Ocenite etot tekst:


-----------------------------------------------------------
dANNOE  HUDOZHESTVENNOE  PROIZVEDENIE  RASPROSTRANYAETSYA V |LEKTRONNOJ FORME S
VEDOMA I SOGLASIYA AVTORA PROIZVEDENIYA NA NEKOMMERCHESKOJ OSNOVE  PRI  USLOVII
SOHRANENIYA  CELOSTNOSTI I NEIZMENNOSTI TEKSTA, VKLYUCHAYA SOHRANENIE NASTOYASHCHEGO
UVEDOMLENIYA. lYUBOE KOMMERCHESKOE ISPOLXZOVANIE NASTOYASHCHEGO TEKSTA BEZ VEDOMA I
PRYAMOGO SOGLASIYA AVTORA He dopuskaetsya.

pO  VOPROSAM  KOMMERCHESKOGO ISPOLXZOVANIYA  DANNOGO PROIZVEDENIYA  OBRASHCHAJTESX
NEPOSREDSTVENNO K AVTORU PO ADRESU:

Internet:  hadeda@ukrpost.net  tEL. (380  44)  235-2595  yuRIJ  lOGVIN  (Yuri
Logvyn)

   Yuri Logvyn "Golden hoofs"
   © Copyright yuRIJ lOGVIN
   E-mail: hadeda@ukrpost.net
   Date: 20 Apr 1999
   Spelling/correction 17-OCT-2001 by KYTY3OB mailto:mchief@komos.ru
   pRIMENENA TRANSLITERACIYA:
   rOSi"§"    -  sTAVITSYA TO ZHE LATINSKOE "i".
   SPONUKA"¤" -  sTAVITSYA TO ZHE RUSSKOE "|".
-----------------------------------------------------------

     ISTORICHNIJ  ROMAN  -  LAUREAT KONKURSU UKRA¿NSXKOGO DETEKTIVU  "zOLOTIJ
bABAJ".  dAVNXORIMSXKIJ FiLOSOF  sENEKA PISAV, SHCHO  BiLXSHiSTX LYUDEJ  NE  DUZHE
HOCHUTX ZHITI, PROTE DUZHE BOYATXSYA SMERTi. gEROJ CXOGO DETEKTIVU - LYUDINA,  YAKA
HOCHE ZHITI i NE BO¿TXSYA POMERTI. diYA ROMANU ViDBUVAºTXSYA U SEREDINi  i DRUGiJ
POLOVINi 16 STORiCHCHYA.


               zMiST
     fURN ELX-SHAJTAN (piCH SHAJTANA)
     1. chogos' menI drImaªt'sya
     2. mogila bIlya brodu
     3. shalenI psi
     4. potaªmnI stezhki
     5. mini I gribi
     6. tatars'kI konI
     7. zolotI kopita
     8. turec'kI psi
     9. krov na poganoj luzhe
  10. kozolup
  11. kozac'ka shapka
  12. p'yanI soroki










     viN NE  ZCHUVSYA, YAK SONYACHNIJ PROMiNX  PiDKRAVSYA DO NXOGO i, MOV BATOGOM,
UPERiSHCHIV PO OCHAH. pROKINUVSYA VMITX, TA NE POVORUSHIVSYA,
     tiLXKI  LEDX-LEDX ROZTULIV POViKI. vSE,  YAK  i VCHORA  - VIBiLENi VAPNOM
STiNI, VOHRISTA DOLiVKA.  chISTO  VIMETENA. bO  PILU  NEMA,  HOCHA  CHORNi NOGI
SiRIMI P'YATAMI  GATYATX PO  DOLiVCi.  ti  CHORNi  NOGI  DRiBOTYATX  iZ  SHALENOYU
SHVIDKiSTYU.  kOLI   VONI  BiLYA   NXOGO,  TODi  ViN  BACHITX  TONKi  LITKI.  yaK
ViDDALYAYUTXSYA, TO VIDNO J DOVGi  M'YAZISTi STEGNA. sTEGNA RUHAYUTXSYA iZ SHALENOYU
SHVIDKiSTYU. a  NAD STEGNAMI STRIBAYUTX-KRUTYATXSYA KRUTi LISKUCHi SiDNICi,  NEMOV
DVA TUGIH KAVUNCi!
     pOViKI SHIRSHE NE ROZPLYUSHCHIV - OCHEJ VISHCHE NE  ZVODIV - RAPTOM  OZIRNETXSYA i
POBACHITX, SHCHO ViN PROKINUVSYA!
     a JOMU TREBA ZACHA¿TISX, SHCHOB PRIJTI DO TYAMI i  VIRiSHITI VSE BEZPOMILXNO.
tREBA ZROZUMiTI - TE,  SHCHO VONA JOGO  PRISPALA - CE  DLYA NXOGO  PORYATUNOK  CHI
PASTKA? aDZHE  KARAVAN  MAV RUSHITI V TU MITX, YAK SONCE VITNETXSYA Z-ZA  SKELX,
ZRAZU PiSLYA VRANiSHNXO¿  MOLITVI SALYAT ELX-FADZHR. a  PERED  MOLITVOYU VSi PAKI
POVINNi BUTI NA VERBLYUDAH. I ZBROYA NALASHTOVANA DO BOYU. zNACHITX, VONA ZATYAGLA
JOGO V MERTVIJ KVARTAL NE DLYA LYUBOSHCHiV, A SHCHOB SHOVATI ViD KARAVANSHCHIKiV. oTOZH,
VONA ZNALA, SHCHO BUDE PASTKA? tAKA PASTKA, Z YAKO¿ NiHTO NE VISKOCHITX ZHIVCEM?..
aLE  ZH VONA PILA CE VINO RAZOM iZ NIM  Z ODNiº¿ CHASHi. I NA NiJ NE TELiPALISX
NiYAKi  LAHI  (GOLYAKA SIDiLA),  SHCHOB  VONA  MOGLA  SHOVATI V  SKLADKAH TKANINI
DURMANNE  ZiLLYA.  I  VINO  PILI PO  CHERZi...  oT TiLXKI DAJTE PRIGADATI: HTO
ZROBIV  OSTANNiJ KOVTOK? vONA CHI ViN? yaKSHCHO ViN, ZNACHITX, VONA  TAK PiDKINULA
ZiLLYA, SHCHO VONO  OSiLO NA DNi,  i ViN VSE JOGO i ZAKOVTAV... aLE  ZH VONA TAKA
METKA, SHCHO MOGLA SIPONUTI DURMAN SPOCHATKU. a TODi V KiNCi  Z OSTANNiM KOVTKOM
VIPILA  ZiLLYA-PROTIDiYU?..  a,  MOZHE,  VONA  SPOCHATKU  VIPILA  TE  ZiLLYA,  SHCHO
ZNESHKODITX SONNE ZiLLYA?  tA CHOGO ViN, VLASNE, LAMAº SOBi GOLOVU i PLUTAºTXSYA
U  PAVUTINNi  PiDOZRI, MOV NEOBACHNA  MUHA? vONA ZH CHAKLUNKA, TA  SHCHE J  CHORNA!
hOCHA, HOCHA, A SHCHO VONA,  VLASNE, JOMU POGANOGO ZROBILA?.. ni, NEMA CHOGO DURNE
VIGADUVATI - VONA JOMU VESX  CHAS DOPOMAGALA.  hOCHA NE HTO iNSHIJ, A  SAME ViN
ZABRAV ¿¿ V RABSTVO... bO SHCHO  TODi BULO?..  vISKOCHILI  VONI NA P'YATI PRUDKIH
GOSTRONOSIH SHEBEKAH  AZH ZA gERKULESOVi sTOVPI V OKEAN. I  BiLYA SAMO¿  aFRIKI
PRIHOPILI PiSLYA  KOROTKOGO  i ZAPEKLOGO  BOYU  PORTUGALXSXKIJ GALEON. tOVARiV
ZAHOPILI CiLU GORU, MONET, SRiBNIH i ZOLOTIH  - KiLXKA SKRINX!.. tA SHCHE SOTNi
PiVTORI CHORNIH U TRYUMi. tiLXKI  VONA NE BULA RAZOM Z USiMA RABAMI. zDIBALISX
VONI  V DIMOVOMU CHADi KAMBUZU. jOGO TUDI PONESLO  CHEREZ  USi PALUBI J VUZXKi
LYUKI  i  STRiMKi  SHODINKI  SHALENE BAZHANNYA ZNAJTI  HOCH SHMATOCHOK  SOLONINI CHI
SALA...  cE VZHE SKiLXKI ROKiV ViN NE  ¿V  HOCH  YAKOGOSX TAM SALA, CHI SHINKI?!.
pOKI  VSYA BUSURMANSXKA  BRATiYA  RVATIME  ZDOBICH i DiLITIME, ViN HOCH  POLASUº
PO-LYUDSXKOMU SUHARYAMI  i SVININOYU.  u  HMARAH  DIMU,  V PRIMARNOMU CHERVONOMU
SViTLi ViDKRITO¿ PECHi STRIBALI DVi  PRIMARI.  oDNA  POSTATX  VELIKA,  CHORNA.
zDOROVILO-NEGR  SHCHOSILI  VIMAHUVAV ABORDAZHNOYU  SHABLEYU. kRUSHIV STiNI,  POLICi,
ROZBIVAV  NA DRUZKI  POSUD  i  NiVECHIV NACHINNYA KUHARSXKE, ALE POCiLITI  SVOYU
ZHERTVU  NE  MiG. "sTiJ! sTiJ, CHORTOVA DUSHO! "  -  ZAVOLAV  ViN, VSTUPAYUCHI  V
KAMBUZ.  vONA NA YAKUSX MITX, ZOVSiM NA YAKISX NEVLOVIMIJ MOMENT ZATNULASX.  I
ZDOROVILO-NEGR TAKI DiSTAV  ¿¿  GAKOM ABORDAZHNO¿ SHABLi PO GRUDYAH.  zATRiSHCHALA
SUKNYA. oGOLILASX ¿¿ PAZUHA. I PO CHORNiJ SHKiRi PROSTYAGLASX SViTLOROZHEVA SMUGA
RANI.  nE  VSTIG ViN i KLiPNUTI OKOM,  YAK  SMUGA ZASTRUMENiLA  KROV'YU. oDNIM
UDAROM KOLXCHUZHNO¿  RUKAVICi  V  POTILICYU  ViN  ZAVALIV NEGRA  NA PiDLOGU.  a
PiDLOGA BULA ZASIPANA POGASLIMI i ZHEVRiYUCHIMI SHMATOCHKAMI VUGiLLYA. u PRISMERKU
TO  TUT,  TO TAM SPALAHUVALI BLAKITNi VOGNIKI i  ZVIVALISX V  GORU NAD  NIMI
TONKi  CiVKI BiLOGO CHADNOGO DIMU.  dLYA  PEVNOSTi  ViN  SHCHOSILI  P'YATOYU VZHUCHIV
LEZHACHOGO PiD ZDUHVINU. tOJ GIKNUV i ZAHARCHAV. shchE RAZ VGATIV NOGOYU U PAHVINU.
piSLYA CXOGO UDARU NE BULO CHUTNO  J DIHANNYA. a  TODi VZHE STUPIV  DO PORANENO¿
NEGRITYANKI, aLE VONA  VISTAVILA VPERED RUKU Zi  SViTLOYU, NACHE SiROYU DOLONEYU,
MOVLYAV: "nE PiDHODX. ya  SAMA  VPORAYUSX! " liVOYU  RUKOYU, DOVZHELEZNIMI TONKIMI
PALXCYAMI VONA STYAGUVALA ROZDERTIJ ZOLOTAVIJ SHOVK, SHCHOB PRIKRITI GRUDI. pO  ¿¿
OBLICHCHYU POBACHIV, SHCHO VONA  NE STIDAºTXSYA, A  HOCHE SHCHOSX SHOVATI,  "shchO VONO TAM
TAKE? " -  ViN BLISKAVICHNO SHOPIV i ViDViV NA BOKI ¿¿  RUKI. rOZiRVANA SUKNYA
ROZPOVZLASYA  PO SKRIVAVLENOMU CHORNOMU  TiLU.  I  JOMU  ViDKRILASX ¿¿  HUDYUSHCHA
OKOSTUVATA  GRUDINA.  liVA  CICXKA  STIRCHALA  PROSTO  NA  NXOGO  ZDOROVENNIM
NABRYAKLIM SOSCEM. nA MiSCi PRAVO¿  BULO TRI LEDX POMiTNIH RUBCi. viN ZRAZU ZH
ROZZHAV PALXCi i ROZViV RUKAMI,  MOVLYAV: "vIBACHAJ. ya NiCHOGO NE  HOTiV. pROSTO
BULO  CiKAVO... " vONA ZNOV STYAGLA,  VZHE OBOMA  RUKAMI, SKRIVAVLENU SUKNYU. a
ViN SHCHE RAZ, NA VSYAK VIPADOK, VDARIV LEZHACHOGO i PiDNYAV  JOGO ABORDAZHNU SHABLYU.
I  KRAºM  OKA  PILXNUVAV,  SHCHO Diº  CHORNA.  vONA  OBEREZHNO PERESTUPILA  CHEREZ
ROZKIDANi  PO  PiDLOZi  GARYACHi  ZHARINI  i PiDiJSHLA DO SViTLA ROZKRITO¿ PECHi.
rOZPAHNULA PODERTU SUKNYU i POCHALA SHVIDKO CHI TO TERTI SEBE, CHI  TO VDARYATI PO
GRUDINi, PO REBRAH. kISLIJ DURMAN CHADU GUSTiSHAV, SILXNO DERLO  V GORLi.  viN
ZLEGKA  TORKNUVSYA  ¿¿ PLECHA.  oBERNULASX,  ZBLESNUVSHI  ZDOROVENNIMI  BiLKAMI
VIRLATIH  OCHEJ. pOKAZAV  ¿J NA MIGAH: "dE V NIH ¿ZHA? ya  HOCHU M'YASA! "  - viN
POKAZAV, YAK ViN TRIMAº KiSTKU OBOMA RUKAMI i DERE ZUBAMI M'YASO.
     - m'YASA HOCHESH? - sPITALA VONA M'YAKIM SPADAYUCHIM GOLOSOM.
     - tI GOVORISH ARABSXKOYU?!
     - aGA.
     - tODi SKAZHI - DE SOLONINA i SUHARi?
     - mI PLIVEMO DO liSABONU. sOLONINU DAVNO Z'¿LI. u SUHARYAH - U NIH CHERVA
ZAVELASX.
     - tODi PiSHLI NA GORU. kORABELX SKORO ZGORITX.
     -  bLAGAYU:  NE ViDDAVAJ  MENE  MATROSAM!  tI SILXNIJ  i SMiLIVIJ.  tEBE
BOYATXSYA...
     - zViDKI TI TAKE ZNAºSH TAKE PRO MENE?!
     - ya CHAKLUNKA...
     I OT TEPER VONA TANCYUº, OBERNUVSHISX, ZA SVOºYU ZVICHKOYU, SPINOYU DO NXOGO.
hOCHA MALA  B ZLYAGATISX iZ NIM. bO  VONA,  TiLXKI BULA  NAJMENSHA  NAGODA DESX
USAMiTNITISX, ¿¿ AZH TiPALO  VSYU, SUDOMILO, TAK VONA JOGO BAZHALA... nAJBiLXSHE
LYUBILA  POKLASTI  JOGO  GOLiCHEREVA, NASTROMITISX  NA  NXOGO  i  STRIBATI  DO
NESTYAMI...  pOTiM POCHINALA JOGO VSXOGO OBCiLOVUVATI i Z ROZPACHEM PROMOVLYATI:
"chOGO U VAS, U BiLIH, TAKi MALENXKi GUBI? nU YAK Z TOBOYU CiLUVATISX?.. "
     viN VSE  ZH  OSTERiGAVSYA ¿¿. I TOMU, KOLI VONA PERSHIJ RAZ VHOPILA SVO¿MI
TOVSTENNIMI GUBAMI JOGO PRUTENX, ViN AZH ZAKLYAK,  ZDEREV'YANiV. vONA  MITTYU CE
ViDCHULA i VIPUSTILA Z  ROTA JOGO NABRYAKLE DO BOLYU  ºSTVO  i  SKOCHILA ZVERHU,
NASTROMIVSHISX NA PRUTENX. nAHILYALASX DO  NXOGO  i SHEPOTiLA:  "tI NE BiJSYA! ya
MOZHU JOGO SVO¿M ºSTVOM VZYATI, YAK PALXCYAMI... " vONA OBOMA DOLONYAMI PRIHOPILA
JOGO LICE, OBEREZHNO CiLUVALA PUHLIMI GARYACHIMI  GUBAMI POViKI, VILICi. a TAM,
UNIZU,  SVO¿M ºSTVOM VONA JOGO  M'YALA  (TO STISKALA,  TO  ViDPUSKALA), NEMOV
PALXCYAMI... viDCHUV, SHCHO  VZHE  PEKUCHIM BAZHANNYAM NABRYAKAº JOGO PRUTENX.  nE ViD
SPOGLYADANNYA ¿¿ PRUZHNiH  LISKUCHIH STEGON,  ¿¿ KRUTIH SiDNICX.  a ViD SPOGADiV
PRO TE, YAK VONI  VPERSHE PiSLYA MORSXKOGO ROZBOYU ZUSTRiLISX U VESELiM KVARTALi
- DAR ELX-KIHABi...  dO  RECHi,  SOLONINU  i SUHARi ViN TAKI TODi ZNAJSHOV.  v
ODNiJ  KAYUTi  NA  KORMi.  dIM VZHE ZALIVAV KAYUTU.  vONA  STOYALA BiLYA NXOGO  i
ZDIVOVANO SPOGLYADALA, YAK ViN Z PREVELIKOYU NASOLODOYU TRiSKAV STARU SOLONINU i
PRiLi SUHARi. zRESHTOYU VONA NE VITRIMALA i SPITALA.
     - tI TAºMNIJ?..
     shchOSX JOGO ZA YAZIK POTYAGLO i ViN ViDPOViV, NAVMANNYA BOVKNUVSHI:
     - ya CHARODiJ U ViJNi.
     -  oT DOBRE!  ya  TAK  i  ZNALA, SHCHO TI  CHARiVNIK!  tODi OBiCYAJ MENi - TI
PRODASI MENE V DAR-ELX-KIHAB!..
     - yaK HOCHESH... a TI KRASHCHE MENE ROZMOVLYAºSH ARABSXKOYU...
     - dURNICi. sKORO i TI NAVCHISHSYA. tI ROZUMNIJ!..
     "yaKOGO  CHORTA  YA  OCE VSE  ZGADUYU? zDURiTI  MOZHNA!..  tA  MENi ZH  TREBA
PROSKOCHITI  CHEREZ oDZHAI  SHAJTAN -  zhAROVNYU SHAJTANA! a  YA TUT ROZLiGSYA  i  ¿¿
SOROMiCXKi TANCi SPOGLYADAYU!  vSTAVAJ! " - nAKAZAV  SOBi.  aLE, YAK PiDSLUHALA
JOGO DUMKU, CHORNA CHAKLUNKA PODALA GOLOS.
     - ya TEZH PILA  SONNE ZiLLYA. mENi TREBA BULO VGAMUVATI HiTX i NE LiZTI DO
TEBE. a  TOBi  TREBA BULO BUDX-SHCHO  DOBRE  VISPATISX PERED  POHODOM.  kARAVAN
PRIRECHENO. tI MAºSH VRYATUVATISX. tI VSTANESH i  NAP'ºSHSYA VERBLYUDYACHOGO KISLYAKU.
viN  PiD  KORZINOYU DLYA FiNiKiV. ya  PRIGOTUVALA  TRI OCHERETYANIH KOLiNCYA. yaKSHCHO
SILI  TOBi NE  ZRADYATX, TO  DLYA POKRiPLENNYA  VISTACHITX BiLO¿ OCHERETINI. yaKSHCHO
OSLABNUTX M'YAZI i SUGLOBI, i TI VPADESH NA  ROZPECHENIJ PiSOK - ZAKOVTAJ ZiLLYA
Z  CHERVONO¿ TROSTINI!  chORNU.., CHORNU... TiLXKI  TODi MOZHESH  ROZKRITI,  KOLI
SMERTX  TOBi  ZASMERDITX V  LICE i ZBLISNE SHCHERBATIM MECHEM PERED OCHIMA. zBROYA
SHOVANA  U  SHCHiLINi STiNI...  nE  ROZPLYUSHCHUJ, BO  PROPADUTX  VSi  MO¿  CHARiVNi
TANCi!..  tI  ROZPLYUSHCHISH  OCHi,  YAK NA GROBNICi ZAKRICHITX SAMICYA  REREGA!..  ya
POCiLUYU TEBE i PiDU...
     vONA  NAHILILASX  DO NXOGO, i  ViN  ViDCHUV  NA  SVOºMU  OBLICHCHi  GARYACHi
NABRYAKLi SOSCi ¿¿ GRUDEJ. vONA CiLUVALA JOGO PALXCi. I SHCHO DIVNO - YAZIK U NE¿
BUV GARYACHIJ, DOVGIJ  i SHERHUVATIJ, MOV U TELYATI. "e Ni, SHCHOSX TUT NE TE!.. cE
OMANA - U NE¿ NEMAº PRAVO¿ CICXKI!.. "
     -  nE  DIVISX, NE  DIVISX!  ya  ZNIKAYU,  YA  ZNIKAYU!..  -  shchE  VONA  SHCHOSX
ZASHAMOTiLA, ZAMEKALA DIVNO i ZA MITX POCHULOSX, YAK DZViNKO POSIPALISX KAMiNCi
U VISOHLIJ  VODOViD-SEGiYU.  viN  PRISLUHAVSYA. pOVNA  TISHA.  nAViTX  NE  CHUTI
TRiSKOTU CIKAD  Z-ZA MURU ZHILOGO KVARTALU. tA OSX ZAKVILIV REREG NA GROBNICi
MARABUTA. "vSE! chAS NASTAV! " - SKAZAV ViN PODUMKI, ROZPLYUSHCHIV OCHi i PiDViVSYA
Z DOLiVKI.
     pRISLUHAVSYA, ZATAMUVAVSHI DIHANNYA.
     tiLXKI RiZKi KRIKI SAMICi REREGA, YAKA KRUZHLYALA NAD CVINTAREM.
     vIZIRNUV iZ VHiDNOGO OTVORU CXOGO MERTVOGO BUDINKU.
     sViTLO  SLiPITX, VIPiKAº OCHi.  nEBO  NACHE  ROZPLAVLENIJ SVINECX i  NiBI
MEREHTITX YAKIMISX SMUGAMI. tiNi - CHORNIM ATRAMENTOM NA VOHRISTiJ KAM'YANISTiJ
ZEMLi.
     rVONUVSYA  NA  VULICYU.  pERESKOCHIV CHEREZ  VULICYU. I  SHVIDKO POBiG  POPiD
STiNAMI BUDINKiV i POTRiSKANIH MURiV. biG DO CVINTARYA. zA GROBNICEYU MARABUTA
CVINTAR  SPUSKAVSYA  VNIZ DO  SViTLO-RUDO¿ STiNI.  v ODNOMU  MiSCi,  DE STiNA
GOSTRO ZAVERTALA,  U ZAKUTKU, ViN  ZNAJSHOV TOJ PRIPAS, YAKIJ  JOMU  NAOBiCYALA
CHORNA CHARODiJKA.
     gARLIVO  PRIPASUVAV  NA SOBi ZBROYU  i  KORZINU Z BURDYUKOM  TA  TORBU iZ
SUSHENOYU SARANOYU, A TRI RUROCHKI iZ  ZiLLYAM  NADYAG NA SHIYU. u  KUTKU SHCHE  STOYALA
PLITA VAPNYAKU. viDVERNUV PLITU i POBACHIV DiRKU. yaKRAZ, SHCHOB PROLiZTI NAZOVNi.
pRISiV NAVPOCHiPKI TA VIZIRNUV U DiRU.
     zRAZU  PiD  MUROM  iSHLO  DVi-TRI SAZHENi POHILOGO KAM'YANISTOGO GRUNTU. u
NXOMU J  POCHINALASX SHCHiLINA-SPUSK  U DOLINU  oDZHAI  shAJTAN.  uPIRAYUCHISX OBOMA
RUKAMI  U  KAM'YANISTi  STiNI  KRUTOGO  SPUSKU-SHCHiLINI, SHVIDKO SPUSKAVSYA VNIZ.
gARYACHA GLINA  J KAMENi, ZDAVALOSYA, OSX-OSX OBPECHUTX  LiVU  RUKU  DO PUHIRiV.
yaKiSX TRI-CHOTIRI KAMiNCi Z LEGKIM STUKOM POKOTILISX UNIZ. I ZNOV TIHO...
     nE ZCHUVSYA, YAK SPUSTIVSYA NA DNO USHCHELINI.
     uSHCHELINA TUT SHCHE NE BULA TAKA GLIBOKA, SHCHOB ZRAZU ZAKRITI SVO¿M SHILOM ViD
NXOGO  VSE  MiSTO-KASBU.  zViDSiLYA  BUDINKI  VIGLYADALI  NACHE  KUPA  ZiM'YATIH
BDZHOLINIH SOT.
     uSHCHELINA SPUSTILASX SHCHE  NIZHCHE, ROZSHIRILASX.  ¯¿ URVISTi SHILI  ZROBILISX
KRUTiSHIMI i ZAKRILI  ViD JOGO OCHEJ i SLiPUCHIJ BiLIJ POYAS  OBORONNOGO MIRU, i
ZOLOTAVi  STiNI BUDINKiV.  oSX  TODi J POCHAVSYA JOGO SHLYAH DO oDZHAI  SHAJTAN...
jOGO NE TREBA BULO VCHITI, YAK iTI - ViN VZHE ViDBUV TRI SOLYANIH POHODI. sTUPAV
ROZMiRENO i CHITAV "oTCHE NASH". zAKiNCHUVAV i ZNOV POCHINAV. nE ZATINAYUCHISX,  NE
SPINYAYUCHISX, BEZ PERERVI ZNOV i ZNOV!.. zNAV, SHCHO NAViTX YAKSHCHO JOGO HTO TEPER i
POBACHITX, TO NiYAKA  KULYA  JOGO NE DiSTANE. a POGONYU  HTO  ZA NIM NADiSHLE? ni
ODIN iZ  RABiV CHI  OBRANCiV, YAKIJ  PiSHOV CHEREZ  zhAROVNYU shAJTANA, DO  dZHERELA
aLLAHA NE DOPOVZ.  a OT  CE  JOGO NE LYAKALO  - JOMU DOPOMAGALA MOLITVA. tA J
CHORNA CHARiVNICYA JOMU NAVOROZHILA UDACHU.
     sONCE  ZAVISLO  BiLOYU  NISHCHiVNOYU  PLYAMOYU POSERED ROZPECHENOGO SRiBLYASTOGO
NEBA.  tISNULO PEKUCHIM ZHAROM ZGORI NA KOZHNU SMUZHKU NEZAHISHCHENOGO TiLA. yaK ViN
NE ZAGORTAVSYA V BLAKITNIJ LiTAM, A PROMENi ZNAHODILI SHPARINKU, TO NA SHI¿, TO
RiZALI NACHE LEZOM  PO VILICYAH, TO PO PERENiSSYU. nE DUZHE VISOKO, LiVORUCH  ViD
NXOGO,  SHIROKIMI  KOLAMI  LiTALA  TA  VELIKA  SAMICYA  REREGA, SHCHO KRICHALA  NA
GROBNICi  MARABUTA. I  SHKiRU NA PALXCYAH,  HOCH  YAKA VONA VZHE BULA ZADUBiLA, A
SONCE PROPiKALO  VOGNEM.  viDCHUVAV, SHCHO DO  VECHORA  SHKiRA NE VITRIMAº -  GETX
PERESOHNE, POTRiSKAºTXSYA, i TRiSHCHINI ZAKRIVAVLYATX.
     tAK BULO DO  POLUDNYA.  a TODi VZHE  POCHALO i ZNIZU  SMALITI  JOGO, NEMOV
V'YUNA NA SKOVORODi.
     viN PRITISHIV HODU NA YAKUSX  KOROTKU MITX, SHCHOB ZAMiNITI KOZLINi SANDALi¿
GOSTROKUTNi NA SHIROKi (NEMOV GUSYACHi LAPI) ZAKRUGLENi SANDALi¿ DLYA HODiNNYA PO
PiSKU. bO, NARESHTi, POCHAVSYA CHORNIJ PiSOK.
     I KOLI ViN PROJSHOV MOZHE Z PiVMILi, ViN POBACHIV PERSHOGO VISOHLOGO NEGRA.
viN  PROJSHOV  POVZ  NXOGO, NE SPINYAYUCHISX.  vONA  JOGO POPEREDILA:  NA CHORNiM
PiSKU, SHCHOB  NE POBACHIV - NE SPINYAJSYA, iDI DALi! viN TiLXKI ODNOMU ZDIVUVAVSYA
- VISOHLIJ NEGR BUV  ZOVSiM  GOLIJ. I  JOGO OBVUGLENi  MOSHCHi  NiDE NE BULI Ni
PODZXOBANi PTAHAMI, Ni POGRIZENi ZViROM.
     nE  BOYAVSYA  DIVITISX  NA  CHORNIJ  PiSOK.  aDZHE  SONCE  ViD  TEMNOGO  NE
ViDBIVAºTXSYA. aLE...  ALE  TiLXKI  NE TUT -  OCHi JOMU VI¿DALO NE BLISKOM,  A
SHALENIM ZHAROM, SHCHO TAK i STRUMENiV ViD ROZPECHENOGO PiSKU.
     zADER GOLOVU - NA SRiBLYASTOMU NEBi REREGA NE BULO.
     oT  TiLXKI  TEPER  POCHAV  ROZUMiTI  NAZVU Ciº¿ DOLINI  - oDZHAI-SHAJTAN -
zhAROVNYA SHAJTANA. cE, DiJSNO, CHERiNX PECHi SATANI.
     hOCH YAK  VAZHKO  BULO JOMU, A OKRUGLi SHIROCHENNi SANDALi¿  DALI POLEGSHENNYA
JOGO NOGAM. dIVNA RiCH - Ni PITI, ANi ¿STI NE HOTiLOSX. dRATUVAV LISHE PEKUCHIJ
BiLX TONKIH SMUZHOK OBPALENO¿ SHKiRI NA LICi, NA PALXCYAH.
     viN DUMAV,  SHCHO  ROBITI Z OBPECHENOYU SHKiROYU, YAK POBACHIV DRUGOGO VISOHLOGO
NEGRA. lEDX NE SPINIVSYA, SHCHOB KRASHCHE ROZDIVITISX VISOHLOGO  MERCYA. a  TOMU, SHCHO
CE BULA CHORNA DITINA. I ZNOV ViN  NE POBACHIV  NA MALENXKiJ  MUMi¿  Ni SLiDiV
ZViRINIH ZUBiV, Ni PTASHINIH DZXOBiV.
     shKiRA POCHALA PRI  NAJMENSHOMU  RUHOVi TRiSKATISX i KRIVAVITI. tREBA BULO
SHCHOSX ROBITI.  dOVELOSYA SPINITISX i  ZNYATI KORZINU. u TORBU, PORUCH iZ SUSHENOYU
SARANOYU, CHAKLUNKA  POKLALA KOZYACHIJ RiZHOK Z MASLOM. viDKRIV CHOPIK i  OBEREZHNO
NALIV MASLO NA SUGLOBI PALXCiV. rOZTER. zMASTIV i PERENiSSYA i NADBRiV'YA. aLE
POLEGSHENNYA TRIVALO NE DUZHE DOVGO. pOKI  ViN PiDiJSHOV DO NASTUPNOGO ZASOHLOGO
NEGRITYATI, MASLO VIPARILOSX, ZNIKLO. I ZNOV SHKiRA NA  RUKAH i OBLICHCHi POCHALA
ZAGROZLIVO  NATYAGUVATISX.  zDAVALOSX,  OSX-OSX  i  TRiSNE  i BRIZNE  KROV'YU.
pOViTRYA  VZHE TAK ROZPEKLOSX, SHCHO KOLIVALOSX, YAK  SKLISTIJ DIM.  vSE MIGOTiLO,
VILAMUVALOSX PERED JOGO  OCHIMA.  dALEKi RUDi GORI, ¿H TEMNi SHPILi  ViN TEPER
BACHIV NiBI KRiZX STRUMENi PROZORO¿ VODI.
     pOCHALO TISNUTI PO-SPRAVZHNXOMU U SKRONYAH. zA TIM POCHALASX BiDA Z OCHIMA
 - MOV HTO iZ SEREDINI VICHAVLYUVAV ¿H GOSTRIMI PAZURAMI. sTALO VAZHKO
DIVITISX PERED SOBOYU  i VGORU. aLE ViN BOYAVSYA  DIVITISX TiLXKI PiD NOGI, SHCHOB
NE ZBITISX Zi SHLYAHU. zNAV, SHCHO TREBA  JTI PROSTO  NA  DVA DALECHENNIH SHPILi. I
HOCH YAK NE BULO VAZHKO, CHAS ViD CHASU PiDNiMAV GOLOVU i DIVIVSYA VDALINU. tiLXKI
PRI KOZHNOMU RUSi JOGO POCHINALO NA DODATOK DO BOLYU SHCHE J NUDITI.
