Gloster, Lir, Kent, SHut i |dgar.
Gloster
Zdes' vse-taki luchshe, chem na otkrytom vozduhe. Bud'te blagodarny nebu i
za eto, a ya postarayus' dostavit' syuda vse, chto v silah, dlya vashego udobstva.
YA skoro vozvrashchus'.
Kent
Vse sily ego uma ne vynesli podobnogo potryaseniya! Nagradi vas nebo za
dobrotu.
Uhodit Gloster.
|dgar
Frateretto* zovet menya; on govorit, chto Neron udit rybu v chernom ozere.
Molis', glupen'kij, i beregis' zlogo duha.
SHut
Pozhalujsta, dyaden'ka, skazhi mne, kto sumasshedshij - dvoryanin ili
krest'yanin?
Lir
Korol', korol'!
SHut
Net, krest'yanin, syn kotorogo vyshel v dvoryane; potomu chto kak emu ne
sojti s uma, vidya, chto syn-dvoryanin stal vyshe ego?
Lir
Pust' tysyachi s kalenymi shchipcami,
SHipya i voya, brosyatsya na nih!
|dgar
Zloj duh kusaet mne spinu!
SHut
Sumasshedshij tot, kto verit v krotost' volka, v zdorov'e loshadi, v
lyubov' yunoshi i v klyatvu potaskushki.
Lir
Da budet tak! V lico ih obvini!
(|dgaru.)
Sadis' vot zdes' ty, sudiya uchenyj.
(SHutu.)
A ty, mudrec, syuda! - Nu, vy, lisicy!
|dgar
Vot on stoit, vperiv v nih vzor. - Ne goditsya tak igrat' glazami na
sude, miledi!
Bess, plyvi ko mne smelee!
SHut
U nee techet lad'ya;
Ej skazat' tebe nel'zya,
Otchego priplyt' ne smeet.
|dgar
Nechistyj draznit bednogo Toma solov'inym golosom. Hopdans u Toma v
zhivote krichit i trebuet dvuh seledok. Perestan' karkat', chernyj angel; u
menya net dlya tebya edy.
Kent
Ne stojte, gosudar', v ocepenen'e;
Prilyagte, otdohnite, - vot podushka.
Lir
Net, konchim sud. Svidetelej vvedite!
(|dgaru.)
Ty, v mantii sudejskoj, syad' tuda.
(SHutu.)
A ty, ego tovarishch v pravosud'e,
Sadis' s nim ryadom.
(Kentu.)
Vy - chlen suda; sadites' zhe i vy.
|dgar
Rassudim spravedlivo.
"Ty spish' il' net, pastuh veselyj?
V hlebah tvoi stada.
Poduj-ka v svoj rozhok pogromche,
Ne budet im vreda".
Purr! |to seraya koshka.
Lir
Ee pervuyu k doprosu. |to Goneril'ya. Klyatvenno utverzhdayu pered etim
pochtennym sobraniem, chto ona vygnala pinkami bednogo korolya, otca svoego.
SHut
Pozhalujte syuda, sudarynya. Vashe imya Goneril'ya?
Lir
|togo ona ne mozhet otricat'.
SHut
Proshu proshchen'ya, ya prinyal vas za skamejku.
Lir
A vot drugaya: vzglyad ee kosoj
Vsyu zlobu serdca vydaet. - Derzhite!
Mechej! Ognya! Oruzhie! Zdes' podkup!
Sud'ya-izmennik! Kak ty dal ej skryt'sya?
|dgar
(v storonu)
Gospodi, spasi ego razum!
Kent
O gore! - Gosudar' moj, gde zh terpen'e,
Kotorym tak vsegda hvalilis' vy?
|dgar
(v storonu)
Ot zhalosti mne slez ne uderzhat'.
Boyus', vsyu krasku smoyut.
Lir
Smotrite! Dazhe sobachonki -
Trej, Blansh i Milka - layut na menya.
|dgar
A vot Tom shvyrnet v nih svoej golovoj! Cyc vy, sobachonki!
CHernoj masti, beloj masti,
S yadovitym zubom v pasti,
Dog, bolonka, il' borzaya,
Il' dvornyaga bud' prostaya,
Bez hvosta ili s hvostom, -
Vas zavyt' zastavit Tom!
Kak pushchu v vas golovoyu -
Vse cherez zabor streloyu!
|j, ej, poshli! V put' - na yarmarki, na bazary, na hramovye prazdniki.
Bednyj Tom, rog tvoj vysoh.
Lir
Pust' vskroyut Reganu i posmotryat, chto u nee za narost na serdce. Ot
kakih prichin v prirode serdca delayutsya takimi zhestkimi? (|dgaru.) Vas, ser,
ya zachislyu v sotnyu moih rycarej. Tol'ko mne ne nravitsya pokroj vashego plat'ya.
Vy skazhete, chto eto persidskoe odeyan'e? Odnako ego nado peremenit'.
Kent
No, gosudar' moj, lyagte, otdohnite!
Lir
Ne shumite, ne shumite; zadernite polog. Tak, tak, tak. Uzhinat' my budem
utrom. Tak, tak, tak. (Zasypaet.)
SHut
A v polden' ya zasnu.
Vhodit Gloster.
Gloster
Skazhi mne, drug moj, gde zhe gosudar'?
Kent
Zdes'. No ego ne sleduet trevozhit':
Rassudok v nem ugas.
Gloster
Moj chestnyj drug,
Ty na rukah snesi ego. Podslushal
YA zagovor: ego ubit' hotyat.
Nosilki zdes'. Skorej ego ulozhim -
I v Dover; tam najdesh' sebe zashchitu.
Kol' polchasa promedlish' - zhizn' ego
Tvoya i vseh, kto b za nego vstupilsya, -
V opasnosti. Beri ego skoree.
Idi za mnoj. YA dam tebe ohranu,
Provodnikov.
Kent
Izmuchennyj, zasnul on. -
Son mozhet byt' celitel'nym bal'zamom
Dlya sil tvoih razbityh, a inache -
Ih ne vernut'.
(SHutu.)
Ty pomogi nesti;
Ne otstavaj ot nas.
Gloster
Skorej, skorej!
Uhodyat Kent, Gloster i SHut, unosya Lira.
|dgar
Kogda na skorbi vysshih my vziraem,
To goresti svoi pozabyvaem.
Kto odinok v stradan'e - strazhdet vdvoe,
Povsyudu vidya schastie chuzhoe.
No duh stradanij mnogih ne zametit,
Kogda tovarishcha v neschast'e vstretit.
I legok mne moej pechali gnet,
Kogda korol' takuyu zhe neset:
On - ot detej, ya - ot otca. - Nu, Tom,
Sledi za vsem. Otkroesh'sya potom,
Kogda ot zloj i gryaznoj klevety
Ochishchen i opravdan budesh' ty!.
CHtob ni bylo, lish' spassya by korol'!
No... pryach'sya, pryach'sya!
(Uhodit.)
Komnata v zamke Glostera.
Vhodyat Kornuol, Regana, Goneril'ya, |dmund i slugi.
Kopnuol
(Goneril'e)
Skoree poezzhajte k vashemu suprugu i pokazhite emu eto pis'mo.
Francuzskie vojska vysadilis'. - Syskat' izmennika Glostera!
Uhodit Sluga.
Regana
Povesit' ego nemedlenno!
Goneril'ya
Vyrvat' emu glaza!
Kopnuol
Predostav'te ego moemu gnevu. - |dmund, poezzhaj s moej sestroj. Tebe ne
goditsya smotret' na vozmezdie, kotoroe dolzhno postignut' tvoego otca.
Posovetuj gercogu, k kotoromu edesh', prigotovit'sya kak mozhno bystree; my
obyazuemsya sdelat' to zhe samoe. Mezhdu nami budut ustanovleny nepreryvnye i
bystrye snosheniya. - Proshchajte, dorogaya sestra. - Proshchaj, graf Gloster.
Vhodit Osval'd.
Ty zdes'? No gde zh korol'?
Osval'd
Graf Gloster korolyu pomog bezhat'.
On vstretil u vorot desyatka tri
Ego iskavshih rycarej iz svity;
Koj-kto primknul k nim iz vassalov grafa.
Otpravilis' vse v Dover, pohvalyayas',
CHto tam najdut druzej vooruzhennyh.
Kopnuol
Gotov' konej dlya gospozhi svoej!
Goneril'ya
Proshchajte, milyj gercog i sestra.
Kopnuol
Proshchaj, |dmund.
Uhodyat Goneril'ya, |dmund i Osval'd.
Nu, gde zh predatel' Gloster?
Syskat'! Svyazat', kak vora! Privesti!
Kaznit' ego nel'zya nam bez suda,
Hotya b dlya vida; nasha vlast', odnako,
Preklonitsya pred nashim gnevom; mozhno
Nas poricat', no uderzhat' - nel'zya! -
Kto tam? Predatel'?
Vhodyat slugi, vedushchie Glostera;
Pegana
Neblagodarnaya lisa, vot on!
Kopnuol
Svyazat' pokrepche vysohshie ruki!
Gloster
CHto eto znachit, gercog, dobryj drug?
Vy gosti zdes'. Odumajtes', druz'ya!
Kopnuol
Svyazat' ego!
Slugi vyazhut Glostera.
Pegana
Da krepche! U, predatel'!
Gloster
Nemiloserdnaya! YA ne predatel'!
Kopnuol
K skamejke privyazat'! - Zlodej, uznaesh'...
Regana vceplyaetsya emu v borodu.
Gloster
Klyanus' bogami krotkimi, beschestno
Seduyu borodu moyu pozorit'!
Pegana
Tak bel i tak kovaren!
Gloster
Zlaya ledi,
Zagovoryat sediny eti sami
I obvinyat tebya. Vy gosti zdes'.
Ne sled by vam, razbojnikam podobno,
Moe gostepriimstvo oskvernyat'!
Kopnuol
Ty poluchil iz Francii pis'mo?
Pegana
Da bez uvertok! My vsyu pravdu znaem.
Kopnuol
CHto za snoshen'ya ty imel s vragom,
Vorvavshimsya v nash kraj?
Pegana
Kuda bezumca korolya deval ty?
Nu, govori!
Gloster
YA poluchil sluchajno
Pis'mo ot neprichastnogo lica.
Ono - ne ot vraga!
Kopnuol
Hitro!
Pegana
I lozh'!
Kopnuol
Kuda ty korolya otpravil?
Gloster
V Dover.
Pegana
Zachem zhe v Dover? Ty ved' znal zapret!
Kopnuol
Zachem zhe v Dover? Pust' otvetit on!
Gloster
Privyazan ya k stolbu: snosit' vse dolzhen.
Pegana
Zachem zhe v Dover?
Gloster
Zatem, chto ne hotel smotret' na to,
Kak stanesh' ty zhestokimi nogtyami
Glaza u starca vyryvat', sestra zhe
Svirepaya tvoya - klyki kaban'i
Vonzat' v ego pomazannoe telo.
V noch' burnuyu bluzhdal on nepokrytyj...
Ot buri toj vskipet' moglo by more
I zagasit' nebesnye ogni,
A on, bednyak, lil vmeste s nebom slezy.
V takuyu noch', zavoj u vhoda volki,
Skazala b ty: "Otkroj im, dobryj storozh!"
Smyagchilsya by zlodej. - No ya uvizhu,
Kak porazit detej zhestokih kara.
Kopnuol
Net, ne uvidish'. - |j! Derzhat' skam'yu! -
Tvoi glaza ya rastopchu nogami.
(Vyryvaet emu glaz.)