     I OSX JOMU PRIVIDiVSYA NACHE YAKIJSX RUH  NA NEBi. zRESHTOYU, ZNEMAGAYUCHI ViD
BOLYU, KRiZX PELENU,  SHCHO ZASTUVALA JOMU ZiR, POBACHIV LiVORUCH VGORi ORLA. oREL
PiDNiMAVSYA PO KOLU VSE VGORU i VGORU. oRLA NESLO ROZPECHENE POViTRYA. shchO CE NE
GRIF, ZASPOKO¿LO JOGO.
     shchO  NE GRIF, A  OREL,  TO BULA  DOBRA  OZNAKA. gRIFI PRILiTAYUTX  - TODi
SMERTX NEViDVOROTNA!
     zADIVIVSYA NA TOGO STROKATOGO ORLA, SHCHO SHVIDKO PiDNiMAVSYA  VGORU, CHAS ViD
CHASU RiZKO ZMAHUYUCHI KRILAMI. shchOSX RAPTOM ZAHRUSTiLO PiD PRAVOYU SANDALiºYU.
     tAKI  SPINIVSYA,  HOCHA  J OBiCYAV  CHARODiJCi  NE SPINYATISX,  i OZIRNUVSYA.
pOBACHIV,  SHCHO NASTUPIV NA CHEREP VISOHLOGO NEGRITYATI. sUHA GOLOVA  ROZSIPALASX
NA  YAKESX BRUDNE BOROSHNO. nE NA SKALKI, NE NA KUSNIKI. a ROZSIPALASX  PILOM,
MOV VELICHEZNA PORHAVKA SPEKOTNOGO DNYA.
     zNAV, SHCHO NiCHOGO NE VDiºSH i TREBA JTI DALi. dLYA  BADXOROSTi ViN ZASPiVAV
SHCHOSX, ALE J SAM  DiBRATI NE MiG, SHCHO ViN SPiVAº.  "nEVZHE TE CHARODiJSXKE ZiLLYA
TAK DOVGO Diº? chI TiLXKI  ZARAZ POCHALO DiYATI?! " - U ROZPACHi  i Z PREVELIKIM
ZHAHOM PODUMAV. nARAZ ZGADAV TU MOLITVU, SHCHO SPiVAV DiD- VOLYAR: "nE UBO¿SHSYA OT
STRAHA  NOSHCHNOGO, OT STRiLI LETYASHCHIYA VO  DNi,  OT VESHCHi VO  TXMi PREHODYASHCHiYA, OT
SRYASHCHA i BiSA POLUDENNOGO... "
     ISHOV DALi i POVTORYUVAV SLOVA MOLITVI. I DIHANNYA POCHALO VIRiVNYUVATISX. I
KROK ZMiCNiV.  pOPROSTUVAV UPERED SHVIDKO, NE  OSOBLIVO  PEREJMAYUCHISX TIM, SHCHO
POPEREDU NXOGO, DOSITX DALECHENXKO, iDE YAKIJSX CHOLOViK. yaK i  ViN, TOJ PRYAMUº
DO  DVOH  DALEKIH SHPILiV. "ciKAVO,  SHCHO TO  ZA CHOLOViK?  vAZHKO DiBRATI,  ALE,
ZDAºTXSYA, U NXOGO ZA SPINOYU ZV'YAZKA DOVGIH STRiL i PLASKA KORZINA?.. "
     pOKI  VDIVLYAVSYA  U  SAMOTNXOGO MANDRiVCYA,  SHCHO JSHOV ODNOYU Z NIM DOROGOYU,
PROSTO NA OCHAH PRAVORUCH i LiVORUCH POCHALI U SKLISTiJ POLUDENNiJ YUZi VIROSTATI
PALXMI. oN PiD ODNiºYU ZABLISHCHALA VODA DZHERELA. I OT KOLI POBACHIV RYABOTiNNYA NA
VODi,  TUT  JOMU ZAHOTiLOSYA  TUDI KINUTISX.  zABUV,  SHCHO  SPINU JOMU  OBTYAZHUº
KORZINA Z  TUGIM BURDYUKOM. sTUPIV PRAVORUCH  ViD SVOº¿ STEZHKI,  ZACHEPIVSYA  OB
KAMiNX i VPAV NAVKARACHKI NA CHORNIJ ROZPECHENIJ PiSOK. u RUKI i KOLiNA ZAPEKLO
NESAMOVITO.
     viD  BOLYU ViN OTYAMIVSYA, ZViVSYA i POBACHIV,  SHCHO STO¿TX NA PRYAMOMU CHORNOMU
SHLYAHU, SHCHO VEDE DO FiALKOVIH GOSTROVERHIH SHPILiV. "sKiLXKI DO NIH  MILX? siM,
ViSiM CHI DESYATX?.. niCHOGO, PODUZHAYU. a ON i DVA GOSTROVERHIH SHPILi. oTAM, MiZH
NIMI dZHERELO aLLAHA... "
     zNOV VTRATIV PILXNiSTX i NASTUPIV NA VISOHLOGO MALENXKOGO NEGRA. gRUDNA
KLiTKA ROZSIPALASX NA POROH, A GOLOVA MUMi¿ POKOTILASX PRiCH Zi SHLYAHU.
     zDRIGNUVSYA i ViDSAHNUVSYA NA YAKUSX MITX. tiLXKI NA MITX.  bO PITI i ¿STI
HOTiLOSX SILXNiSHE SMERTi.
     nE SPINYAYUCHISX, NA HODi, VIVERTAYUCHI SUGLOBI, DiSTAV Z-ZA SPINI Z KORZINI
SPOCHATKU  BURDYUK. pOREPANIMI, U KRIVAVIH  TRiSHCHINAH, VUSTAMI  PRIHOPIV  RURKU
BURDYUKA i  NASMOKTAVSYA  VERBLYUDYACHOGO  KISLYAKU. sHOVAV  BURDYUK  i Z'¿V KiLXKA
ZHMENX SUSHENO¿ SARANI.
     sPOCHATKU  STALO LEGSHE i Z'YAVILASX SPRAVZHNYA  BADXORiSTX. tA TROHI ZGODOM
POCHALOSX  SHCHOSX NEJMOViRNE - POCHALO  NUDITI,  TiPATI, SUDOMITI, RVATI M'YAZI i
VIVERTATI VSi SUGLOBI. jOGO KIDALO TO VPERED, TO  SHTOVHALO NAZAD, TO ZNOSILO
Z PRYAMO¿ DOROGI NA GOSTRE KAMiNNYA CHI V TONKIJ PIL. nE  RYATUVALI VZHE J SHIROKi
SANDALi¿  ViD  VOGNENNOGO PiSKU. shKiRA  TRiSKALASX,  i  KROV ZRAZU  ZASIHALA
CHORNIMI STRUPAMI. vSE CHASTiSHE ViN PADAV. pERESOHLO i V ROTi, i V GORLi,  i V
NOSi.  vAZHKO BULO DIVITISX.  viD SPRAGI  SHVIDKO  SLABiSHAV. aLE TEPER U NXOGO
ZOVSiM  ViDBILO  TYAMU,  SHCHO  V  BURDYUKU  SHCHE  POVNO  VERBLYUDYACHOGO  KISLYAKU.  u
ZAPAMOROCHENiJ  GOLOVi  VZHE  NE  BULO  ZGADKI  PRO  ZiLLYA,  PODAROVANE CHORNOYU
CHARiVNICEYU. tA OSX JOGO ZANESLO NA GOSTRi KAMENi,  i ViN VDARIVSYA TAK, SHCHO  V
OCHAH VSE ZATXMARILOSX. I NE BULO CHUTNO, YAK JOMU KAMENi PECHUTX TiLO.
     kOLI TUMAN V  OCHAH ROZiJSHOVSYA, TO POBACHIV PERED LICEM TRI OCHERETINKI NA
SHVOROCHCi  - BiLU, CHERVONU TA CHORNU.  pRIGADAV, SHCHO  CE JOGO PORYATUNOK - TREBA
Z'¿STI  ZiLLYA.  nAMAGAVSYA PRIGADATI - KOLI YAKU  VZHIVATI? aLE NE ZMiG  i TOMU
PROSTYAGNUV RUKU DO CHERVONO¿ OCHERETINI...
     viN NE ZNAV, ZA  YAKIJ  CHAS POCHALO  DiYATI TE ZiLLYA, ALE  TEPER  ZMiG iTI
DALi. I PUHIRi HOCH POVISKAKUVALI NA ZAP'YASTYAH, NA LITKAH i NA STOPAH, TiLXKI
TROHI SHCHEMiLI...
     jOGO BiLXSHE NE ZANOSILO, NE HITALO.
     tVERDOYU  HODOYU ViN  NABLIZHAVSYA DO SKELX U  KiNCi  DOLINI.  a PRAVORUCH i
LiVORUCH ViD JOGO SHLYAHU VSE CHASTiSHE TRAPLYALISX VISOHLi NEGRITYATA.
     sKiLXKI ¿H  BULO?  nE  MENSHE  SOROKA,  YAKSHCHO  PRIGADATI, SKiLXKI POBACHIV
SXOGODNi. sKiLXKI NASPRAVDi - NE  ZNAº  NiHTO, BO  HTO ZNAº, SKiLXKOH ViN NE
POMiTIV, KOLI JOMU OTE Z GOLOVOYU TRAPILOSX?
     piDSTUPIV DO PERSHIH SKELX, KOLI SONCE POZOLOTILO GiRSXKi SHILI i KINULO
DOVGi TiNi NA SiRIJ PiSOK.
     chORNIJ PiSOK ZAKiNCHIVSYA SHCHE MOZHE  ZA PiVMILi DO SKELX DO PERSHIH GiRSXKIH
SHILiV.
     viDKOLI KiNCHIVSYA CHORNIJ PiSOK, KiNCHILISX i VISOHLi NEGRITYATA.
     uVAZHNO OBDIVIVSYA, CHI NE PRICHA¿LASX DE ZMiYA, CHI NE SHOVAVSYA SKORPiON  CHI
SiRENXKIJ  SMERTELXNIJ  PAVUCHOK. pOPRIBIRAV  KAMiNCHIKI. zNYAV  SNiP GALXFI Zi
ZBROºYU  i  KORZINU. liG NA  SPINU  PiD SAMiSiNXKU SKELYU NA GARYACHIJ,  ALE  NE
ROZPECHENIJ, PiSOK i ZADER UGORU NOGI, PRIHILIVSHI DO KAMiNNO¿ STiNI.

     pODIVIVSYA VGORU. biLUVATE,  NACHE SIROVATKA, NEBO VSE  BiLXSHE U VISOCHINi
BRALOSYA LEGKOYU, LEGKOYU BLAKITTYU.
     I  OSX VGORi NA  NEOSYAZHNiJ  VISHINi NACHE PLIVLA  MAJZHE  NEVIDIMA KViTKA.
"dIVI,  KUDI GARYACHIM  POViTRYAM  PiDNYALO  ORLA...  -  bLAZHENNO  POSMiHAYUCHISX,
PODUMAV i ZAPLYUSHCHIV OCHi. - pORAHUYU DO TRXOH SOTENX i  PiDU DALi. sKiLXKI  TUT
DO  kOLODYAZYA aLLAHA  - KROKiV DViSTi. vVAZHAJ, ViN VZHE  PRIJSHOV! pRIJSHOV? ni,
PEREBiG   chORTOVU   ZHAROVNYU,   YAK   BUSURMANI   KAZHUTX:   FURN-ELX-   SHAJTAN
ALX-VISVAS-ALX-HANNAS... dIVI, NE ZABUV,  NE ZABUV... " - RADiV  ViN i POCHAV
RAHUVATI. pORAHUVAV SPOCHATKU PO-ARABSXKI, POTiM PEREJSHOV NA TURECXKU... dALi
ZBIVSYA i PRODOVZHIV  NiMECXKOYU, ALE ZNOV ZBIVSYA i POKI PRIGADAV, PROVALIVSYA V
GARYACHIJ,  ZADUSHLIVIJ   MOROK...  IZ  HVOROBLIVO¿  DRiMOTI  JOGO  VIKINUV  SHCHE
GARYACHiSHIJ, NiZH RANiSHE, STRUMiNX ROZPECHENOGO ViTRU. nA DODATOK NA NXOGO ZGORI
iZ  SHALENOYU SHVIDKiSTYU  NAKOCHUVALOSX  SUHE  TRiSKOTiNNYA.  rOZKLEPIV  ZAKISLi,
ZAPALENi POViKI.
     nAD  NIM ROZPLASTALISX  CHORNi  KRILA  GRIFA.  viD  KRIL THNULO  TRUPNIM
SMORODOM.  zMi¿NA GOLOVA  Z GOLOYU  SHIºYU  VIVERNULA  DO NXOGO NERUHOME,  NACHE
SKLYANE, ZHOVTE OKO.
     sMERDYUCHIJ PTAH ZUSTRiVSYA Z NIM POGLYADOM i, ZMAHNUVSHI KRILAMI, ViDSKOCHIV
NAZAD. a Z VISOCHINI TEMNiYUCHOGO NEBA ODIN  ZA ODNIM PADALI  CHORNi VELETENSXKi
PTAHI.
     "a  GNIDI SUCHi!  tA YA SHCHE  ZHIVIJ!  ya PEREBiG FURN-ELX-SHAJTAN ELX-VISVAS-
ELX-HANNAS! "  -  zAVOLAV  ViN  PERESOHLIMI  VUSTAMI. I  SHKiRA TRiSLA, i ViN
ViDCHUV SOLONIJ SMAK SVOº¿ KROVi.
     viN ViDSHTOVHNUVSYA NOGAMI  ViD SKELi, VIVERNUVSYA NA LXOTU  i  VZHE BUV NA
KOLiNAH.  pRITYAG DO SEBE ZV'YAZKU  GALXFI. tUT SAME J  POBACHIV TE, ViD CHOGO V
NXOGO AZH  ZAJSHLOSYA SERCE.  zDOROVENNA GRIVASTA GiºNA TYAGLA ZA RURKU BURDYUK Z
KISLYAKOM. z BURDYUKA TONKOYU CiVKOYU VILIVAVSYA KISLYAK.
     vISMIKNUV iZ SNOPA GALXFI KOVANU iZ  CiLXNOGO ZALiZA  DARDU-AKERMUA i Z
NELYUDSXKOYU SILOYU METNUV U GiºNU. gOSTRE i TONKE, YAK BRITVA, LEZO NAKONECHNIKA
PROSHILO, PROTNULO  CHUBOK i GRUDI GiºNI. tVARYUKA ZAVALILASX NA BiK. tA BURDYUK
NE VIPUSTILA. tUT SHCHE CHOTIRI GOLOVATi, NIZXKOZADi GiºNI VISKOCHILI iZ ZAROSTEJ
GALXFI. kINULISX  DO  NXOGO ZA VSiMA  ZAKONAMI  MISLIVSXKOGO MISTECTVA.  dVi
PRYAMO NA  NXOGO, A DVi NAMAGALISX ZASKOCHITI JOMU ZA SPINU. viN VSTIG SHOPITI
ZV'YAZKU GALXFI  Zi  ZBROºYU i  PRITULITISX  SPINOYU DO SKELi.  giºN  - CHOTIRi,
DARD-AKERMUA - LISHE  DVi. tA  SHCHE DEREV'YANIJ DERZHAK Z  GOSTRIM ZALiZNIM GAKOM
DLYA  LOVLi  ZMiJ. tA GOLE, BEZ  GARDI,  LEZO  GiSHPANSXKO¿ SHPAGI. a  GiºNI NE
STOYALI NA MiSCi  - VONI VSE KRUTILISX  PERED NIM, STRIBALI TUDI-SYUDI. tiLXKI
ViN ZAMAHUVAVSYA NA  KRAJNYU GiºNU ZLiVA, VONA LEGKO ViDSKAKUVALA. oDNOCHASNO Z
TIM, DVi  GiºNI  Z  PRAVOGO  BOKU  KIDALISX PROSTO  DO JOGO  NiG.  viD CXOGO
GARMIDERU GRIFI NE TiLXKI NE  POROZLiTALISX, A TiLXKI NEZGRABNO  POKROKUVALI
DALi, POVOLOCHIVSHI SHIROKO ROZKRITi KRILA.
     rOZPECHENE SONCE VZHE ZA SHPILEM NAJBLIZHCHOGO HREBTA.  z KOZHNOYU MITTYU  NEBO
VGORi  SINiº,  A NA OBRi¿  ZOLOTA SMUGA PERETVORYUºTXSYA  NA  VISHNEVO-TEMNU  i
ZLIVAºTXSYA Z CHORNOTOYU SKELX.
     vPADE TEMRYAVA i VONI ROZSHMATUYUTX JOGO. u GiºN SHCHELEPI SILXNiSHi LEVOVIH.
     oSX KOLI  ViN ZGADAV  PRO CHORNU OCHERETINU.  pASTILA V  NiJ BULA CHORNA i
GiRKiSHA  ZA  POLIN.  aLE YAKOSX ZAKOVTAV ¿DUCHU SUMiSH,  BO  HOCH  V  ROTi  GETX
PERESOHLO, GiRKOTA VIKLIKALA SLINU. tiLXKI GiRKOTA DiJSHLA DO SHLUNKA, YAK Tiº¿
ZH MITTi ViN ViDCHUV NEPOGAMOVNU LYUTX i NAPRUGU.
     cYA  LYUTX i KINULA  JOGO NA  GiºN.  z  PERSHOGO VIPADU ViN PROTNUV  GiºNU
PROSTO MiZH  REBER  U SERCE.  nA PiSOK ZViRYUKA  GEPNULASX  VZHE DOHLA.  tiLXKI
DRI NULA LAPAMI, ZGRiBAYUCHI PiSOK KiGTYAMI.
     INSHi  TRI GiºNI  NE VTiKALI.  a  TiLXKI ViDSKOCHILI, ROZVERNULISX i ZNOV
KINULISX NA NXOGO.
     oDNU ViN RUBONUV PO MORDi Z USXOGO MAHU KLINKOM SHPAGI. kROV BRIZNULA NA
VSi BOKI. giºNA ZAVERESHCHALA.  tA NE VTEKLA, A PORANENA, BEZ  VSYAKOGO STRAHU i
OBEREZHNOSTi  POPERLA NA  NXOGO. viN VSTIG ViDSTUPITI,  SHCHOB ZRUCHNiSHE SiKONUTI
KLINKOM... nE VTRIMAVSYA  - POSLIZNUVSYA.  I  PADAYUCHI,  VSADIV KLINOK U  TULUB
ZViRYUKI. tA, PROTNUTA SHPAGOYU, GiºNA PERLA NA NXOGO. I VZHE ¿¿ SMERDYUCHA PASHCHEKA
BiLYA JOGO LICYA. viN VSTIG PHNUTI ¿J U PASHCHU ZALiZNIJ GAK. shchELEPI STISKAYUTXSYA.
tRiSKOTYATX  POKRISHENi  iKLA  i  HRUPAº  NAVPiL ZLAMANE ZALiZO GAKA.  zLAMANE
ZALiZO VIPADAº iZ SKRIVAVLENO¿ PASHCHi. giºNA ROZZYAVLYAº PASHCHU  i TiLXKI MITX - i
VONA PORVE JOMU OBLICHCHYA! u NEJMOViRNOMU VIVERTi ViN VSTIGAº VHOPITI ZViRA ZA
OBIDVA VUHA  i ViDVERNUTI ViD SEBE SKRIVAVLENU SMERDYUCHU MORDU i VTOPITI ¿¿ V
PiSOK.
     giºNA ZAVERESHCHALA YAKIMOSX NEZVICHNIM GOLOSOM i VRAZ ZAMOVKLA. viD NAPRUGI
V NXOGO POTEMNiLO V OCHAH  i ZAJSHLOSYA, NACHE ZABULXKALO, SERCE. yaKUSX MITX ViN
LEZHAV NERUHOMO i NE MAV SIL, SHCHOB ROZKLiPITI POViKI.
     kOLI ZH ROZDER SVO¿ ZAPALENi OCHi, TO POBACHIV, SHCHO LEZHITX ViN PiD VOZOM NA
OBEREMKU ZAPASHNO¿ LUGOVO¿ TRAVI. I  TRIMAº ZA VUHA  KOZU Z TAKIM ZDOROVENNIM
VIM'YAM, SHCHO VONO PiDV'YAZANE V TORBU.
     a  DRUGA KOZA, TEZH SHUTA, ALE Z MALENXKIM VIM'YAM,  NAMAGAºTXSYA  OBZHUVATI
KITICi JOGO ZNAMENITOGO CHERVONOGO POYASA.
     oMELXKO OZIRNUVSYA NA VSi  BOKI. nA  YARMARKOViM MAJDANi OBiD. hTO DRiMAº
PiD  VOZOM,  HTO  HROPE,  ROZKIDAVSHI RUKI J NOGI; HTO  PiSHOV  U  VERBI  TA J
PROSTYAGSYA V HOLODOCHKU. hTO SHCHE SHCHOSX V KAZANKU CHAKLUº, ZAZIRAº TUDI, YAK SOROKA
V KiSTKU.
     ni NA NXOGO, Ni NA JOGO VOZA NiHTO J NE OZIRNUVSYA.
     viN,  ZRESHTOYU, ZDOGADAVSYA ViDPUSTITI  VUHA KOZI. sUMNiVU NE BULO  -  CE
SHINKARKA NAPO¿LA  JOGO OKOVITOYU, NASTOYANOYU CHI NA KORi SHELYUGU, CHI NA KURYACHOMU
SUHOMU  GiVNi.  pOMOGORICHILI, YAK ZAVEDENO  NA YARMARKU. I  SHCHOB ViN ViD  TRXOH
CHAROK U TAKE NEPODOBSTVO  POTRAPIV?! tA ViN SHCHIRO¿ OKOVITI MiG i DESYATX CHAROK
PEREHILITI  i  POTiM  ZBITI  Z  PiSTOLYA POLUM'YA  SViCHKI!.. hOCH SON  BUV  ViD
TRUTIZNI, ALE VSE ODNO ViSHCHIJ. chORNA JOMU ZAVZHDI SNILASX  NAPEREDODNi BiDI...
niBI POPEREDZHALA... I  ViN ZAVZHDI RYATUVAVSYA! tAK JOMU SHCHEMNO STALO, YAK ViN ¿¿
ZGADAV, SHCHO AZH SLXOZA NAKOTILASX NA ZAPALENi POViKI.
     piDViVSYA, PROTER OCHi,  OBTRUSIV SHAPKU i ZNOV NASTROMIV NA SViZHOVIGOLENU
LISKUCHU GOLOVU.
     piD DRUGIM  ¿HNiM VOZOM, NA OHAJNO  ROZSTELENiJ SVITi,  SPAV  RUDOVUSIJ
sTEPAN kRINKA. niKOGO BiLXSHE  Z ¿HNXOGO  MALENXKOGO GURTU NE  BULO. vSi DESX
PiSHLI. kOMU KUDI i SHCHO  KOMU  BAZHALOSX. vSE, YAK GODITXSYA  -  KOZACXKIJ  KAZAN
SPiLXNIJ, A DALi - ViLXNOMU VOLYA.
     oTAMANOM  U  NIH BUV IVAN gRAK, ALE V  chERKASAH VSE OBLASHTUVAV  oMELXKO
bALAMUT.  viN PiDNiS  BARILXCE OSETROVO¿ iKRI PISARYU CHERKASXKOGO STAROSTI, i
PISAR VIPRAVIV GRAMOTU  V  LYADSXKU  OBLASTX, SHCHO  NiBI  VONI NADViRNi  KOZAKI
STAROSTI i VEZUTX STAROSTiVSXKIJ TOVAR NA YARMAROK.
     yaRMAROK BUV BAGATYUSHCHIJ!
     I  Z  YAKIH  TiLXKI  ZEMELX  NE PRIBULI  TORGiVCi! nAViTX iZ  uGRiV Z-ZA
kARPAT, BULI LITOVCi Z viLXNA, VOLOHI  Z mOLDOVI, GREKI Z kRIMU i ViRMENI Zi
lXVOVA i kAM'YANCYA, NiMCi Zi shLXONSXKA. a SHCHO PRAVOSLAVNIH POZBIRALOSX Zi VSiH
ZEMELX!..
     tiLXKI KOZAKI PRIVEZLI  RIBU,  SHCHE  J DOBRU RIBU, TOMU TORGUVALOSYA YAK  U
KAZCi - TiLXKI VSTIGAJ MONETI RAHUVATI!
     tA  SHCHOSX oMELXKOVi POCHULOSYA  NE  TE V  GUTiRCi BAZARNIH POHLiBNIKiV.  I
ZANADTO CHASTO ZIRKALI NA KOZAKiV STRAZHi. tEPER, PiSLYA CXOGO ZHAHLIVOGO ViSHCHOGO
SNU, oMELXKO NE VAGAVSYA. nISHKOM POMOLIVSYA i VIJSHOV Z YARMARKU TA J POTYAGSYA DO
KORCHMI.  viSHCHi ZNAKI -  SPRAVA DOBRA, ALE PiDOZRA  SHCHE NE DOKAZ!  tREBA SHUKATI
DOKAZI... oT ViN i PiSHOV DO KORCHMI PO DOKAZI.




     viDKOLI  ViDCHAJDUSHNIJ  GENUEZECX  kRiSTOBALX  kOLON  (YAK KAZHUTX ZAHiDNi
VCHENi,  ZA  POHODZHENNYAM iUDEJ), ZNANIJ  YAK iSPANSXKIJ MOREPLAVECX  hRISTOFOR
kOLUMB, ViDKRIV nOVIJ  sViT,  STALISYA  V  NASHiJ STARiJ  ªVROPi  RiZNi  DIVA.
pOCHALISX VONI Zi SPRAVZHNXO¿ POVENi ZLATA TA SRiBLA, SHCHO NAPLINULA Z-ZA OKEANU
V  ISPANiYU.  a ZViDTiLX VZHE PO  VSiH USYUDAH. chEREZ  TU  KiLXKiSTX ZOLOTIH TA
SRiBNIH  MONET STALISYA NEJMOViRNi  PERETVORENNYA Z  CiNAMI i TOVARAMI NA VSiH
TORZHISHCHAH  i  MITNICYAH. tOBTO  CHEREZ  TE ZLATO- SRiBLO  VSE V TODiSHNiM  ZHITTi
ZRUSHILOSX, ZAKRUTILOSX, ZAGURKOTiLO J STALO DE BOKOM, DE RAKOM, DE DIBKI,  A
DE J DOGORI  NOGAMI.  aLE  VSiH TODiSHNiH ZMiN i PODiJ NAM, LYUBIJ  CHITACHU, NE
PERELiCHITI, NE POYASNITI i NE ZROZUMiTI.
     sKAZHEMO LISHE TROHI PRO DVi RECHi (ZALEZHNi ViD MONET), YAKi V STOLiTTi hVI
VDOSKONALILISX i ROZPOVSYUDILISX, YAK NiKOLI DO TOGO.
     pO-PERSHE -  CE  ZBROYA,  YAK HOLODNA,  TAK i VOGNEPALXNA. bO  V  NiJ BULA
VELICHEZNA POTREBA. sPOCHATKU -  SHCHOB ZAGARBATI CHUZHi DOBRA, A POTiM - ZAHISTITI
VZHE SVOº, NAGRABOVANE, DOBRO.
     tAKOGO ROZMA¿TTYA RUCHNO¿ KLINKOVO¿ ZBRO¿ NE ZNALO  POTiM ZHODNE STOLiTTYA.
tUT  TOBi  KOROTKi  SHIROKi  MECHi "LANDSKNEHTI",  SHCHO  POPEREK  CHEREVA  NOSILI
PiKiNERI. I  DVORUCHNi MECHi  DLYA VELETiV iZ SHVEJCARSXKO¿ TA NiMECXKO¿ PiHOTI.
mECHi ZAVDOVZHKI DO DVOH METRiV TA VAGOYU KiLOGRAMiV U P'YATX. aBO iTALiJSXKi TA
iSPANSXKi  SHPAGI  Z TRIGRANNIM  LEZOM,  DOVSHIM  METRA,  Z  KRUCHENIMI HITRIMI
RUKOYATYAMI, SHCHO  J  PALXCi  ZAHISTYATX  i  VOROZHE  LEZO  ZLAMAYUTX.  aBO VUZXKIJ
VENECiJSXKIJ MECH "schiavona", DOVZHINOYU  DO  METRA, VAGOYU BiLXSHE KiLOGRAMA...
nU,  A CHINGALI!.. I NiMECXKi  VUZXKi, Z PEREHRESTYAMI, ZAKRUCHENIMI, MOV ROGI.
gRANCHASTi  TOLEDSXKi Z GLUHIM ZAHISTOM  PALXCiV,  PEREHRESTYAM  PROTI VOROZHO¿
SHPAGI TA SHCHE J Z BOKOVOYU DiRKOYU-PASTKOYU PROTI VOROZHOGO LEZA. aBO OT NiMECXKIJ
CHINGAL  iZ  PEREHRESTYAM, VIVERNUTIM  ZMiºYU, TA LEZOM, V YAKE VKLEPANA  DYUZHINA
ZUBCiV, SHCHO ViDKRIVAYUTXSYA i ROZRIVAYUTX TiLO VOROGA, KOLI CHINGAL VISMIKUYUTX iZ
RANI.
     tOLEDSXKIJ CHINGAL Z  PRUZHINOYU, SHCHO  ROZKRIVAºTXSYA V  RANi  NA TRI  LEZA.
ITALiJSXKA DAGA DOVZHINOYU V  LiKOTX i SHIRINOYU  V DOBRU DOLONYU.  kANONiRSXKIJ,
VUZXKIJ, MOV SHVAJKA, STILET iZ POZNACHKAMI DYUJMiV.
     a  SHCHO  TUROK ZAGARBAV MAJZHE  VSYU  uGORSHCHINU, TO J Z  SHABLEYU-ADAMASHKOYU TA
BULATNIM KRIVIM YATAGANOM ZAPiZNALISX ºVROPEJSXKi VOYAKI. I VZHE NE Z PiSENX TA
SERBSXKIH KAZOK, A NA VLASNIH SHIYAH TA REBRAH. uGORSXKi TA AVSTRiJSXKi KOVALi
SHVIDKO NAVCHILISYA KUVATI DOBRi SHABLi. a RUKOYATi SVO¿ ZROBILI - SHCHO  J NE GiRSHE
TOLEDSXKIH VIROBiV ZAHISHCHALI PALXCi.
     shchE CHOTIRIGRANNIJ, MAJZHE V DVA LiKTi DOVZHINOYU KONCHAR, SHCHO VISiV U GUSARiV
TA DRAGUNiV PRI SiDLi. tA SHCHE J  ULYUBLENA ZBROYA MADYARSXKIH GUSARiV - GOSTRIJ,
SHIROKIJ ODNOBiCHNIJ  PALASH. IZ NAHILENOYU RUKOYATTYU, SHCHOB SILXNiSHE PADAV UDAR NA
PiSHOGO VOROGA...
     a PiRATSXKi PALASHi, TESAKI TA ABORDAZHNi SHABLi iZ GAKAMI TA ZUBCYAMI?
     pRO TE, HTO i YAK OZDOBLYUVAV SVOYU ZBROYU, GOVORITI NEMAº  NiYAKOGO SENSU -
NiYAKOGO GROSBUHU NE VISTACHITX. sKAZHEMO LISHE TE, SHCHO ZAMOVNIKI ZBRO¿ NE ZHALiLI
MONET, SHCHOB PRIKRASITI  ZBROYU i  ZLATOM, i SRiBLOM, i SAMOCViTAMI, i SLONOVOYU
KiSTKOYU, i CHORNIM DEREVOM, i ROGAMI RiZNIH ZViRiV - ViD OLENiV DO NOSOROGiV.
     pO-DRUGE  -  MALYUVANNYA GRAViRUVANNYA TA  DRUKUVANNYA VSiLYAKIH KART  -  YAK
GRALXNIH, TAK  i GEOGRAFiCHNIH. pRO  GRALXNi KARTI  POMOVCHIMO. a OT PRO KARTI
ZEMELX TA MORiV SKAZHEMO KiLXKA SLiV. yaKIH TiLXKI TAM ZEMELX NE BULO NAZVANO,
YAKIH TiLXKI  KRA¿N NE BULO  VIMALXOVANO.  vSE NA KARTAH  BULO PiDPISANE -  i
RiCHKI,  i RUCHA¿, i OZERA,  i MORYA, i GORI, i PEREPRAVI NA RiCHKAH, i MiSTA, i
FORTECi, A DLYA OZDOBI KART PO KRAYAH DOBRi  RISUVALXNIKI NAMALYUVALI, A SLAVNi
GRAVERI VIRiZALI VSE TE NA  MiDNIH DOSHKAH, A VPRAVNi DRUKARi VIDRUKUVALI.  I
BULO TAM  VSYAKIH-VSYAKIH ZAMORSXKIH TVARIN i LYUDEJ  TUBiLXNIH DIVOVIZHNIH. tUT
MAºMO SKAZATI CiKAVU RiCH: NA BAGATXOH KARTAH TOGO CHASU POZNACHENO DOSITX TAKI
VELIKU  ZEMLYU - rUTENiYU. shchOPRAVDA, NA ODNIH KARTAH rUTENiYA ZNAHODITXSYA VISHCHE,
NA  DRUGIH NIZHCHE, SHCHE  NA ODNIH VONA BiLXSHE ViDSUNULASX NA ZAHiD, SHCHE NA iNSHIH
ZOVSiM POPLIVLA NA SHiD.
     nAZVU ZEMLi rUTENiYA NAPISANO SHCHIROYU LATINOYU, A OT POYASNENX SHCHO DO rUTENi¿
NE  ZROBLENO  NiYAKIH. nAViTX NE  NAMALXOVANO NA  OKOLICYAH ZHODNOGO NASELXNIKA
rUTENi¿, CHI  ¿¿ YAKIHOSX  DIVNIH TVARIN, ROSLIN CHI  ZNAMENITIH BUDiVELX. tOMU
VVAZHAºMO ZA  POTRiBNE POYASNITI  CHITACHU,  DE  POCHINALASX rUTENiYA i  KUDI VONA
SYAGALA.
     nEMAº  SUMNiVU,  SHCHO  POCHINALASX  rUTENiYA  ViD  miSTA.  a  V  miSTi  ViD
ZRUJNOVANOGO i POGRABOVANOGO sOBORU. a V  sOBORi ViD sTiNI nERUSHIMO¿, Z YAKO¿
bOGORODICYA  BLAGOSLOVLYALA  i  ZAHISHCHALA  ROZUMNIH  i  NEROZUMNIH  NASELXNIKiV
rUTENi¿, ¿¿ ROZKiSHNi J PROKLYATi LANI.
     dRUGIMI  VITOKAMI  rUTENi¿  BULI PRAVOSLAVNi BRATSTVA PRI CERKVAH.  tAM
VCHILISYA GRAMOTi i bOZHOMU  SLOVU, POKRiPLYATI ODIN ODNOGO i SLOVOM, i SHELYAGOM,
VCHILI BORONITI ZAPOViTI DiDiVSXKi i ZVICHA¿ SVOº¿ ZEMLi. bAGATO Z TIH MOLODIH
BRATCHIKiV ROZHODILISX PO MiSTECHKAH i SELAH i NAVCHALI PISXMU i SLOVU, PRAVILI
SLUZHBU bOZHU. a DEHTO PORINAV U KOVILOVi STEPI, SHCHOB GOSTROYU SHABLEYU TA KALENIM
SPISOM ZUPINYATI VOROZHi HVILi Zi sHODU TA piVDNYA.
     rUTENiYA  TAKOZH MOGUTNXO ZROSTALA U NEBAGATXOH STAROVINNIH FORTECYAH. tAM
SHCHE  POODINOKi MAGNATI NE ZREKLISYA DiDiVSXKO¿ ViRI, PLEKALI STAROZHITNi ZVICHA¿
TA  POKRiPLYUVALI  i  MONETOYU, i  HLiBOM VCHENIH  MUZHiV, VPRAVNIH  BUDiVNICHIH,
RiZB'YARiV TA MALYARiV i DRUKARiV KNIZHOK SLOV'YANSXKIH. nU J, ZVICHAJNO, MI  TAK
GADAºMO, SHCHO rUTENiYA SYAGALA TUDI, DE PRAVOSLAVNIJ HLiBOROB SiYAV  GRECHKU, ZHITO
TA  PSHENICYU,  A JOGO ZHiNKA VARILA  BORSHCH, VARENIKI  TA GALUSHKI.  rUTENiYA BULA
SKRiZX, DE PEKLI NAJSMACHNiSHU V SViTi KOVBASU i DE VMiLI ROBITI NAJSMACHNiSHE V
SViTi SALO Z NAJSMACHNiSHOYU SHKORINKOYU.
     tEPER  U TEBE,  LYUBIJ  CHITACHU,  NEMAº NiYAKIH SUMNiViV  SHCHO DO  TOGO,  DE
ZNAHODILASX rUTENiYA.
     I TOMU  MI  POCHNEMO  OPOViDX PRO  ODNU PRIGODU, SHCHO  STALASYA V rUTENi¿ U
NEJMOViRNiM  STOLiTTi.  oDNOGO SPEKOTNOGO  DNYA.  zAVZHDI V  CEJ  CHAS NALiTALI
LYUDOLOVI  Z  PROKLYATOGO  kRIMU.  chEKALI, KOLI POCHNUTXSYA ZHNIVA.  a  DE ZHENCYAM
SHOVATISX  V CHISTiM POLi? hiBA VSTIGNESH DOBiGTI DO GAYU CHI  BAJRAKU, KOLI VZHE
POBACHISH ORDINSXKOGO PSA? viN  NA KONi, U NXOGO TUGIJ LUK i KALENi STRiLI, TA
SHCHE  J  ARKAN -  ZASHMORG NA  TVOYU SHIYU.  a V  TEBE  V  RUKAH LISHE  SERP.  hiBA
DOTYAGNESHSYA DO NXOGO?..
     vZHE J CHAS ZHNIV NASTAV TOGO LiTA, TA  LYUDI NE VIHODILI NA LANI. bO PiSHLA
CHUTKA,  SHCHO  BACHILI  DESX  NEPODALiK  TATARSXKIH  KiNNIH ROZViDNIKiV.  aLE  J
SIGNALXNIH  VOGNiV NiHTO NE PALIV, NE  BULO VIDNO  DIMiV ViD POZHEZH UDENX  CHI
ZAGRAV UNOCHi.
     vROZHAJ DOSTIG BAGATYUSHCHIJ.  vAZHENNE KOLOSSYA PROSTO LAMALO  STEBLO. pOCHALO
SIPATISX  ZERNO.  nA  LANI  CHORNIMI  HMARAMI  SPADALI  PTAHI.  nE  VITRIMALA
HLiBOROBSXKA DUSHA.  pOSPiSHILI V POLE VSi, HTO TiLXKI MiG, RYATUVATI NEBACHENIJ
VROZHAJ.
     pERSHOGO DNYA STOYALI NA VISOKIH GRUDAH DOZORCi, i DRUGOGO DNYA PILXNUVALI,
i TRETiJ DENX DODIVLYALISX NA VSi BOKI. nA CHETVERTIJ DENX MUSILI PiTI DOZORCi
NA PiDMOGU ZHENCYAM. bO V ZHENCiV RUKI MLiLI ViD NAPRUGI i SERCE ZAHODILOSX ViD
POSPiHU - ZERNO SIPALOSX i SIPALOSX NA NEZZHATIH NIVAH.
     oT TODi, KOLI SONCE  ZLETiLO NAJVISHCHE, KOLI POMORENi  LYUDI  ZBIRALISX NA
OBiD, CHORNOYU MAROYU Z BALOK VIRINULI TATARI.
     chOLOViKiV KOGO STRiLOYU POKLALI, KOMU SHABLYUKOYU GOLOVU STYALI, KOGO PROSTO
KiNXMI POTOLOCHILI.
     zhiNOCTVO, BEZBORONNE, ZMORENE i OGOLOMSHENE ZHAHOM, POBORKALI ARKANAMI CHI
POHAPALI  RUKAMI.  pOV'YAZALI RUKI  SIROVICEYU, POGNALI  DO ZNANIH  ORDINSXKIH
SHLYAHiV.
     pOSPiSHALI TATARI, TOMU J  DOBIVALI  TIH, HTO  ZANEPADAV SILAMI. bOYALISX
ORDINCi ViDPLATI, BO  TAKI V CYU  ZEMLYU VONI DALEKO ZALiZLI. diTEJ CXOGO RAZU
NE HAPALI - KOLOLI DARDAMI TA SiKLI SHABLYAMI. I CHOLOViKiV NAKAZAV ¿HNiJ VATAG
NE LOVITI...
     shchOB ZABEZPECHITISX  ViD POGONi TA POMSTI - PRAVORUCH  i  LiVORUCH  VISILAV
TATARIN STRiLXCiV-PiDPALYUVACHiV. zDALEKU BILI  VOGNENNIMI  STRiLAMI  i  MCHALI
DALi.
     nA VSYAKE ZLO TATARI MALI DOBRU TYAMU - ROZUMiLI KRIVAVi PSI: KOLI  PALAº
TVOYA HATA, NE BUDESH KOGOSX RYATUVATI.
     kOLI ZH PiDiGNALI TATARI SVOYU ZDOBICH DO  RiCHKI gNILO¿,  ¿H TAM CHEKALI SHCHE
DVA CHAMBULI  Z BRANKAMI. z'ºDNALISX LYUDOLOVI i POCHALI PEREGANYATI BRODOM SVOYU
ZDOBICH.
     sAME  TODi NA NIH i VISKOCHILI KOZAKI. tO  BULI oMELXKO  bALAMUT,  lEVKO
bARILO, sEMEN bOTALO, sTEPAN  hRiN, sTEPAN kRINKA TA ¿HNiJ OTAMAN IVAN gRAK.
vERTALI VONI Z YARMARKU U LYADSXKiJ ZEMLi. tORGUVALI TAM RIBOYU.
     oTAMANOM U NIH  BUV  IVAN gRAK, ALE VSE V  chERKASAH  OBLASHTUVAV oMELXKO
bALAMUT.  viN PiDNiS BARILXCE OSETROVO¿  iKRI  PISARYU CHERKASXKOGO STAROSTI i
PISAR  VIPRAVIV  GRAMOTU  V  LYADSXKU OBLASTX,  SHCHO NiBI  VONI NADViRNi KOZAKI
STAROSTI i VEZUTX STAROSTiVSXKIJ TOVAR NA YARMAROK.
     yaRMAROK BUV BAGATYUSHCHIJ. tiLXKI KOZAKI PRIVEZLI RIBU, TO TORGUVALOSYA YAK U
KAZCi - TiLXKI VSTIGAJ MONETI RAHUVATI.
     tA SHCHOSX oMELXKOVi POCHULOSYA NE TE V GUTiRCi  BAZARNIH NAHLiBNIKiV.  tOMU
oMELXKO, NE GAYUCHI CHASU, PODAVSYA DO KORCHMI. uDAV, NiBI VZHE DOBRE NA PiDPITi¿.
vZYAV SHTOF, CHARCHINU TA J UPAV  NA LAVU YAKRAZ PORUCH ODNOGO KALiCHNOGO, ZHEBRAKA,
CHI SHCHO VONO. tOJ DOSXORBUVAV PIVO Z MiDNO¿ BITO¿  KUMPANi¿. oMELXKO NEPEVNIMI
RUHAMI, ROZHITUYUCHISX  ZBOKU NA BiK,  VITYAG  Z-ZA HALYAVI  ZDOROVENNU  TARANX,
POBIV ¿¿  OB  LAVU  i V  DVA PORUHI ZDER iZ  NE¿ VSYU SHKiRU Z LUSKOYU.  kALiKA
ZAVMER Z  PiDNYATOYU KUMPANiºYU, POTYAG NOSOM i ViD SPOKUSLIVOGO  ZAPAHU AZH  OCHi
ZAKOTIV PiD LOBA. oMELXKO NACiDIV SOBi  CHARCHINU, COKAYUCHI SHTOFOM  OB ViNCE TA
PROLIVAYUCHI OKOVITU NA STiL. tODi PLYUSNUV  UBOGOMU SUSiDU V JOGO BITIJ MiDNIJ
KUHOLX. rOZLOMIV ZAPASHNU ZHIRNYUCHU TARANX i POSUNUV KUSENX PO MOKRIH DOSHKAH...
     vIPILI PO PERSHiJ, POTiM PO DRUGiJ, PiSLYA TRETXO¿ oMELXKO VITYAG TARANX Z
DRUGOGO CHOBOTA.
     sTARECX POZHADLIVO PIV i  DER ZUBAMI TARANX, i SLINA Z  JOGO MASNIH VARG
KAPALA NA  DOSHKI STOLU.  a  ViN  NAViTX i  NE  VTIRAVSYA - POSPiSHAV ZAKOVTATI
SMACHNE  PRIGOSHCHENNYA. oCHi  JOGO  ViD OKOVITO¿ i  ViD NASOLODI  NA¿DKOM  POCHALI
ROZPLIVATISX NA RiZNi BOKI.
     oMELXKO  NEPOMiTNO  i SHVIDKO OZIRNUVSYA PO KORCHMi  i VRAZ MiCNO PRIHOPIV
SUSiDA ZA LiKOTX.
     - nU,  BAZARNA DUSHO,  - PROSICHAV NA VUHO  STARCYU,  -  SHCHO LYAHI PROTI NAS
ZAMISHLYAYUTX?!
     - oJ,  PANE-KOZACHE...  ViDPUSTiTX!  - zASHEPOTiV, ZATINAYUCHISX, ZHEBRAK. -
lYAHI KAZHUTX... SHCHO VI NE NADViRNi KOZAKI... CHERKASXKOGO STAROSTI... I GRAMOTA
VASHA PiDROBNA... tREBA VAS... SHOPITI... i DOPITATI... tiLXKI NE NAVAZHUYUTXSYA
SAMi...  CHEKAYUTX  PiDMOGU...  Zi lXVOVA...  a  ViRMENI... NU  OTi  KUPCi, SHCHO
TORGUVALI... U VAS VSYU RIBU... KUPNO Z VOZAMI i VOLAMI,.. PUSTILI POGOLOS,..
NiBI VI NE NADViRNi, A ZAPOROZHCi- ZLODi¿... I SHCHO VASHi OSETRI NE CHERKASXKi, A
LIMANSXKi... Z  TURECXKIH VOLODiNX,..  ZNACHITX VI... NE VSE MITO SPLATILI...
bO VISHCHE  pOROGiV TAKIH  ZDOROVENNIH  OSETRiV  NEMAº...  aGA,.. SHCHE  TUT  ODIN
SHINKAR... Z oLESXKA ViN,.. GOVORITX ViN,.. NiBI VPiZNAV ViN ODNOGO VASHOGO,..
NU, OTOGO, SHCHERBATOGO.. a  TOJ  SHCHERBATIJ KOLISX, DAVNENXKO  VZHE,..  POKALiCHIV
ODNOGO SHLYAHTICHA... kOLI JOGO LYAHI SHOPILI,.. TO ViN OGOLOMSHIV STRAZHNIKA... i
VTiK iZ V'YAZNICi... nA uKRA¿NU VTiK...
     - ciKAVO, CiKAVO. a SKAZHI MENi, VASH ViJT GROSHi LYUBITX CHI DARUNKI?
     - I DARUNKI TEZH...
     - yaK SHAPKA Z KUNICi?
     - piDE... ZA MILU DUSHU...
     - sPASIBi  TOBi ZA PORADU...  a TEPER iDI NA BAZAR i SLUHAJ. I VSE MENi
PEREKAZHESH. -  I ZRAZU ZH BEZ VSYAKO¿ PERERVI GOSTRO i LYUTO.  -  hOCH ODNE SLOVO
LYAPNESH  iZ CHUZHO¿ NAMOVI -  VTOPLYU OTAM NA  TIRLi V BAGNYUCi! tA NE DUMAJ MENE
DURITI. mENi VSE  DOKAZHUTX... oSX TOBi "PULKA", NAGODUJ SVO¿H BAJSTRYUKiV. tA
GLYADI, NE PROPIJ, BO VSE VZNAYU. nU, JDI!
     zhEBRAK  TREMTYACHIMI RUKAMI SHOPIV  MONETU i SHVIDKO  PODRiBOTiV  GETX  iZ
KORCHMI, ZABUVSHI, SHCHO ViN KULXGAVIJ NA OBIDVi NOGI.
     a V OBiD ViJT MAV U DARUNOK ZELENU  OKSAMITOVU SHAPKU Z  KUNYACHOYU OPUSHKOYU
TA  VENECiJSXKOGO SAP'YANOVOGO GAMANCYA iZ NOViSiNXKIM  TALYAROM  VSEREDINi.  a
KOZAKAM NAPISALI  SPRAVNIJ PAPiR,  SHCHO VSi MITA VONI  SPLATILI i TEPER ViLXNi
ViD iNSHIH PODATKiV U LYADSXKIH VOLODiNNYAH.
     kOLI NASTUPNOGO  RANKU ViDKRILISX TORGI, TO Z KOZACXKIH VOZiV PRODAVALI
RIBU DVA OSTROZXKIH KUPCi.
     rANNiM-RANKOM PUSTILI KOZAKI SVO¿H ViRNIH KONIKiV U ZVOROTNU PUTX.
     bADXOROYU RISSYU JSHLA  KOZACXKA  BATOVA.  vERHI KOZACXKIH SHAPOK YAK KViTKI
VIGRAVALI  NA  SONCi. u  VSiH  NOVi  SPRAVNi  CHOBOTI,  POYASI,  HTO  J  ZHUPAN
PRIKUPIV... tA, NAJGOLOVNiSHE, DOBRIM POROHOM TA SVINCEM U SHLXONSXKIH  NiMCiV
ROZZHILISYA.
     oDNAK V oMELXKA BULO POGANO NA DUSHi. vSE NE TAK Z CIMI HLOPCYAMI  PiSHLO.
u STEPU, YAK BILISYA Z TURKOM i TATARVOYU, ORLI. a  TUT VSiH PONESLO, YAK Z GORI
V OZHELEDICYU. oTAMAN IVAN SHCHODNYA BRAZHNICHAV  Z PANOTCEM  mIKOLA¿VSXKO¿  cERKVI,
lEVKO bARILO VSE V KiNSXKIJ RYAD BiGAV, U TORGI VTRUCHAVSYA, POKUPCiV ROZBIVAV,
MOGORICHIV  Z  NIMI. sEMEN bOTALO  GODINAMI LiRNICXKi  PSALMI  SLUHAV TA  VSE
SLXOZI VITIRAV. sTEPAN  kRINKA,  YAK STAVAV DO VOZA, TO RIBU, NE  TORGUYUCHISX,
PRODAVAV. kOLI JOMU oMELXKO VIGOVORYUVAV,  ZAKIPAV:  "shchO YA, ViRMENIN YAKIJ, CHI
ZHID, SHCHOB  Z  LYUDINOYU ZA KOZHNIJ  MiDYAK GRIZTISYA?! " nU  J sTEPAN hRiN, TOJ DO
Ciº¿ CHORTOVO¿ VDOVICi-SHINKARKI SHCHONOCHi STRIBAV.
     I  VIHODILO  oMELXKOVi  i RIBOYU TORGUVATI, i  GROSHi PILXNUVATI. tA J ZA
DVOMA  PASTUHAMI, SHCHO  ¿H ViN NAJNYAV DO KONEJ i VOLiV TREBA BULO  PILXNUVATI,
SHCHOB SVOºCHASNO VIGNALI  NA  LEVADU, i SHCHOB POCHISTILI  i NAPO¿LI, i  DO  ZA¿ZDU
VVECHERi, NE GAYACHISX, POVERNULISX.
     oTOZH,  oMELXKO  PRI VOZAH Z  RIBOYU i DNYUVAV,  i  NOCHUVAV.  nE  VIPADALO
NiYAKOGO PEREDIHU i  NiYAKO¿  VTiHI.  a MOGLA BUTI i VTiHA. bO  Z  PERSHOGO DNYA
PRIMiTIV  ODNU  BUBLICHNICYU.  nU TAKA  VZHE OHAJNENXKA,  RUM'YANENXKA, KAROOKA,
BRiVKI PO SHNUROCHKU, A CICi AZH PAZUHU PIPKAMI PROKOLYUYUTX... oDNACHE BiDA, TA J
GODi, - NE MiG POKINUTI DiLO  - YAK UZYAVSYA JTI Z  HLOPCYAMI U Ci ZEMLi, SHCHO PiD
LYAHOM, TO TRIMAJSYA, POKI OSTANNYU TARANYU NE PRODASI...
     bUBLICHNICYA  VERTKA, YAZIKATA, A  YAK  PRI  oMELXKOVi,  TO TAKA  TIHA,  YAK
PEREPiLOCHKA.
     yaKOSX ViN KINUV ¿J, YAK OTO VRANCi KUPUVAV GARYACHi BUBLIKI, SHCHO OT STiLXKI
KLOPOTiV U NXOGO, MAº ZA VSiM PILXNUVATI.
     - tA BACHU, GOLUBE MiJ, - PROSPiVALA BUBLICHNICYA, - YA TERPLYACHA...
     oMELXKOVi AZH TEPLOM ZALILO ViD TIH  SLiV, A YAK  VONA SHCHE SVO¿MI  TONKIMI
PALXCYAMI  TORKNULASX  JOGO  ZASMAGLOGO  P'YASTUKA, TO  NACHE  iSKRA  MiZH  NIMI
VDARILA.
     a TEPER  OCE  PEREBITE YARMARKUVANNYA.  I  GROSHEJ NE VZYALI  TIH, SHCHO MOGLI
VZYATI. I NE POGULYAV PO-LYUDSXKOMU. mRiYAV VZHE DVA ROKI ROZGOViTISX NA YARMARKU,
VDARITI LIHOM OB ZEMLYU, SHCHOB  AZH DVIGTiLO. vSE  CHEREZ TOGO sTEPANA: NU HiBA ZH
MOZHNA  OTAK,  NE KRIYUCHISX,  NE  ZABEZPECHIVSHISX, VERTATI TUDI, DE  iZ  VLADOYU
ZA¿VSYA?! tA SHCHE J TOVARISTVO NE POPEREDIVSHI.
     nU, ZVICHAJNO,  PANOVE-BRATTYA SHCHASLIVi - U LITOVSXKIH ZEMLYAH TAKIH GROSHEJ
NiKOLI B NE VTORGUVALI.
     viD ZORi DO ZORi POSPiSHALI KOZAKI  NA  PiVDENX. tiLESNO  oMELXKOVi BULO
DOBRE J BADXORO, BO ViN NE PIV UCHORA.
     mOGORICHILI VCHORA Z oSTROZXKIMI KUPCYAMI V Tiº¿  SHINKARKI, DO YAKO¿ VCHASHCHAV
SHCHERBATIJ  sTEPAN  hRiN.  pRIViTNA, USMiHNENA, GOVORITX,  PROSTO  MED Z  VUST
LLºTXSYA, A SiRi OCHi ZIZi VSE OBRAHOVUYUTX - HTO YAKIJ KUSENX VZYAV, HTO SKiLXKI
VIPIV.
     yaK VPODOBAV ViN ZRAZU BUBLICHNICYU, TO SHINKARKU PROSTO ZNENAVIDiV. nACHE J
NE BULO ZA  SHCHO. zATE TEPER BULO ZA SHCHO -  NE  SPODOBALASX oMELXKOVi  GORiLKA,
NASTOYANA  NA  KALGANi.  giRKA BULA  NE GiRKA, A  YAKASX  ¿DUCHA. dRUGO¿  CHARKI
oMELXKO i NE PIV, VUSA MOCHIV... oSOBLIVO ZH ROZ'YATRILO JOGO, SHCHO PANOVE-BRATTYA
DUDLILI ¿¿, YAK UZVAR U SPEKOTNIJ DENX.
     I  TEPER,  VZHE  NA  DRUGIJ  DENX,   BRATSTVO  BULO  GETX  PODURiLE  ViD
VCHORASHNXOGO  BENKETU. tO SPALO  V  SiDLi, TO, YAK TiLXKI VGAMOVUVALO SPRAGU Z
YAKOGOSX DZHERELA, POCHINALO PiSNi GORLATI.
     oMELXKO MOVCHAV  - SHCHO  Z  NIMI ZARAZ  ROZVODITI  PROPOViDi,  YAK  CYA SUCHA
SHINKARKA ¿H DURMANOM OBPO¿LA?!.
     tA KOLI DRUGOGO DNYA PRI RUCHA¿ VARILI KULESHU, i SHCHERBATIJ sTEPAN VITYAG iZ
PEREMiTNO¿ SUMI ZHBANCHIK OKOVITO¿, oMELXKO NE STERPiV.
     - pANOVE-BRATTYA. ya VAS ODIN NE OBEZPECHAYU. pOKI MI V LYADSXKIH VOLODiNNYAH
 - NE PIJMO! u CiJ ZEMLi VESX CHAS BEREZHISYA, YAK NA ViJNi. pOKI NE
VSTUPIMO DO SVOGO KURENYA, NE GODITXSYA OKOVITU VZHIVATI...
     shchO OTAMANU IVANU AZH PEKLO VIPITI, TO  ViN  TAK  ROZVAZHLIVO i PRIMIRLIVO
ZAGOVORIV:
     - pANE-BRATE! vSi PAPERI U  NAS SPRAVNi.  gROSHi º, OBNOVU MAºMO. a YAKIJ
BOJOVIJ  PRIPAS?!. chOMU B NE  POTiSHITI  SEBE TROHI PiSLYA  PRAVEDNO¿ PRACi?..
gA?..
     tRETXOGO DNYA DiSTALISX DO  VELIKOGO  SELA. shchERBATIJ sTEPAN hRiN SKAZAV,
SHCHO CE OSTANNº VELIKE SELO U LYADSXKIH VOLODiNNYAH.
     dOVGE  SELO POCHINALOSX iZ  KORCHMI  i NA VI¿ZDi  Z iNSHOGO BOKU KiNCHALOSX
KORCHMOYU.  gULYANKU POCHALI V  PERSHiJ  KORCHMi.  gULYALI ViD OBiDU DO  PiVNOCHi. I
MUZIK  NAJNYALI, i  SPiVALI, i TANCYUVALI,  AZH  ZEMLYA GULA. oMELXKO  i  POROGU
KORCHEMNOGO NE PERESTUPAV - KONEJ POPORAV, ZBRUYU NA  KOZHNOMU KONEVi PEREBRAV,
VSYU  POKLAZHU  PEREMACAV,  KOZHNU SHVORKU i REMiNX  PEREViRIV,  CHI MiCNi, CHI NE
PERETERLISYA,  CHI NE  ZOTLiLI.  tAK  i NE  VISPAVSHISX,  YAK SLiD,  POHMELYALISX
RANO-VRANCi U DRUGiJ KORCHMi. I ZAHMELiLi POSKAKALI BITIM SHLYAHOM NA PiVDENX.
     yaK  DOBRE  ZLETiLO  VGORU  LIPNEVE  SONCE,  PUSTILISYA  BITOGO  SHLYAHU  i
SPRYAMUVALI SVO¿H KONEJ NA MANiVCi.
     tEPER  SHCHERBATIJ sTEPAN hRiN ViV BATOVU. a  OTAMANA IVANA, GETX SONNOGO,
NiS  ZVICHNOYU  RISSYU  JOGO ViRNIJ  KiNX.  yaKBI V OTAMANA  IVANA  BUV NE TAKIJ
VISHKOLENIJ KiNX, VZHE DAVNO VILETiV BI KOZAK iZ SiDLA.
     oMELXKO ¿HAV OSTANNiM i PRIDIVLYAVSYA,  VSE ZAPAM'YATOVUVAV.  mOZHE ZA  YAKU
GODINU OTAMAN IVAN PROCHUNYAVSYA, VRAZ PRITRIMAV KONYA i ZRiVNYAVSYA Z oMELXKOM.
     - pANE-BRATE!  nE  BUDX  GNiVLIVIJ!  uSMiHNISYA DUSHEYU, NU,  ZVESELI SVOYU
DUSHU...
     - nE CHAS, PANE OTAMANE!  tI, PANE OTAMANE, KRASHCHE MENE ZNAºSH, SHCHO GORiLKA
NA ViJNi - ZLOCHIN i SMERTX!
     - sHAMENISYA, oMELXKU! yaKA TAM ViJNA - TIHO SKRiZX i SPOKiJNO...
     - tIHO?!. - sHOPIV OTAMANA ZA CHERVONIJ RUKAV.
     - a SHCHO  TAM? - oBERNUVSYA SHCHERBATIJ sTEPAN hRiN. viN  VZHE OCHUNYAV,  TiLXKI
OCHi V NXOGO SHCHE BULI NALITi KROV'YU.  oMELXKO RVONUV SHABLYU Z PiHOV i  ZNYAV NAD
GOLOVOYU.
     - sTiJTE!  tIHO! ya ZARAZ...  - SKOCHIV  NA ZEMLYU, KINUVSHI POViD  OTAMANU
IVANU.
     biGCEM,  PRIGINAYUCHISX,  POSPiSHIV  NA VERSHINU PAGORBA i SHCHEZ  U  CHAGARAH.
tEPER  iNSHi TEZH PRISLUHALISX i POCHULI ZVUKI, PODiBNi DO TOGO, YAK DESX DALEKO
ZHENUTX VELIKU CHEREDU CHI  OTARU.  I SHCHE NEMOV  PRIGLUSHENi LYUDSXKi GOLOSI, TIHE
KiNSXKE iRZHANNYA. I KOZACXKi KONi ZANEPOKOºNO NASHOROSHILI VUHA.  z VERHA GRUDA
oMELXKO PROSTO SKOTIVSYA,  PROSTO Z'¿HAV NAVPRISYADKI PO SHOVKOVISTiJ  VISOHLiJ
TRAVi.
     -  bRODOM  PEREGANYAYUTX  DiVCHAT  nE  ZLiCHITI,  SKiLXKI  ¿H!  tATAR  NACHE
NEBAGATO. pOLOVINA  NA TOMU  BEREZi STOYATX... pOLOVINA NA CXOMU. mOZHE  J TRI
DESYATKA BUDE... nE VSTIG oMELXKO ZAKiNCHITI, YAK OTAMAN IVAN VRAZ ODMiNIVSYA.