Gloster
Kto starosti nadeetsya dostignut' -
Na pomoshch' mne! - ZHestokoserdyj! Bogi!
Pegana
CHtob ne obidno bylo - i drugoj!
Kopnuol
Uvidish' karu?
1-j Sluga
Uderzhite ruku!
O gercog, vam sluzhu ya s detskih let:
No luchshej vam ne sosluzhil by sluzhby,
CHem uderzhav vas.
Pegana
|to chto, sobaka?
1-j Sluga
Bud' boroda u vas na podborodke,
YA vydral by ee. CHto vy tvorite?
Kopnuol
Moj rab!
(Obnazhaet mech i brosaetsya na Slugu.)
1-j Sluga
Nu chto zh, na volyu gneva! Budem bit'sya.
Oni derutsya. Kornuol ranen.
Pegana
(drugomu Sluge)
Daj mne tvoj mech! Sluga posmel vosstat'.
(Hvataet mech i porazhaet 1-go Slugu v spinu.)
1-j Sluga
Ubit ya! Graf, u vas ostalsya glaz;
Glyadite - on nakazan.
(Umiraet.)
Kornuol
Net, ne uvidit on. - Von, gnusnyj studen'!
(Vyryvaet Glosteru drugoj glaz.)
A! Gde teper' tvoj blesk?
Gloster
Temno... Mne strashno... Gde moj syn |dmund?
|dmund, zazhgi ves' zhar lyubvi synovnej,
Otmsti za zlodeyan'e!
Pegana
Von, predatel'!
Zovesh' togo, komu ty nenavisten.
On nam otkryl tvoj zamysel zlodejskij;
On slishkom chesten, chtob tebya zhalet'.
Gloster
O ya, bezumec! Tak |dgar nevinen! -
Prostite, bogi, mne. Ego - spasite.
Pegana
Prognat' ego za vorota! Puskaj
CHut'em najdet svoyu dorogu v Dover! -
CHto s vami, gercog? Kak vy pobledneli!
Kopnuol
YA ranen tyazhelo. Pojdem, zhena. -
Prognat' slepogo podleca; raba
SHvyrnut' v navoz. - Regana, hleshchet krov'!
Ne vovremya ya ranen! Daj mne ruku.
Uhodit Kopnuol, podderzhivaemyj Peganoj.
2-j Sluga
Ne poboyus' ya nikakih grehov,
Kogda ne budet on nakazan.
3-j Sluga
Esli
Ona umret obyknovennoj smert'yu, -
Vse zhenshchiny v chudovishch obratyatsya.
2-j Sluga
Pojdem za starym grafom. Pust' ego
Bedlamskij nishchij vodit; ved' bezumcy
Dlya del takih godyatsya.
3-j Sluga
Stupaj. YA prinesu belkov i pakli,
CHtob krov' unyat'. - Spasi ego, o nebo!
Uhodyat.
Step'.
Vhodit |dgar.
|dgar
Vse zh luchshe znat', chto prezirayut nas,
CHem zhit' v prezren'e, skrytom lest'yu. V gore
Bednyak poslednij, udruchennyj rokom,
Hranit nadezhdu i ne znaet straha:
Strashna ved' tol'ko v luchshem peremena,
A v hudshem - chto v nej? Tak privet tebe,
Besplotnyj veter, chto vdyhayu ya:
Neschastnomu, kogo ty sdul na dno,
Uzhe ne strashen uragan. - No kto tam?
Vhodit Gloster, kotorogo vedet Starik.
Otec, vedomyj nishchim! - Mir, o mir!
Ne bud' v tebe prevratnostej uzhasnyh,
Hoteli b zhit' my vechno.
Starik
O moj dobryj gospodin, ya zhivu na vashej zemle uzhe vosem' desyatkov let;
snachala u vashego batyushki, potom u vas.
Gloster
Ujdi, ujdi; stupaj, moj drug; ty mne
Pomoch' nichem ne mozhesh', a sebe
Ty povredish'.
Starik
Ne vidno vam dorogi!
Gloster
Mne net dorogi i ne nado glaz.
YA spotykalsya zryachim. V zhizni chasto
Byvaet tak, chto nashi nedostatki
Polezny nam. - O milyj syn |dgar,
Ty - yarosti otca bezumnoj zhertva!
Dozhit' by, chtob tebya ya mog kosnut'sya, -
YA b snova budto zryachim stal!
Starik
|j, kto tam?
|dgar
(v storonu)
Kto mozhet pro sebya skazat', o bogi:
"Mne huzhe byt' uzhe ne mozhet"? - Vot
Mne stalo huzhe.
Starik
|to bednyj Tom.
|dgar
(v storonu)
No i eshche mne huzhe mozhet stat',
I hudshij mig eshche ne nastupil,
Poka skazat' my v silah, chto on hudshij.
Starik
Kuda idesh', priyatel'?
Gloster
|to nishchij?
Starik
Da, sumasshedshij nishchij.
Gloster
On ne sovsem bezumec, esli prosit.
Vcherashnej noch'yu, na takogo glyadya,
YA dumal: chelovek - lish' zhalkij cherv',
I syna vspomnil, hot' ego togda
Schital vragom... S teh por uznal drugoe.
My dlya bogov - chto muhi dlya mal'chishek:
Im nasha smert' - zabava.
|dgar
(v storonu)
Kak mne byt'?
SHuta igrat' pred gorem - oskorblen'e
Sebe, da i drugim.
(Glosteru.)
Spasi vas bog.
Glostep
A, eto golyj nishchij?
Starik
Da, milord.
Gloster
Idi zh; a esli hochesh' usluzhit' mne,
Ta nas nagonish' po doroge v Dover.
I zahvati, vo imya staroj druzhby,
CHem by prikryt' naguyu etu dushu, -
On povedet menya.
Starik
No on bezumnyj!
Gloster
Takov nash vek: slepyh vedut bezumcy.
Ispolni, chto proshu, il' otkazhi,
No tol'ko - uhodi.
Starik
Emu otdam ya luchshuyu odezhdu.
I bud' chto budet.
(Uhodit.)
Gloster
|j ty, golysh...
|dgar
Bednyaga Tom ozyab!
(V storonu.)
Ne v silah bol'she
YA pritvoryat'sya.
Gloster
Podojdi poblizhe.
|dgar
(v storonu)
A dolzhen. - Mir glazam tvoim! Oni
V krovi...
Gloster
Ty znaesh' li dorogu v Dover?
|dgar
Znayu vse perelazy i kalitki, konnye dorogi i peshehodnye tropy. Bednyj
Tom povredilsya v ume. Da spasut tebya bogi, dobryj chelovek, ot nechistoj sily.
V bednogo Toma vselilos' pyatero besov zaraz: bes rasputstva - Obidikut,
knyaz' nemoty - Hobididans, vorovstva - Mahu, ubijstva - Modo i
Flibertidzhibbet - loman'ya i krivlyan'ya i klikushestva, kotoryj teper' pereshel
k gornichnym i kameristkam. Da spasut tebya bogi, moj gospodin.
Gloster
Vot koshelek; voz'mi ego, bednyak,
Ubityj nebom, i moe neschast'e
Dast schastie tebe. - Poshli, o nebo,
CHtoby bogach, pogryazshij v naslazhden'yah,
CHto prezrel tvoj zakon, ne hochet videt',
Poka ne chuvstvuet vsyu vlast' tvoyu, -
Pochuvstvoval by nakonec; togda
Izlishki b ustranila spravedlivost',
I kazhdyj byl by syt. - Ty znaesh' Dover?
|dgar
Da, gospodin.
Gloster
Tam est' utes: vershinoj naklonivshis',
Glyaditsya grozno on v puchinu morya.
Na kraj ego ty privedi menya;
Tam nishchete tvoej ya pomogu
Podarkom cennym. A nazad menya
Vesti ne nado budet.
|dgar
Daj mne ruku -
I bednyj Tom svedet tebya.
Uhodyat.
Pered dvorcom gercoga Al'bani.
Vhodyat Goneril'ya i |dmund; Osval'd vstrechaet ih.
Goneril'ya
(|dmundu)
Dobro pozhalovat', milord. No chto zhe
Moj krotkij muzh ne vstretil nas?
(Osval'du.)
Gde gercog?
Osval'd
On u sebya, no stal neuznavaem.
YA soobshchil o vysadke vraga -
On ulybnulsya; o priezde vashem
Uznav, skazal: "Tem huzhe". YA povedal
Izmenu Glostera i doblest' grafa -
Togda menya nazval on durakom,
Skazav, chto vse naoborot ya ponyal.
Durnye vesti raduyut ego,
Horoshie - gnevyat.
Goneril'ya
(|dmundu)
Togda - postojte!
V korov'ej trusosti svoej dushi
Boitsya dela on, ne hochet videt'
Obid, zovushchih k mesti. To, o chem
Byl razgovor u nas, dolzhno svershit'sya.
Vy vozvrashchajtes' k bratu moemu*,
Vojska styanite i vedite ih.
YA zh vse tut izmenyu i muzhu pryalku
Dam v ruki. |tot predannyj sluga
Goncom nam budet. I pridet k vam skoro
(Lish' smelym vy umejte byt') poslan'e
Ot gospozhi. Vot vam...
(Daet emu lentu.)
Molchite...
Tss... Naklonites'. Esli b poceluj moj
Mog govorit', on okrylil by duh tvoj.
Pojmi zhe - i proshchaj!
|dmund
YA tvoj - do smerti.
Goneril'ya
Milyj, milyj Gloster!
Uhodit |dmund.
Kak ne pohozh muzhchina na muzhchinu!
Ty poklonen'ya zhenshchiny dostoin,
A moj glupec vladeet mnoj zahvatom.
Osval'd
Vot gercog, vasha svetlost'!
(Uhodit.)
Vhodit Al'bani.
Goneril'ya
Il' ya ne stoyu vstrechi?
Al'bani
Goneril'ya!
Ne stoish' pyli ty, chto rezkij veter
Neset tebe v lico. Mne strashen nrav tvoj:
Tot, kto svoe nachalo preziraet,
V sebe samom ne mozhet byt' uveren;
Otpavshaya ot dereva rodnogo,
Bez zhivotvornyh sokov, vetv' uvyanet
I prineset lish' zlo.
Goneril'ya
Dovol'no! Propoved' tvoya glupa.
Al'bani
Dobro i mudrost' - plohi dlya plohih.
Gryaz' lyubit lish' sebya*. CHto vy svershili?
CHto sdelali, ne docheri - tigricy?
Otca, blagoslovennogo godami,
Kogo medved' lizat' by stal smirenno,
Vy zverski varvarski sveli s uma.
Kak brat moj dobryj eto mog sterpet'?
Muzhchina! Gercog! Vsem emu obyazan!
Kogda nebesnyj gnev ne gryanet bystro,
CHtob eto zlodeyan'e pokarat', -
Nastanet vremya,
CHto lyudi stanut pozhirat' drug druga,
Kak chudishcha morskie.
Goneril'ya
Trus beskrovnyj!
Tvoj lob - dlya srama, shcheki - dlya poshchechin!
Tvoi glaza ne mogut otlichit',
Gde chest', gde styd. Da razve ty ne znaesh':
Glupcam lish' zhalko nakazat' zlodeya
Do prestuplen'ya! Gde tvoj baraban?
Uzh Franciya razveyala znamena
Nad nashim mirnym kraem: ugrozhayut
Strane tvoej vragi v pernatyh shlemah;
Ty zh, duren' dobrodetel'nyj, sidish'
Da stonesh': "Ah, zachem sluchilos' eto?"
Al'bani
Vzglyani zhe na sebya ty, d'yavolica.
V zlom duhe tak ne uzhasaet zloba,
Kak v zhenshchine.
Goneril'ya
O ty, glupec nichtozhnyj!
Al'bani
Ty, oboroten', chudishche, stydis'!
Ne iskazhaj lica! Daj volyu ya
Moim rukam povinovat'sya chuvstvu -
Oni b tebya na chasti razorvali
S kost'mi i s myasom! No, hot' ty i d'yavol,
Vid zhenshchiny tebe zashchitoj sluzhit.
Goneril'ya
Ty vspomnil nakonec, chto ty muzhchina!
Vhodit Gonec.
Al'bani
Kakie vesti?
Gonec
O gosudar', Kornuol'skij gercog umer;
Ubit slugoj v tot mig, kak vyryval
On glaz u Glostera.
Al'bani
Glaz? Vyryval?
Gonec
Im vskormlennyj sluga - iz sostradan'ya,
CHtob pomeshat' zlodejstvu - podnyal mech
Na gospodina - tot v poryve gneva
Ubil slugu, no sam byl tyazhko ranen
I umer.
Al'bani
Znachit, v nebesah est' sud'i,
CHto nashi prestupleniya zemnye
Karayut bystro! CHto zhe bednyj Gloster?
Glaz poteryal on?
Gonec
Oba, oba, gercog.
(Goneril'e.)
Vot ot sestry pis'mo vam; gercoginya
Otveta speshno zhdet.
Goneril'ya
(v storonu)
Udachno eto!
No raz ona vdova, a s nej moj Gloster,
To mozhet ruhnut' ves' vozdushnyj zamok
Moej postyloj zhizni... V to zhe vremya
Vest' ne ploha.
(Goncu.)
Prochtu i dam otvet.
(Uhodit.)
Al'bani
No gde zh byl syn, kogda otca terzali?
Gonec
Syuda poehal on s miledi vmeste.
Al'bani
Ego zdes' net.
Gonec
Uehal on obratno;
Ego ya vstretil na puti syuda.
Al'bani
On znaet o zlodejstve?
Gonec
O da, milord; otca on predal sam
I dom pokinul, chtob zhestokoj kazni
Ne pomeshat'.
Al'bani
O Gloster! Budu zhit',
CHtob zaplatit' tebe za vernost' Liru
I otomstit' im za tvoi glaza! -
Idem, moj drug, skazhi mne vse, kak bylo.
Uhodyat.
Francuzskij lager' bliz Dovera.
Vhodyat Kent i Dvoryanin.
Kent
Pochemu zhe Francuzskij korol' tak speshno vernulsya vo Franciyu?
Dvoryanin
On ostavil nezakonchennymi vazhnye gosudarstvennye dela. Vyyasnilos', chto
korolevstvu grozit bol'shaya opasnost', i potrebovalos' ego lichnoe
prisutstvie.
Kent
Komu zhe on poruchil nachal'stvo nad vojskami?
Dvoryanin
Marshalu Francii, mos'e Lafaru.
Kent
Skazhite, nashi pis'ma vyzvali u korolevy kakoe-nibud' proyavlenie skorbi?
Dvopyanin
Da, ser. Ona pri mne ih prochitala,
I slezy potekli vdol' nezhnyh shchek.
No tut ona po-carski pobedila
To gore, chto ee, kak buntovshchik,
Hotelo pobedit'.
Kent
Tak vzvolnovalas'?
Dvoryanin
Ne burno. Gore sporilo s Terpen'em -
Kotoroe iz nih ocharovan'ya
Pribavit ej. Sluchalos' li vam videt'
Skvoz' solnce dozhd'? Tak slezy i ulybka
Smenyalis' v nej, i nezhnaya ulybka
Cvetushchih ust kak budto by ne znala
O teh slezah, chto iz ochej katilis',
Kak perly, otryvayas' ot almazov,
Koroche, grust' dlya vseh byla b bescenna, -
Kogda b tak ukrashala vseh.
Kent
Ona
Sprosila chto-nibud'?
Dvoryanin
"Otec" - shepnula,
Kak budto ej sdavilo tyazhko grud';
Potom: "O sestry! ZHenshchiny! Stydites'!..
Kent!.. Sestry!.. Moj otec!.. Kak! V buryu! Noch'yu!
Zabyta zhalost'!" Tut iz glaz nebesnyh
Voda svyataya, hlynuv, zatopila
Slova; i proch' ona ushla, chtob s gorem
Svoim odnoj ostat'sya.
Kent
Vidno, zvezdy,
Da, zvezdy v nebe nami upravlyayut;
Inache ne mogla b odna cheta
Rozhdat' takih detej razlichnyh! S neyu
Ty govoril eshche?
Dvoryanin
Net.
Kent
|to bylo
Pri korole?
Dvoryanin
Net, on uzhe uehal.
Kent
Tak znaj, neschastnyj Lir uzh pribyl v Dover;
Poroj v sebya prihodit, vspominaet
Priezda cel'; no ni za chto ne hochet
Svidan'ya s docher'yu.
Dvoryanin
No pochemu zhe?
Kent
Velikij styd gnetet ego; zhestokost',
S kakoj ee lishil blagosloven'ya,
V chuzhoj, opasnyj mir prognal i otdal
Ee prava on gnusnym docheryam
S sobach'imi serdcami, - tak vse eto
YAzvit ego, chto zhguchij styd meshaet
Emu obnyat' Kordeliyu.
Dvoryanin
Bednyj, bednyj!
Kent
A chto oboih gercogov vojska?
Dvoryanin
Kak budto by idut syuda.
Kent
Pojdemte zhe, ya otvedu vas k Liru.
Pri nem ostan'tes'. Vazhnye prichiny
Menya poka skryvat'sya zastavlyayut.
Uznav, kto ya, vy o znakomstve nashem
Ne stanete zhalet'. Proshu, pojdemte.
Francuzskij lager'. SHater.
Barabany i znamena.
Vhodyat Kordeliya, Lekar' i soldaty.
Kordeliya
Ah, eto on! Ego vstrechali chasto
Bezumnej morya burnogo. On pel,
V venke iz lopuhov i poviliki,
Repejnika, dymyanki i krapivy,
Mareny, vsyakih sornyh trav, glushashchih
Nam nivy hlebnye. Otryad poshlite.
Vse obyskat' v polyah, v trave vysokoj
I privesti ego!
Uhodit odin iz oficerov.
CHto mozhet sdelat'
Nauka, chtob vernut' emu rassudok?
Spasi ego; ya vse tebe otdam!
Lekar'
Est' sredstvo, koroleva: iscelitel'
Prirody nashej - son; ego korol'
Lishilsya; no, chtob vyzvat' son, est' travy
Celebnye, ch'ya sila pomogaet
Somknut' glaza toske.
Kordeliya
Vse tajny neba,
Prirody neispytannye sily,
Ot slez moih vosstan'te! Pomogite
Neschastnomu! - Ishchite zhe ego.
Poka a bezum'e yarostnom ne vzdumal
Sebya lishit' on zhizni.
Vhodit Gonec.
Gonec
Koroleva,
Syuda idut britanskie vojska.
Kordeliya
Izvestno eto nam, i my gotovy
Ih vstretit'. - O moj dorogoj otec,
Iz-za tebya na eto vse poshla ya.
Suprug moj dobryj
Moim slezam, moim molen'yam vnyal,
Ne chestolyub'e v boj vedet krovavyj -
Lyubov', lyubov', otca i starca pravo.
Skorej, skorej ego by uvidat'!
Uhodyat.
Komnata v zamke Glostera.
Vhodyat Regana i Osval'd.
Pegana.
Nu chto zhe, vystupilo vojsko brata?
Osval'd
Da, gercoginya.
Regana
On lichno tam?
Osval'd
S velikoj neohotoj.
Ego supruga mnogo luchshij voin!
Regana
A graf |dmund s nim videlsya, skazhi?
Osval'd
Net, gercoginya.
Regana
CHto mozhet byt' v pis'me sestry k nemu?
Osval'd
Ne znayu, gercoginya.
Pegana
On, verno, iz-za vazhnyh del uehal.
Bezumno bylo Glosteru slepomu
Ostavit' zhizn': gde b ni byl, vozmutit on
Vseh protiv nas. |dmund, ya polagayu,
Reshil iz sostradan'ya sokratit'
ZHizn' gor'kuyu slepca; razvedat' kstati,
Kak silen vrag.
Osval'd
YA dolzhen ehat' vsled za nim s pis'mom.
Pegana
My zavtra vystupaem. Ostavajsya:
Opasen put'.
Osval'd
Ne smeyu, gercoginya:
Prikazano mne strogo dolg ispolnit'.
Pegana
O chem |dmundu ej pisat'? Uzheli
Ty na slovah skazat' ne mog? Byt' mozhet.
Ne znayu... Nagrazhu tebya ya shchedro;
Daj mne prochest' pis'mo.
Osval'd
No, gercoginya...
Pegana
Ne lyubit muzha gospozha tvoya,
YA eto znayu. I v poslednij raz
Ona kidala plamennye vzglyady
Na grafa. Znayu, ty ee napersnik.
Osval'd
YA, gercoginya?
Pegana
YA govoryu to, chto naverno znayu.
Sovetuyu tebe podumat'... Gercog
Skonchalsya; my s |dmundom sgovorilis';
Emu pristojnej byt' suprugom mne,
CHem gospozhe tvoej. Uchti vse eto.
Kol' vstretish' grafa, eto daj emu.
(Daet emu kol'co.)
Kogda zh rasskazhesh' obo vsem sestre,
To daj sovet ej - byt' vpered umnee.
Teper' proshchaj!
Kol' o slepom izmennike uslyshish',
Znaj - golova ego ocenena.
Osval'd
Pust' tol'ko vstrechus' s nim, togda uvidyat,
Na ch'ej ya storone.
Pegana
Schastlivyj put'!
Uhodyat.
Mestnost' bliz Dovera.
Vhodyat Gloster i |dgar, odetyj krest'yaninom.
Gloster
Kogda zh my budem na verhu utesa? -
|dgar
Vy vshodite; vot vse trudnee put'.
Gloster
Mne kazhetsya, put' roven.
|dgar
Strashno tut.
Vy slyshite shum morya?
Gloster
Net, ne slyshu.
|dgar
Tak, verno, v vas vse chuvstva pritupilis'
Ot boli glaz.
Gloster
Byt' mozhet, eto tak.
Mne kazhetsya, tvoj golos izmenilsya,
I rech' sama kak budto stala glazhe.
|dgar
Oshiblis' vy, ne izmenilsya ya.
Odezhda tol'ko luchshe...
Gloster
Rech' drugaya.
|dgar
Vot i prishli. Ne dvigajtes'. Kak strashno!
Kak zhutko v etu bezdnu kinut' vzglyad!
Vorony, galki, chto vnizu letayut, -
Velichinoj s zhukov. Na kruche, nizhe,
Povisnul chelovek; on sobiraet
Morskoj ukrop - uzhasnoe zanyat'e!
Na vid on - men'she golovy svoej.
U vzmor'ya rybaki snuyut, kak myshi;
Na yakore stoit bol'shaya barka
I men'she shlyupki kazhetsya, a shlyupka -
CHto poplavok chut' vidnyj. Ropot voln,
Drobyashchihsya o kamni, ne dohodit
Tak vysoko. Smotret' ne stanu, bol'she:
Kruzhitsya golova; v glazah pomerknet -
I vniz sletish'!