     - mALO CHI BAGATO - B'ºMOSYA! sAMOPALI DO BOYU! - kRIZHANIM GOLOSOM NAKAZAV
OTAMAN.  -  kRESHI  VOGONX,  ZAPRAVLYAJ    NOTI.  lEVKO,  sEMENE,   sTEPANE  -
SPiSHUJTESX. mI -  VERHI. kOZHEN BERE ODNOGO.  lEVKO!  tViJ  -  KRAJNiJ ZLiVA.
gOSPODI, SPASI, SOHRANI i POMILUJ! aMiNX!
     piDNYALISX  OBEREZHNO NA  PAGORB  i STALI  ZA  CHAGARAMI  i DVOMA  KRIVIMI
V'YAZAMI.
     lEVKO iZ RUKI STRELIV, ZA NIM ZRAZU sEMEN LUPONUV GiSHPANSXKIM MUSHKETOM,
OPERTIM NA FURKETi, SHCHERBATIJ sTEPAN, HOCH i NE NAJKRASHCHIJ STRiLECX, TA  PRITIS
SAMOPAL DO V'YAZA i NE SHIBIV.
     a  OTAMAN  IVAN, oMELXKO i  sTEPAN  kRINKA  ZALPOM DOKINULI NA ZEMLYU SHCHE
TRXOH TATAR.
     gROMOVA LUNA POSTRiLiV  POKOTILASYA NAD GRUDAMI NAD BOLOTISTIMI BEREGAMI
gNILO¿ RiCHKI. I DIM SHCHE NE POCHAV ROZHODITISX, A KOZAKI  VZHE NABIVALI  POROHOM
SAMOPALI.
     tIM  CHASOM,  BRANKI  RVONULISYA NA RiZNi  BOKI. I  HOCH NE DUZHE  BAGATXOM
VDALOSYA PORVATI PUTA, A VSE ZH HTO Z NIH KINUVSYA  V OCHERET, HTO NAZAD NA  CEJ
BEREG PODRYAPAVSYA,  HTO  PROSTO ZOPALU  BRiV  PO VODi. oSTANNi ZH TOVKLISYA  NA
BRODi, ZBIVAYUCHI ODNA ODNU Z NiG, RVALISYA NA  VSi BOKI, ZATYAGUYUCHI SHCHE SILXNiSHE
PUTA SOBi i NA RUKAH, i NA GORLi.
     tATARI  NE DUZHE ROZGUBILISX. oDNi ORDINCi  KINULISX SHVIDSHE NA TOJ BEREG
DO  POV'YAZANIH  POLONYANOK,  DRUGi  Z  ARKANAMI i  NAGAYAMI  PUSTILISX VERTATI
VTiKACHOK, A TRETi, BACHACHI, SHCHO OKREMi POLONYANKI OSX-OSX VTECHUTX i SHOVAYUTXSYA,
POBILI ¿H STRiLAMI. chETVERTi, Z'ºDNAVSHISX  iZ TIMI, SHCHO ¿H Z-ZA  VERBOLOZU NE
POBACHIV  Ni oMELXKO,  Ni OTAMAN IVAN, POMCHALI CHEREZ  RiCHKU NA KOZAKiV.  I ¿H
BULO NE MENSHE CHOTIRXOH DESYATKiV.  mCHALI NA KOZAKiV iZ SKAZHENIM ZAVIVANNYAM  i
RYASNO SIPALI POPERED SEBE STRiLAMI.
     zNOV lEVKO bARILO STRiLYAV PERSHIJ, BO RANiSHE  VSiH NALASHTUVAV SAMOPAL. I
ZNYAV ViN TATARINA V DOROGiM KAPTANi TA ZELENiJ CHALMi.
     INSHi KOZAKI ZRAZU  ZA lEVKOM,  YAK  i PERSHE,  VDARILI Z SAMOPALiV.  zNOV
SHiSTX VAZHKIH SVINCEVIH KULX KINULI SHiSTXOH ZAJD NA ZEMLYU.
     IZ NAViSNIM VITTYAM VIPUSTILI TATARI HMARU STRiL i MITTYU SKOTILISX NAZAD
DO RiCHKI.
     tA KOLI  DIM NAD CHAGARNIKOM POCHAV ROZHODITISX, POBACHILI KOZAKI, SHCHO UPAV
lEVKO  i  STRIMITX U NXOGO V SERCi STRiLA.  I SHCHE BiDA  STRASHNA  - KiNX  JOGO
PiDBiG U BOYU DO GOSPODARYA i VSi TATARSXKi STRiLI,  SHCHO MALI POCiLITI KOZAKiV,
UP'YALISYA V KONYA.
     tiLXKI VSTIGLI KOZAKI NABITI SAMOPALI, ZNOV ORDINCi Z-ZA PAGORBA NA NIH
POPERLI. tEPER VZHE  VSi KOZAKI ZiJSHLI NA  ZEMLYU TA POSTAVALI NA KOLiNA,  SHCHOB
MENSHA CiLX BULA DLYA TATARSXKIH STRiL.
     aZH ZADZIZHCHALO POViTRYA ViD STRiL. sEMEN bOTALO i VISTRELITI NE  VSTIG  -
DVi STRiLI JOGO DiSTALI: U SKRONYU i V GORLO VP'YALISYA.
     shchERBATIJ sTEPAN hRiN Zi SVOGO SAMOPALA  POCiLIV U KONYA, i TATARIN CHEREZ
JOGO GOLOVU NA ZEMLYU  BRIKNUVSYA  Z  USXOGO MAHU.  zRAZU  ZH sTEPAN KINUVSYA DO
sEMENOVOGO MUSHKETA i VZHE ZBLIZXKA VISTRiLIV U  PEREDNXOGO TATARINA. mUSHKETNA
KULYA ZNESLA PiVGOLOVI VERSHNIKU.
     pRAVORUCH ViD SHCHERBATOGO sTEPANA STRiLYALI OTAMAN IVAN,  oMELXKO TA sTEPAN
kRINKA.
     shchO  TATARI  PERLI NA NIH KUPOYU, TO  DVOH TATAR KULi  VIBILI iZ SiDEL, A
TRETXOGO KULYA NE VZYALA,  A  PROBILA GOLOVU  KONEVi. I VERSHNIK TiLXKI GIKNUV,
KOLI JOGO KiNX  POKOTIVSYA Z ROZGONU, i V SMERTELXNIH SUDOMAH LUPONUV HAZYA¿NA
KOPITOM U SKRONYU.
     I ZNOV TATARI ViDVERNULI NAZAD, VIPUSTIVSHI V OSTANNYU MITX ZLIVU STRiL.
     dVi STRiLI DiSTALISX  SHCHERBATOMU ZABiYACi. nAVZNAK ZAVALIVSYA sTEPAN. kROV
PRISKALA JOMU Z  SHI¿ i ZALIVALA NOVU ROZKiSHNU  VISHIVANKU. tiLXKI TEPER KRAºM
OKA POMiTIV oMELXKO GARNU OBNOVU. pRONESLOSYA MITTYU: "a  MOZHE sTEPAN UNOCHi DO
RODICHiV HODIV?! hiBA B TA ViDXMA VISHILA B JOMU TAKU SOROCHKU?! "
     zAKLYAV oMELXKO  Z  ZHALYU, A  RUKA NE TREMTITX  - RiVNO ZASIPAº  POROH  U
CiVKU. kOLI NACHE HARCHITX HTOSX. pOVERNUV GOLOVU - OTAMAN IVAN SIDITX, RUKAMI
V ZEMLYU VPERSYA, A GOLOVA NA GRUDI VPALA, YAK OTO ViN PiDPILIJ ¿HAV.
     oMELXKO i sTEPAN kRINKA DO NXOGO, A ViN VZHE J NE DIHAº: GOLCHASTA STRiLA
SKRONYU PROBILA i TiLXKI KRAPOCHKA KROVi VISTUPILA.
     oBERNULISYA KOZAKI DO BRODU. a TAM,  A TAM - PO VSXOMU  BRODU, PO VSXOMU
BEREGU  ORDA  SUNE.  nE  MENSHE YAK  SOTNi PiVTORI. zARAZ  PERESKOCHATX RiKU  i
VOZXMUTX V KOLO, i ZROBLYATX SVO¿MI STRiLAMI Z KOZAKiV ¿ZHAKiV.
     - tiKAJMO! - zAVOLAV sTEPAN kRINKA.
     kINULISX  KOZAKI  DO  CHAGARiV,  DE  KONEJ  LISHILI, SKOCHILI NA  KONEJ  i
POMCHALI.
     oZIRNUVSYA   oMELXKO  -   Z  TRXOH  BOKiV  UZHE  TATARVA   CHORNIM  POYASOM
ROZPOVZAºTXSYA.
     lISHE  DOROGA  DO  ZABOLOCHENOGO  OZERA  SHCHE  ViDKRITA.  dOROGA  POGANA  -
MOCHARINI,  BAYURINI,  KUPI  CHAGARiV.   a  BEREGI  OZERA  ZAROSLI  VISOCHENNIMI
OCHERETAMI.
     pROSKOCHITI OCE ViDKRITE MiSCE - i VSE. tODi SHCHE MOZHE BUTI YAKASX NADiYA.
     sVISNUV SHCHOSILI oMELXKO, PRIHILIVSYA DO GRIVI, PROSTO LiG NA KONYA. pORUCH,
NA GOLOVU POPEREDU, MCHAV sTEPAN kRINKA.
     a POZADU TA VSE BLIZHCHE i BLIZHCHE KiNSXKIJ CHVAL, REViNNYA TATARSXKE, SVIST
PRONIZLIVIJ STRiL.
     I POBACHIV  KRAºM OKA oMELXKO, YAK U STRASHNOMU SNi: HILITXSYA,  HILITXSYA Z
KONYA sTEPAN kRINKA, A V NXOGO i V SPINi, i V LiVOMU BOCi STRiLI STIRCHATX.
     oSX KiNX sTEPANiV LEGKO VIRIVAºTXSYA VPERED - ViN BEZ VERHiVCYA.
     sTEPANiV KiNX POPEREDU, oMELXKiV  KiNX ZA  NIM - MCHALI ZVIVISTIM SHLYAHOM
MEZHI GUSTIH CHAGARiV.
     oDNA  ZA DRUGOYU DVi STRiLI  CHERKONULI PO  oMELXKOViJ  SHAPCi i  ZRAZU  ZH
STRiLA RiZONULA PO SHABELXNOMU REMENYU, YAK BRITVA. shABLYA ZAMETELYALASYA PRI BOCi
NA ODNOMU REMiNCi. zNOV  CHERKONULA STRiLA  PO  SHAPCi, i ZRAZU ZH ZA NEYU DRUGA
VDARILA V PRIKLAD MUSHKETA, SHCHE ODNA VP'YALASYA V LOZHE.
     oMELXKO MITTYU VIRiSHIV ZVERNUTI KONYA V CHAGARi: "oDIN KiNX PROJDE, LAVOYU
 - Ni. " pOVERNUV U ZVIVISTIJ PROHiD MEZHI KUSHCHAMI. yaK ZAVILI POZADU
TATARI, ZROZUMiV - TAK i GODITXSYA.
     kiNX  iSHOV, YAK BI  HTO ViV NA POVODi - OBMINAV  KUSHCHi, PROSKAKUVAV  MEZHI
KUSHCHAMI.  dUSHA V  oMELXKA  POCHALA  SPiVATI:  "viDiRVUSYA!  " I TiLXKI  ViN  CE
PODUMAV,  YAK KiNX  PERECHEPIVSYA i  ZAVALIVSYA Z  USXOGO ROZGONU.  a oMELXKO NE
VSTIG  i ZROZUMiTI,  SHCHO TRAPILOSX,  YAK VZHE BUV  NA ZEMLi. hOCH  i  BULA ZEMLYA
M'YAKA, i  TRAVA  GUSTA, TA TAK GEPNUVSYA, SHCHO  AZH DZHMELi  ZAGULI  V  GOLOVi, i
POCHORNiLO V OCHAH.
     zA  YAKUSX  MITX STAV PRIHODITI DO TYAMI  i KRiZX TUMAN  NACHE POBACHIV, YAK
JOGO bULANKO i RUDIJ sTEPANiV KiNX SKACHUTX DALi U VIBALKI, ZAROSLi SHIPSHINOYU.
     nE  SVO¿M  GOLOSOM ZAVOLAV  oMELXKO,  SHCHOB ZAVERNUTI  SVOGO  KONYA.  yaKBI
bULANKO  BUV  ODIN, TO MOZHE B  i  HAZYA¿NA POSLUHAV TA  POVERNUVSYA.  aLE VONI
SKAKALI VDVOH i VSE DALi J DALi... v ROZPACHi ZAKLYAV oMELXKO,  TA VSE ZH YAKOSX
ZViVSYA NA NOGI i, KULXGAYUCHI J ZATOCHUYUCHISX, POBiG DO OCHERETU.
     "tiLXKI  B DOBiGTI DO  VODI!...  tiLXKI B DOBiGTI! "  -  vOLAV  PODUMKI
oMELXKO.
     vZHE PiD CHOBOTAMI V TRAVi VODA BOLOTNA, RUDA VODA TEPLA, CHVIRKAº.
     pOZADU  ZEMLYA  STUGONITX ViD ORDINSXKIH KOPIT, LYUTi  KRIKI  VSE SHIRSHE J
SHIRSHE ZAHOPLYUYUTX PROSTiR i Z PRAVA i Z LiVA ZA KUPAMI CHAGARiV. vZHE NE BiZHITX
oMELXKO,  A BREDE PO KOLiNA U  BOLOTYANIH PAROSTYAH, ZHAB  TA  V'YUNiV  POLOHAº,
DRiBNE PTASTVO ZGANYAº VGORU.
     yaK  POCHALA  VODA  VISHCHE STEGON PiDNiMATISX,  VISMIKNUV  oMELXKO  KRIVOGO
TURECXKOGO CHINGALA i  VIRiZAV NAJTOVSHCHU OCHERETINU. pROBIV MUSHKETNIM SHTEMPELEM
VSi KOLiNCYA, SHCHOSILI  PRODUV, SHCHE RAZ PROCHISTIV SHTEMPELEM, ZNOV PRODUV SHCHOSILI,
AZH GOLOVA ZAPAMOROCHILASX, SHCHE SILXNiSHE, NiZH TODi, YAK Z KONYA PEREKINUVSYA.
     dOBRE OBDIVIVSYA NA VSi BOKI  i, VGLEDiVSHI  TRI KUSHCHi OCHERETU, DOBRiV  DO
NIH.
     I TO¿ ZH  MITi VPAV NA NXOGO GROMOM TUPiT SOTENX KOPIT,  SVIST i  REVISHCHE
VSXOGO LYUDOLOVSXKOGO TABUNA.
     zANURIVSYA oMELXKO MEZHI TRXOMA KUSHCHAMI  OCHERETU. I REVISHCHE ZATIHLO, TiLXKI
DZVONOM,  YAK  DOROGIJ  KRISHTALX, DZVENiLI  BULXBASHKI  POViTRYA,  SHCHO RAZOM  iZ
KALAMUTTYU PiDiJMALOSX iZ RiDKOGO NAMULU.
     pRAVICEYU, ROZViVSHI PALXCi, ViN ZATULIV NOSA, A DRUGIMI PRITIS OCHERETINU
U VUSTAH. liVICEYU VCHEPIVSYA U PiDVODNi STEBLA  OCHERETU. oCHi  MiCNO ZAPLYUSHCHIV -
POKI KALAMUTX NE OPADE - ViDKRIVATI OCHi NE MOZHNA.
     sAMOPAL ZA  SPINOYU VISiV - PRITYAGUVAV  DO DNA, DOPOMAGAV HOVATISX. tA J
KAPTAN NAMOKAV  i VESX ODYAG NAMOKAV, STAVAV VAZHKIM. pOVORUHNUV  NOGOYU  - i Z
CHOBOTA  POSIPALISX  VGORU  BULXBASHKI  i  YAKASX  RIBA,  CHI  LINXOK  CHI  V'YUN,
PROSKOCHILA PO NXOMU, ZACHEPIVSHI HVOSTOM PO LiVICi.
     tEPLO  BULO U GARYACHiJ BOLOTNiJ VODi,  SHCHE  J  NAGRiTiJ NISHCHiVNIM LIPNEVIM
SONCEM. aLE YAK  ZHE BRIDKO LEZHATI iZ  ZAPLYUSHCHENIMI OCHIMA, i TAK VAZHKO CHEREZ TU
RUROCHKU  OCHERETYANU  DIHATI.  hOCHA  oMELXKO J  TAK  STARAVSYA,  SHCHOB SILXNO  NE
VORUSHITISX, SHCHOB YAKOMOGA MENSHE BULO POTRiBNO POViTRYA. dUMAV PRO  TATAR  i PRO
P'YAVOK.  biLXSHE  PRO  P'YAVOK.  oD  ZGADOK PRO  P'YAVOK JOGO  AZH  SUDOMILO. shchE
ViDTODi, KOLI VPERSHE U DUNAJSXKIM BOLOTAH ViD TURKiV HOVAVSYA. sKiLXKI ZH VONI
Z NXOGO TODi KROVi VICiDILI! pRO P'YAVOK BAGATO NE PRODUMAºSH. p'YAVKA VONA i º
P'YAVKA,  KROV  SSE Z  TEBE.  nASMOKCHETXSYA  - ViDPADE, ALE KROV  Z RANKI  VSE
NAPLIVAº i NAPLIVAº. oCE STRASHNO - ¿¿ VZHE NEMA, A KROV VSE VITiKAº...
     a TATARVA?.. yaKSHCHO STiLXKI ¿¿ SYUDI PRISKAKALO,  SHCHOB  ODNOGO JOGO ZNISHCHITI
CHI  SHOPITI, ZNACHITX POCHNUTX DLYA TOGO SHCHOSX DiYATI. aLE  SHCHO? kONEJ U BOLOTO NE
PUSTYATX i SAMi NE POLiZUTX PiSHAKA. bOLiT VONI BOYATXSYA  MOZHE BiLXSHE ZA VSE NA
CiJ ZEMLi. bO Z DOBROGO BOLOTA NE VIPLIVESH, YAK OTO VONI PEREPLIVAYUTX dNiPRO,
TRIMAYUCHISX ZA KOBILYACHIJ HViST.
     oMELXKO  ZACHA¿VSYA PiD  VODOYU, A  VNUTRiSHNiM  ZOROM  BACHIV, YAK TATARI PO
VISOKOMU  BEREGU  ROZTYAGLISYA  LANCYUGOM. I PILXNO VDIVLYAYUTXSYA  U  KOZHEN PORUH
OCHERETYANIH STEBLIN. I VSLUHOVUYUTXSYA, MOV PSI GONCHAKI,  U KOZHEN SHERHiT, KOZHEN
ZVUK, SHCHO DOLiTAº DO  NIH ViD BOLOTNIH ZAROSTEJ. pSiV U NIH NEMAº, TOZH VONI J
NE ZNAJDUTX JOGO SLiDiV PRI VHODi V BOLOTO.
     aLE  TATARI  BEZ DiLA NE STOYATIMUTX DOVGO. ¯HNYA  SILA - SHVIDKiSTX. tA J
ZRAZU NE  ViDSTUPLYATXSYA ViD BOLOTA. vONI BACHILI, YAK ViN SPUSKAVSYA Z PAGORBA.
a ViD ZAROSTEJ NA VSi BOKI - LISHE TRAV'YANISTi PAGORBI. tATARI ZNAYUTX - ViN V
OCHERETAH.  I JOGO TREBA ZViDTI VIGNATI NA CHISTE MiSCE. sTRiLAMI  NAVMANNYA NE
BITIMUTX  - Z BOLOTA STRiLI NE POVIBIRAºSH. bO DOBRE  ZNAV oMELXKO: DE TiLXKI
BULO MOZHNA, VONI  SVO¿ STRiLI ZBIRALI.  hOCHA, VLASNE, YAKi  VONI  ¿HNi  -  Ti
STRiLI? u NIH STRiLI ABO MOSKOVSXKi, ABO TURECXKi. sAMi VZHE NiCHOGO NE VMiYUTX
ROBITI. I LUKI  U  NIH  PRIViZNi. I GROSHi NA POHODI ¿M DAYUTX ABO GREKI,  ABO
ViRMENI. yaKBI NE Ci HRESHCHENi LIHVARi, i POLOVINI GRABUNKiV NE BULO B...
     shchO  MOZHUTX  PSI  ZROBITI, SHCHOB VIGNATI JOGO NA SUHE? tA  DUZHE  PROSTO  -
PiDPALITI OCHERET. oN  YAKIJ  VZHE  DENX  SPEKOTA.  tA  J STAROGO SUHOGO STEBLA
DOSITX i NA URiZi SUHA TRAVA Z VESNI ZOSTALASX.
     oTOZH, YAKSHCHO  PiDPALYATX i NE BUDE ViTRU - KiNECX. aDZHE TODi, KOLI ZGORITX
SUHE  STEBLO,  i  ViD NXOGO ZAJMETXSYA PiDSOHLIJ ZELENIJ  OCHERET,  GUSTIJ DIM
POSTELITXSYA  PO VODi... tUT  VZHE MOZHNA ZAHLINUTISX DIMOM i PiD VODOYU, i YAKSHCHO
VISUNESH GOLOVU Z VODI... rAPTOM SHCHOSX VDARILO V OCHERETINU, LEDX NE VIBIVSHI ¿¿
Z  oMELXKOVOGO ROTA, SILXNO DRYAPONULO PO CHOLU. chI BOLOTYANA CHEREPAHA, CHI MOZHE
GOGOLX PiRNAV...
     I ZRAZU  PO TOMU ZA YAKUSX HVILYU KOZAK  ViDCHUV  - POCHINAº DERTI V GORLi.
"piDPALILI! piDPALILI, PSI SMERDYUCHi, PiDPALILI! " - pODUMKI VOLAV oMELXKO.
     dIM PROSTO  ROZRIVAV oMELXKOVi LEGENi, POCHINALO STISKATI  GORLO, RiZALO
MOV NOZHEM  U  DIHALKAH,  RAPTOVIJ  BiLX  NASKRiZX  PRONIZAV  SKRONi.  pEKUCHA
ZNENAVISTX PROJNYALA  VTiKACHA, BO ViN  ZNAV  - SKORiSHE ZAHLINETXSYA DIMOM, NiZH
VIPiRNE Z VODI. "zDOHNU, A NE DiZHDUTX PSI, SHCHOB ¿HNYA HITRiSTX SPOVNILASX. " u
DIHALKAH PEKLO VOGNEM, i ViD TOGO BOLYU ViN CHAS ViD CHASU VTRACHAV VSYU SILU. nE
ZNATI YAK, ALE OCHERETINU TRIMAV, NE VIPUSKAV.
     I  OSX  TAKOGO  ZADUSHNOGO  ¿DUCHOGO POViTRYA HAPONUV KOZAK, SHCHO, VTRACHAYUCHI
TYAMU, BEZNADiJNO PODUMAV:  "aMiNX...  "  tA,  ZMAGAYUCHISX iZ OSTANNiH SIL  iZ
BAZHANNYAM VIPiRNUTI  i ViDDIHATISX, ZBAGNUV, SHCHO NAD VODOYU TOJ SAMIJ CIM, YAKIM
ViN DUSHITXSYA CHEREZ OCHERETINU.
     tA  VRAZ  ZH  POLEGSHALO -  NACHE HTO VDIHNUV U NXOGO NOVi  SILI. u GOLOVi
PROYASNiSHALO, U GORLi BOLiLO, ALE NE TAK NESTERPNO i PEKUCHE.
     zRESHTOYU NAVAZHIVSYA  ViDKRITI OCHi.  kRiZX  PROZORU  VODU  ZGORI  NA NXOGO
LILOSYA  ZOLOTAVE  SViTLO.  chAS  ViD  CHASU   SViTLO  NACHE  ZAKRIVALOSX   NiBI
POVZDOVZHNiMI HMARAMI.
     "tA CE ZH NADi MNOYU DIM HMARAMI PLIVE. a PLIVE  TOMU, SHCHO ViTER ZNYAVSYA...
"
     I  POCHAV oMELXKO CHITATI VSi MOLITVI, SHCHO ViN ZNAV. hOCH NA NXOGO i MLiSTX
NAPLIVALA, i BiLX RAZ  PO RAZ PRONIZUVAV GOLKOYU SKRONi, HOCH CHASOM ViN NE MiG
PRIGADATI VSi SLOVA MOLITVI, CHITAV i CHITAV. I NE SUMNiVAVSYA VZHE: VRYATUºTXSYA.
tiLXKI  DOCHEKATISX, POKI  SONCE ZAJDE. tATARSXKi PSI  ZNAYUTX, SHCHO  NiCH NA CIH
ZEMLYAH - NAJNEBEZPECHNiSHA GODINA. tA  NE  BUDUTX  VONI BiLYA  SPALENOGO BOLOTA
PILXNUVATI ODNOGO KOZAKA. tREBA DOCHEKATISX ZAHODU SONCYA.
     oMELXKO  ViDCHUV,  SHCHO  POCHINAº  ZASINATI -  NA GOLOVU NACHE  HTOSX POKLAV
TEPLIJ  LANTUH iZ  PiSKOM. oMELXKOVi ZOVSiM NE HOTiLOSX ROZKRIVATI  OCHi, ALE
ViN  PRIMUSIV  SEBE  ROZPLYUSHCHITI  ¿H. rOZPLYUSHCHIV. nAD  NIM  TROHI  ZBOKU  NACHE
ROZPLIVALASX YAKASX SViTLA  PLYAMA. "tA CE ZH MiSYACX! " -  zDOGADAVSYA oMELXKO i
VIRiSHIV: "tREBA VILAZITI".
     oMELXKO  iZ VELIKIM ZUSILLYAM  POVORUSHIV ZADUBiLIMI KiNCiVKAMI, A DALi J
ZViVSYA NA NOGI i ROZPLYUSHCHIV OCHi. sPOCHATKU ViN NiCHOGO NE MiG ROZGLEDiTI. v OCHi
POPAV NAMUL i DOVELOSX PiDiJTI BLIZHCHE DO  BEREGA, SHCHOB PROMITI OCHi. yaK PROMIV
OCHi, OZIRNUVSYA NA VSi BOKI.
     tiLXKI  TEPER,  KOLI OCHERET  VIGORiV  DO SAMO¿  VODI,  STALO VIDNO, YAKE
VELIKE TE BOLOTO.
     dE-DE  SHCHE  ViD KUPIN  OBGORiLOGO OCHERETU  TYAGLISYA VGORU TONENXKi  CiVKI
DIMU. sKRiZX NA VODi PLAVALO OBGORiLE LISTYA i NEDOGORiLi TROSTINI.
     nAD SHiDNIMI PAGORBAMI ZDiJMAVSYA VELICHEZNIJ ZOLOTAVIJ MiSYACX.
     oMELXKO  POPLENTAVSYA  DO  BEREGA, ZHENUCHI PERED  SEBE HVILi.  I  NA  NIH
ZAKOLIVALISX  ZOLOTAVi  SMUGI  ROZBITOGO  MiSYACYA.  dESX  DALEKO  NA  LUZi  V
MOCHARINAH  DERKAV DERKACH.  IZ  SUHIH  PAGORBiV LILOSYA  NESAMOVITE  DZYURCHANNYA
NEZLiCHENNIH KONIKiV.
     yaK oMELXKO  NE VITRUSHUVAV VODU iZ  VUH, A VSE ZH, VIDNO, TUDI  ¿¿ ZAJSHLO
ZABAGATO.  pEVNO,  TOMU CHAS  ViD CHASU ZVUKI RAPTOM  PROPADALI, i NA  oMELXKA
PADALA  NISHCHiVNA TISHA, SHCHE STRASHNiSHA,  NiZH  PiD VODOYU. tODi oMELXKO  SPINYAVSYA,
NAHILYAVSYA  i  TRUSIV GOLOVOYU, i ZVUKI  ZNOV VIBUHALI NAVKOLO  NXOGO,  i  ViN
BLAZHENNO USMiHAVSYA.
     dESX ZA PAGORBOM NACHE ZATUPOTiV ODINOKIJ KiNX. "mOZHE, NE SPiJMALI?! " -
viDCHAJDUSHNA NADiYA TXOHNULA V SERCi. I TIHO SVISNUV TIM PERELIVCHASTIM VISOKIM
POSVISTOM, DO YAKOGO PRIVCHAV SVOGO KONIKA SHCHE ViD LOSHATI.
     zA PAGORBOM ZAiRZHAV KiNX.
     "bULANKO!  " -  pROSHEPOTiV oMELXKO i PEREHRESTIVSYA. vSE BLIZHCHE J BLIZHCHE
TUPiT KOPIT, i OSX  NA TLi SHCHE SViTLOGO ZAHODU KRAJ  NEBA VIMALYUVAVSYA TOCHENIJ
ABRIS bULANKA.
     nE  ZVAZHAYUCHI  NA  VAZHENNIJ  MOKRIJ  ODYAG, MUSHKET i  PUDOVi  CHOBOTI,  NA
ZAKLYAKLi NOGI, KOZAK VAZHKO POBiG NA GORU DO SVOGO ViRNOGO KONYA.
     bULANKO TIHO ZAiRZHAV i POKLAV NA PLECHE HAZYA¿NU GOLOVU. pOGLADIV KONYA PO
GRIVi,  ALE  KOLI  RUKA  OPUSTILASX  UNIZ  i  ZACHEPILASX  ZA  PATICHOK,  KiNX
ZDRIGNUVSYA VSiM TiLOM.
     -  bOZHE! sTRiLA OBLAMANA. a PSI SMERDYUCHi! -  zAKLYAV KRiZX ZUBI oMELXKO,
ROZVERTAYUCHI KONYA DO MiSYACYA.
     dOBRE PROTER OCHi, UVAZHNO  ROZDIVIVSYA PRI MiSYACHNOMU  SYAJVi RANU i ULAMOK
STRiLI, SHCHO STIRCHAV iZ SOKOLKA.
     pOGLADZHUYUCHI   bULANKA  LiVICEYU  PO  LOPATCi  i  PLECHU,  PRIMiRYAVSYA   i,
PROKAZAVSHI MOLITVU, SHVIDKO i SHCHOSILI SMIKNUV ULAMOK STRiLI. bULANKO ViD  TOGO
ZDRIGNUVSYA VSiºYU SHKiROYU i AZH PRISiV NA ZADNi NOGI. bOLiSNO ZAHRIPiV.
     oMELXKO PiDNiS  DO OCHEJ  ULAMOK STRiLI. I DUZHE ZRADiV  -  NA ULAMKU BUV
STALEVIJ NAKONECHNIK. ciLIJ, NE OBLAMANIJ.
     "tEPER  VSE  BUDE GARAZD! " -  shchE  BiLXSHE  ZRADiV oMELXKO,  PEREBIRAYUCHI
SHOVKOVISTU GRIVU.
     aLE VRAZ ViDCHUV KOZAK, SHCHO ZAMERZAº. shchO VAZHENNIJ MOKRIJ ODYAG SKOVUº JOGO
RUHI, SHCHO  ROZBUHLi  CHOBOTI DIBAMI  VISYATX  NA NOGAH,  VAZHENNA  HOLODNA SHAPKA
KRIZHANIM OBRUCHEM STISKUº SKRONi.
     lEDX  SPROMiGSYA  VIDERTISYA NA KONYA  i, ZLEGKA,  YAK ZAVZHDI,  SMIKNUV  ZA
VUZDECHKU, CMOKNUV GUBAMI, i KiNX PiSHOV BADXOROYU RISSYU.
     ni ¿STI,  Ni PITI NE HOTiLOSX. tiLXKI HOTiLOSX ZiGRiTISX.  jOGO  TiPALO
ViD VNUTRiSHNXOGO HOLODU.
     I KOLI NA YAKUSX MITX HOLODNi SUDOMI TROHI ViDPUSKALI oMELXKA, SON ZRAZU
ZH PADAV NA NXOGO TEPLOYU ZADUHOYU.
     kOLI ZH UDARYALA NOVA HVILYA HOLODU, oMELXKO PROKIDAVSYA i BACHIV,  SHCHO  JOGO
ViRNIJ bULANKO NESE JOGO LUGOVIM NIZXKIM BEREGOM YAKO¿SX RiCHECHKI.  a PO RiCHCi
ZA  NIMI  PLIVE  NEViDSTUPNO  ZDOROVENNIJ YASKRAVIJ  MiSYACX,  SHCHO VZHE  POCHINAº
SHCHERBITISX.
     z  USiH KUSHCHiV,  iZ  LUGOVO¿ TRAVI,  iZ PAGORBiV DOLINALI PTASHINi KRIKI,
CViRCHANNYA KONIKiV i NACHE DALEKIJ BREHiT LISICi.
     chIM DALi, TIM MENSHE LISHALOSX U KOZAKA SIL. viN SHILIVSYA NA KONYA, GOLOVA
VPALA NA GRUDI, YAK OTO V POKiJNOGO OTAMANA.
     a ViRNIJ bULANKO BADXORIM KROKOM VSE JSHOV  i JSHOV LUGOVOYU STEZHKOYU PONAD
VODOYU.  "I KUDI OTO ViN TXOPAº? "  -  kRiZX SON NAMAGAVSYA ZROZUMiTI oMELXKO.
aLE NiCHOGO  ZROZUMiTI  NE  MiG i  ZNOV PROVALYUVAVSYA U  BOLiSNIJ SON, SHCHOB  ZA
YAKIJSX CHAS  ZNOV  ViDCHUTI  PRONIZLIVIJ  HOLOD  U  VSXOMU  TiLi  i  NA  HVILYU
PROBUDITISX.  kOLI  PO  YAKiJSX  HVILi NABiZHNOGO SNU oMELXKO ROZKLiPIV  OCHi -
POBACHIV, SHCHO KiNX TXOPAº TEMNIM PROSADOM.  miSYACX SViTITX U SPINU, i POPEREDU
PO VIBITiJ DOROZi BADXORO PiDSTRIBUº TiNX KONYA i VERSHNIKA.