Gloster
Postav' menya tuda,
Gde ty stoish'.
|dgar
Davajte ruku. Vy -
Na shag ot propasti. Oh, ya b ne sprygnul
Za ves' podlunnyj mir!
Gloster
Pusti zhe ruku.
Vot koshelek eshche: v nem cennyj kamen';
Dlya bednyaka on klad. Puskaj vse duhi
Hranyat tvoyu sud'bu! Teper' ujdi;
Prostis' so mnoj. Ujdi tak, chtob ya slyshal.
|dgar
Proshchajte, dobryj ser!
Gloster
Proshchaj, moj drug.
|dgar
(v storonu)
S ego otchayan'em ya tak hitryu,
CHtob izlechit' ego.
Gloster
(stanovitsya na koleni)
O sily neba!
Otreksya ya ot mira i pred vami
Velikuyu svoyu slagayu skorb'.
Kogda b ee snosit' ya dol'she mog,
Vsesil'noj vashej vole ne protivyas',
Togda fitil' moej postyloj zhizni
Sam dogorel by. Esli zhiv |dgar,
Ego hranite.
(Vstaet s kolen.)
Nu, proshchaj, priyatel'.
|dgar
Ushel! Proshchajte!
Gloster brosaetsya vpered i padaet.
(V storonu.)
I voobrazhen'e
Pohitit' mozhet zhizn', kol' zhizn' sama
Daetsya v ruki voru. Bud' on tam,
Gde dumal byt', on bol'she b uzh ne dumal!
(Izmeniv golos.)
ZHiv ili net? |j, drug, podajte golos!
Il' umer on? No net, on ozhivaet.
Kto vy takoj?
Gloster
(prihodya v sebya)
Proch'!.. Daj mne umeret'.
|dgar
Kol' ty ne vozduh, puh il' pautina, -
Sletev s takoj uzhasnoj krutizny,
Ty, kak yajco, razbilsya b. No ty dyshish';
Ne vidno krovi; govorish'; ty cel.
S desyatok macht, pozhaluj, budet v kruche,
S kotoroj po otvesu ty sletel!
Ty spassya chudom. Nu, skazhi-ka slovo!
Gloster
YA padal ili net?
|dgar
S vershiny strashnoj melovoj skaly.
Vzglyani naverh; i zhavoronok zvonkij
Ottuda nam ne slyshen. Posmotri.
Gloster
O gore mne: ya slep!
Il' v milosti otkazano stradan'yu
S soboj pokonchit'? Bylo uteshen'em,
Kogda stradalec, obmanuv tirana,
Mog svoevol'e gordoe razrushit'!
|dgar
Daj ruku. Tverdo na nogah stoish' ty?
Gloster
O, slishkom, slishkom!
|dgar
Tut pryamoe chudo!
A kto zhe eto naverhu utesa
Byl vmeste s vami?
Gloster
Bednyj, zhalkij nishchij.
|dgar
A mne kazalos' snizu, chto siyali
Ego glaza, kak dve luny; imel
On tysyachu nosov; roga na nem,
Kak budto volny v buryu, zavivalis'.
To, verno, d'yavol byl. Otec, ty schastliv!
Podumaj: eto bogi, dlya kotoryh
Net nevozmozhnogo, spasli tebya!
Gloster
Zapomnyu vse. Otnyne budu gore
Snosit', poka ono samo ne kriknet:
"Dovol'no! Umirayu!" YA ego
Za cheloveka prinyal. Vse tverdil on:
"Zloj duh, zloj duh!" On i privel menya.
|dgar
Vzdohni zh vol'nee. - Kto syuda idet?
Vhodit Lir, prichudlivo ubrannyj polevymi cvetami.
Rassudok zdravyj tak ne naryadil by
Vladyki svoego.
Lir
Net, oni ne smeyut zapretit' mne chekanit' monetu; ved' ya sam korol'.
|dgar
Mne serdce razryvaet etot vid!
Lir
Priroda v etom dele vyshe iskusstva. Vot vam den'gi na verbovku soldat.
|tot malyj derzhit luk, kak voron'e pugalo. Luk dolzhen byt' pryam, kak arshin
sukonshchika. Smotrite, smotrite - mysh'! Tishe, tishe... |tot lomtik
podzharennogo syra nam pomozhet. Vot moya zheleznaya rukavica - ya brosayu ee v
lico velikanu. Podat' syuda alebardy! A, slavno poletela ptichka! V cel',
pryamo v cel'! Skazhi parol'.
|dgar
Dushistyj majoran.
Lir
Prohodi.
Gloster
Znakomyj golos!
Lir
A! Goneril'ya s sedoj borodoj! Oni menya laskali, kak sobachku, i uveryali,
chto u menya sedaya boroda, kogda u menya i borody-to ne bylo. "Da", "net"
govorili na vse, chto by ni skazal! "Da" i "net" v odno i to zhe vremya - eto
ne po-druzheski. Vot kogda menya promochilo dozhdem da produlo vetrom tak, chto
zub na zub ne popadal, i grom ne smolkal po moemu prikazu, togda ya ponyal ih,
uznal cenu ih slovam. Da, slovo u nih rashoditsya s delom. Oni govorili mne,
chto ya sil'nee vseh; eto lozh': lihoradka okazalas' sil'nej menya.
Glostep
YA etot golos znayu horosho.
Uzhel' korol'?
Lir
Korol', korol' - ot golovy do nog!
Vzglyanut' mne stoit - vse krugom trepeshchet.
Daruyu zhizn' emu: V chem on vinoven?
V prelyubodejstve?
Ty ne umresh'. Kak? Smert' za etot greh?
Net! Korolek i zolotaya moshka
Tak na glazah moih, bludyat.
Blud, procvetaj! Syn Glostera pobochnyj
Dobrej k otcu, chem docheri moi,
Zachatye na brachnom lozhe.
Smelej! Plodites'! Mne nuzhny soldaty!
Smotri na etu chopornuyu ledi,
CHej vid prorochit led u nej vnutri;
CHista pritvorno, golovoj kachaet,
Edva uslyshav slovo "naslazhden'e",
No v sladostrast'e ne zhadnej ee
Horek il' molodaya kobylica.
Da, nizhe poyasa - oni kentavry,
Hot' zhenshchiny vverhu!
Do poyasa oni - bogov nasled'e,
A nizhe - d'yavolu prinadlezhat;
Tam ad, tam mrak, tam sernyj duh, tam bezdna,
ZHar, plamya, bol', zlovon'e, razrushen'e.
Fu, fu, fu, brr! Daj mne unciyu muskusa, dobryj aptekar', chtoby osvezhit'
moe voobrazhenie.
Gloster
O, daj oblobyzat' mne ruku.
Lir
Snachala vytru: pahnet mertvechinoj.
Gloster
O ty, razrushennaya chast' prirody!
Ves' etot mir kogda-nibud' vot tak zhe
Razrushitsya. - Ty uznaesh' menya?
Lir
YA horosho pomnyu tvoi glaza. Ty chto na menya kosish'sya? Naprasnyj trud,
slepoj Kupidon: ya ne mogu lyubit'. Prochti-ka etot vyzov; obrati vnimanie na
slog.
Gloster
Bud' solncem bukva kazhdaya - ne vizhu.
|dgar
(v storonu)
YA ne poveril by, no eto pravda,
I serdce razryvaetsya moe!
Lip
CHitaj!
Gloster
No chem? Orbitami pustymi?
Lir
Ogo! Vot kak u nas obstoit delo! Ni glaz vo lbu, ni deneg v karmane?
Glazam trudno, zato koshel'ku legko. Odnako ty vidish', chto tvoritsya na svete.
Gloster
Ne vizhu, no chuvstvuyu.
Lir
CHto ty, s uma soshel? CHelovek i bez glaz mozhet videt' to, chto tvoritsya
na svete. Smotri ushami: vidish', kak sud'ya izdevaetsya nad melkim prostym
vorishkoj? Daj-ka ya tebe skazhu na uho: pust' pomenyayutsya mestami; raz, dva,
tri, - gde teper' sud'ya? Gde vor? Vidal ty, kak dvorovyj pes laet na nishchego?
Gloster
Da, gosudar'.
Lir
I kak bednyak ubegaet ot nego? Vot tebe nastoyashchij obraz vlasti: sobaka
ispolnyaet sluzhebnye obyazannosti, i nado povinovat'sya ej.
Palach negodnyj, priderzhi-ka ruki
Krovavye! Za chto sechesh' ty devku?
Bichuj sebya: ty strastno zhazhdal sam
Tvorit' s nej to, za chto ee stegaesh'.
Obmanshchika povesil rostovshchik!
Skvoz' rubishche porok malejshij viden;
Parcha i meh vse spryachut pod soboj.
Pozoloti porok - kop'e zakona
Slomaesh' ob nego; oden' v lohmot'ya -
Pronzit ego solominka pigmeya.
Vinovnyh net! Nikto ne vinovat!
YA opravdayu vseh: da, drug, ya - vlasten
Vsem rty zazhat', kto stanet obvinyat'!
Kupi sebe steklyannye glaza
I, kak politik gnusnyj, pritvoryajsya,
CHto vidish' to, chego ne vidish'. Nu,
Tashchi s menya sapog! Pokrepche... tak!
|dgar
O, smes' bessmyslicy so zdravym smyslom!
V bezum'e - razum!
Lir
Kol' hochesh' plakat' nad moej sud'boj,
Voz'mi moi glaza. Tebya ya znayu:
Ty, Gloster, poterpi! Ved' ty zhe znaesh',
CHto s plachem my yavlyaemsya na svet;
Edva ponyuhav vozduha, vopim my
I plachem. Propoved' skazhu ya, slushaj.
Gloster
O gor'kij, gor'kij den'!
Lir
Rodyas', my plachem, chto dolzhny igrat'
V teatre glupom... A! Kakaya shlyapa!
Vot - dlya voennoj hitrosti: vzyat' vojlok
I loshadyam podkovy obernut'...
Poprobuyu! K zyat'yam moim podkradus' -
I bej, bej, bej, bej, bej!
Vhodit Dvoryanin so slugami.
Dvoryanin
A, vot on, vot! Derzhite! - Gosudar',
Lyubeznejshaya vasha doch'...
Lir
Kak? Net spasen'ya? Plennik ya? Opyat' ya
Posmeshishche sud'by? Pomyagche bud'te;
YA vykup dam! Prishlite mne vracha,
YA ranen v mozg.
Dvoryanin
Vse budet, gosudar'.
Lir
Bez pomoshchi? Odin ya?
Tut mozhno v sol' sploshnuyu prevratit'sya
I polivat' iz glaz, kak iz dvuh leek,
Dorog osennih pyl'!
Dvoryanin
Moj gosudar'...
Lir
Umru ya smelo, kak lihoj zhenih!
Nu chto zh, ya budu vesel! YA korol' -
Ne znaete vy razve, gospoda?
Dvoryanin
Vy - nash korol', i vse my - vashi slugi.
Lir
Togda ne vse propalo! Kol' hotite
Menya pojmat' - lovite! Nu, nu, nu!
Dvoryanin
Uzhasen vid takoj v poslednem nishchem,
A v korole... net slov! - No doch' ostalas':
Ona spaset prirodu ot proklyat'ya,
CHto na nee dve starshih navlekli.
|dgap
Privet vam, ser!
Dvoryanin
Privet! CHto vam ugodno?
|dgar
Vy ne slyhali, ser, - chto, budet bitva?
Dvoryanin
Eshche by; eto vsem davno izvestno,
Kto lish' imeet ushi.
|dgar
No skazhite,
Kak blizko nepriyatel'?
Dvoryanin
On blizko i speshit syuda; po sluham,
ZHdut kazhdyj chas ego.
|dgar
Blagodaryu vas.
Dvoryanin
Hot' koroleva zaderzhalas' zdes',
No vojsko vyshlo.
|dgar
Ser, blagodaryu vas!
Uhodit Dvoryanin.
Gloster
Blagie bogi! ZHizn' moyu voz'mite,
CHtob snova vrag ne soblaznil okonchit'
Ee bez vashej voli!
|dgar
Vot molitva
Prekrasnaya, otec.
Gloster
Kto zh vy, moj drug?
|dgar
Bednyak, k sud'by udaram uzh privykshij,
Nauchennyj nuzhdoj, znakomyj s gorem
I zhalosti dostupnyj. Dajte ruku -
YA vam najdu priyut.
Gloster
Blagodaryu.
Pust' milost' neba nagradit tebya
Storicej!
Vhodit Osval'd.
Osval'd
Slavno! ZHdet menya nagrada!
Bezglaznaya bashka, ty sozdana,
CHtob ya vozvysilsya. - Predatel' staryj,
Skorej v grehah pokajsya! Mech uzh vynut
Tebya prikonchit'.
Gloster
Druzheskoj rukoyu
Udar' sil'nee!
|dgar stanovitsya mezhdu nimi.
Osval'd
Kak, krest'yanin derzkij!
Vstupat'sya za izmennika otkryto?
Proch'! Il' zaraza uchasti ego
Tebe grozit. Ostav' ego ty ruku!
|dgar
(poddelyvayas' pod krest'yanina)
Net uzh, vasha milost', nipochem ya ot nego ne otojdu.
Osval'd
Proch', rab, ili ty umresh'!
|dgar
Dobryj gospodin, idite svoej dorogoj, dajte projti bednym lyudyam. Esli
by ya hotel rasproshchat'sya s moej zhizn'yu, ya by uspel eto sdelat' dve nedeli
nazad. Nu-ka, ne tron'te starika, a ne to ya poprobuyu, chto krepche - vasha
bashka ili moya dubinka. |to ya vam napryamik govoryu.
Osval'd
Proch', navoznaya kucha!
|dgar
Pridetsya mne pereschitat' vashi zuby, vasha milost', kak by vy tam ni
razmahivali mechom.
Oni derutsya. Osval'd padaet.
Osval'd
Rab, ty ubil menya! - Vot koshelek.
Kol' hochesh' schast'ya - shoroni menya,
A pis'ma, chto najdesh' pri mne, otdaj
|dmundu, grafu Glosteru. On v vojske
U anglichan. - Ne vovremya ty, smert'!
(Umiraet.)
|dgar
Ty mne znakom, podlec nizkopoklonnyj,
Sluzhivshij gospozhi svoej porokam
Kak tol'ko mog gnusnee.
Gloster
Kak! On umer?
|dgar
Syad', otdohni, otec.
YA obyshchu ego. Byt' mozhet, pis'ma
Druz'yami budut mne. On umer. ZHalko,
CHto ne byl palachom drugoj. Posmotrim!..
Ne setuj, myagkij vosk.
(Lomaet pechat'.)
Prosti, prilich'e!
CHtob mysl' vragov uznat', my rvem serdca ih;
Prostitel'nej - bumagu rvat'.
(CHitaet.)
"Vspomni nashi vzaimnye obety. U tebya est' mnozhestvo vozmozhnostej
pokonchit' s nim. Lish' by bylo zhelanie, - udobnyj sluchaj vsegda predstavitsya.
Vse okazhetsya bespoleznym, esli on vernetsya pobeditelem. YA okazhus' plennicej,
i ego lozhe budet moej temnicej Osvobodi menya ot duhoty ee i v nagradu za
svoi podvigi zajmi mesto moego muzha. Tvoya (zhena, hotela by ya skazat')
predannaya Goneril'ya".
ZHelanij zhenskih oblast' bezgranichna!
Zloumyshlyat' na dobrogo supruga!..
V zamenu - brat moj!.. Zdes', v peske, zaroyu
YA nechestivogo gonca prestupnyh
Razvratnikov. Kogda zh prispeet vremya,
To gercogu, komu grozit ubijstvo,
YA pokazhu proklyatoe pis'mo.
Emu povedat' mne sud'ba velela
Pro etu smert', pro eto zloe delo.
Gloster
Korol' soshel s uma... Kak tverd moj um,
CHto ya eshche derzhus' i ponimayu
Vsyu skorb' moyu! Mne b luchshe pomeshat'sya!
Tak mysl' moya rasstalas' by s toskoyu,
I v lozhnyh vymyslah moya toska
Sama b sebya zabyla.
Izdaleka donosyatsya barabany.
|dgar
Dajte ruku.
Vdali ya slyshu barabannyj boj.
Idem, otec; tebya svedu ya k drugu.
Uhodyat.
SHater vo francuzskom lagere.
Lip spit na posteli; okolo nego Lekar', Dvoryanin i slugi.
Tihaya muzyka.
Vhodyat Kordeliya i Kent.
Kordeliya
O dobryj Kent, chem v zhizni ya smogu
Voznagradit' tebya? Ne hvatit zhizni,
Ne hvatit sredstv moih.
Kent
Slova takie - vysshaya nagrada.
Vse, chto skazal ya, - istinnaya pravda,
Ne bol'she i ne men'she.
Kopdeliya
Prioden'sya.
Tvoya odezhda - pamyat' dnej pechali.
Proshu, smeni ee.
Kent
Prostite mne;
Otkryv sebya, isporchu ves' moj plan.
Proshu, i vy menya ne uznavajte,
Poka pridet pora.
Kordeliya
Pust' budet tak,
Moj dobryj lord.
(Lekaryu.)
Skazhite, chto korol'?
Lekar'
On spit eshche.
Kordeliya
O nebesa, poshlite
Ego velikoj rane iscelen'e!
Nastrojte vy rasstroennye chuvstva
Otca, chto stal rebenkom!
Lekar'
Razreshite
Nam razbudit' ego? On dolgo spal.
Kordeliya
Vse delajte, kak vam velit nauka.
Vse v vashej vole. On uzhe odet?
Dvoryanin
Da, on tak krepko spal, chto my vo sne
Ego pereodeli.
Lekar'
Vy bud'te zdes', kogda ego razbudyat.
On budet tih, naverno.
Kordeliya
Horosho.
Lekar'
Proshu, pribliz'tes'. - Vy igrajte gromche!
Kordeliya
Otec moj milyj! Pust' tebe zdorov'e
Vernut usta moi i poceluem
Izlechat zlo, chto sestry nanesli
Tvoim sedinam!
Kent
Milaya princessa!
Kordeliya
Bud' on chuzhoj vam, vse zh sediny eti
Vzyvali b k zhalosti! Takomu l' starcu
Borot'sya s besposhchadnym uraganom,
Vnimat' raskatam smertonosnym groma
V sverkan'e strashnom zmeevidnyh molnij?
Emu l' nesti (o bednyj chasovoj!)
Nochnoj dozor v takom neplotnom shleme?
Da ya sobaku moego vraga,
Kusavshuyu menya, i tu pustila b
V takuyu noch' k ognyu! A ty, otec moj,
YUtit'sya dolzhen byl v gniloj solome
So svin'yami, s brodyagami! O gore!
Da, chudo, chto i zhizn' ego s rassudkom
Ne otletela vmeste. - On prosnulsya!
Zagovorite s nim.
Lekar'
Net, luchshe vy.
Kordeliya
Kak chuvstvuet sebya moj povelitel'?
Zdorov li gosudar'?
Lir
Zachem tebya iz groba vynimayut?
Ty - svetlaya, blazhennaya dusha,
YA zh k ognennomu kolesu prikovan,
I na nego moi stekayut slezy
Rasplavlennym svincom.
Kordeliya
Moj gosudar',
Menya vy uznaete?
Lir
Da, ya znayu:
Ty svetlyj duh. Kogda zh ty umerla?
Kordeliya
O, vse eshche on bredit!
Lekar'
On lish' edva prosnulsya. Pogodite.
Lir
Gde byl ya? Gde ya? |to svet dnevnoj?..
Kak ya obizhen! S zhalosti b ya umer,
Takim drugogo vidya. CHto skazat' mne?
Moi li eto ruki? Nu, posmotrim...
Bulavka kolet. Esli b tol'ko znat' mne,
Kto ya takoj?
Kordeliya
Vzglyanite na menya
I dajte mne svoe blagosloven'e.
O net, ne stanovites' na koleni!
Lir
Proshu, ne nasmehajtes' nado mnoj:
YA tol'ko staryj, glupyj chelovek.
Mne vosem'desyat let,
Ne bol'she i ne men'she; ya po pravde
Boyus', chto ne sovsem v svoem ume. -
Kak budto vas ya znayu... i ego...
No somnevayus': ne mogu ponyat' ya,
Gde ya. I vot, nikak ya ne pripomnyu
Odezhdy etoj; i ne znayu, gde ya
Spal etu noch'. Ne smejtes' nado mnoj,
No kazhetsya, kak budto eta ledi -
Ditya moe, Kordeliya.
Kordeliya
Da, da!
Lir
I slezy vlazhny? Da! Proshu, ne plach'.
Daj yadu, esli est': ego ya vyp'yu.
Menya lyubit' ne mozhesh' ty. Obizhen
Tvoimi sestrami ya bez prichiny,
No u tebya prichina est'.
Kordeliya
Net! Net!
Lir
Gde ya? Vo Francii?
Kent
V svoej derzhave,
Moj gosudar'.
Lir
Obmanyvat' ne nado.
Lekar'
Utesh'tes', koroleva: zloj pripadok,
Kak vidite, proshel; no vse zh opasno
Napominat' emu o proshlyh bedah.
Ego by uvesti i ne trevozhit',
Poka on ne pridet v sebya.
Kordeliya
So mnoyu
Ugodno l' vam pojti, moj gosudar'?
Lir
Dolzhna so mnoyu ty imet' terpen'e.
Proshu: zabud', prosti. YA star i glup.
Uhodyat vse, krome Kenta i Dvoryanina.
Dvoryanin
Podtverzhdaetsya li sluh ob ubijstve gercoga Kornuola, ser?
Kent
Bezuslovno, ser.
Dvoryanin
Kto zhe stal vo glave ego vojska?
Kent
Po sluham, pobochnyj syn Glostera.
Dvoryanin
Govoryat, chto izgnannyj syn ego |dgar nahoditsya v Germanii vmeste s
grafom Kentom.
Kent
Sluhi idut raznye. No pora podumat' o sebe: vojska gercogov uzhe
podhodyat.
Dvoryanin
Srazhenie obeshchaet byt' krovavym. Proshchajte, ser. (Uhodit.)
Kent
Uzh cel' blizka. Beda il' schast'e zhdet?
Vse razreshit srazheniya ishod.
(Uhodit.)
Britanskij lager' bliz Dovera.
Vhodyat s barabanami i znamenami |dmund, Regana, dvoryane
i soldaty.
|dmund
(odnomu iz dvoryan)
Sprosite gercoga: ostalsya v sile
Ego poslednij plan il' izmenilsya?
On polon kolebanij i somnenij.
Pust' dast nam okonchatel'nyj otvet.
Uhodit Dvoryanin.
Pegana
S poslom sestry sluchilos' chto-nibud'.
|dmund
Boyus', chto eto tak.
Pegana
Nu, milyj Gloster,
Vy znaete, kak k vam ya blagosklonna, -
Skazhite zh mne, - no iskrenno, pravdivo, -
Vy lyubite sestru?
|dmund
YA chtu ee.