     "tI BA, bULANKO DOROGU ZNAº... kOLISX MI TUT NACHE BULI,.. ALE  KOLI? nE
PAM'YATAYU... a OT  bULANKO PAM'YATAº... tiLXKI  HiBA  ZH  ViN SKAZHE...  oTAKO¿,
BACH,.. " - DUMAV oMELXKO i NE ZCHUVSYA, YAK ZASNUV.
     pROKINUVSYA NASTUPNOGO RAZU NE ViD PRONIZUYUCHOGO HOLODU, A  ViD  TOGO, SHCHO
TEPLE J LAGiDNE SViTLO TORKNULOSYA JOGO OBLICHCHYA.
     rOZPRAVIV PLECHi, POVORUSHIV SPUHLIMI, ZADUBiLIMI PALXCYAMI i OZIRNUVSYA NA
VSi  BOKI. sONCE  VITNULOSYA Z-ZA BUJNIH KUSHCHiV,  JOGO PROMENi  POCHINALI DOBRE
ZiGRiVATI.  I  NEMAº NiYAKOGO PROSADU i  NiYAKO¿  BITO¿ STEZHKI.  kiNX  SHIROKIM
KROKOM TRUHAº  U SOKOVITiJ TRAVi BEREGOM RiCHKI. vSE NAVKRUGI ZAROSLO BUJNIMI
KUSHCHAMI.  I SERED TIH  KUSHCHiV  NiBI  GALYAVINA, i  NA NiJ  KiLXKA  PRESTAREZNIH
V'YAZiV.  z  TOVSTENNIMI  KRUCHENIMI  VUZLAMI KORiNNYA  i STOVBURAMI, SHCHO NIZXKO
ROZDiLILISYA NA TOVSTENNi GiLKI.
     "hOCH TRiSHECHKI ViDPOCHINU, POKI  SONCE DOBRE  PiDiB'ºTXSYA, A TODi  VISUSHU
LAHI TA POBACHU, SHCHO DALi ROBITI... "
     oMELXKO SPiSHIVSYA, STYAGNUV iZ SEBE  SAMOPAL i SiV NA TOVSTENNi VUZLUVATi
KORENi  V'YAZA.  pRIHILIVSYA  SPINOYU  DO  SHERHUVATOGO  REPANOGO  STOVBURA. shchOB
OBEZPECHITISX, POSTAVIV SAMOPAL MEZHI KOLiN. a POViD NAMOTAV  NA LiVICYU. yaK ZHE
ZATISHNO TA ZRUCHNO BULO SIDiTI, PRIHILIVSHISX DO SUHOGO TEPLOGO STOVBURA. "oCE
PEREPOCHINU,... DOBRE ZiGRiYUSX... POKLADU LAHI NA SONCi i SPORYADZHU  MUSHKET...
"
     sONCE PiDNYALOSYA VISHCHE, i oMELXKO KRiZX DRiMOTU ViDCHUVAV, YAK NAGRiVAºTXSYA
NA NXOMU i VISIHAº ODYAG. "pOLEZHU TROHI... " - PODUMAV oMELXKO,  NAHILIVSYA DO
TEPLO¿ TRAVI  i  ZGADAV, NU PROSTO PRIVIDiLOSX JOMU,  YAK  OTO  KOLISX, YAK SHCHE
HLOPCHAKOM ViN VEDE NA LEVADU PANSXKIH  ZHEREBIH KOBIL.  a  NA  LEVADi, YAK OCE
JOGO  ZARAZ, TAK TODi PRIMORILO DRiMOTOYU PANSXKU DiVKU mARiYU. vSYU NiCH VONA Z
iNSHIMI DiVKAMI TA  PARUBKAMI VITANCXOVUVALA.  bO  DO  ¿HNXOGO  PANA PRI¿HALI
KUMI. a V TOGO PANA BUV ¿ZDOVIJ i DOBRE GRAV U DUDU. tO PANI SOBi SVOº SVYATO
GULYALI, A VSYA MOLODA CHELYADX  TUPOTiLA PiD DUDU DO SAMOGO RANKU. piSLYA DOBRO¿
GULXNi PANI MOZHUTX SPATI i DO OBiDU, A PANSXKiJ CHELYADi TREBA DiLO SPRAVLYATI.
oTOZH VZYALA mARiYA TRI SHTUKI POLOTNA, RUBELX TA  J POPLENTALASYA DO KAMENYA  PRI
DZHERELi,  SHCHOB POLOTNO MOCHITI J VIBIVATI, NA TRAVi VIBiLYUVATI i ZNOV MOCHITI J
VIBIVATI. kINULA mARiYA POLOTNO, PRISiLA NA TRAVICYU PEREPOCHITI.  pOHILILASX i
VRAZ ZASNULA. chI ¿J SNILOSYA, SHCHO VONA SHCHE TANCYUº, CHI MOZHE SHCHO iNSHE, TiLXKI VONA
TO NA ODIN BiK POVERNETXSYA, TO NA DRUGIJ i NOGAMI SUCHITX. sOROCHKA TA ZAPASKA
ViD TOGO VSE VISHCHE J VISHCHE TA VISHCHE ZAKASUYUTXSYA. shchO LITKI i KOLiNA V  NE¿ AZH DO
CHERVONOGO ZASMAGLi, TO VZHE VISHCHE KOLiN STEGNA BiLi,  MOV SMETANA. sTEGNA BiLi
TA TUGi. shKiRA CHISTA, YAK U  DITINI, NiZHNA. zhODNO¿ VOLOSINKI,  ZHODNO¿ PLYAMKI.
dO  TOGO  oMELXKOVi KORTiLO  NA ZHiNOCHU  GOLIZNU ROZDIVLYATISX. a  TUT  PROSTO
POTYAGLO  DO SONNO¿ mARi¿. I ViN NABLIZIVSYA DO  NE¿  VPRITUL.  aLE  NE PROSTO
PiDiJSHOV. oZIRNUVSYA NA  VSi BOKI, PRISLUHAVSYA, A TODi PiDiGNAV KOBIL NiBI ¿H
POPASAYUCHI, STAV i ROZGLYADAVSYA NA mARi¿Ni BiLi STEGNA.
     mARiYA  ZNOV  PEREVERNULASX i SOROCHKA  ZAKASALASX DO  SRAMNOGO  TiLA,  A
PAZUHA ROZKRILASX, SHCHO BULO VIDNO PRAVU CICXKU iZ NABRYAKLIM ROZHEVIM SOSCEM.
     oMELXKO POSMiHNUVSYA V DRiMOTi  i MLYAVO PODUMAV:  "a CICXKI U mARi¿ BULI
KRASHCHi, NiZH V  OTIH MARMUROVIH BOGINX U KNYAZYA mATYASHA.  a  YA  CHOMUSX VSE NA ¿¿
CHORNE LONO ZIRIV...  dIVNE DiLO - DOLYA. nU GETX  NiCHOGO LYUDINA NE ZNAº, SHCHO Z
NEYU BUDE. hiBA MiG TAKE SOBi POMISLITI,  SHCHO YA KOLISX TE LONO CHAVITIMU  i DLYA
¿¿, i DLYA VLASNO¿ VTiHI?... "
     kOLI TUT KiNX SHARPONUV  ZA  POViD. oMELXKO MITTYU SiV i PROSTO OSLiP ViD
NISHCHiVNOGO SONCYA. zRAZU NE MiG POBACHITI, SHCHO NAPOLOHALO ViRNOGO KONIKA. vSE Ti
ZH BUJNi ZAROSTi, ROZLOGi V'YAZI, TRAV'YANISTIJ SHIL BEREGA. tODi KOZAK GLYANUV,
KUDI  NASHOROSHENi  VUHA  bULANKA.  I POBACHIV KRiZX  MEREZHIVO KUSHCHiV: PO  SHILU
SPUSKALISX VOLI - RUDIJ  i CHORNIJ. tiLXKI NE MiG ZRAZU ROZDIVITISX, HTO VEDE
VOLiV.
     kULAKAMI PROTER SLXOZLIVi OCHi, NASUNUV SHAPKU  NA BROVI i TIHO PiDViVSYA.
mUSHKET  NA  PLECHE,  KONYA VHOPIV  ZA POViD BiLYA  SAMOGO TRENZELYA.  kRADUCHISX,
STUPIV KROK,  STUPIV  DRUGIJ, STUPIV TRETiJ. I -  O DIVO! viDCHUV: ZNOV ViN U
SILi! I  KAPTAN GETX  VISOH, NE ZAVAZHAº  ZHODNOMU RUHOVi. nIZXKO PRIGNUVSHISX,
STUPAV NECHUTNIMI KOTYACHIMI KROKAMI. vISOKA, BUJNA TRAVA i VOLOGA, PUHKA ZEMLYA
GLUSHILI TUPiT KiNSXKIH  KOPIT. oSX V  ODNOMU MiSCi KUSHCHi ROZiJSHLISX, i  KOZAK
POBACHIV: VOLI STOYATX NA URiZi VODI i NEKVAPNO SMOKCHUTX VODU.
     a  POPEREDU  NIH  GETX GOLA DiVCHINA.  zAJSHLA  U  VODU  PO  CHORNE  LONO,
NAHILYAºTXSYA i HLYUPAº OBOMA RUKAMI SOBi NA PISHNi PERSA.
     oMELXKO  ZAVMER,  VAGAYUCHISX,  CHI  TISHKOM-NISHKOM PiDiJTI  SHCHE  BLIZHCHE, CHI
ViDKRITO JTI, SHCHOB VONA POCHULA i VSTIGLA HOCHA B SOROCHKU NA SEBE NAKINUTI.
     pOKI  oMELXKO  ROZKUMEKUVAV,   SHCHO  CHINITI,   YAK  iZ  VERBOLOZU  VILETiV
ZDOROVENNIJ CHORNIJ SOBAKA. zAGAVKOTiV BASOVITO - LUNA NAD VODOYU  POKOTILASYA,
MNOZHACHISX ViD BEREGiV. diVCHINA PRUDKO VISKOCHILA Z VODI i KINULASX DO  ODYAGU.
hOCH oMELXKO  ViDGANYAV  PSYUGU PRIKLADOM, VSE ZH USTIG ROZDIVITISX, YAK STRIBALI
NALIVNi  BiLi PERSA  KUPALXNICi,  YAK VIGINALISX ROZHEVi SiDNICi  PRI  KOZHNOMU
KROCi.  pES LEDX TAKI NE VHOPIV  oMELXKA, BO oMELXKO  ZAVMER, YAK POBACHIV, SHCHO
DiVCHINA  OBERNULASX DO NXOGO  SPINOYU  i,  SHIROKO  ROZSTAVIVSHI  LITi  STEGNA,
NAHILILASX NAD SVO¿MI ODEZHINAMI.
     -  a  SHCHOB  TOBi DOBRA  NE BULO!  - zAKLYAV oMELXKO CHI TO  ViD ZLOSTi  NA
SOBAKU, CHI TO  ViD ZAHOPLENNYA  ROZHEVIMI SiDNICYAMI  i BiLIMI PISHNIMI STEGNAMI
DiVCHINI.
     diVCHINA NASVARILA SOBAKU, i ViN ZRAZU ZH PERESTAV KIDATISX NA KOZAKA.
     kOZAK iSHOV DO  DiVCHINI, A PES POPERED  NXOGO  i VSE OBERTAVSYA, VISHKiRYAV
ZDOROVENNi iKLA i GAVKAV, YAK U DiZHKU.
     oMELXKO AZH SVISNUV SOBi TIHO U VUSA, KOLI VIJSHOV iZ  KUSHCHiV DO DiVCHINI -
VONA J SOROCHKU VDYAGLA i ZAPASKU PRIPASUVALA i POYAS POV'YAZALA TA TAK HVACXKO,
YAKBI OTO NA TANCi JSHLA. I DOVGE CHORNE VOLOSSYA VSTIGLA ZAKViTCHATI ROMASHKOYU.
     yaK GODITXSYA, ZNYAVSHI SHAPKU, PRIViTAV CHORNOBRIVU DiVCHINU:
     - zDOROVi BULI, PANE OTAMANE! a MI  PRO  VAS,  PANE OTAMANE, CHULI! rADi
VAS U GOSTi ZAPROSITI, PANE OTAMANE!
     -  mOZHNA J  U  GOSTi, YAKSHCHO NE  ZHARTUºSH,  KRASNO  DiVCHINO,  -  POGODIVSYA
oMELXKO, A  SAM SOBi PODUMAV: "nE VTOROPAYU SHCHO,  ALE SHCHOSX VONO TUT  NE TEº...
aLE  POBACHIMO, YAK PODIVIMOSYA.  "  I NEVLOVIMIM  PORUHOM  PEREViRIV, CHI LEGKO
VIJMAºTXSYA CHINGAL iZ PiHOV. "oT HOLERA JOGO MATERi! kUNYAV, KUNYAV,  A MUSHKETA
TAK i NE SPORYADIV! "
     lIPI DAVNO ViDCViLI, ALE BDZHOLI TAK i RO¿LISX, TAK i GULI NAD GOLOVOYU.
     "sKiLXKI ZH  TUT  DIKIH BORTEJ?! tA  HiBA  Ci GRECHKOSi¿ SHCHOSX  TYAMLYATX  U
BORTNICTVi?... "
     diVCHINA VESELO SHCHEBETALA PRO SVO¿H SESTER, SHCHO  ZA¿ZD DERZHATX, A VONA OTO
¿M DOPOMAGAº.
     dO  oMELXKA SLOVA DiVCHINI  DOLiTALI NACHE CHEREZ  YAKESX ZAPINALO. oMELXKO
PEREHRESTIVSYA, SHCHOB CYA  MARA ViD NXOGO  ViDiJSHLA - NE DOPOMOGLO. nE MiG  NiYAK
VTOROPATI VSXOGO i ZROZUMiTI, SHCHO VONA GOVORITX.
     diVCHINA  JSHLA  NA KROKiV DVA POPEREDU, VSE OBERTALASX, ViDKIDALA  PASMO
CHORNOGO  VOLOSSYA, VSMiHALASYA i GOVORILA, GOVORILA. tO KOPILILA PUHKi VISHNEVi
VUSTONXKA,  TO VONI  ROZPLIVALISX  U  POSMiSHCi. tA OT  OCHi V  NE¿  NERUHOMi,
ZASTIGLi, YAK POGASLi CHORNi VUGLIKI.
     piDNYALISX  DOROGOYU  NA  GRUD,  i  ZRAZU  ZH   POBACHILI  POBiLENi   ZRUBI
MiSTECHKOVO¿   FORTECi.  nEVELIKE  ZOVSiM  MiSTECHKO,  ALE  OBEZPECHENE  DOBRIM
ZAHISTOM.
     oMELXKO AZH SPINIVSYA NA HVILYU: "dIVNO, DIVNO, YAK ZHE MI  MOGLI CIM SHLYAHOM
iTI V gALICHINU,  A TUT NE  SPINYALISX... a MOZHE  MENi  PRIVIDiLOSX, SHCHO CE TOJ
SHLYAH? nU, TAKOGO ZO MNOYU SHCHE NiKOLI NE TRAPLYALOSX... chI TO V MENE PROPASNICYA,
CHI TOMU, SHCHO YA Z bULANKA GEPNUVSYA?... "
     I KORCHMA PRI SHLYAHU  ZDIVUVALA:  STiNI VIBiLENi, PRIZXBA CHERVONOYU GLINOYU
PiD SHNUROK PiDVEDENA, SViZHIMI OCHERETYANIMI KULYAMI KRITA.
     vISKOCHILA NAZUSTRiCH ¿M  CHORNYAVA  MOLODICYA  V TONKiJ  PISHNiJ NAMiTCi. nU
TOBi GETX, YAK BLIZNYUCHKA,  SHOZHA NA  SVOYU SESTRICYU, DiVICYU SHCHE. I CYA  VELICHALA
oMELXKA PANOM OTAMANOM, KLANYALASYA V POYAS, ZAPROSHUVALA DO KORCHMI.
     tA  oMELXKO  POKI  SAM NE NAPO¿V KONYA,  POKI NE VSIPAV U SHALXKU  PORCi¿
ViVSA, i  NE  OBERNUVSYA DO KORCHEMNIH DVEREJ. nA OSTANOK PRISIPAV PLAVUNOM  Z
POROSHNICi RANU.
     yaK VSTUPIV  iZ  SONYACHNOGO  DNYA V KORCHMU, TO  NACHE  U  YAKESX CHORNE PEKLO
PROVALIVSYA. lUPAV BUBON, VERESHCHALA SKRIPKA i HTOSX NA KUGICHKAH PiDSVISTUVAV.
     pOPiD STiNAMI STOLI, ZAVALENi GOROYU VSYAKIH PUNDIKiV i ZASTAVLENi VSYAKIM
PITVOM U  BAKLAGAH,  SHTOFAH, KUMANCYAH. a  NA LAVAH KOLO STOLiV, TiLXKI SHCHO NE
ODIN NA  ODNOMU,  VOZSiDALO  DIVNE BRATSTVO  - NACHE  ZiBRAVSYA  VESX  MINULIJ
YARMAROK.
     lISHE ODIN STiL NEVELICHKIJ STOYAV POROZHNiJ. yaKRAZ STOYAV  PROTI USTYA PECHi.
I TAKA ZH CHORNYAVA  MOLODICYA, YAK i  TA, SHCHO ZUSTRiLA oMELXKA, TiLXKI  Z VELIKIM
CHEREVOM, VITIRALA GANCHiRKOYU VELIKU CHERVONU PLYAMU.
     chORNYAVA MOLODICYA i ¿¿ MOLODSHA SESTRICYA POSADOVILI  oMELXKA  NA OSLiNCHIK
DO  POROZHNXOGO STOLU. I POKI  ViN PRIMOSHCHUVAV BiLYA SEBE MUSHKET, NA STOLi  VZHE
STOYAV ZAPASHNIJ  BORSHCH, DUHMYANiLA ZHIRNYUCHA TARANX, OBPLIVALI SMETANOYU VARENIKI,
VILISKUVAV ZELENOYU  POLIVOYU GLECHIK iZ HOLODNIM KISLYAKOM,  CHERVONiLI NA  TACi
ZDOROVENNi RAKI, KRiZX ZELENE  SKLO BAKLAGI SViTILASX SLXOZOYU CHISTA OKOVITA,
A NA CHAROCHCi SPALAHUVALI ViDBLISKI VOGNYU iZ USTYA PECHi.
     sEREDULXSHA SESTRA, Z  VAZHKA CHEREVOM, A LICEM TAKA ZH CHORNYAVA, YAK  i  DVi
iNSHi, VITYAGLA  Z VOGNYU ROGACHEM  GORSHCHIK TUSHENO¿ VOLOVINI. vZYALA GOLIMI RUKAMI
GORSHCHIK Z VOGNYU i PONESLA KOZAKOVi. shchE J LOZHKU POSUNULA KOZAKOVi. tA  oMELXKO
¿HNXO¿ LOZHKI NE VZYAV, A VITYAG iZ CHERESA SVOYU, KOZACXKU LOZHKU.
     pODIVIVSYA KOZAK SOBi  PiD RUKU, TAM  VZHE  BiLYA  MUSHKETA  LEZHITX  CHORNIJ
PSISHCHE, NiBI MUSHKET STOROZHUº.
     "a  CHASOM  Ci  SESTRICi  NE ViDXMI? "  - yaKOSX VESELO  PODUMAV oMELXKO,
SXORBAYUCHI GUSTIJ  BORSHCH  i  SHUKAYUCHI YAZIKOM SHMATOCHKI  ZASMAZHENOGO  SALA. I  NE
ZNAHODIV. nEJMOViRNO SMACHNIJ ZAPAH SMAZHENOGO SALA BUV, A SAMOGO SALA V BORSHCHi
- ANi KRIHTI. dUZHE ZDIVUVALO VONO, TA NE STAV PITATI NiCHOGO V SESTER. chI ViD
GARYACHOGO GUSTOGO BORSHCHU, CHI  ViD CHARCHINI OKOVITO¿, A TAKA BADXORiSTX (VESELiº
PROSTO!  )  ROZLILASYA  PO VSXOMU TiLU. tUSHENA  VOLOVINA Z  GRIBAMI SHCHE DODALA
NASOLODI  UTROBi,  AZH  SPiVATI  ZAHOTiLOSX.  yaK  OTO CHARCHINU PEREHILIV, DUSHA
USMiHNULASX. viDiGNALA OKOVITA  TURBOTI i GORE KUDISX ZA  TUMANNIJ  OBRiJ  -
ViDPLIVLI  i SHCHEZLI  i  TATARI,  i POBRATIMI,  i NESHCHASNi  BRANKI. vSE NAVKOLO
PROYASNiSHALO.  dOBRE STALO VIDNO VSiH GULYAK. I NE  VISHCHALA SKRIPKA, A  SPiVALA
PROSTO  LYUDSXKIM  GOLOSOM. bUBON PERESTAV KALATATI TAK-SYAK, A  BIV  DZViNKO,
PROSTO NOGI  PiDSHTOVHUVAV DO TANCYU.  rOZLAMUYUCHI  NAJBiLXSHOGO  RAKA,  oMELXKO
PODIVIVSYA LiVORUCH i DUZHE ZDIVUVAVSYA  - NA KiNCi DUBOVOGO  OSLONU SIDiLO TROº
ViZNIKiV Z YARMARKU. kRAJNiJ TRIMAV V'YALENOGO RIBCYA, TAKOGO BLISKUCHOGO, NEMOV
CHERKESXKIJ CHINGAL. kRiZX PROKOLOTi OCHi RIBCYA TELiPAVSYA URIVOK SHVORKI.
     "chI NE MOYA TO MOTUZOCHKA? -  pODUMAV  oMELXKO.  -  piDU PODIVLYUSX. "  I,
SHOPIVSHI MUSHKET i BAKLAGU, PiDViVSYA Zi SVOGO OSLiNCHIKA.
     - pANE OTAMANE, PANE OTAMANE!!! - zAGORLALI KORCHEMNi GULXTYA¿ i TYAGLI DO
NXOGO POROZHNi CHARKI. - siDAJTE DO NAS!
     gULXTYA¿  POSUNULISX  PO  LAVi,  ZViLXNYAYUCHI   MiSCE  oMELXKOVi.  kRAJNYU,
PUHKENXKU PRIBLUDNU MOLODICHKU ZiSHTOVHNULI Z LAVI.
     chORNIJ SOBAKA TEZH PiDSKOCHIV DO GALASLIVOGO STOLU. a MOLODICHKA POSTOYALA,
POSTOYALA TA J, PiDSKOCHIVSHI DO KOZAKA, GEPNULASX JOMU NA KOLiNA.
     oMELXKO OBEREZHNO POSTAVIV CHARKU NA STiL, SHOPIV MOLODICYU ZA  POPEREK i,
NE SHODYACHI Z MiSCYA, VISOKO PiDNYAV ¿¿ i PERESADOVIV NA KOLiNA SUSiDU.
     - oGO-GO! oCE  SILA!  oCE RUKI!  -  zAGORLALI GULXTYA¿. -  zALiZNIJ  PAN
OTAMAN!  sLAVA OTAMANU! sLAVA! sLAVA! - lYAPALI  DOLONYAMI PO  MOKRIH  DOSHKAH,
TUPOTiLI NOGAMI. sKRIPALX i BUBONIST PROSTO NAHILILISX NAD  oMELXKOM i TNULI
VESELU MUZIKU. aZH NOGI V KOZAKA SAMi PiDSKAKUVALI.
     oMELXKO TVERDOYU RUKOYU  NALIVAV Zi  SVOº¿ BAKLAGI OKOVITU  V GULXTYAJSXKi
CHARKI. I KRAºM OKA ZIRKAV NA RIBCYA V RUKAH PELEHATOGO ViZNIKA. cE  TAKI JOGO
RIBECX, JOGO MOTUZKA. viN SAM NA NE¿ NASILYAV PO DESYATKU RIBCiV.
     vIPILI  PO CHARCi, i HOTiV  oMELXKO  SPITATI V GULXTYA¿V, CHI  VONI SAMi V
NXOGO NA YARMARKU RIBU KUPUVALI, CHI V YAKIHOSX PEREKUPOK.  aLE NE STAV PITATI,
BO NARAZ  GUSTO  ZAPAHLO SMAZHENIM SALOM.  vSYA KORCHMA VSHCHERTX  VIPOVNILASX TIM
SPOKUSLIVIM DUHOM. oBERNUVSYA DO PECHi - SEREDULXSHA, PUZATA, PEREKIDAº SHIROKIM
NOZHEM Z VELIKO¿ PATELXNi YAºCHNYU NA  TACYU. mOLODSHA SESTRICHKA BERE  TACYU i NESE
DO JOGO STOLU.
     oMELXKOVi  ViD VIDU  ZOLOTIH  ZHOVTKiV  TA  PROZOROGO SALA,  ViD  ZAPAHU
SViZHATINI LEDX SERCE NE ZAJSHLOSYA  - ROKiV DVA TAKO¿ DOMASHNXO¿ YAºCHNi ViN i NE
NYUHAV, i NE KUSHTUVAV.
     kOZAK  ZRAZU ZH POLISHIV GALASLIVU KOMPANiYU. vLOMIV ZDOROVIJ SHMAT  HLiBA,
PiDHOPIV  NIM  ZHOVTOK, SHMAT SALA  i  CiLIJ  ZHMAK  ZOLOTO¿  VSMAZHENO¿ CIBULi.
hRUMTiLA  NA  ZUBAH  CIBULYA. rOZTAVAV PUHKIJ  HLiB.  hRUPALA SHKORINKA. dOBRE
POSOLENIJ  SiROYU  SiLLYU ZHOVTOK BUV NEZMiRNOYU  NASOLODOYU. zAKORTiLO DO VSXOGO
CXOGO  ROZKiSHNOGO  SMAKUVANNYA  SHCHE  J  CHARCHINU  PEREHILITI.  oSTANNYU. nAHILIV
BAKLAGU i LISHE PiVCHARKI NACiDIV. I NE ZASMUTIVSYA ViD TOGO. I TAK JOMU DOBRE,
A ZALIVATI  OCHi  OKOVITOYU JOMU, bALAMUTU,  NE  GODITXSYA. vSi U  vELIKiM lUZi
ZNALI, SHCHO bALAMUT  NiKOLI NE VPIVAVSYA -  NiHTO JOGO NE BACHIV NA ZEMLi, NiHTO
NE PAM'YATAV, SHCHOB  ViN NEPOTRiBSTVO YAKESX P'YANE VARNYAKAV. oTOZH ODNIM  KOVTKOM
SPOROZHNIV CHARCHINU. I  TiLXKI OKOVITA DOSYAGLA  SHLUNKA, YAK PROSTO VOGNEM PiSHLO
PO VSXOMU TiLU, NAPRUZHILO VSi M'YAZI i VRAZ NACHE OTO, YAK POKRISHKU Z KIPLYACHOGO
KAZANA ZNYALI, i VIJSHLA PARA - OTAK oMELXKA POLISHILI VSi SILI.
     I CHORNIJ PES VRAZ SHOPIV Zi STOLU, PROSTO Z MISKI, PECHENU VOLOVINU.
     "oTRU¿LI, CHORTOVi  SESTRI...  pROPAV YA  Ni  ZA CAPOVU DUSHU... " - VSTIG
PODUMATI oMELXKO, OPADAYUCHI NA STiL U SOLODKOMU BEZSILLi.
     sTARSHA  SESTRA STALA NAD KOZAKOM, POTYAGLA ZA VUHO i PEREVERNULA  GOLOVU
NA DRUGIJ BiK.
     - eGE, DiVCHATA... vPILOSX NASHE ZOLOTCE... nUMO MERSHCHiJ TYAGNiTX...
     chORNOKOSA  DiVCHINA  TA ¿¿ CHEREVATA SESTRA PiDHOPILI PiD RUKI oMELXKA  i
POTYAGLI DO  KOMiRCHINI. u KOMiRCHINi  VONI  JOGO  SHTOVHNULI  NA  STAROSViTSXKE
DUBOVE LiZHKO. I ZRAZU ZH KINULISX NISHPORITI PO JOGO ODYAGU.
     sPOCHATKU  GLINYANIJ  SViTILXNIK  TRIMALA  VAGiTNA  SESTRICYA, A  STARSHA i
MOLODSHA   ZAVOLODiLI  VSiMA  oMELXKOVIMI  DOBRAMI.  sTARSHA  NiYAK  NE   MOGLA
NAMILUVATISX SHIROKIM SRiBNIM POYASOM, SHCHO JOGO PiD KAPTANOM NOSIV KOZAK. diVKA
VITYAGLA iZ PiHOV KRIVIJ TURECXKIJ CHINGAL  i KRUTILA NIM,  i JOGO  DZERKALXNE
LEZO ViD SViTILXNIKA PUSKALO ZAJCHIKI  PO  STiNAH. I OKUTU  SRiBLOM POROSHNICYU
ViDKRILI i PONYUHALI. pOCHALI CHHATI, KLENUCHI BOJOVE ZiLLYA.
     sTYAGLI KAPTAN Z KOZAKA, i STARSHA SKAZALA:
     - kAPTAN NOVIJ, TROHI MULOM ZASHMAROVANIJ  TA SILXNO  BOLOTOM  SMERDITX.
sUKNO ViDMiNNE - LUNSXKE.  yaK VIPRATI i VIPRASUVATI, TO NE MENSHE TRXOH MONET
ViZXMEMO...
     sEREDULXSHA  VISMIKNULA PATICHOK  Z PETLi,  ROZKRUTILA  OCHKURA  i  POCHALA
STYAGATI Z KOZAKA SHAROVARI.
     vDOVA  VSE ROZDIVLYALASX KARBOVANIJ SRiBNIJ  POYAS i, NE PiDVODYACHI  OCHEJ,
SPITALA U CHEREVATO¿.
     - shAROVARI CHOGOSX VARTi?
     - shAROVARAM CiNA  BAZARNA...  a OT  U SHAROVARAH  RiCH  DUZHE CiNNA-A-A...
pODIViTXSYA, SESTRICHKI.
     - oJ MATiNKO, YAKE VONO VELIKE! - zOJKNULA DiVKA.
     - dOBRA  SHTUKA, YAK GOLOVKA V BASA! - pOVAZHNO ZAZNACHILA STARSHA SESTRA. a
TODi MOLODSHiJ. - mI Z SESTROYU  Ci ZABAVKI ZNAºMO. I  TOBi VZHE  CHAS.  mI TOBi
JOGO PERSHiJ ViDSTUPAºMO.
     - ya BOYUSYA...
     -  tYU  NA TEBE!  -  sKRIKNULA VAGiTNA. - yaK TI TAKA LYAKLIVA, TO  TODi YA
PERSHA!
 - I POCHALA ROZKRUCHUVATI POYAS, KINULA FARTUSHINU NA KOZUB, ZAPASKU NA
DiZHKU i ZDERLA Z SEBE SOROCHKU.
     - piDOZHDI, NE KVAPSYA. mI UDVOH POCHNEMO,  A MALA TODi NEHAJ PRISTAº! - I
SHINKARKA SKINULA Z SEBE GETX USE, KRiM NAMiTKI,
     pODIVILASX NA MOLODSHU SESTRU.
     -  tI  PODIVISX  NA  NE¿  - NU  TOBi CHISTO CHERNICYA! aNU  ROZBIRAJSYA! tA
SViTILXNIK  NA RESHETO POSTAV. tA OBEREZHNO, BO SHCHE MENi KORCHMU SPALISH... a MI,
SESTRICHKO,  - CE  VONA DO CHEREVATO¿, - POKLADiMO JOGO  NA LiZHKO... tA VAZHKIJ
ZHE, SOBAKA...
     - I  NE  KAZHI, SESTRO!  m'YAZI U  NXOGO  YAK VILITi.  I, DIVISYA,  VESX  U
RUBCYAH... oSX ViD  SHABLi RUBECX... OSX ViD KULi... a CEJ ViD CHOGO? ya SHCHOSX NE
VTOROPAYU...
     - cE JOGO ZALiZOM ROZPECHENIM MORDUVALI... I DIVISYA, DOSi ZHIVIJ!
     - a SXOGODNi, YAK DUMAºSH, VIZHIVE?..
     - pOBACHIMO, SESTRICHKO... aNU,  MALA! zNiMAJ Zi  SVOGO SUDZHENOGO GAJTAN.
shchOB ViN NASHIM CHARAM NE ZAVADIV.
     diVKA,  VZHE ROZiBRANA, PiDSKOCHILA  DO oMELXKA  i OBOMA RUKAMI  STYAGLA Z
JOGO SHI¿  SHOVKOVIJ  SHNUROK  iZ  KAM'YANIM  HRESTIKOM.  pEREDALA  JOGO STARSHiJ
SESTRICi.  tA  OBEREZHNO, SAMIMI PUCHKAMI VZYALASX ZA  SHOVKOVU SHVORKU  i POCHALA
UVAZHNO ROZDIVLYATISX.