Pegana
I ne vstupali vy na put' zapretnyj
K vladen'yam zyatya?
|dmund
V zabluzhden'e vy.
Pegana
Mne kazhetsya, vy s neyu tak soshlis'
I sblizilis', chto vy - ee vsecelo.
|dmund
Klyanus' vam chest'yu - net!
Pegana
YA ne sterpela b etogo, moj Gloster!..
Ne bud'te blizki s nej.
|dmund
Net, net, ne bojtes'.
No vot ona s suprugom.
Vhodyat s barabanami i znamenami Al'bani, Goneril'ya
i soldaty.
Goneril'ya
(v storonu)
Skorej gotova bitvu proigrat' ya,
CHem dat' sestre nas razluchit'.
Al'bani
Privetstvuyu lyubeznuyu sestru!
(|dmundu.)
YA slyshal, ser, u docheri korol';
S nim mnogie, kto nedovolen nashim
Pravlen'em strogim. Tam, gde pravdy net,
Vo mne net smelosti. Nam nepriyatno
Vtorzhenie francuzov v gosudarstvo,
A ne podderzhka korolyu i vsem,
CH'i zhaloby, boyus' ya, spravedlivy.
|dmund
Kak blagorodno!
Pegana
CHto za rassuzhden'ya!
Gonepil'ya
Idite zaodno protiv vraga.
Semejnye i lichnye razdory
Zdes' ni pri chem.
Al'bani
Tak sozovem sovet
Starejshih v vojske i reshim, chto delat'.
|dmund
Nemedlya ya pridu v palatku k vam.
Pegana
Sestra, ty s nami?
Gonepil'ya
Net.
Pegana
Prilichnej budet tak: idem, proshu.
Goneril'ya
(v storonu)
Ogo! Ponyatno vse!
(Gromko.)
Idem, sestra!
Vhodit |dgar, pereodetyj krest'yaninom.
|dgap
Kol' smeet gercoga bednyak trevozhit',
Dva slova!
Al'bani
(ostal'nym)
YA sejchas pridu. - CHto skazhesh'?
Uhodyat vse, krome Al'bani i |dgara.
|dgar
Vot vam pis'mo: prochtite pered bitvoj.
Kol' pobedite, pust' truba zovet
Podatelya! Kak ya ni zhalok s vidu,
Najdu bojca, kotoryj podtverdit
Vse, chto v pis'me. Kol' suzhdeno vam past',
Togda dlya vas projdut dela zemnye
I kozni vse. Poshli sud'ba vam schast'e!
Al'bani
Postoj, daj mne prochest'.
|dgar
Nel'zya mne medlit'.
Nastupit chas - po vyzovu gerol'da
YA snova poyavlyus'!
(Uhodit.)
Al'bani
Nu chto zh, proshchaj. Pis'mo tvoe prochtu.
Vhodit |dmund.
|dmund
Vragi v vidu. Pora styanut' vojska.
Vot sveden'ya ob ih chisle i silah,
Dobytye razvedkoj. No pospeshnost' -
Vash dolg!
Al'bani
My budem vovremya gotovy.
(Uhodit.)
|dmund
Obeim sestram klyalsya ya v lyubvi.
Oni drug druga nenavidyat, tochno
Uzhalennyj - zmeyu. Kakuyu zh vzyat'?
Odnu? Obeih? Ni odnoj? Net schast'ya,
Kol' budut obe zhivy. Vzyat' vdovu -
Vzbeshu i raz®yaryu ya Goneril'yu;
A s neyu - kak mne vyigrat' igru
Pri zhizni muzha? No sejchas on nuzhen
Dlya predstoyashchej bitvy. Nu, a tam...
Pust' ta, komu stoit on na doroge,
Ego i uberet. Reshil shchadit' on -
Kol' pobedit - Kordeliyu i Lira.
Ne byt' tomu! V moem zhe polozhen'e
Vazhny dela, sovsem ne rassuzhden'ya.
(Uhodit.)
Pole mezhdu dvumya lageryami.
Prohodyat po scene s barabanami i znamenami Lir, Kordeliya
i ih vojsko.
Vhodyat |dgar i Gloster.
|dgar
Syuda, otec. Prisyad' pod krov vetvej
I pomolis' ty o pobede pravyh;
A esli ya zhivym k tebe vernus',
To pomogu tebe.
Gloster
Spasi vas nebo!
Uhodit |dgar.
SHum bitvy, zatem otboj.
Vhodit |dgar.
|dgar
Bezhim, starik! Daj ruku mne skoree!
Korol' razbit; i on i doch' v plenu.
Daj ruku mne, bezhim!
Gloster
K chemu bezhat'? I zdes' mogu ya sgnit'.
|dgar
Opyat' durnye mysli! No dolzhny my
Smert' prinimat' v svoj chas, kak i rozhden'e.
Na vse - svoj srok. Nu chto zh, idem!
Gloster
Ty prav.
Uhodyat.
Britanskij lager' bliz Dovera.
Vhodyat: kak pobeditel', s barabanami i znamenami, |dmund;
zatem Lir i Kordeliya, kotoryh vedut kak plennikov;
Oficer, soldaty i prochie.
|dmund
Voz'mite ih! Derzhat' pod strogoj strazhej
Do ob®yavlen'ya vysochajshej voli
Ih sudej.
Kordeliya
(Liru)
My ne pervye s toboj,
Stremyas' k dobru, nakazany sud'boj.
Iz-za tebya skorblyu, korol' neschastnyj;
A mne ne strashen gnev sud'by uzhasnyj.
Ne povidat' li nam moih sester?
Lir
Net, net, net, net! Pojdem s toboj v tyur'mu.
Tam budem pet' vdvoem, kak pticy v kletke.
Poprosish' u menya blagosloven'ya -
Molit' proshchen'ya na kolenyah stanu.
Tak budem zhit', molit'sya, pesni pet'
I skazki govorit'; smeyat'sya, glyadya
Na yarkih motyl'kov; i u brodyag
Razuznavat' o novostyah pridvornyh -
Kto v milosti, kto net, chto s kem sluchilos';
Sudit' o tajnoj sushchnosti veshchej,
Kak bozh'i soglyadatai... I tak
V stenah temnicy perezhdem my raspri
I ssory vlast' imushchih, chto podobny
Prilivam i otlivam.
|dmund
Vzyat' oboih!
Lir
Kordeliya, podobnym zhertvam bogi
Voznosyat sami fimiam. My vmeste!
CHtob razluchit' nas, im prishlos' by s neba
Pylayushchuyu golovnyu dostat'
I, kak lisic, nas vykurit'. Ne plach'!
CHuma sozhret ih s myasom, s kozhej prezhde,
CHem nas oni zastavyat plakat'. Ran'she
Oni podohnut. Nu, idem!
Strazha uvodit Lira i Kordeliyu.
|dmund
(Oficeru)
Poslushaj...
(Daet emu bumagu.)
Voz'mi zapisku i stupaj za nimi.
Tebya povysil v chine ya; ispolni,
CHto zdes' napisano, - i put' otkroesh'
Ty k pochestyam sebe. My takovy,
Kakov nash vek. Mechu ne podobaet
Myagkoserdech'e. Vazhnost' poruchen'ya
Ne terpit lishnih slov. Skazhi: "soglasen", -
Ne to ishchi drugoj sud'by.
Oficep
Soglasen.
|dmund
Stupaj i pomni: budesh' schastliv, esli
Vse vypolnish'. Ne medli. Slyshish'? Sdelaj
Vse, kak ya napisal.
Oficer
Vozy vozit' da est' oves ne mog by;
CHto v silah cheloveka - vse ispolnyu.
(Uhodit.)
Truby.
Vhodyat Al'bani, Goneril'ya, Regana, drugoj
Oficer i soldaty.
Al'bani
Ser, vy segodnya vykazali doblest',
Da i sud'ba byla k vam blagosklonna:
Vragi u vas v rukah. Povelevaem
Nam vydat' plennyh; my postupim s nimi,
Kak trebuyut ravno i ih prava
I nasha bezopasnost'.
|dmund
YA schel nuzhnym
Podvergnut' zaklyuchen'yu korolya.
Starik zloschastnyj zaklyuchen pod strazhu;
V ego godah i titule est' chary:
Oni privlech' serdca naroda mogut
I nashi kop'ya obratit' na nas zhe,
Nachal'nikov. I koroleva s nim
Po etim zhe soobrazhen'yam; oba
YAvit'sya mogut zavtra ili pozzhe
Na sud vash. A sejchas nas zalivayut
I pot i krov'... Drug tshchetno ishchet druga,
I samym slavnym bitvam shlyut proklyat'ya
Te, kto ih uzhas pomnit.
Sejchas sudit' Kordeliyu i Lira -
Nam neumestno.
Al'bani
Ser, proshu proshchen'ya,
Vy tol'ko voin, podchinennyj nam,
Ne brat nash.
Pegana
My ego schitaem bratom.
Sprosit' u nas vam sledovalo ran'she,
CHem govorit'. On nashi vel vojska,
On zameshchal moj san, moyu osobu;
Emu daet takaya blizost' pravo
Nazvat'sya vashim bratom.
Goneril'ya
Ne tak pylko!
On sam sebya vozvysil mnogo bol'she,
CHem milosti tvoi!
Pegana
Moeyu vlast'yu,
Mnoj oblechen, on raven samym vysshim!
Al'bani
Tak bylo b, esli b on na vas zhenilsya.
Pegana
Ne stala b shutka pravdoj!
Goneril'ya
Polno, polno!
Ne ver' svoim glazam: oni kosyat.
Pegana
Miledi, durno mne, - ne to by ya
Sumela vam otvetit'. - Polkovodec!
Beri moi vojska, vladen'ya, plennyh -
Vladej i vsem i mnoj! Sdaetsya krepost':
Pri vseh tebya ya priznayu suprugom
I vlastelinom.
Gonepil'ya
Zavladet' im hochesh'?
Al'bani
Soglasie ne ot tebya zavisit.
|dmund
I ne ot vas.
Al'bani
Oshibsya, polukrovka!
Pegana
(|dmundu)
Bej v baraban! Provozglasi svoj titul!
Al'bani
Stoj! Vyslushaj! |dmund, ty arestovan
Kak gosudarstvennyj izmennik. Takzhe
(ukazyvaya na Goneril'yu)
I eta zolochenaya zmeya. -
A vashi prityazaniya, sestrica,
YA otvozhu, zabotyas' o zhene:
Ona sgovorena uzh s etim lordom.
YA, muzh, pomolvku vashu vospreshchayu.
Hotite zamuzh - mne lyubov' darite;
Moya zhena prosvatana.
Gonepil'ya
Figlyarstvo!
Al'bani
|dmund, mech pri tebe. Puskaj trubyat!
Kogda nikto na boj s toboj ne vyjdet,
CHtob dokazat', chto ty izmennik nizkij, -
Vot vyzov moj!
(Brosaet perchatku.)
I, ne vkusivshi hleba,
YA dokazhu, chto ty takov, kakim
Tebya nazval ya!
Regana
O, mne durno, durno!
Goneril'ya
(v storonu)
Inache ya ne stala b verit' v yad.
|dmund
(brosaya perchatku)
Vot moj zalog, i kto by ni derznul
Nazvat' menya izmennikom - umret on!
Trubite v truby! Kto posmeet vyjti,
S nim, s vami, s kem ugodno budu bit'sya
Za chest' moyu i vernost'!
Al'bani
Gerol'da! |j!
|dmund
Gerol'da, ej, gerol'da!
Al'bani
No ty na odnogo sebya nadejsya:
Vojska ya sozyval - svoej zhe vlast'yu
I raspustil.
Pegana
Mne huzhe! Bol' vse huzhe!
Al'bani
Ej durno! Otvesti ee v palatku.
Peganu uvodyat.
Vhodit Gerol'd.
Syuda, gerol'd! Puskaj trubit truba.
CHitaj vot eto.
Oficer
Trubite!
Truby.
Gerol'd
(chitaet)
"Esli kto-libo iz rycarej ili znatnyh lyudej, nahodyashchihsya v vojskah,
zhelaet dokazat' |dmundu, nazyvayushchemu sebya grafom Glosterom, chto on velikij
izmennik, pust' yavitsya posle tret'ego zova truby. Protivnik gotov ego
vstretit'".
|dmund
Trubi!
Trubyat v pervyj raz.
Gerol'd
Eshche!
Trubyat vo vtoroj raz.
Eshche!
Trubyat v tretij raz.
Za scenoj otvechaet truba.
Vhodit |dgar, vooruzhennyj; pered nim idet Trubach.
Al'bani
Sprosi, chto hochet on, zachem yavilsya
Na zov truby?
Gerol'd
Kto ty? Kak imya? Zvan'e?
I pochemu ty prinimaesh' vyzov?
|dgar
Uznajte vse: moe pogiblo imya -
Proedeno, izglodano izmenoj;
No blagoroden ya, kak tot protivnik,
S kem bit'sya vyshel ya.
Al'bani
Kto tvoj protivnik?
|dgar
|dmund, tak nazyvaemyj graf Gloster.
|dmund
Vot ya. CHto skazhesh'?
|dgar
Vynimaj zhe mech:
Kol' istinnuyu chest' ya oskorblyu,
Tvoya ruka otmetit. Moj mech gotov.
Dayut mne pravo rycarskoe zvan'e
I chest' moya zdes' gromko zayavit',
CHto, nesmotrya na silu, yunost', titul,
Pobednyj mech i pervye udachi,
I muzhestvo, i doblest', ty - izmennik!
Ty izmenil bogam, otcu i bratu
I protiv gercoga zloumyshlyal;
Ves', ot makushki do podoshvy nog,
Do praha pod nogami, ty - predatel',
Kak zhaba v pyatnah. Stanesh' otricat' -
Moj mech, moya ruka, moya otvaga
Gotovy podtverdit' moi slova:
Ty lzhesh'!
|dmund
Hot' dolzhen by tvoe sprosit' ya imya,
No vidom ty i muzhestven i gord,
V tvoih rechah zametno vospitan'e.
Otsrochku, chto po rycarskim zakonam
Daetsya mne, s prezren'em otvergayu.
Tebe ya vozvrashchayu obvinen'e,
CHtob adskoj lozh'yu v serdce porazit':
Menya ona kosnulas', ne poraniv.
No mech moj u tebya v grudi najdet
Naveki mesto ej! - Trubite, truby!
Truby.
Oni srazhayutsya. |dmund padaet.
Al'bani
Ne dobivaj!
Goneril'ya
Moj Gloster, tut obman:
Ty vovse ne obyazan byl srazhat'sya
S vragom bezvestnym. Ty ne pobezhden -
Obmanut nizko ty.
Al'bani
Zazhmite rot,
Ne to zatknu ego bumagoj etoj!
(|dgaru.)
Stoj!
(|dmundu.)
Ty, zlodej! CHitaj svoyu zhe podlost'!
(Goneril'e.)
Ne rvite! Vidno, vam pis'mo znakomo?
Goneril'ya
A hot' by tak! YA vlastvuyu, ne ty.
Komu menya sudit'?
Al'bani
CHudovishchno! Tak ty pis'mo uznala?
Goneril'ya
Ne sprashivaj menya pro to, chto znayu.
(Uhodit.)
Al'bani
(Oficeru)
Sledi za nej: ona sebya ne pomnit.
Uhodit Oficer.
|dmund
V chem vy menya vinite - vse svershil ya.
I mnogo bol'she. Vremya vse otkroet.
Vsemu konec, i mne! - No kto zhe ty,
Moj pobeditel'? Esli blagoroden -
Tebya proshchayu ya.
|dgar
Za milost' - milost'!
|dmund, po krovi ya tebya ne nizhe,
A esli vyshe - tem prestupnej ty!
Tvoj brat |dgar ya. Bogi spravedlivy:
Oni iz greshnyh radostej poroka
Dlya nas orud'ya pytki sozdayut.
Za temnoe rozhdenie tvoe
Glaza otec tvoj otdal.
|dmund
Da, ty prav.
Krug koleso svershilo: ya poverzhen.
Al'bani
Uzhe tvoya osanka govorila
O blagorodstve! Daj tebya obnyat'.
Ne znat' mne schast'ya, esli ne lyubil ya
Tebya i tvoego otca.
|dgar
YA znayu.
Al'bani
No gde zh skryvalsya ty?
Kak ty uznal pro bedstviya otca?
|dgar
Delya ih s nim. Vse rasskazhu vam vkratce;
Kogda zh okonchu, pust' porvetsya serdce!
Uslyshav o krovavom prigovore,
CHtob spastis' (o sladost' nashej zhizni!
My umirat' gotovy ezhechasno,
CHtob raz ne umeret'!), reshil ya skryt'sya
Pod rubishchem takim, chto i sobaki
Gnushalis' mnoj. Tut vstretil ya otca;
Iz dvuh orbit krovavyh dva almaza
On poteryal... YA stal ego vozhatym;
Sbiral emu groshi; spas ot bezum'ya.
No - gore! - ne posmel emu otkryt'sya.
Lish' polchasa nazad, vooruzhayas',
V pobede, hot' i zhdannoj, ne uveren,
YA poprosil ego blagosloven'ya
I vse otkryl. Nadorvannoe serdce
Ne vyneslo, uvy, takoj bor'by
Mezh radost'yu i gorem i razbilos'
S ulybkoj.
|dmund
Ty sumel menya rastrogat',
I, mozhet byt', k dobru. No prodolzhaj:
Eshche skazat' ty chto-to hochesh', vizhu.
Al'bani
Kogda eshche, eshche grustnej, - ne nado!
I tak gotov slezami izojti ya,
Tebe vnimaya.
|dgar
Da! I eto mnogo
Dlya teh, kto skorb' ne lyubit. No rasskaz moj
Vse prezhnee prevysit i umnozhit,
Granicy perejdya.
Kogda rydal ya nad moim otcom,
YAvilsya chelovek. Menya vstrechal
On ran'she nishchim, izbegal s prezren'em;
No tut, uznav, kto ya, v ob®yat'yah krepko
Menya on szhal i, vozopiv tak strashno,
CHto nebo sotryaslos', upal na trup.
Potom rasskaz plachevnejshij mne nachal
O Lire, o sebe... Po mere slov
Vse vozrastalo gore; struny zhizni
V nem stali rvat'sya. Tut truba zapela, -
Ego bez chuvstv ostavil ya.
Al'bani
Kto zh byl on?
|dgar
Kent, ser, izgnannik Kent; pereodetyj,
Poshel za korolem, emu vrazhdebnym,
I tak sluzhil, kak rab sluzhit' ne stal by.
Vbegaet Dvoryanin s okrovavlennym nozhom v ruke.
Dvoryanin
Na pomoshch'! Pomogite!
|dgar
CHem pomoch'!
Al'bani
Skazhi skorej!
|dgar
Otkuda nozh v krovi?
Dvoryanin
Dymitsya krov'yu on! Iz serdca vyrvan!
Ona mertva!
Al'bani
Kto umer, govori zhe!
Dvoryanin
Supruga vasha, ser, supruga vasha!
I otravila pered tem sestru:
Sama soznalas' v etom pered smert'yu.
|dmund
S obeimi pomolvlen ya, i svad'bu
Vse troe my otprazdnuem?
|dgar
Vot Kent.
Al'bani
Nesite ih syuda - zhivyh il' mertvyh.
Uhodit Dvoryanin.
V nas sud nebes lish' trepet vyzyvaet,
Ne sostradan'e.
Vhodit Kent.
A, tak eto Kent?
Sejchas ego privetstvovat' ne mozhem,
Kak trebuet prilich'e.
Kent
YA prishel,
CHtob korolyu skazat' - spokojnoj nochi.
On zdes'?
Al'bani
O, my vazhnejshee zabyli!
|dmund, no gde zh korol' i doch' ego?
Vnosyat tela Regany i Goneril'i.
Vzglyani na eto, Kent!
Kent
CHto vizhu ya!
|dmund
Da, byl |dmund lyubim!
Iz-za menya sestra sestru sgubila,
Potom pokonchila s soboj.
Al'bani
Da, eto tak. Zakrojte lica im.
|dmund
Uhodit zhizn'. Hochu dobro ya sdelat',
Svoej prirode vopreki. Poshlite
Skorej, skorej v tyur'mu! YA dal prikaz
Kordeliyu i Lira umertvit'.
Ne medlite!
Al'bani
Begite! O, begite!
|dgar
(k Al'bani)
K komu bezhat'?
(|dmundu.)
Komu prikaz ty otdal?
Poshli otmeny znak.
|dmund
Ty prav. Voz'mi moj mech,
Daj oficeru.
Al'bani
Ah, speshi, leti!
|dgar ubegaet.
|dmund
YA i tvoya zhena emu veleli
Kordeliyu povesit' tam, v tyur'me,
Skazav, chto ot otchayan'ya ona
Pokonchila s soboj.
Al'bani
Hrani ee, o nebo! Vzyat' ego!
|dmunda unosyat.
Vhodyat Lir s mertvoj Kordeliej na rukah, |dgar,
Oficer i drugie.
Lir
O, vojte, vojte! Vy iz kamnya, lyudi!
Imej ya stol'ko glaz i yazykov -
Nebesnyj svod by tresnul! Bezdyhanna!
YA otlichu, gde smert', gde zhizn': ona
Mertvej zemli! Vy zerkalo mne dajte,
I esli zatumanitsya steklo -
Ona zhiva.
Kent
Uzh ne konec li mira?
|dgar
Ego proobraz!
Al'bani
Gibel'! Razrushen'e!
Lir
Ona zhiva! Pero zashevelilos'!
O, esli tak - iskupleny vse muki,
CHto vynes ya!
Kent
(na kolenyah)
Moj bednyj gospodin...
Lir
Proch' otojdi!
|dgar
Ved' eto Kent, vash drug!
Lir
CHuma na vas! Izmenniki! Ubijcy!
YA b mog ee spasti... i vot - mertva!
Kordeliya, Kordeliya, pomedli!
A! CHto? CHto ty skazala? - U nee
Vsegda byl tihij, nezhnyj, milyj golos -
Bol'shaya prelest' v zhenshchine. Ubil ya
Raba, kotoryj veshal doch' moyu.
Oficer
Da! On ego ubil.
Lir
Ubil, ne pravda l'?
Da! Byli dni, kogda moj ostryj mech
Zastavil by ih poplyasat'. No star ya
I ot stradanij oslabel. - Kto vy?
YA ploho videt' stal, a to uznal by.
Kent
Bud' dvoe lish', kogo sud'ba lyubila
I vmeste nenavidela, - to vot
Odin iz nih.
Lir
Zdes' tak temno. Kak budto Kent?
Kent
On samyj,
Vash vernyj Kent. A gde sluga vash Kaj?
Lir
A, slavnyj malyj byl, skazhu ya vam:
Bil, ne boyas'. On umer i gniet.