     - ¯J ZHE, YA TAKOGO NE BACHILA! I KAMiNX YAKIJSX ZELENIJ. chASOM NE SMARAGD?
I SKiLXKI ZH ViN MOZHE KOSHTUVATI?.. pERSHIJ RAZ BACHU...
     -  I YA PERSHIJ RAZ BACHU, - ViDKAZALA MOLODSHA, NAHILIVSHISX NAD oMELXKOM i
POTYAGUYUCHI ZA ºSTVO OBPOºNOGO BiJCYA.
     - shchO TI TAM  ROBISH?! shchO TO ZNACHITX MOLODE, DURNE, NE  NAVCHENE. hTO ZH DO
SEBE SPOCHATKU  TYAGNE? tREBA TU SHKiRKU ViDTYAGUVATI NAZAD, ROZKRIVATI, A POTiM
ZAKRIVATI...  oSX TAK, OSX  TAK, OSX TAK!...  - pOCHALA CHEREVATA ROZ'YATRYUVATI
CHOLOViCHE ºSTVO. gUBU ZAKUSILA, OCHi PRIMRUZHILA i VAZHKO DIHALA.
     - aNU, DiVCHATA! - rOZSERDILASX STARSHA, - nE DROCHiTX,  BO  VILLº SiM'YA -
NiCHOGO NAM NE DiSTANETXSYA...
     - sESTRICE, - DOKiRLIVO  PEREBILA  ¿¿ SEREDULXSHA,  LEGENXKO PEREBIRAYUCHI
PALXCYAMI PO ºSTVU, MOV PO SOPiLCi, - TA V NXOGO TAKE KOROMISLO, SHCHO MI SHCHE VSi
VTRXOH NA  NXOMU POGOJDAºMOSYA...  BEZ PERERVI... pOViR MENi. ya ¿H VSiH KRASHCHE
TEBE ZNAYU.
     - aVZHE. hTO NA TEBE MORGNE, TI TOMU J DASI...
     - tOBi SHCHO  -  ZAVIDKI? shchO,  YA V TEBE  KOGO ViDBILA? - u CYU MITX RIPNULI
DVERi, i V KOMiRCHINU PROSLIZNUV CHORNIJ PES. I ZRAZU PHNUVSYA MORDOYU U PAHVINU
KOZAKOVi.
     viD DOTIKU  HOLODNOGO  MOKROGO SOBACHOGO  NOSA  KOZAK  VRAZ PiDViVSYA  NA
LiKTYAH  i Z ZHAHOM PODIVIVSYA NA  SViJ NATiLXNIJ HREST U RUKAH GOLO¿ SHINKARKI.
pOTiM POBACHIV CHEREP-SViTILXNIK  U RUKAH GOLO¿ DiVKI.  oMELXKO ROZKRIV  ROTA,
SHCHOB KRIKNUTI, ALE  ZHAH STIS JOMU  GORLO.  hAPAV  ROTOM  POViTRYA, ALE MARNO -
POViTRYA NE PROHODILO V LEGENi. z OSTANNiH SIL, Zi STRAHU, SHOPIVSYA oMELXKO i
VZHUCHIV OBOMA KULAKAMI.
     shINKARKA VPALA NAVZNAK,  DiVCHINA GEPNULASX BOKOM NA KOSHIK. aLE  VAGiTNA
VCHEPILASX  ZZADU  V  GORLO KOZAKOVi.  dIHANNYA  V  oMELXKA  NE  STALO  i  ViN
PEREPNUVSYA CHEREZ  SHINKARKU,  VDARIVSYA  GOLOVOYU  OB  DiZHKU. u GOLOVi  ZAPEKLO
VOGNEM,  PERED  OCHIMA POPLIVLI CHERVONi PLYAMI. kRiZX CHERVONIJ MOROK BACHIV, SHCHO
DiVCHINA VZHE PiDNYALASX i LYUDSXKIM CHEREPOM ZAMAHUºTXSYA JOMU V LICE. viDCHUV, YAK
NOGU  NIZHCHE  KOLiNA PRIHOPIV iKLAMI CHORNIJ PES. I VDOVA  SHILILASX NAD NIM i
PRIMiRYAºTXSYA  JOGO  TURECXKIM CHINGALOM, SHCHOB  ViDTYATI JOMU  ºSTVO...  oMELXKO
DOTYAGSYA Z NEJMOViRNIM ZUSILLYAM DO ¿¿ NAMiTKI, SHCHOSILI SHARPONUV. I V TU ZH MITX
GORLO oMELXKOVi ViDPUSTILO, i ViN ViDCHAJDUSHNO ZAVOLAV....
     tO JOMU  ZDALOSYA, SHCHO  ViN ZAKRICHAV,  BO NASPRAVDi ViN LISHE  ZAHRIPiV  i
ROZKRIV OCHi.
     lEZHAV NA POZHARISHCHi. u  PRAVICi  TRIMAV  MUSHKET,  LiVICEYU  NE  V  NAMiTKU
ViDXMINU VCHEPIVSYA, A ZATIS REMiNX VUZDECHKI.
     a CHORNIJ  PES  ZDOROVENNIJ,  PROSTO TAKI  PREZDOROVIJ,  VHOPIV  JOGO ZA
SHAROVARI  i  TYAGNE,  AZH  TKANINA TRiSHCHITX.  lEDX ZViVSYA NA NOGI oMELXKO, BO i
RUKI, i NOGI V NXOGO POMLiLI, PODUBiLI.  oZIRNUVSYA  NA  VSi BOKI. nAD KUPAMI
OBVUGLENO¿ GLINI, TA CHORNOGO  VUGiLLYA  TA SIZOGO  POPELU  ZDiJMALOSYA  KiLXKA
OBGORiLIH, ZAKOPCHENIH KOMINiV. pODIHI LEGENXKOGO ViTERCYU ZDiJMALI TOJ  POPiL
SIVIM TUMANOM. nA VITOLOCHENiM i OBGORiLiM  SPORISHi  LEZHALO  KiLXKA  HUTORYAN.
oDIN  MERTVYAK ZAKLYAK POSERED DOROGI  i  NE VIPUSKAV iZ MERTVIH PALXCiV DOBRU
SOKIRU.
     kOZAK STUPIV  U BiK MERCYA, SHCHOB VZYATI SOKIRU. tA PSISHCHE PRIHOPIV JOGO VZHE
ZA POLU KAPTANU i POTYAGNUV U iNSHIJ BiK.
     oMELXKO  POSLUHAVSYA PSA  i  PiSHOV  TUDI,  KUDI  TOJ  TYAG. nAMAGAVSYA  NE
DIVITISX  NA  POBITIH LYUDEJ.  "shchO DIVITISX? tREBA SKUDELXNICYU  KOPATI  TA  J
POKLASTI TUDI HRISTIYAN... nU NEVZHE TAKI Ni ODNA DUSHA NE VRYATUVALASX?... "
     pES PRIViV oMELXKA DO KOLODYAZYA Z ZHURAVLEM. tiLXKI PiDiJSHLI DO KOLODYAZYA,
ZRAZU STAV LABETAMI NA ZRUB i ZAZIRAV U KOLODYAZX.
     oMELXKO J SOBi NAHILIVSYA NAD KOLODYAZEM i POBACHIV: TREBA LiZTI.
     pRIPNUV KONYA  DO  KOLODYAZNOGO STOVPA. mUSHKETA  SPER  NA ZRUB. rOZZUVSYA,
ZAKASAV SHAROVARI TA J POLiZ U DiRKU.
     pES  LAPI  NA  ZRUB  POKLAV,  ZAZIRAV U  TEMNIJ  KOLODYAZX i  POVISKUVAV
NETERPLYACHE, SHCHE J HVOSTOM METELYAV. yaK BI CHEKAV KOGOSX.
     zRESHTOYU, ZA  YAKIJSX CHAS VILiZ KOZAK iZ KOLODYAZYA. uTER PiT Z  CHOLA, STAV
BOSIMI NOGAMI NA ZRUB TA J POCHAV  ZHERDINU  iZ  CEBROM TYAGTI. pOMALU VITYAGAV,
OBEREZHNO, Z PEREDIHOM.
     a PES, YAK NE SKAZITXSYA, VSE BiGAº  NAVKOLO  ZRUBA,  PiDiJMAºTXSYA DIBKI,
ZAZIRAº V KOLODYAZX, SKAVULITX.
     zRESHTOYU, VITYAG oMELXKO U CEBRi LEDX ZHIVOGO HLOPCHIKA. nE TAK  VZHE J, SHCHOB
U CEBRi. vZHE TOJ HLOPCHIK U CEBRO NE VLAZIV.  oMELXKO POSADOVIV JOGO NA CEBRO
TA J DO ZHERDINI PRIV'YAZAV SVO¿M SHOVKOVIM POYASOM. viDV'YAZAV HLOPCHIKA, VZYAV NA
RUKI. a  PES  SKACHE, HLOPCHIKOVi P'YATI  OBLIZUº, KOZAKOVi  RUKI. hLOPCHIK LEDX
GUBAMI VORUSHITX - ZAMERZ, ZADUBiV, MOKRIJ NASKRiZX,  VODA Z NXOGO  CHURITX, A
POSMiHAºTXSYA VSE ZH DO SOBAKI.
     - sOBAKA TViJ?
     - ni. sOBAKA  DYADXKA sEMENA. viN U DUBOViM GAYU SVINEJ VIPASAV. dO NAS U
GOSTi PRIHODIV, BO NASHA HATA KOLO GAYU.
     - tVO¿ U GAYU SHOVALISX?
     - ni. nE VSTIGLI. tATA J MAMU TATARI VZYALI. diDA J BABU PORUBALI.
     - oTAKO¿... nU  SKIDAJ SVO¿ KARMAZINI, TA VIGRiVAJSYA  PiD SONCEM... a YA
KONYA POPORAYU TA SHCHOSX POSHUKAºMO POKRiPITISX.
     shchO  MALIJ TAK ZADUBiV, TO J NE BUV SPROMOZHNIJ  SOROCHKU  SVOYU, OSLIZLU V
ZELENi, ZNYATI, TO oMELXKO ROZDYAG JOGO i POSADOVIV NA SViJ ZGORNUTIJ POYAS.
     - tA  DIVISYA -  VESX CHAS POVERTAJSYA DO SONCYA TO SPEREDU, TO  ZZADU. shchOB
USE TiLO PROGRiLOSX.
     oMELXKO  ROZSiDLAV KONYA, OBDIVIVSYA VSXOGO, VSXOGO  -  ViD VUH DO KOPIT.
pRITRUSIV iZ  POROHiVNICi  POROSHKOM  PLAVUNA  RANU ViD TATARSXKO¿ STRiLI  NA
SOKOLKU. IZ SAKOV VIJNYAV TORBINU i Zi ZDIVUVANNYAM PODIVIVSYA NA NE¿
     - a ZViDKI CE V MENE? cE NE MOYA TORBINKA. pODIVIMOSYA!..
     rOZKRIV  TORBU oMELXKO i VITYAG iZ NE¿ TONKOGO POLOTNA VISHIVANKU. tiLXKI
CHERVONOYU  NITKOYU PEKUCHOYU  ROZSTILAVSYA VIBAGLIVIJ ViZERUNOK. "kOLI, KOLI VONA
PiDKLALA?  yaK  bULANKA  UKOSXKALA? tA ViN ZHE NiKOGO, KRiM MENE... tA KUDI YA,
DURENX, DIVIVSYA?! "
     - ya ¿STI HOCHU.
     - gA?! - oCHMANiLO SKINUVSYA oMELXKO. - shchO TOBi?
     - ya ¿STI HOCHU.
     - zACHEKAJ,  TUT SHCHOSX SHCHE º!! - oMELXKO POVORUSHIV RUKOYU V  TORBi i  VITYAG
PAKUNOCHOK, ZAGORNUTIJ U HUSTINKU. - oSX TOBi  BUBLIKiV V'YAZKA. pRIGOSHCHAJSYA. a
MENi TREBA KONYA NAPO¿TI TA NAGODUVATI. bO KiNX KOZAKOVi PERSHIJ TOVARISH.
     mALIJ VZYAV BUBLIKI, PRITIS DO GRUDEJ,  NYUHAV,  OBLIZUVAV GUBI  i KOVTAV
SLINU. aZH SLXOZI NA OCHi NAKOTILISX, ALE NE  VKUSIV ZHODNOGO BUBLIKA Ni  RAZU,
POKI oMELXKO NE POPORAV bULANKA, NE VMIVSYA i NE VTERSYA HUSTINOYU. tiLXKI KOLI
KOZAK SiV NAVPROTI MALOGO, TODi ViN VP'YAVSYA U BUBLIK ZUBAMI.
     oMELXKO J SOBi VLOMIV BUBLIKA Z NIZKI. viN SMAKUVAV, TOJ BUBLIK i JOMU,
AZH SLXOZI NA OCHi NAVERTALISX, YAK ViN ZGADUVAV OSTANNYU ROZMOVU Z BUBLICHNICEYU.
kOLI  oMELXKO  POBACHIV, SHCHO  MALIJ DOMINAº  TRETiJ BUBLIK, ViN ZABRAV  V'YAZKU
NAZAD. mALIJ, ZDAVALOSX, ZALLºTXSYA SLXOZAMI.
     - nE MOZHNA Z GOLODU  ZRAZU NA¿DATISX. kOLI  YA V SARACINiV BUV U POLONi,
TO YAKOSX MI JSHLI CHEREZ PiSKI i TAK VIPALO, SHCHO LISHILISX MI BEZ ¿ZHi. vODA, HOCH
i POGANA U KOZYACHIH MiHAH, BULA. I OT MI JSHLI Z VODOYU, A BEZ  ¿ZHi. I NiHTO NE
SKONAV. a YAK PRIJSHLI DO OAZU, TO Ti, HTO NAKINUVSYA  NA ¿ZHU,  TOJ i SKONAV. ya
YAKOSX,  bOZHOYU  VOLEYU,  UTRIMAVSYA  ViD  NENAZHERSTVA i  NE TiLXKI  NE  MUCHIVSYA
KISHKAMI, A J UTiK iZ TIH STRASHNIH KRA¿V.
     - a SHCHO TO TAKE OAZA - CE YAK OTO ZA¿ZD, DE VSYAKU ¿ZHU PRODAYUTX?
     -  ni, HLOPCHE.  cE KOLI SERED PiSKiV  i  KAMENYU V YAKiJSX  ULOGOVINi B'º
DZHERELO.  tODi  TAM VIROSTAYUTX  TAKi DEREVA  PALXMI. u  NIH  GOLIJ STOVBUR i
VISOKIJ.  giLOK  NEMAº ZHODNO¿.  zAMiSTX  GiLOK  Z VERSHKA  STOVBURA  VIROSTAº
ZDOROVENNE LISTYA. uYAVI SOBi - ODNIM LISTOM MOZHNA NAKRITI MAZHU Z VOLAMI!
     - lISTYA TAKE SHIROKE?.. yaK LOPUHOVE?
     -  ni!  tAKE DOVGE. nU, YAK BI TOBi SKAZATI, NA  SHCHO VONO SHOZHE... zNAºSH,
MALIJ, VONO SHOZHE NA LIST PAPOROTi... - oMELXKO POTYAG NOSOM.
     - shchO CE TAKE - SMAZHENIM SALOM TAK SILXNO PAHNE? chI MENi MARITXSYA?
     - tAM ZA GORBOM  ZGORiLA KLUNYA DUKI  sAVKI. ya SAM BACHIV, YAK TATARI TUDI
NAGAYAMI i DARDAMI SVINEJ ZAGNALI i PiDPALILI.  sVINi TAK KRICHALI, SHCHO YA  ZLiZ
iZ  DEREZA i  HOTiV U GAJ UTEKTI. a TATARI  MENE  POBACHILI. ya TODi  NA HUTiR
POBiG i ZALiZ U KOLODYAZX...
     - pEREVERNI SHTANI J SOROCHKU, SHCHOB DOBRE VISOHLI, A  YA DLYA VSYAKOGO SLUCHAYU
MUSHKET SPORYADZHU.
     kOLI KOZAK  OSiDLAV KONYA, ViN POSADOVIV HLOPCHIKA V SiDLO, VZYAV  U  RUKI
MUSHKET iZ ZAPALENIM  NOTOM i CMOKNUV KONEVi. kiNX RUSHIV ZA HAZYA¿NOM. pES TEZH
KRUTIVSYA KOLO NIH.
     piDNYALISX NA PAGORB i POBACHILI VNIZU TAKi ZGARISHCHA, YAK i Z CXOGO BOKU.
     - bODAJ NE DiZHDALI, SUCHi PSI! - oMELXKO PRISKORIV KROKI.
     zRAZU  PiD  SHILOM  BULO  NAJBiLXSHE  ZGARISHCHE.  zDOROVENNA  KRUGLA  KUPA
PEREGORiLIH  BOLONKiV TA TOVSTENNIH SHMATiV OBPALENi,  ZAKOPCHENO¿ GLINI.  viD
CHORNO¿  KUPI  ROZPLIVAVSYA   DOVKOLA  GUSTIJ  i   MASNIJ  ZAPAH,  NiBI   CHAD,
PEREPALENOGO M'YASA i SALA.
     yaKSHCHO  VSi  ZGARISHCHA VICHAHLI i TiLXKI POPiL  ViD ViTRU KRUTIVSYA CHASOM, TO
TUT  U  KiLXKOH  MiSCYAH  Z-PiD  ZOLI  BLIMALI CHERVONi  ZHARINKI.  pOTRiSKUVAV
PiDGORAYUCHIJ SMALECX, i NESTERPNO SMERDiLO SPALENIMI RATICYAMI.
     nA  CXOMU,  SHCHE  PIHKAYUCHOMU  SINiM  CHADOM,  ZGARISHCHi  VZHE GREBLOSYA KiLXKA
ZDICHAViLIH SOBAK, i STRIBALI J SVARILISX MiZH SOBOYU VORONI.
     chORNIJ PES ZAGAVKOTiV NA CIH PRIBLUD, A VONI VSi STALI NA NXOGO BREHATI
Z TAKIM ZAVZYATTYAM, SHCHO AZH U VUHAH LYASHCHALO.
     oMELXKO KiLXKA  RAZiV TAK HLXOSNUV  NAGAJKOYU, TAK STRELXNUV VUZLOVANOYU,
SHCHO  VORONI ZRAZU  ZNYALISX, A  SOBAKI,  HOCH  i OGRIZAYUCHISX, A VSE ZH  ViDiJSHLI
PODALi.
     - yaKBI OCIH SVINEJ LYUDI ¿LI, SKiLXKI B DNiV VONI ¿LI.
     oMELXKO NiCHOGO NE SKAZAV, TiLXKI MAHNUV NAGAºM.
     hLOPCHIK NEZGRABNO SPROBUVAV ZLiZTI Z KONYA i VPAV.
     - nU SHCHO, DZHURO MiJ MOLODENXKIJ, NE  ZABIVSYA? - piDHOPIV i POSTAVIV JOGO
NA NOGI KOZAK.
     - ni, NE ZABIVSYA...  tiLXKI ZNOV ¿STI TAK ZAHOTiLOSX... BO  TUT PECHENEYU
PAHNE...
     - bREHATI  TOBi NE BUDU - YA TEZH ¿STI ZAHOTiV. aLE MI NE MOZHEMO i KRIHTI
ZViDSiLX VZYATI,  POKI VSE NE VISLiDIMO. cE ZROBILI TATARI. bO ¿M ¿HNiJ ZAKON
SVINYU NE DOZVOLYAº Ni  TRIMATI, ANi VZHIVATI.  tO HiBA VONI  CE NAM PRIGOSHCHENNYA
PRIGOTUVALI? tATARI HITRi J PiDSTUPNi: NE MOZHE BUTI, SHCHOB VONI YAKO¿SX MERZOTI
NE ZROBILI. shchOSX VONI TAKI VTNULI...
     - a SHCHO VONI MOGLI UTNUTI?
     - zViDKI YA ZNAYU?! tREBA DOBRE, DOBRE VSE OGLYANUTI.
     kiNX ZANEPOKOºNO VIHAV i ViD  ZAPAHU POZHEZHi, i  ViD BREHOTU  ZDICHAViLIH
PSiV. I oMELXKO PRIV'YAZAV bULANKA DO  OBGORiLO¿ VISHNi.  tONKi  GiLKI GNULISYA
ViD SHCHEDROGO  VROZHAYU VISHENX.  vISHNi BULI VSi POPECHENi  i VKRITi CHORNOYU ZHIRNOYU
KiPTYAVOYU. vISHNi PAHLI SMALXCEM.
     dE GOLiRUCH, DE DRYUCHKOM,  A DE  SOKIROYU,  TiºYU,  SHCHO  LEZHALA  NA  HUTORi,
oMELXKO POTROHU ROZVALYAV VERH ZGARISHCHA.
     piD  ZALISHKAMI BUDiVLi, ODNA NA ODNiJ, ROZCHAVLENi, SPECHENi  J OBVUGLENi
NACHORNO SVINi, PiDSVINKI, POROSYATA.
     oMELXKO PROSUNUV TOVSTENNU ZHERDINU PiD OBVUGLENIH POROSYAT. yaKOSX  DIVNO
VONI V ODNOMU MiSCi SKUPCHILISX. piDVAZHIV  ZHERDINOYU i ViDVERNUV NABiK TOVSTIJ
PLAST iZ VUGiLLYA i OBGORiLIH POROSYAT.
     - dYADXKU sEMENE! - zAVOLAV HLOPCHIK NE SVO¿M GOLOSOM.
     oMELXKO  bALAMUT  ViDPUSTIV  ZHERDINU, ZNYAV SHAPKU i  PEREHRESTIVSYA. vZYAV
HLOPCHIKA ZA PLECHi.
     - dOPOMOZHI  MENi  VSE GLINOYU  ZAKIDATI.  shchOB Ni PSI, Ni  VORONI JOGO NE
PO¿LI. nE PLACH! dYADXKU sEMENU  VZHE NiCHIM NE POMOZHESH. cARSTVO JOMU NEBESNE TA
UPOKiJ JOGO DUSHi!
     I KOZAK TA HLOPCHIK ZAHODILISYA ZAGRiBATI SVINOPASA i JOGO POROSYAT.
     a CHORNIJ PES,  VIDNO  TAKI YAKIMOSX SVO¿M  SOBACHIM  ViRNIM NYUHOM UPiZNAV
SVOGO GOSPODARYA. shERSTX JOMU NA  CHUBKU STALA DIBKI,  ViN SiV NA  ZADNi LAPI,
ZADER MORDU i ZAVIV Z TAKOYU SILOYU i TUGOYU, SHCHO oMELXKO AZH ZDRIGNUVSYA.
     hLOPCHIKA ViD ZAVIVANNYA PSA POCHALO TiPATI, ViN  COKOTiV ZUBAMI, VCHEPIVSYA
V RUKAV oMELXKA.
     - oJ BOYUSYA, OJ BOYUSYA! tATARI VERNUTXSYA i NAS PiDSMAZHATX.
     - nE  BiJSYA TATARINA. oT MI POLAGODIMO TUT  VSE TA J  PO¿DEMO U vELIKIJ
lUG. a TAM VLOVIMO TATARINA i, SHCHOB TI JOGO NE BOYAVSYA, VTOPIMO, YAK KURKU.
     - a CHOGO VTOPIMO?
     -  bO TATARIN  SUCHIJ SIN, VOGNEM  JOGO  NE  ZLYAKAºSH.  a VODI ViN  SHCHE YAK
BO¿TXSYA!
     - oJ YA BOYUSYA, VSE ODNO BOYUSYA!..
     - nE BiJSYA! shchOB TI NE BOYAVSYA, TO BUDX MENi SINOM!
     - a MiJ BATXKO NE POMER! jOGO TATARI ZABRALI...
     - tVOYA PRAVDA, MALIJ. tODi BUDX MENi NAZVANIM SINOM. zGODA?
     - zGODA!
     -  nU, YAKSHCHO ZGODA, TO TODi MiJ SIN, NAZVANIJ, NE MOZHE BOYATISX TATAR. bO
YA, TViJ  NAZVANIJ BATXKO, oMELXKO bALAMUT, NiKOLI NE BOYAVSYA Ni  TATARINA, Ni
TURKA. sTEREGTISYA ¿H TREBA, A BOYATISX ¿H KOZAK NE MOZHE. oT TI ZNAºSH, SKiLXKI
MENi BULO  ROKiV, YAK  YA PERSHOGO TATARINA VPORAV? u  MENE TiLXKI  VUSA POCHALI
PROBIVATISX.  ya TODi TiLXKI  PROSIVSYA V PARUBOCXKU  GROMADU. mENi  POOBiCYALI
PORADITISX PiSLYA pOKROVI, KOLI POCHNUTX NA DOSViTKI ZBIRATISX.  tAK OTO V NASH
KRAJ TOGO  LiTA  PRODERLISYA YAKiSX  SHALENi ¿HNi ViDCHAJDUHI.  a  YA  V  LiSi  Z
KOZAKAMI  ZDIBAVSYA. ¯DEMO MI LiSOVOYU  DOROGOYU,  i NA NAS  TATARI  VISKOCHILI!
pOCHAVSYA  GARMIDER, SHCHO NU! I V TOMU GARMIDERi YA ODNIM TiLXKI KOZACXKIM SPISOM
(SVOGO NE BULO! ) Z  ODNOGO UDARU ViDPRAVIV TATARINA  V PEKLO. tUT GARMIDER,
SMERTX i  VALT, A YA PiDiBRAVSYA DO VBITOGO, STYAGNUV Z  NXOGO LUK i  STRiLI. z
TAKOGO TUGOGO LUKA YA VPERSHE STRiLYAV. I PERSHOYU ZH STRiLOYU ZNYAV iZ KONYA ZACNOGO
TATARINA! a  VZHE  Z  TOGO  TATARSXKOGO  DUKI  YA ZDER  KOLXCHUGU  iZ  STALEVIM
ZERCALOM, SHCHO J SLiV NE MAº OPISATI! biLXSHE V BOYU YA Ni Z KOGO NE ZLUPIV TAKO¿
PREKRASNO¿ ZDOBICHi!..  oT  YAKA iSTORiYA... tEPER SiDAJMO  NA KONYA i  ¿DXMO DO
LYUDEJ.  bUDESH  MENi POVODIREM,  BO YA  NE ZNAYU, DE TUT NAJBiLXSHIJ GORODOK  iZ
ZABOROLAMI.
     - ya ZNAYU, YA ZNAYU!  mI  Z DiDOM  TA BABOYU  TUDI NA YARMAROK HODILI. ya TAM
ZHIVOGO VEDMEDYA BACHIV. viN  TANCYUVAV PiD DUDU... bATXKU, A PES  bUBKA?! yaK MI
BEZ NXOGO?
     - viN TEBE PORYATUVAV, ZNACHITX TEPER, KOLI JOGO HAZYA¿NA SPEKLI, MAº TEBE
ZA  HAZYA¿NA PRIZNATI. a YAK Ni,  TO J NE KLICH  JOGO: TAKA JOGO SOBACHA DOLYA  -
BUTI BEZ HAZYA¿NA...
     u  POLUDENX, KOLI VONI SPINILISX  NAPO¿TI i POPASTI KONYA BiLYA PROZOROGO
DZHERELA,  ¿H  NAZDOGNAV  CHORNIJ  PES bUBKA. lASHCHIVSYA  DO  MALOGO, OBLIZUVAV i
POVISKUVAV.
     -  oT  BACHISH, SINKU!  yaK YA  TOBi J  KAZAV, TEPER  ViN  PRIZNAV TEBE  ZA
HAZYA¿NA. nA, PRIGOSTI JOGO BUBLIKOM. bAGATO NE DAVAJ - DAJ KUSNICHOK.
     - a CHOGO? mENi bUBCi NE SHKODA i CiLIJ BUBLIK DATI.
     - e  Ni, SINKU! ciLIJ  BUBLIK -  TO  ¿ZHA,  A  MALENXKIJ  KUSNICHOK  -  i
PRIGOSHCHENNYA, i NAGORODA. dO VSYAKO¿ BOZHO¿ TVARi  ¿¿ ZAKON TREBA VZHIVATI. bUDESH
ZNATI VSi  ZAKONI - BUDESH MUDRIM, YAK CAR sOLOMON. vCHISYA, A YA  SHCHO  ZNAYU, TOBi
PEREDAM.  ...  piD VECHiR,  GOLODNi i ZMUCHENi,  DiSTALISX VONI  DO  MiSTECHKA.
vOLODARi JOGO DOBRE UKRiPILI SPRAVNIMI ZABOROLAMI  DUBOVIMI, VMASHCHENIMI BiLOYU
GLINOYU. nAViTX DVi RUBLENi BASHTI NAD VOROTAMI POSTAVILI.  zDALEKU i VIBiLENi
ZABOROLA, i BASHTI ZDAVALISX KAM'YANIMI.
     a  PEREDMiSTYA  VSE,  DO  SHCHENTU,  BULO  ROZBITE, SPLYUNDROVANE  i SPALENE
ORDINCYAMI.
     pO DOROZi DO MiSTECHKA VERHiVCi PRO¿HALI CHEREZ SHCHE DVA HUTORI. ni POZHIVI!
ni VODI NE MOGLI NAPITISX! v ODIN KOLODYAZX ORDINCi POBITIH DiTEJ POKIDALI, U
DRUGIJ  -  POKOLOTIH SVINEJ, KOZU  i PORUBANOGO  SOBAKU.  vSYAKIJ POSUD  BULO
POTROSHCHENO,  DiZHKI  Z MEDOM  PORUBANO,  YAK  DE  BUV  VELIKIJ KAZAN,  TO  JOGO
POPROBIVALI KELEPOM.
     nA  OSTANNXOMU  HUTORi  ZNAJSHLI  DVA  DOBRi,  OKOVANi HOROSHIM  ZALiZOM,
ZASTUPI.
     -  eH,  YAKBI  NAM SXOGODNi  VRANCi  Ci  ZASTUPI...  -  biDKAVSYA oMELXKO
bALAMUT.
 - mI B OTO LYUDEJ PO-LYUDSXKI POHOVALI. niCHOGO! u MiSTECHKU PERENOCHUºMO,
ZROBIMO ZAPASI i POVERNEMOSYA NA  TViJ HUTiR i POHOVAºMO... a  POTiM  PO¿DEMO
MO¿H  HLOPCiV  SHUKATI. yaK ZNAJDEMO -  POHOVAºMO. a  NE  ZNAJDEMO  - PANAHIDU
ZAMOVIMO.
     u MiSTECHKU  LYUDI  SIDiLI ODIN  V  ODNOGO PROSTO NA GOLOVi.  bO  Z  USiH
OKOLICX TAKI VSTIGLO BAGATO LYUDU SHOVATISX.
     a oMELXKOVi DOVGO ZALOGA NE ViDCHINYALA VOROTA - VSE SUMNiVALISX, A CHI NE
PRIViV KOZAK NA HVOSTi ORDINCiV?
     kOLI KOZAK iZ HLOPCHIKOM TA SOBAKOYU ZRESHTOYU  OPINILISX ZA STiNAMI, TO NA
NXOGO  VSi  NAKINULISX  -  SHCHO ViN BACHIV, SHCHO  ZNAº,  DE BUV?  vSE ¿M ROZPOViV
oMELXKO. hTO GOLOSIV, YAK DOViDAVSYA, SHCHO STALOSYA NA HUTORAH, DE ZHILI ¿H RODICHi
CHI KUMI, HTO PRIGOLOMSHENO MOVCHAV. aLE VSi VGOLOS DIVUVALISX, YAK JOGO SONNOGO
PERENiS ViD gNILOGO bRODU ViRNIJ bULANKO ZA NiCH NA CiLIH SHiSTDESYAT MILX.
     diLILISX iZ oMELXKOM HTO CHIM MiG. hOCHA VIDNO BULO PO LYUDYAH, SHCHO VONI TUT
NE ROZKOSHUVALI.
     tA KOLI  KOZAK POCHAV  ZAKLIKATI CHOLOViKiV PO¿HATI  ZAVTRA NA  HUTORI TA
POHOVATI ZAMORDOVANIH, POVOLi TOVARISTVO ROZSMOKTALOSYA, NACHE JOGO J NE BULO.
a ZHiNKAM SAMIM Z KOZAKOM NE GODITXSYA BESiDUVATI. tO J VONI POROZHODILISYA.
     nAJDOVSHE  LISHALASYA STARA BABA, VSE V MALOGO ROZPITUVALA, SHCHO NA  ¿HNXOMU
HUTORi STALOSYA.  pERED TIM, YAK  i  SAMiJ  PiTI, VONA,  NE  OBERTAYUCHI LICYA DO
oMELXKA, PROKAZALA:
     - nE GNiVISYA NA LYUDEJ. tUT LYUDI ZALEZHNi. mI NE KOZAKI. pANI NAD NAMI, i
SLUGI V NIH  LYUTi. nA HUTORAH ZHILI PRIJSHLi LYUDI. vONI NASHOMU PANOVi BULI, YAK
KiSTKA V GORLi. niHTO NACHE J NE ZHENE NA PANSXKIJ  LAN,  A VSi PiDUTX  ZAVTRA
PANSXKU PSHENICYU  ZHATI. vSi V NXOGO V RUCi. I STEREZHISYA -  PANSXKi POHLiBNIKI
ZA KOZHNIM  TVO¿M KROKOM STEZHATX. pO  TEBE SOTNIK SVO¿H  GAJDUKiV NE PRISLAV,
BO,  PEVNO, V  KARTI  GRAº.  yaK  PROGRAºTXSYA  TA PROSPITXSYA,  ZRAZU ZA TOBOYU
PRIJDUTX. bUVAJ ZDOROV, SOKOLE! hAJ TOBi bOG POMAGAº!
     - hODiTX ZDOROVi, MATiNKO! sPASIBi ZA SLOVO - A DiLO TEPER MOº.
     oMELXKO ZNYAV KAPTAN. pOKLAV ODNU POLU NA PRIZXBU.
     - lYAGAJ, SINKU, BO DOSViTA NAM TiKATI... - PROSHEPOTiV KOZAK, OBGORTAYUCHI
DRUGOYU POLOYU HLOPCHIKA.
     - a YA NE HOCHU SPATI, - SHCHE TIHiSHE PROSHEPOTiV MALIJ.
     - tODi  PILXNUJ,  CHI PiDHODITIME  HTO DO KONYA. zARAZ MiSYACX SHCHE V SILi -
DOBRE VIDNO.
     kOZAK POSLABIV PiDPRUGU bULANKOVi i SHCHEZ U DVERYAH KORCHMI.
     zA OSTANNYU "PULKU" VZYAV SULiYU OKOVITO¿ i POCHAV CHASTUVATI. gOVORIV USiM:
"yaK VSE PROPALO, TO HOCH LYUDEJ POCHASTUYU i SEBE POTiSHU. nU, i HLOPCiV POM'YANU.
dOBRi BULI KOZAKI. uPOKOJ, gOSPODI, ¿HNi DUSHi! "
     kOLI  TOVARISTVO DOBRE PiDPILO, oMELXKO  POSTAVIV  KORCHMAREVi U ZASTAVU
SViJ SRiBNIJ POYAS.  zA CE KORCHEMNi GOSTi, A  SERED NIH  i STRAZHNIKI SOTNIKA,
ODERZHALI ViDRO  OKOVITO¿.  gULXNYA  PiSHLA SPRAVZHNYA.  I TODi  oMELXKO ZABRAV U
KORCHMARYA MiDNIJ DOBRIJ KAZANOK, TORBU SOLi, TORBU BOROSHNA i BAKLAGU GORiLKI.
     - niHTO NE PiDSTUPAVSYA DO KONYA? - pROSHEPOTiV oMELXKO NA VUHO MALOMU.
     - kRUTILISX YAKiSX DVOº, TA bUBKA NE PiDPUSTIV.
     - vI V MENE MOLODCi! tEPER GOLOVNE - VIJTI ZA STiNU.
     tiº¿ NOCHi oMELXKO BUV FORTUNNIJ - TiLXKI  POCHALO  SiRiTI, ViN POSADOVIV
HLOPCHIKA NA KONYA i PiDiJSHOV DO BRAMI. tAM KUNYALO DVOº PiDPILIH STRAZHiV. vONI
J ViDKRILI BRAMU BEZ ZAJVIH BALACHOK.
     - bATXKU, MI ¿DEMO DO gNILOGO bRODU? tODi YA SPATIMU...
     - ¯J ZHE, TI TAKI MiJ SIN! sPI! nE BiJSYA - YA TEBE TRIMATIMU MiCNO....



     oMELXKO  TRIMAV HLOPCHIKA MiCNO, A TOJ,  SHILIVSHI BiLYAVU GOLOVU NA  SVOº
LiVE PLECHE, MiCNO SPAV.
     kOZAK NE STAV VERTATI NA POPEREDNiJ SHLYAH, SHCHO JSHOV CHEREZ SPALENi HUTORI.
nAPEVNO ZNAV: ZA¿DUTX NA RiDNIJ HUTiR HLOPCHIKA - MALIJ  PROKINETXSYA. a CXOGO
NE POVINNO BUTI.  zARAZ - PODALi ViD  ZGADOK PRO BiDU.  zARAZ POTRiBNE  SHCHOSX
TAKE, SHCHOB ViN NE TiLXKI  NE DUMAV,  A  J  NE ZGADUVAV PRO SVOYU  BiDU. shchOB NE
POCHAV SAM SEBE ZHALiTI. tREBA TAK JOGO NAVCHITI, SHCHOB iNSHIH ZHALiV. I ZNAV, i TE
DOBRE PAM'YATAV oMELXKO  Z  USiH SVO¿H  BOJOVISHCH  i MANDRiV:  HTO POCHINAV SEBE
ZHALiTI - TOJ SHVIDSHE  J PROPADAV.  dUMAYUCHI OTAKi DUMI TA PRIGADUYUCHI VSiH,  iZ
KIM  ViN  PORUCH VOYUVAV  TA  MANDRUVAV  i  V uGRAH, i  V sERBi¿,  i  V  ZEMLi
MAVRITANSXKiJ, PEREBIRAYUCHI V PAM'YATi  ¿HNi SMERTi  J  POGIBELX, NEZCHUVSYA, YAK
SHIROKIJ SHLYAH ROZiJSHOVSYA NA DVi DOROGI.
     pRAVORUCH  - PROSTO  NA ZAHiD, LiVORUCH -  STELILASX  DOROGA NA  PiVDENX.
zAHiDNA  DOROGA ZOLOTAVIM PASOM  ZMi¿LASX MEZHI LiSISTIMI PAGORBAMI. piVDENNA
PROSTELILASX  MEZHI ZOLOTIH  LANiV PSHENICi RiVNIM POPELYASTIM  PASOM.  pSHENICYA
OBSIPALASX.
     biLYA  SAMiSiNXKO¿ DOROGI  NA  ZAKURENIH  BUDYAKAH  SIDiLA  SILA  SILENNA
GOROBCiV. nAViTX NE CViRiNXKALI - TAK OBVAZHNiLI, TAK VOLA ZERNOM PONABIVALI.
     "bACH, SKiLXKI LYUDI  TYAGLISYA VCHASNO  VIORATI, POSiYATI... a YAK VRODILO! I
KOMU DiSTALOSX - GOROBCYAM, GOLUBAM TA MISHAM... dE ZH TEPER Ti¿ SLAVNi¿ ZHENCi?
chI VZHE ¿H PRIGNALI DO STEPU?... "
     oMELXKO iZ  SERCEM  ZGADAV, YAK ViN  OTO UMOVLYAV KANiVSXKIH MOLODCiV  NE
PRISTAVATI DO LITOVSXKOGO  GETXMANA, NE NAJMATISX NA ViJNU PROTI  CARYA. hiBA
NE ViN ¿M KAZAV: "vI VSi PiDETE ZA  GETXMANOM,  A TATARI  NA¿DUTX! u NIH TUT
SKRiZX VUHA TA OCHi... hTO  Z KUPCiV SAM ROZPOViSTX, A YAKIH VONI PiDKUPLYATX -
ViRMENINU TA GREKU ABI BULA DZViNKA MONETA. a ZA SHCHO: ZA PORADU, CHI ZA ZRADU,
CHI ZA TOVAR - BEZ RiZNICi. "  jOMU NA TE KANiVCi TA  CHERKASCi: "tOBi DOBRE -
ON VAM YAKi ºZi VIPALI! vI VZHE ON SKiLXKI OSETRiV NAPLASTALI. a  V  NAS  ODNi
JORZHi TA CHERViNXKI. a ZHITI YAKOSX TREBA... "
     tATARI J NASKOCHILI! pRAVDA, SYUDI -  NA ROZGRANICHCHYA Z gALICHINOYU. aLE HTO
ZNAº: MOZHE, iNSHA ORDA J NA  KANiVSXKi SELA PROSKOCHILA?  I TEPER  TAM LYUTUº i
SHMATUº uKRA¿NU?! "
     pOKI ViN TAK ROZMiRKOVUVAV, STERNYA i POLUKiPKI SKiNCHILISX.
     tEPER  OBABiCH DOROGI PSHENICYA BULA  GETX VITOLOCHENA,  i DALi  V NiJ BULI
VITOPTANi HODI.
     oMELXKO, NE SPINYAYUCHISX, VDIVLYAVSYA i VDIVLYAVSYA V OTi  SLiDI KOPIT, BOSIH
NiG  i  SLiDI-SMUGI,  PROTYAGNUTi  V  PILYUCi.  I ZRAZU BACHIV, DE KOGO  RUKAMI
SHOPILI, A KOGO DE ZAARKANILI i NA ARKANi PO HLiBU TYAGLI.
     u POBITIH, POTOPTANIH HLiBAH HODILI J PURHALI GOLUBI TA GOROBCi. nAViTX
PEREPiLKI BEZBOYAZNO SNUVALI U SPLUTANiJ SOLOMi.
     "pROKLYATTYA NAM, A PTASTVU - BENKET!  tUT GOROBCi  PSHENICYU ZHERUTX, A TAM
SHULiKI TA VORONI MO¿M POBRATIMAM OCHi VIDZXOBUYUTX... "
     zDAVALOSX, SHCHO DOROGA TAK  i JTIME PO  RiVNOMU.  tA OSX  POCHAVSYA UHIL, i
NACHE ZDALEKU  POViYALO LEGENXKO PROHOLODOYU. pOTiM DOROGA SHCHE BiLXSHE NAHILILASX
UNIZ U GLIBOKU DOLINU.
     oMELXKO NASTOROZHIVSYA. sPINIV KONYA.
     pES ZRAZU  ZH PRILiG U ZATiNKU ViD  bULANKA, POKLAV MORDU  NA  LABETI  i
VISOLOPIV DOVZHELEZNOGO ROZHEVOGO YAZIKA.
     pROSTO  NAD  VERSHNIKOM  PRONESLISYA  SIZi  GOLUBI, ZHORSTKO, Zi  SVISTOM,
ROZBIVAYUCHI POViTRYA.
     nA SHUM PTASHINIH KRIL  PES i  NE ZVERNUV UVAGI. aLE OSX  NASHOROSHIV VUHA,
PiDViV MORDU i VMITX SKOCHIV.
     I  TUT  VNIZU, V DOLINi, Z TOGO BOKU, KUDI  POViVAV  ViTERECX, POCHULOSX
MUKANNYA i REViNNYA.
     mALIJ PROKINUVSYA RANiSHE, NiZH oMELXKO VSTIG JOGO ROZBUDITI.
     - tATARI?!
     - pOBACHIMO, YAK PODIVIMOSYA. tRIMAJSYA DOBRE!
     oMELXKO SHCHE NA HVILYU  ZATRIMAVSYA, VIKRESAVSHI VOGNYU TA ZAPRAVIVSHI  NOTA V
KUROK SAMOPALU.
     tIHIM PERELIVCHASTIM SVISTOM PUSTIV bULANKA V ROZMASHISTU RISX.
     kOROV'YACHE  REViNNYA Z  PRAVOGO  BOKU  Z  ULOGOVINI  ZA  PSHENICHNIM  LANOM
POSILYUVALOSX. nABLIZHALOSX. niBI HTO GNAV KOROVI NAVPEREJMI PODOROZHNiM.
     tOMU  oMELXKO PUSTIV bULANKA CHVALOM. I PES  GNAV ZA KONEM, NiBI SPRAVDi
HORT.
     oMELXKO OBERNUVSYA i KRiZX  ZHOVTIJ TUMAN  GARYACHO¿ KURYAVI POBACHIV KOROVI,
SHCHO VAZHKIM CHVALOM VIBiGALI NA DOROGU.
     lYUDEJ NiDE NiYAKIH NE BULO. ni NASHIH, Ni TATAR. niKOGO J  NiCHOGO. tiLXKI
KOROVI GNALI ZA NIMI PO DOROZi VAZHKIM NEZGRABNIM CHVALOM.
     nALYAKANO ZNYALOSYA OBVAZHNiLE ViD PSHENICi PTASTVO.
     - nU, SINKU, POPALI MI Z TOBOYU.
     mALIJ NE MiG VIZIRNUTI Z-ZA oMELXKA i ZLYAKANO PROKRICHAV:
     - tATARI KOROVI ZHENUTX!
     - kOROVI SAMi  BiZHATX, BO NE PODOºNi. u NIH VIM'YA ZAPALILOSYA. oT VONI J
REVUTX, SHCHOB MI ¿H PODO¿LI.
     - ya VMiYU DO¿TI. dAVAJTE SPINIMOSYA i PODO¿MO.
     - ni! zARAZ NE MOZHNA. tREBA ¿H ViDVESTI TUDI, DE º DO CHOGO PRIPNUTI. bO
KOROVI  CHUZHi,  i  ¿M STRASHENNO  BOLITX VIM'YA.  pOCHNESH DO¿TI  -  SHCHE  SILXNiSHE
BOLiTIME. a VONO SKOTINA - MOZHE VDARITI ROGOM.
     vSE  SHCHE  NE VIJMAYUCHI   NOTA  Z KURKA  SAMOPALU, NAPRAVIV KOZAK  KONYA NA
LEVADU DO KUPI VERBICHOK. kOROVI POTUPOTiLI ZA NIM.
     tUT  oMELXKO   SPiSHIVSYA  i,  PRIHILIVSHI  SAMOPAL  DO  VERBI,  ZAHODIVSYA
ZASILYUVATI i PRIPINATI HUDOBU DO STOVBURiV.
     - sINKU! nUMO MERSHCHiJ, BERI OTU RUDU. tA LEGENXKO, NE TYAGNI RVUCHKO.
     tiLXKI KOZAK  i HLOPCHIK VZYALISYA ZA  DiJKI, YAK CHORNA KOROVA  ZASTOGNALA,
ZAREVLA, AZH KiNX SHARPONUVSYA NABiK. a HLOPCEVi AZH NOGI i RUKI ZAKLYAKLI.
     - nE BiJSYA! pOCHINAJ. nAM SHCHE SXOGODNi TREBA POHOVATI HLOPCiV.
     oMELXKO ZNAV, SHCHO ROBIV, KOLI MiCNO PRIV'YAZUVAV SKOTINU DO DEREVA.
     kOROVI REVLI ViD BOLYU, A ODNA, CHORNA, SHCHO NAJSILXNiSHE REVLA, ZAHARCHALA i
ZAVALILASX NA BiK, TiLXKI SHIYA J GOLOVA ZADERLISYA VGORU, BO LINVA TRIMALA.
     zA KOZHNIM  RUHOM "DOYARiV" Z DiJOK  CHVIRKALO MOLOKO,  ZMiSHANE Z GNOºM TA
KROV'YU.
     -  sINKU! dIVISYA, NA  NOGI  SOBi NE  BRIZNI  - VIRAZKI  SHCHE NAPADUTX!  -
gOLOSNO POVCHAV oMELXKO,  A  SAM KRAºM OKA DIVIVSYA, YAK MALIJ  TYAGNE i STISKAº
DiJKI i CHVIRKAº PODALi ZAGNILIM KRIVAVIM MOLOKOM.
     "bERUCHKIJ,  TXHU, TXHU, TXHU!  shchOB  NE  NAVROCHITI! nEVZHE  MENi  TAKI  Z
HLOPCEM POSHCHASTILO? "
     kOLI KOROVI BULI  PODOºNi, oMELXKO POViDV'YAZUVAV ¿H.  a SAM Z HLOPCHIKOM
POSPiSHIV DO BAYURINI Z VODOYU, SHCHOB OBPOLOSNUTI RUKI.
     pES POPHAVSYA  DO SMERDYUCHO¿ ZAKALYANO¿ TRAVI. oMELXKO NA NXOGO KRIKNUV, i
PES, OGINAYUCHISX, NEHOTYA ViDSTUPIV.
     kOLI MANDRiVCi RUSHILI DALi PO DOROZi, ZA NIMI POTOPALI  CHOTIRI  KOROVI.
p'YATA TAK i NE PiDVELASYA.
     - tREBA DORiZATI... a, MOZHE, OKLIGAº?..
     oMELXKO GOSTRO SVISNUV, i bULANKO PiSHOV, PiSHOV BADXOROYU RISSYU.
     hLOPCHIK  VIVERNUVSYA  i Z-PiD RUKI KOZAKA POBACHIV, YAK SHVIDKO ViDPLIVAYUTX
NAZAD NEZZHATi NIVI, KOROVI ZAKRIVAYUTXSYA PELENOYU GUSTO¿ KURYAVI.
     I SKORO VZHE NE BULO Ni LANiV, J Ni YAKOGO iNSHOGO ZNAKU LYUDSXKO¿ PRACi.
     zDAVALOSYA B, POCHINALASX PUSTOSH, i SHLYAH MAV ZVUZITISX. tA, NAVPAKI, SHLYAH
VSE  ROZSHIRYUVAVSYA.  I  OBABiCH  SHLYAHU TRAVU BULO  VITOLOCHENO, i VONA  PRIPALA
TOVSTIM SHAROM RUDUVATOGO PILU.
     lISHE ODIN RAZ SPINILISYA, TOCHNiSiNXKO V POLUDENX. oMELXKO PiDViV bULANKA
DO MALENXKOGO  DZHERELXCYA, DAV ZROBITI  KiLXKA  KOVTKiV, A TODi ViDViV NABiK,
SHCHOB KiNX TROHI POPASSYA.
     - nAPO¿MO POTiM! zARAZ NE MOZHNA - NEHAJ OHOLONE, BO SHCHE ZAPALITXSYA!
     sAMi POKRiPILISYA OKRAJCEM ZACHERSTViLOGO HLiBA-ZAGREBI TA  DOBRIM SHMATOM
STAROGO SALA TA CiLOYU GOLiVKOYU CHASNIKU.
     pES ODERZHAV TEZH DOBRIJ SHMAT.
     pOTiM  KOZAK  NAPO¿V  KONYA iZ DZHERELXCYA  i DAV POLIZATI GRUDKU KAM'YANO¿
SOLi. bULANKO HOTiV ¿¿ ZAHOPITI  VSYU,  A oMELXKO PRITRIMUVAV, SHCHOB NE DATI ZA
ODIN RAZ.
     zRAZU NE SiDALI NA KONYA, PROJSHLISYA, MOZHE, CHVERTX MILi OBABiCH DOROGI, DE
NE  BULA   TRAVA  VIBITA.  kiLXKA  RAZiV  oMELXKO  SPINYAVSYA  i   NASTOROZHENO
PRISLUHAVSYA.
     zRESHTOYU, SiLI NA bULANKA i POGNALI ROZMASHISTOYU RISSYU DO gNILOGO bRODU.
     nE  SPINYALISX,  KOLI  BACHILI POCHORNiLi  TiLA  BRANCiV. I  DOHLO¿ HUDOBI
TRAPLYALOSX CHIMALO. vOLI TA KOROVI. kONEJ NE BULO.
     vSi LYUDSXKi OSTANKI BULI PONiVECHENi PTASTVOM.
     oMELXKO LISHE HRESTIVSYA i PROKAZUVAV.
     - gOSPODI! uPOKOJ ¿HNi NEVINNi¿ DUSHi!
     mALIJ TEZH HRESTIVSYA  i POVTORYUVAV SLOVO V SLOVO i Z TIM ZHE PRIDIHOM, SHCHO
i JOGO NAZVANIJ BATXKO.
     a POTiM, DO SAMOGO gNILOGO bRODU, NE BULO Ni MERCiV, Ni DOHLO¿ HUDOBI.
     kOLI ZH VI¿ZDILI NA PAGORB DO TIH POKRUCHENIH  V'YAZiV, PODOROZHNiH  PROSTO
PRIGOLOMSHIV NUDOTNIJ SOLODKIJ SMORiD TLiNNYA.
     I  SHCHE  VONI  J NE  VSTIGLI VI¿HATI NIZXKIM POHILIM  BOKOM  PAGORBA,  YAK
ZViDTiLYA ZNYALOSYA KiLXKA CHORNIH SHULiK.
     tATARI STYAGLI  V  ODNU KUPU  VSiH KOZAKiV. tROHI OSTORONX ViD  ZABITOGO
lEVKOVOGO KONYA.
     oRDINCi  ZDERLI  Z  KOZAKiV  USE. pOCHORNiLi,  PONiVECHENi LEZHALI  KOZAKI
RYADOCHKOM.  nAViTX sTEPANA kRINKU  PRITYAGLI SYUDI  NA PAGORB. tiLO  JOGO  BULO
NAJBiLXSHE  PONiVECHENE.  pEVNO,  NA  ARKANi VOLOCHILI JOGO  ViD  CHAGARiV SYUDI.
oMELXKO ZROZUMiV, SHCHO CEJ PONiVECHENIJ MERTVYAK - sTEPAN kRINKA, BO ViN UPiZNAV
ZRAZU USiH iNSHIH.
     pOViVAV GARYACHIJ ViTERECX, i NACHE  SUHE LISTYA, SHELESTiLI KLAPTi PROZORO¿
SHKiRI NA MERTVYAKAH. oMELXKO PEREHRESTIVSYA i PROKAZAV ZAHRIPLIM GOLOSOM:
     - sINKU! ya TAKOGO i V ZEMLYAH ºGIPETSXKIH, i  V ZEMLYAH MAVRITANSXKIH, Ni
V PUSTELi OGNENNiJ NE BACHIV.
     mALIJ TEZH PEREHRESTIVSYA i PRIKRIVSYA DOLONEYU.
     - dIVISYA, SINKU, i ZAPAM'YATOVUJ ¿H! I ZAVZHDI MOLISYA ZA ¿HNi DUSHi! mOZHE,
J TVOYU MATiR TODi GNALI... pAM'YATAJ ¿H, BO HTO ZH ¿H SHCHE PAM'YATATIME!
     - a VI, BATXKU?
     - ya  STARSHIJ  ZA TEBE.  tOMU,  KOLI YA  POMRU,  TODi TiLXKI TI  ODIN  ¿H
PAM'YATATIMESH  i ROZKAZHESH PRO ¿HNYU SLAVNU SMERTX DOBRIM  LYUDYAM.  oSX DIVISYA i
ZAPAM'YATOVUJ! kRAJNiJ - lEVKO bARILO. sTRiLECX NAJKRASHCHIJ, SPISOM VPRAVLYAVSYA,
YAK  DOBRA MOLODICYA ROGACHEM. yaK  TORKNUVSYA BUSURMENA -  TAK  TOMU J GAPLIK! I
KiNX U  NXOGO  BUV SLAVNIJ. biLYA  HAZYA¿NA V BOYU  ZAGINUV! lEVKOVi KONi TAK i
JSHLI V RUKI. nE BULO KONYA, SHCHOB ViN  JOGO  NE PRIBORKAV. sPRAVZHNiJ CHARODiJ. I
SPiVAV lEVKO, NU TViJ SOLOVEJ! uPOKOJ, gOSPODI, JOGO DUSHU...
     - uPOKOJ, gOSPODI, JOGO, DUSHU...
     - a OTO NA BOCi LEZHITX sEMEN bOTALO. zNAMENITIJ KOZAK! jOGO GiSHPANSXKIJ
MUSHKET NAJTYAZHCHIJ  U  vELIKiM lUZi.  yaK TREBA BULO YAKOGO  ZNATNOGO  BUSURMENA
ZNYATI, KLIKALI sEMENA. zhODNOGO RAZU NE SHIBIV...  JOGO MUSHKET BIV NAJDALi! I
SPiVAV GARNO! oSOBLIVO PSALXMI.  vSi ZNAV NAPAM'YATX! ya  DO  SXOGODNi NE ZNAYU
NiKOGO iNSHOGO, HTO MiG BI PROSPiVATI VSi BEZ POHIBKI. yaKBI ViN BUV ZHIVIJ, TO
ViDSPiVAV BI VSE TOVARISTVO.
     - a VI, BATXKU?
     - ya SHCHO? lATINOYU ZNAYU DESYATX PSALXMiV. tA TRI NASHOYU, RUSXKOYU. ya SPOCHATKU
LATINU VIVCHIV, YAK U  V'YAZNICi SIDiV. a NASHE  PISXMO PODUZHAV,  YAK NA  uKRA¿NU
POVERNUVSYA... gOSPODI, UPOKOJ JOGO DUSHU...
     - gOSPODI, UPOKOJ JOGO DUSHU...
     -  oTE STRASHNE TiLO, BEZ LICYA KOTRE, TO  SLAVNIJ KOZAK, DUSHA PRAVDIVAYA,
sTEPAN  kRINKA.  mI Z NIM, KOLI VZHE VSiH TATARI POVBIVALI, UDVOH TiKALI. nU,
JOGO STRiLA iZ KONYA ZNYALA.  dOBRIJ BUV - NE SKAZATI! hTO B CHOGO NE POPROSIV,
YAKSHCHO V NXOGO VONO BULO, VSE  ViDDASTX! nE BULO V  KURENi LYUDINI, YAKiJ BI ViN
CHIMOSX, TA NE  DOPOMiG... I Z NAMI V LYADSXKU gALICHINU  PiSHOV, BO OTAMANOVOGO
TOVARISHA BOLOTYANA PROPASNICYA  PRIHOPILA. a MENSHE SHESTI  NE MOZHNA VISTUPATI V
MANDRiVKU.
     - a CHOGO?
     - shiSTX CHOLOViK POTRiBNi, SHCHOB BEZ PERERVI iZ SAMOPALiV BITI...  gOSPODI
MILOSTIVIJ, UPOKOJ JOGO SHCHEDRUYU DUSHU i ViDPUSTI JOMU, YAKSHCHO GRiSHIV.
     -  gOSPODI MILOSTIVIJ,  UPOKOJ  JOGO SHCHEDRUYU DUSHU i ViDPUSTI JOMU,  YAKSHCHO
GRiSHIV!
     - a  OCE, ZiSHCHULIVSYA,  NACHE VISOH, TO IVAN  gRAK. nASH  OTAMAN!  gOSPODI,
UPOKOJ JOGO DUSHU!
     - gOSPODI, UPOKOJ JOGO DUSHU!
     - bACHISH,  SHCHO SMERTX i TATARI Z LYUDINI ZROBILI? viN BUV  NAJDEBELiSHIJ iZ
NAS. u TiLi BUV CHOLOViK... a  TEPER?..  bUV  ViN i  STRiLECX,  i  RIBALKA, i
KiNNOTNIK  VPRAVNIJ.  nAJGOLOVNiSHE  NE  TE  - ViN  BUV  OTAMAN!  yaK NA YAKESX
NEBEZPECHNE CHI  VAZHKE DiLO  JTI, TO ViN  i  NAJSHVIDSHE  HLOPCiV  PiDMOVITX,  i
SPORYADITX VSE NAJSHVIDSHE,  i NAJBiLXSHU ZDOBICH ViZXME... a  DOBRIJ BUV,  YAK  i
kRINKA! zA NEViLXNIKiV ZAVZHDI DBAV, KOGO  TiLXKI  MOZHNA, Z NEVOLi VIKUPAV CHI
VIMiNYUVAV. zAVZHDI, ZAVZHDI NAM KAZAV: "hLOPCi-MOLODCi! nE ZABIVAJTE TATARINA,
A  HAPAJTE.  nA  NEViLXNIKiV HRISTIYANSXKIH MiNYAJTE! " I OSX  VZHE  NEMA  PANA
OTAMANA... gOSPODI, UPOKOJ JOGO SHCHIRUYU DUSHU!
     - gOSPODI, UPOKOJ JOGO SHCHIRUYU DUSHU!
     -  a OCE Z CXOGO  KRAYU LEZHITX  KOZAK  sTEPAN hRiN.  viN  NAS PRIViV  NA
YARMAROK, BO DOBRE ZNAV DOROGU i VMiV MITNICi OBMINATI. vESELIJ BUV CHOLOViK -
i  VOYUVATI VMiV, i  GULYATI BUV GARAZD!  miSHCHANIN, A BACH -  ZNAMENITIM KOZAKOM
STAV.  vSi V  KURENi  JOGO ZNALI. yaK  DE YAKA NEBEZPEKA - TAM  ViN  PERSHIJ! I
ZHODNO¿ RANI NE ODERZHAV! tALANILO KOZAKOVi.
     - a VAM, BATXKU?
     - I MENi TALANILO.  tiLXKI  PO-iNSHOMU.  ya  ViD ZHODNO¿ RANI NE SKONAV...
oTOZH... gARYACHIJ BUV  KOZAK sTEPAN  hRiN. gOSPODI, UPOKOJ JOGO GARYACHU DUSHU...
aMiNX.
     oMELXKO POSTOYAV  TROHI  MOVCHKI,  A TODi  Z  YAKIMOSX NATISKOM  i  POVOLi
PROKAZAV:
     - a TEPER, SINKU,  iDiTX OTUDI Z KONEM i SOBAKOYU,  SHCHOB NA VAS  ViTER NE
ViYAV MOROVIM DUHOM. pROGULYUJ OTAM bULANKA, PSA SYUDI NE PUSKAJ.
     oMELXKO ODNOGO ZASTUPA SHCHOSILI ZAGNAV U  ZEMLYU i POViSIV NA NXOGO KAPTAN
i PRIHILIV SAMOPAL. dRUGIM ZASTUPOM POCHAV KOPATI YAMU.
     kOPAV  i  POGLYADAV VSE  NA  SONCE, YAK VONO  POCHINAº HILITISX, TA  ODNAK
PRAZHILO Z TAKOYU  ZH SILOYU, YAK i V POLUDENX. I ViTER POViVAV SILXNiSHE. I ViTER
VORUSHIV  KLAPTi  SHKiRI  NA  MERCYAH.  oMELXKA   AZH  TiPALO  VSXOGO  ViD  TOGO
SHERHOTiNNYA.  jOGO TYAGLO  KINUTI  ZASTUP i ZATKNUTI  VUHA,  SHCHOB  NE CHUTI TOGO
STRASHNOGO SHELESTU.  aLE  ViN VZHE  NE  MiG  VIPUSTITI  ZASTUP iZ RUK i KOPAV,
KOPAV, KOPAV...
     tA ZA YAKIJSX CHAS, CHI TO ViD STRASHNO¿ NAPRUGI, CHI ViD TRUPNOGO  SMORODU,
A TiLXKI POCHAV ViDCHUVATI YAKUSX NAViTX NE VTOMU, A MLYAViSTX.
     vIRiSHIV NA  HVILXKU  PEREPOCHITI,  PODIHATI  CHISTIM  POViTRYAM.  pRIHILIV
ZASTUP  DO STiNKI YAMI i,  SPERSHISX ODNiºYU  RUKOYU OB KRAJ YAMI, VAZHKO VISKOCHIV
NAGORU.
     "shchE VIBERU NA PiVLiKTYA i POHOVAYU. I ZARAZ  ZViR  NE  DiSTANE.  aLE  DLYA
PEVNOSTi  SHCHE  VIBERU...  ". tAK  ROZMiRKOVUYUCHI, oMELXKO  PiDiJSHOV  DO  SHILU
PAGORBA, SHCHOB PODIVITISX, SHCHO TAM Z MALIM i KONEM.
     I JOMU AZH VOGNEM BUHNULO V TiM'YA!
     zA   NIZXKIMI   CHAGARAMI,  PRIKULXGUYUCHI,  KRAVSYA  TATARIN.  pRI  POVNiM
OBLADUNKU: SAGAJDAK iZ LUKOM TA  STRiLAMI, SHABLYA  i NAGAJ NA PRAVICi. kRAVSYA
DO JOGO  ViRNOGO  KONYA, YAKIJ PO PiDNiZHZHYU  GORBA VIBIRAV SOBi YAKESX  ZiLLYA  V
NEPOTOLOCHENiJ TRAVi.
     oMELXKO PRIKINUV NA OKO - ViD TATARINA DO bULANKA, TAK YAK ViD oMELXKA i
DO bULANKA, i DO TATARINA.