Kent
Net, gosudar', ved' eto ya byl, ya!
Lir
My eto razberem.
Kent
S nachala vashih bed ya shel za vami
Po skorbnomu puti.
Lir
Tebe ya rad.
Kent
Nikto drugoj. Vse - grust', i mrak, i smert'!
Dve vashih starshih docheri pogibli
Uzhasnoj smert'yu.
Lir
Kazhetsya, chto tak.
Al'bani
Ne znaet on, chto govorit. Naprasno
My obrashchaemsya k nemu.
|dgar
Bescel'no.
Vhodit Oficer.
Oficer
|dmund skonchalsya!
Al'bani
CHto nam do nego? -
Druz'ya i lordy! Vot chto my reshili:
Vse, chem stradal'cu my pomoch' mogli by,
Isprobuem. A sami otdaem,
Poka zhivet velikij etot starec,
Vsyu vlast' emu.
(|dgaru i Kentu.)
Vam vse prava vernem
S izbytkom i pochetom - po zaslugam.
Druz'ya vkusyat nagradu za dobro,
Vragi zhe - chashu gorya. - O, smotrite!
Lir
Poveshena bednyazhka...* Net, net zhizni!
Zachem zhivut sobaki, loshad', krysa -
V tebe zh dyhan'ya net? Ty ne vernesh'sya!..
Nikogda, nikogda, nikogda! -
Proshu tut rasstegnut'... Blagodaryu.
Vy vidite? Vzglyanite na nee;
Smotrite zhe... ee usta... Smotrite...
Smotrite zh...
(Umiraet.)
|dgar
Gosudar'! - On chuvstv lishilsya.
Kent
O serdce, razorvis' zhe!
|dgar
Gosudar'!
Kent
Ne muchaj duh ego. Daj otojti
Emu ty s mirom! Tol'ko vrag zahochet
Emu prodolzhit' pytku zhizni.
|dgar
Umer!
Kent
Da, chudo, chto tak dolgo vynosil on.
ZHizn' eta prizrachnoj byla.
Al'bani
Voz'mite mertvyh! Nam zhe nado dumat'
Ob obshchih gorestyah!
(|dgaru i Kentu.)
Teper', druz'ya
Moej dushi, pravlen'e vy voz'mite
I rany gosudarstvu zalechite.
Kent
Net! V dal'nij put' ya skoro uhozhu:
Korol' zovet - emu ne otkazhu.
|dgar
Predajtes' skorbi, s chuvstvami ne sporya.
Vseh bol'she starec videl v zhizni gorya.
Nam, mladshim, ne pridetsya, mozhet byt',
Ni stol'ko videt', - ni tak dolgo zhit'.
Uhodyat vse pod zvuki pohoronnogo marsha.
Tekst dan po izdaniyu: V. SHekspir. Izbrannye proizvedeniya. Per. pod red.
M. P. Alekseeva i A. A. Smirnova. M.; L., Goslitizdat, 1950. Za redkimi
isklyucheniyami, sohranena orfografiya, prinyataya v etom izdanii.
Sohranilos' odno prizhiznennoe izdanie tragedii - tak nazyvaemoe "pervoe
kvarto" 1608 g., kotoroe priznano "horoshim", hotya; v nekotoryh mestah tekst
yavno iskazhen. Na titul'nom liste kratko izlozheno soderzhanie p'esy i skazano,
chto ona ispolnyalas' v Uajtholle v prisutstvii ego velichestva akterami,
kotorye obychno igrayut v teatre "Globus". V etom izdanii soderzhatsya 300
strok, otsutstvuyushchih v pervom folio 1623 g., no tekst folio imeet 100 strok,
otsutstvuyushchih v izdanii kvarto. S nachala XIX v. izdateli ob®edinyayut oba
teksta, a v sluchae rashozhdenij otdayut predpochtenie tekstu folio.
Vremya napisaniya ustanovleno blagodarya neskol'kim momentam: vo-pervyh,
napechatannaya v 1605 g. anonimnaya p'esa "Istinnaya istoriya o korole Leire i
ego treh docheryah Gonerille, Ragane i Kordelle" schitaetsya odnim iz istochnikov
shekspirovskoj tragedii; vo-vtoryh, v slovah gercoga Glostera "eti nedavnie
zatmeniya, solnechnoe i lunnoe" vidyat napominanie o zatmeniyah v sentyabre i
oktyabre 1605 g. Nakonec, v spiskah izdatel'skoj kompanii najdena zapis' o
predstoyashchej publikacii tragedii i tochno ukazan vecher, kogda ona byla
ispolnena v Uajtholle, - 26 dekabrya 1606 g. Poskol'ku letom 1606 g. SHekspir
sozdaval tragediyu "Makbet", to bol'shinstvo kommentatorov sklonny datirovat'
napisanie tragedii "Korol' Lir" zimoj 1605 - vesnoj 1606 g.
Istochnik syuzheta o korole Lire - "Hroniki Anglii, SHotlandii i Irlandii",
sostavlennye Rafaelom Holinshedom (SHekspir izuchal vtoroe izdanie 1587 g.).
Pobochnyj syuzhet - istoriya Glostera i ego dvuh synovej - osnovan na legende o
korole Paflagonii, rasskazannoj v romane Filippa Sidneya "Arkadiya grafini
Pembruk" (1590 g., 3-e izdanie 1598 g.). SHekspir osnovatel'no pererabotal
svoi istochniki, i kommentatory XX v. obnaruzhivayut v tekste mnozhestvo namekov
na sobytiya pervyh let pravleniya korolya YAkova Styuarta. V chastnosti, v slovah
gercoga Glostera o zatmeniyah i bedstviyah v gosudarstve vidyat ocenku
politicheskoj obstanovki 1603-1605 gg.
...ponimala... - V originale igra slov: conceive oznachaet i "ponimat'"
i "zachat'".
...i ne est' ryby. - |to mesto ne poluchilo ubeditel'nogo istolkovaniya.
Vozmozhno, Kent hochet soobshchit', chto on ne soblyudaet katolicheskih postov
(katoliki po pyatnicam obyazany byli est' rybu).
...holop s odnim sunduchishkoj... - Tochnee: "holop, nasleduyushchij vsego
odin sunduk". V perevode opushcheny slova: "trehsyurtuchnyj, stofuntovyj, gryaznyj
sherstochulochnyj plut". Sto funtov v god vo vremena SHekspira - nishchenskij dlya
dzhentl'mena dohod, a sherstyanye chulki - svidetel'stvo bednosti, tak kak
sostoyatel'nye dvoryane nosili shelkovye.
...I klyuv derzhat', podobno al'cionam, // Po vetru... - Al'ciony -
zimorodki. Iz etoj malen'koj ptichki delali svoeobraznyj flyuger, potomu chto
ee telo povorachivalos' takim obrazom, chto klyuv byl napravlen v storonu
vetra.
O trusy i merzavcy! // Ayaks - shchenok pred nimi. - Ayaks - grecheskij
geroj, uchastnik Troyanskoj vojny, u Gomera on nadelen siloj i hrabrost'yu. V
satiricheskoj p'ese SHekspira "Troil i Kressida" (1602) on izobrazhen kak
grubyj hvastun,
...on tebya nauchit, chto zimoj ne rabotayut. - Odna iz "Pritch Solomona"
(VI, 6-8) soderzhit sovet uchit'sya mudrosti u murav'ya, zagotovlyayushchego pishchu
letom.
Ne hvatajsya za koleso... - V izdanii 1950 g. oshibochno stoit "kol'co".
...Ne dajte mne snesti spokojno eto... - Tochnyj perevod: "Ne delajte
menya takim glupcom, chtoby ya pokorno terpel eto". V izdanii 1950 g. oshibochno
stoit "no" vmesto "ne", i fraza priobretaet protivopolozhnyj smysl.
...svyataya voda pri dvore... - V sochineniyah sovremennikov SHekspira eto
vyrazhenie oznachalo "lest'" i "pridvornye ceremonii".
Al'bion - t. e. Angliya.
Merlin - volshebnik i proricatel' epohi legendarnogo korolya Artura (V-VI
vv.).
...Podobnyh pelikanam docherej. - Sushchestvovalo neskol'ko variantov
legendy o pelikane: v odnih rasskazano, chto pelikan ubivaet sebya, spasaya
detej, v drugih - chto deti pelikana ubivayut svoih roditelej i p'yut ih krov'.
...na shlyape perchatku nosil... - Obychaj nosit' perchatku kak podarok
vozlyublennoj sushchestvoval i vo vremena SHekspira.
Flibertidzhibbet - imya zaimstvovano iz traktata Semyuela Harsneta
"Oblichenie vopiyushchih plutnej papistov", no perechislenie prodelok besa vzyato
iz narodnyh predanij.
Mara - v narodnyh verovaniyah demon, vyzyvayushchij koshmary.
Sperva s fivancem mudrym potolkuyu. - Gorod Fivy "semivratnye", stolica
Beotii, byl rodinoj mnogih drevnegrecheskih filosofov i centrom nauki.
...afinyanin moj dobryj. - Afiny slavilis' kak centr nauki, filosofii,
iskusstva. V Afinah vel besedy Sokrat, zdes' byla osnovana Platonom
znamenitaya Akademiya, v Afinah zhil i tvoril Aristotel'.
...ono sdelalo tebya grafom Glosterom. - Kornuol obeshchaet, chto titul i
vladeniya starogo Glostera perejdut k |dmundu.
Frateretto - odin iz besov v adu, upominaemyj v traktate S. Harsneta
(sm. prim. k s. 501).
...k bratu moemu... - t. e. k gercogu Kornuolu, zhenatomu na ee sestre.
Dobro i mudrost' - plohi dlya plohih. // Gryaz' lyubit lish' sebya. -
Bukval'nyj perevod: "Mudrost' i dobrota kazhutsya podlecam podlost'yu; gnil'
(otbrosy) obonyaet lish' sobstvennyj zapah".
Poveshena bednyazhka... - Perevod sootvetstvuet bol'shinstvu kommentariev,
odnako slova Lira "And my poor fool is hanged" imeyut drugoj smysl: "I moj
bednyj shut poveshen". |toj replikoj Lira SHekspir soobshchal zritelyam o sud'be
shuta.
Predpolozhenie, chto slovo fool zdes' oznachaet laskatel'noe "glupyshka" i
otnositsya k Kordelii, vyskazal v XVIII v. Dzhordzh Stivens, izdatel'
shekspirovskih tekstov "kvarto". Tolkovanie Stivensa ubeditel'no oprovergal
hudozhnik-portretist XVIII v. ser Dzhoshua Rejnol'ds, pervyj prezident
Korolevskoj Akademii iskusstv, znatok SHekspira, napisavshij kartiny na syuzhety
shekspirovskih dram. Tolkovanie Stivensa Rejnol'ds schital banal'nym, a
vospominanie Lira o gibeli shuta, kotoryj byl poveshen, kak i Kordeliya,
Rejnol'ds nazval genial'noj psihologicheskoj nahodkoj SHekspira. I ranee v
momenty potryasenij v rechi Lira voznikali takie "otkloneniya" ot glavnoj
strasti. V pomrachennom soznanii umirayushchego Lira gibel' Kordelii napominaet
emu o gibeli shuta, i vozglas "Net, net, net zhizni!" priobretaet global'nyj
tragicheskij smysl. V final'nyh scenah tragedij SHekspir soobshchaet o sud'be
vseh personazhej, i shut ne yavlyaetsya isklyucheniem.
V. P. Komarova
Last-modified: Sat, 10 May 2003 07:10:32 GMT