     "aH TI ZH KOZOLUP PEREKOPSXKIJ! " - kLYAV oMELXKO i  BOKOVIM ZOROM SHUKAV:
A DE ZH HLOPCHIK i PES?
     oSX VONI OBOº, VMOSTIVSHISX V ULOGOVINCi PiD DEREVCEM, ZMORENO SPALI.
     oMELXKO VKLYAKNUV NA KOLiNA U VISOKU, PORUDiLU ViD SPEKI TRAVU.
     vIKRESHUYUCHI VOGONX  DLYA  NOTU, PROMOVLYAV PODUMKI: "gOSPODI! tiLXKI NEHAJ
NE PROKINUTXSYA ZARAZ Ni MALIJ, Ni SOBAKA! "
     kOZAK PiDPOVZAV DO KRAYU SHILU, SHCHOB YAKOMOGA NABLIZITISX DO MALOGO.
     tATARIN NIZOM PiDKRADAVSYA DO bULANKA.
     kOZAK  DOBRE BACHIV KOZHEN RUH  TATARINA, BO SONCE  BILO JOMU  V SPINU, A
TATARINU NAVKiS U LICE.
     oRDINECX  DOBRE  ZNAV  DiLO - ZHODNOGO  RiZKOGO, POHAPLIVOGO  RUHU.  vSE
PLAVNO,  M'YAKO,  POVOLi. kOLI ZAJDA  PROSTYAG  RUKU VZHE  DO VUZDECHKI, A  KiNX
SHARPONUV GOLOVOYU  i POVODI  ZAMETELYALISX PERED  SAMIMI  PALXCYAMI, TATARIN NE
VTRIMAVSYA i SHCHOSX BURKNUV.
     I V TU ZH MITX CHORNIJ PES SKOCHIV BEZ GAVKOTU i POMCHAV DO TATARINA.
     aLE J  TATARIN, VLOVIVSHI MITX,  SHOPIV  VUZDECHKU. I  TODi  oMELXKO TIHO
SVISNUV: "sTOYATI! ".
     bULANKO ZAVMER.
     nA ZVUK TATARIN  OBERNUV GOLOVU. aLE SHCHO  SONCE BILO JOMU V OCHi, oMELXKA
NE  VGLEDiV. tA POBACHIV,  SHCHO DO  NXOGO V  DIKIH STRIBKAH PLASTAº  NAD ZEMLEYU
CHORNIJ PES. tATARIN YAKOSX NEZGRABNO BOKOM  VIDRYAPAVSYA V SiDLO.  pRAVOYU NOGOYU
NiYAK NE POPADAV U STREMENO.
     I oMELXKO ZBAGNUV, SHCHO TAKI NOGA V NXOGO DOBRE POVEREDZHENA.
     tODi, Z ODNOYU NOGOYU  V STREMENi, TATARIN VIHOPIV LUK i NAKLAV NA TYATIVU
STRiLU.
     I OT TODi VZHE oMELXKO SHCHOSILI SVISNUV bULANKOVi: " sTAVAJ DIBKI! ".
     viRNIJ KOZACXKIJ KiNX NA  HAZYAJSXKIJ  SVIST  STAV STORCHMA. aLE TATARIN,
VIGNUVSHISX, MOV KiT, UTRIMAVSYA NA KONi i ZBRO¿ NE ZGUBIV.
     tiLXKI  bULANKO  OPUSTIVSYA  NA  ZEMLYU, TATARIN HLXOSNUV  JOGO NAGAJKOYU.
sMIKNUV ZA POViD, NAPRAVLYAYUCHI DO BRODU.
     bULANKO ViD NEZVICHKI DO NAGAYA, ViD NEZVICHNOGO BOLYU, STAV, YAK UKOPANIJ.
     a PES VZHE PORUCH, PiDSKAKUº, SHCHOB DiSTATI NOGU VERSHNIKA.
     tATARIN VSTIG  VISMIKNUTI SHABLYU  Z  PiHV i SiKONUTI PSA. z ViDCHAJDUSHNIM
LEMENTOM SOBAKA POKOTIVSYA U VISOKU TRAVU i ZAMOVK.
     oMELXKO SVISNUV PO-NOVOMU.
     I  bULANKO PiSHOV VIBRIKOM,  PO KOLU, PO  KOLU. kOZAK VSE PiDSVISTUVAV i
NABLIZHAVSYA DO TATARINA.
     - bATXKU! bATXKU! sTRiLYAJTE JOGO! - vOLAV HLOPCHIK.
     - nESI ZASTUP! shVIDSHE! - I SOBi ZAKRICHAV oMELXKO.
     shchO KiNX iSHOV PO KOLU, TO TATARIN SPRITNO VIVERNUVSYA,  POPUSTIV SHABLYU NA
TEMLYAKU, NAPNUV LUKA, SHCHOB POCiLITI V oMELXKA.
     oMELXKO KOROTKO i DUZHE VISOKO SVISNUV.
     vMITX  KiNX ZBRIKNUV. I  VZHE CXOGO  RAZU  POSLABLENA  PiDPRUGA  Z'¿HALA
NABiK, A ZA  NEYU  POSUNULOSX SiDLO.  aLE TATARIN,  PADAYUCHI,  VSE  TAKI VSTIG
SPUSTITI STRiLU.
     sTRiLA CHIRKNULA PO SHAPCi KOZAKU.
     I ZRAZU ZH POZADU POCHUVSYA ZOJK MALOGO.
     oMELXKO  PiDBiG, KOLI TATARIN, NE ZVODYACHISX iZ KOLiN, NAMAGAVSYA VITYAGTI
STRiLU iZ SAGAJDAKA.
     kOZAK  PEREHOPIV SAMOPAL ZA STVOL i PRIKLADOM  POTKNUV  VOROGA  V LICE.
tATARIN NAVZNAK GEPNUVSYA V TRAVU.
     oMELXKO VIDER  U NXOGO  Z LiVICi LUKA,  ViDKINUV YAKOMOGA  DALi VGORU PO
SHILU, ZDER iZ RUKI SHABLYU i SAM ZATIS ¿¿ V LiVICi.
     tATARIN,  VMIVAYUCHISX YUSHKOYU, POCHAV ZVODITISX.  I  V  PRAVICi  ViN TRIMAV
KRIVIJ NiZH.
     oMELXKO PLAVNO i SHVIDKO PROSTYAG  LiVOYU  SHABLYU i  GOSTROYU,  MOV  BRITVA,
ºLOMANNYU VPERSYA PROTIVNIKU V GORLO.
     - kINX NOZHA NA ZEMLYU!.. - chiTKO NAKAZAV TATARSXKOYU MOVOYU.
     viD  NESPODiVANKI  VOROG  ZAVMER. I V TU  ZH MITX  oMELXKO  VRiZAV  JOMU
NOSAKOM CHOBOTA MEZHI NOGI.
     tATARIN, HAPAYUCHI SiRIMI VUSTAMI POViTRYA, ZAVALIVSYA NA BiK.
     cXOGO  RAZU  oMELXKO  OBiJSHOV JOGO ZZADU. vIDER NiZH iZ KULAKA ORDINCYA i
ZAPHAV SOBi  ZA HALYAVU. shchE RAZ  ZAGATIV  NOGOYU SKOCYURBLENOGO  VOROGA. tiLXKI
CXOGO RAZU PiD ZDUHVINU.
     tiLXKI TODi PiDNYAV GOLOVU i PODIVIVSYA NA PAGORB.
     nA SEREDINi SHILU SIDiV HLOPCHIK,  RVAV TRAVU i PRIKLADAV DO SKRONi. uSYA
PRAVA POLOVINA OBLICHCHYA BULA V NXOGO ZAKRIVAVLENA.
     - hODITI MOZHESH? - zAKRICHAV JOMU oMELXKO.
     - nE ZNAYU... ya BOYUSX...
     - cXOGO KLYATOGO KOZOLUPA?
     - ni! kROVi BOYUSX. viN MENi U CHEREP GOLOVI POSTRiLIV!
     - tXHU NA TEBE, TAKE VIGADAV! nUMO BiGOM DO MENE! - mALIJ  PiDViVSYA, i,
NE ViDPUSKAYUCHI RUKI ViD SKRIVAVLENO¿ GOLOVI, POBiG UNIZ.
     kOZAK ViDHILIV RUKU ViD GOLOVI.
     - nU, KOZACHE, TI  V SOROCHCi  NARODIVSYA.  nA PiVNiGTYA  VNIZ - i V ZHILU B
POPALO. tODi SPRAVDi TOBi AMiNX -  KROV'YU  ZiJSHOV BI. a TAK  - DURNICYA.  nU,
VELIKA  PODRYAPINA.  pOLiKUºMO ¿¿,  YAK YA  CXOGO  LYUDOLOVA SPUTAYU.  tI DIVISYA,
NAVCHAJSYA,  YAK  BUSURMENiV V'YAZATI.  vONI NASHIH BRANCiV HITRO  V'YAZHUTX  -  NE
VTECHESH.  aLE  MENE SHCHE HITRiSHE  ODIN  FRANCUZ  VCHIV.  hITRYUCHIJ  BUV CHOLOViK i
VELIKIJ BAGATIR.  u NXOGO KORABELX BUV  NA DVi PALUBI.  I  NA  KOZHNiJ PALUBi
STOYALI GARMATI. viN i GiSHPANSXKi KORABLi LUPIV,  i BUSURMENSXKi. tO ViN MENE
VCHIV  KORABELXNi  VUZLI  V'YAZATI... nU  OT, BACHISH,  i  MI  VMiºMO  POLONENIH
V'YAZATI...  nEHAJ  SHOLUDIVIJ PES  POLEZHITX,  A  MI  TOBi  PODRYAPINU PROMIºMO
OKOVITOYU...  nE KRIVISYA...  sXOGODNi TI BUV U  BOYU Zi SPRAVZHNiM VOROGOM.  cE
ViJNA,  TVOYA  PERSHA  ViJNA!  a HTO BUV NA ViJNi, TOJ  MAº PRAVO  i VUHO SOBi
PROKOLOTI, i SEREZHKU NOSITI.
     - a CHOMU U VAS, BATXKU, SEREZHKI NEMAº?
     -  a MENi  NE  MOZHNA.  mENE CHASOM BRATSTVO GiNCEM POSILAº. a  CHIM MENSHE
GONECX  MAº  PRIKMET,  TIM KRASHCHE.  aBO  POSLALO  MENE  BRATSTVO  KUDISX SHCHOSX
VIViDATI.  ya VDYAGNUSX U  SELYANSXKi LAHI  i PiDU  KUDISX CHI NA YARMAROK, CHI NA
PROSHCHU. a PANSXKi PSI POBACHATX, SHCHO V MENE VUHO PROKOLOTE - ZRAZU VIYAVLYATX, SHCHO
YA  KOZAK.  a PANI i KOZAKI - VOROGI!..  tEPER PRITRUSIMO  PODRYAPINU POROHOM.
pEREV'YAZHEMO  HUSTKOYU. dOBRIJ  MENi BUV DARUNOK.  nU,  BUBLIKI  MI  Z'¿LI,  A
HUSTINA, BACH,  TOBi ZGODILASX... tEPER  OBSHUKAºMO PEREKOPSXKOGO KOZOLUPA!...
dIVISYA:  BAGATIJ - i ZA  DRUGOYU HALYAVOYU V  NXOGO NiZH!  aNU, SHCHO  V KAPSHUCi  V
NXOGO?..  aH TI ZH ZLODYUGA!... rAHUJ - SRiBNIH HRESTIKiV - DESYATX,  DVA RAZKI
KORALiV Z DUKACHAMI, SRiBNi PERSTENi - AZH P'YATX... DIVI: UGORSXKIJ ZOLOTIJ...
a  OCE,  SINKU,  DVA   SHAHViRI.  dIVISYA  NA  NIH  i  ZAPAM'YATOVUJ:  CiNA  ¿H
NEZBAGNENNA! cEJ PES SHOLUDIVIJ DESX ¿H iZ SHATiV iKONNIH VIDER.  aH TI ZH NUZHA
BUSURMENSXKA... tEPER MI JOGO PRIV'YAZHEMO i bULANKO NA ARKANi VITYAGNE JOGO NA
PAGORB. tUT YA NE MOZHU JOGO LISHATI - ZA NIM TREBA OKO TA OKO!
     - bATXKU, A MiJ SOBAKA?..
     -  sPRAVDi.  ya  J GODi, SHCHO V  NAS SOBAKA  º... pODIVIMOSX... shchE  ZHIVIJ,
DIHAº... oTA-AK, VUHO JOMU ViDSiK, NU J LOBA POVEREDIV... aLE KiSTKA CiLA...
dLYA  TAKOGO SOBAKI J OKOVITI NE SHKODA. pROMIºMO, PRITRUSIMO  Z NASHO¿  ViRNO¿
NATRUSKI.  sOROCHKI  NE SHKODA?  tODi RiZHEMO  ODIN RUKAV  i PEREV'YAZHEMO SOBACHU
MORDU. zATYAGNEMO JOGO V ZATiNOK, SHCHOB NE SPiKSYA  - SONCE SHCHE  VISOCHENXKO. a MI
PiSHLI  -  CHAS HOVATI HLOPCiV.  hOTiV  SHCHE POGLIBITI MOGILU,  ALE  CHUYU:  TREBA
POSPiSHATI!
     kOZAK  ZiBRAV DOKUPI TATARSXKU ZBROYU, ZASILIV TATARINOVi NOGI ARKANOM i
PRIKRUTIV DRUGIJ KiNECX DO SiDLA.
     - nU, KONIKU, PiSHOV!
     I  VONI  POVOLOCHILI  TATARINA  POHILIM  BOKOM GORBA  DO SViZHO¿  MOGILI.
tATARIN SHCHOSX ZAPAMOROCHENO SKRIKUVAV, STOGNAV, ALE oMELXKOVi NA  TE J RISOCHKA
NE ZDRIGNULASX.
     - sINKU, STANX OTAMO, SHCHOB NA TEBE MOROVIJ DUH NE ViYAV.
     oMELXKO  VDYAG KAPTAN,  VIJNYAV  Z PEREMiTNO¿  SUMI  DAROVANU  VISHIVANKU.
rOZRiZAV ¿¿ NA SHMATKI i PRIKRIV NIMI SPOTVORENi KOZACXKi OBLICHCHYA.
     -  sINKU, HODI-NO  SYUDI!  pOPROSHCHAºMOSYA Z  MO¿MI  BOJOVIMI BRATTYAMI. oSX
VONI, VO¿NI  SPRAVEDLIVi, LEZHATX PERED NAMI BEZDIHANNi¿  i NEMAº  ¿M  NiYAKO¿
CHASTi  V DiLi ZHIVIH. tAKI PRAVDU SKAZANO V pISANi¿: "kRASHCHE PSU ZHIVOMU, A NiZH
LEVU MERTVOMU!  ". oSX  VONI,  LEVI ViJNI, LEZHATX PONiVECHENi,  A ON ViN, PES
SMERDYUCHIJ, ZHIVIJ.  I JOMU, HOCH ViN U  POLONi, KRASHCHE, BO V NXOGO º NADiYA. a V
NIH NEMA BiLXSHE.  I ZHODEN iZ NIH VZHE NE  PORiSHITX  Ni  SPISOM, Ni SHABLEYU, Ni
KULEYU OTAKE TATARSXKE PADLO... tEPER  POMOLIMOSYA ZA  MO¿H BRATCHIKiV, SLAVNIH
LICARiV.
     oMELXKO VZYAV SHAPKU V ZiGNUTU LiVICYU i, PROKASHLYAVSHISX, POCHAV.
     - sO SVYATIMI UPOKOJ, hRISTE, DUSHU RABA tVOGO, lEVA...
     - sO SVYATIMI UPOKOJ, hRISTE, DUSHU RABA tVOGO, lEVA...
     -  ...  iDEZHE  NESTX  BOLEZNX,  Ni  PECHALX,  Ni  VOZDIHANiº,  NO  ZHIZNX
BEZKONECHNAYA...
     -  ...  iDEZHE  NESTX  BOLEZNX,  Ni  PECHALX,  Ni  VOZDIHANiº,  NO  ZHIZNX
BEZKONECHNAYA...
     - aMiNX!
     - aMiNX!
     oTAK oMELXKO i MALIJ  POM'YANULI  PO CHERZi VSiH  ZAGIBLIH. pOTiM oMELXKO
ROZDYAGSYA DO SOROCHKI. rOZRiZAV NA TATARINOVi JOGO ZH  KRIVIM NOZHEM  KAPTAN. I,
OBGORNUVSHI  TIMI  KLAPTYAMI   SOBi  RUKI,  POPERETYAGUVAV  MERCiV  DO  MOGILI.
oSTANNXOGO  SPUSTIV NA TATARSXKiM POYASi, OBV'YAZAVSHI PiD PAHVI OTAMANA IVANA.
pOTiM KOZAK i HLOPCHIK KINULI PO GRUDCi ZEMLi NA POBITIH VO¿NiV.
     I  oMELXKO,  MOV SHALENIJ, ZAGRiBAV ZASTUPOM  ZEMLYU. mALIJ TEZH VZYAVSYA ZA
ZASTUP i ZAHODIVSYA DOPOMAGATI.
     - oBLISH! vITYAGNI  iZ SUMI BAKLAGU.  tA OBEREZHNENXKO  ViDKRIJ  i PiDNESI
MENi. nE  MOZHU - DUH  MOROVIJ TREBA PEREBITI. hU-HU...  hUH! tAKI MENi LEGSHE
STALO. tEPER DOBRE ZATULI i ZAPHAJ NAZAD.
     sONCE,  ROZPECHENE, CHERVONE  ZAVISLO NAD  VELETENSXKIMI CHORNIMI  DUBAMI,
KOLI MOGILA BULA ZASIPANA, i VERH ¿¿ OHAJNO VIVEDENIJ.
     nA ZAHODi SONCYA oMELXKO VSTIG  ZRUBATI  DVA TONKIH DEREVCYA, ZBITI Z NIH
HREST ZA DOPOMOGOYU DVOH VUHNALiV, ZNAJDENIH U PEREMiTNiJ SUMi.
     kOLI POSTAVIV HREST NAD MOGILOYU, KINUV HLOPCHIKU:
     - a NU ZBiGAJ, CHI ZHIVIJ TAM TViJ SOBAKA.
     mALIJ TiLXKI POVERNUVSYA JTI, AZH TUT NA PAGORBi i PES Z'YAVIVSYA.
     -  hODI, HODI,  DO MENE,  SOBACYURA. hOROSHIJ, HOROSHIJ.  nU V KOGO TI TUT
KRASHCHOGO SOBAKU ZNAJDESH?.. a TEPER, SINKU,  ViJNA PRODOVZHUºTXSYA.  tREBA ZH NAM
OCE TATARSXKE PADLO DO MiSTECHKA ViDVESTI. vONO SAMO JTI NEZDATNE - VONO NOGU
POVEREDILO. pOVANTAZHIMO NA KONYA i POMANDRUºMO... ¯STI HOCHESH?

     - ni. pITI HOCHU.
     - tODi MERSHCHiJ ZBiGAJ DO RUCHAYU. nAPIJSYA TA NABERI V POROZHNYU BAKLAGU VODI
- V DOROZi ZNADOBITXSYA.
     pOKI  MALIJ TA SOBAKA BiGALI DO RUCHAYA, KOZAK PiDViV  KONYA DO  TATARINA.
pEREVERNUV  JOGO LICEM NA ZEMLYU i NAKAZAV GOLOVU NE ZDiJMATI, SHCHOB  NE  BACHIV
ZAJDA, YAKIMI ZNAKAMI OPUSKAº KONYA NA ZEMLYU.
     yaK  LANTUH,  PEREKINUV  POLONENOGO  CHEREZ  SiDLO,  DOBRE  PRIV'YAZAV  ZA
POBORKANi RUKI DO SiDLA. I PiDNYAV bULANKA NA NOGI.
     sTAV oMELXKO PERED MOGILOYU. pRI POVNiM OBLADUNKU:  SHABLYA  TATARSXKA PRI
BOCi, SAGAJDAK Z LUKOM i STRiLAMI, ZA POYASOM CHINGAL TURECXKIJ, U HALYAVi  NiZH
TATARSXKIJ. nA POYASi POROHiVNICYA i GAMAN Z KULYAMI i  NOTOM. nA PLECHi MUSHKET.
     zNYAV SHAPKU, PEREHRESTIVSYA.
     - uPOKOJ, gOSPODI, ¿HNi DUSHi! aMiNX!
     I PiSHLI VONI NAZAD DO MiSTECHKA.
     sPEKA POTROHU SPADALA.
     I SHVIDKO SUTENiLO.
     tiLXKI-NO  SHCHE ROZHEViLA ZORYA  NA ZAHODi, A  VZHE PO  TEMNO-SINiJ NEBESNiJ
BANi ZAiSKRILISX NEZLiCHENNi ZORi.
     u MOCHARINAH DERKAV DERKACH i DESX DALEKO-DALEKO V BOLOTi REViV BUGAJ.
     vGORi NAD STRANNiMI CHI TO PURHALI, CHI TO TANCYUVALI V POViTRi KAZHANI.
     chASOM NAD DOROGOYU NIZXKO i BEZSHUMNO PROLiTALI DRiMLYUGI.
     kOLI Z-ZA  CHORNOGO  LiSISTOGO  OBRiYU  VIPLIV  SYAYUCHIJ,  YASKRAVIJ MiSYACX,
oMELXKO SKAZAV.
     -  oTAMO PiD DEREVAMI PEREPOCHINEMO.  tAM, YAKSHCHO  YA NE  ZABUV, DZHERELXCE.
tREBA DATI BUSURMENU PEREDIHNUTI. INAKSHE V NXOGO V GOLOVi ZHILI LOPNUTX.
     piD  KUPKOYU  DEREV oMELXKO SPINIV  KONYA, OPUSTIV JOGO  NA ZEMLYU. z KONYA
TATARIN ZVALIVSYA, YAK SOLOM'YANIJ KULX. pES ZAGARCHAV NA ZOMLiLOGO TATARINA.
     - tIHO! - nAHILIVSHISX,  GOSTRO  ZASHEPOTiV NA NXOGO  KOZAK. - dOVEDETXSYA
TEBE VCHITI! nU?!..
     sOBAKA VINUVATO  ViDVERNUV  ZAV'YAZANU  POLOTNOM  MORDU  i  ViDSTUPIV NA
KiLXKA KROKiV ViD POLONENIKA. pOCHAV DOVGO  OBNYUHUVATI DEREVA. oSOBLIVO ODNE,
NAJTOVSHCHE. piDNiMAV MORDU, NYUHAV, ZNOV VODIV NOSOM PO  KORi, ALE Ni ZAGARCHAV,
Ni GAVKNUV, A TiLXKI  PiDNYAV  NOGU i  SCIKNUV  KiLXKA  KRAPLIN NA  VUZLUVATi
KORENi.
     hLOPCHIK PiDViV DO DZHERELXCYA i NAPO¿V KONYA. pOTiM SAM NAPIVSYA.
     a KOZAK DOVGO ViDTIRAV SINYUVATIM  GLEºM i RUKI, i LICE, i SHIYU NA VITOKU
DZHERELXCYA.
     pOTiM  ViN ZASIPAV ViVSA V SHALXKU bULANKOVi i ZMORENO PRIHILIVSYA SPINOYU
DO NAJTONSHOGO DEREVCYA.
     -  bATXKU, A CHOGO VI DO  TOVSTOGO NE SiLI? vONO i TEPLiSHE,  i SPINU  NE
MULYAº.
     -  tOMU,  SHCHO TI SIDISH NAVPROTI MENE  i MOZHESH  BACHITI, SHCHO TAM DiºTXSYA ZA
MOºYU   SPINOYU.  a  ZA  TOVSTENNIM  DEREVOM   HiBA  TI  SHCHOSX  POBACHISH?  tEPER
POKRiPIMOSYA.
     I ZNOV VONI PO¿LI  CHERSTVOGO HLiBA TA  STAROGO SALA  Z  CHASNIKOM. I VSE
ZAPILI DZHERELXNOYU VODOYU.
     - sPATI HOCHESH?
     - aNi TRiSHECHKI.
     - tODi CHATUJ. oSX TOBi NiZH. sTEREZHI TATARINA. a  YA  POLEZHU. chOGOSX MENi
DRiMAºTXSYA.  dIVISYA,  SHCHOB  KiNX  NiKUDI NE JSHOV. pILXNUJ, PRISLUHAJSYA.  mENE
ZBUDISH, YAK OTUDI MiSYACX PiDNiMETXSYA! - I oMELXKO POKAZAV SUHU ODINOKU  GiLKU
STAROGO YAVORA TA J POKLAVSYA NA ZEMLYU.
     sPOCHATKU  MALIJ SIDiV PiD DEREVOM, ALE  KOLI ViDCHUV, SHCHO JOMU  TEZH SPATI
HOCHETXSYA, PiDViVSYA. tAK BULO KRASHCHE. viN PRISLUHAVSYA DO NOCHi. pOVERTAV GOLOVU
NA VSi  BOKI.  nAVKOLO  BEZUGAVNO  DZYURCHALI  CViRKUNI, NACHE  DALEKO-  DALEKO
BREHALA LISICYA TA SKRIKUVALA POBLIZU DRiMLYUGA.
     ni KiNSXKOGO iRZHANNYA, Ni MUKANNYA KOROV'YACHOGO, Ni SOBACHOGO GAVKOTU.
     I bULANKO LISHE GOLOVOYU STRUSHUVAV i  TIHO BRYAZHCHAV ZBRUºYU. a  PES -  i NE
CHUTI NAViTX, YAK DIHAº.
     bATXKO oMELXKO DIHAV GLIBOKO J POViLXNO. a  TATARIN U PUTAH DIHAV VAZHKO
i SHCHOSX MURMOTiV UVi  SNi. tA HLOPCHIK  NE  ViRIV, SHCHO POLONENIJ SPRAVDi SPITX.
pRIKIDAºTXSYA. a  SAM  ZAMISHLYAº,  YAK  BI  OTO  SKINUTI  PUTA  i  VBITI  SVOGO
PEREMOZHCYA.  bATXKO  oMELXKO  HiBA  ZH  NE  SKAZAV,  SHCHO  TATARI  ZAVZHDI  YAKUSX
PiDSTUPNiSTX VIGADAYUTX?! sPERSHU BATXKO oMELXKO SKAZAV, SHCHO TREBA OSTERiGATISX
TATARSXKO¿  PiDSTUPNOSTi, A VZHE  ZH POTiM VONI  ZNAJSHLI  SPECHENOGO  RAZOM  iZ
POROSYATAMI SVINARYA...
     zA YAKIJSX CHAS  i STOYATI BULO  VZHE  VAZHKO.  I POCHALO  MALOGO  HILITI  DO
STOVBURA. nAViTX  NA  YAKUSX  HVILINOCHKU  ViN  ZASNUV,  BO  PRIJSHOV DO  TYAMI,
ZACHEPIVSHISX  GOLOVOYU OB GORBASTU KORU. rANA ZAPEKLA PROSTO VOGNEM, SILXNiSHE,
NiZH TODi, KOLI PROMIVALI RANU OKOVITOYU i PRISIPALI iZ NATRUSKI.
     piDViV GOLOVU  i PODIVIVSYA,  CHI PiDNYAVSYA  MiSYACX NA  RiVENX SUHO¿ GiLKI
CXOGO VELETENSXKOGO DEREVA.
     miSYACX POSTAV NA NEBi  TAK,  SHCHO ZDAVALOSX, NiBI SUHi  POKRUCHENi GiLOCHKI
SHOPILI JOGO, MOV ViDXMINi PALXCi.
     nE  ZNATI  CHOGO,  ALE  HLOPCHIK ZAMiSTX TOGO, SHCHOB  BUDITI KOZAKA,  POCHAV
VIVCHATI VELETENSXKU CHORNU KUPU VERHOViTTYA.
     I TE,  SHCHO  ViN  POBACHIV, SKRUTILO  JOGO HOLODNIM ZHAHOM,  STISLO NiMOTOYU
GORLO. shKiRA PiSHLA PUP'YANKAMI, MEZHI LOPATOK ZACHURiV HOLODNIJ PiT.
     dESX NA SEREDINi DEREVA, BiLYA SAMOGO STOVBURA, NA POHILiJ TOVSTiJ GiLCi
SIDiV CHOLOViK. bLAKITNE PROMiNNYA PADALO  ZBOKU i DOBRE VIMALXOVUVALO VUSA TA
LICE,  PODERTU  DOVGU SOROCHKU,  BRUDNi, ZABRXOHANi NOGAVICi  i BLISKUCHE ZHALO
KOSI. kOSOVISHCHE LEZHALO V CHOLOViKA NA KOLiNAH, A SHCHERBATE POLOTNO ZVISLO PISKOM
UNIZ. vUSATIJ SIDiV  NEPORUSHNO, LISHE METELYAV LiVOYU, ZDOROVENNOYU, ROZTOPTANOYU
NOGOYU.
     I CHI DIVIVSYA, CHI NE  DIVIVSYA NA NXOGO iZ CHORNIH ZAPALIH GLAZNICX. mALIJ
NE MiG ZROZUMiTI: OCHEJ NE VIDNO, TiNX CHORNA ZAPALA.
     sHOPIVSYA  ZA  GORLO,  NAMAGAYUCHISX  PROKASHLYATISX.  a OCHEJ  NE  ZVODIV  Z
CHOLOViKA NA DEREVi.
     I TUT CHOLOViK ZNYAV SHIROCHENNU DOLONYU Z P'YATKI KOSI i PRIKLAV TOVSTENNOGO
PALXCYA DO VUST, NiBI GOVORYACHI: "tIHO! ni ZVUKU! "
     tUT MALOGO i ViDPUSTILO. viN KINUVSYA DO KOZAKA.
     - bATXKU! miSYACX PiDNYAVSYA.
     - nU J DOBRE! - siV oMELXKO, A Ni POZiHAYUCHI, A Ni POTYAGUYUCHISX, NACHE ViN
i NE SPAV.
     -  bATXKU,  HODiMO  ZViDSiLYA  SHVIDSHE.  -  tODi TIHO  ZASHEPOTiV. -  mENi
STRASHNO! tUT NECHISTA SILA...
     - pEREHRESTISX, SHCHOB NECHISTIJ SHCHEZ! aNU,  DAJ GOLOVU.  e, HLOPCHE, U  TEBE
ZHAR! diJSNO, TREBA POSPiSHATI.
     I oMELXKO, YAK i  PERSHE, POVANTAZHIV TATARINA  NA bULANKA.  sAM  PRISiV i
NAKAZAV MALOMU:
     - zALAZX MENi NA PLECHi. tREBA SHVIDSHE NAM DOBUVATISX U MiSTECHKO.
     - ya NE HVORIJ. ya SAM PiDU. ya VZHE DOROSLIJ.
     - tIHO! oT NE VILIGUJSYA. tEPER TI KOZACXKIJ SIN. zALAZX i NE MUDRUJ!..
     I  ZNOV  VONI MiRYALI  SHIROKIJ SHLYAH. bULANKOVi  KOPITA M'YAKO  STUPALI  V
TOVSTIJ SHAR PILU, i POZADU ZA NIMI DOVGO HMARILASX KURYAVA, POVOLi OPADAYUCHI V
BLAKITNIH MiSYACHNIH PROMENYAH.
     nAD SAMOYU ZEMLEYU CHAS ViD CHASU ¿M PERELiTALI SHLYAH DRiMLYUGI, A NAD NIMI V
SHARPANiM TANCi PRONOSILISX KAZHANI.
     - e SINKU, NE SPATI! tI MENi PALXCYAMI OCHi ZAKRIVAºSH.
     - chOGOSX MENi DRiMAºTXSYA...
     - tI MENi KRASHCHE SKAZHI: DE TI TAM SATANU UGLEDiV?
     -  sATANA  SIDiV NA  OTiM  V'YAZi,  SHCHO  V NXOGO  SUHA GiLKA  STIRCHALA. u
SOLOM'YANiM  BRILi.  sOROCHKA  BiLA,  DOVGA, NIZHCHE KOLiN, PODERTA.  nOGAVICi V
NXOGO POLOTNYANi, ZABRXOHANi.  I  NA KOLiNAH U NXOGO LEZHALA  BLAKITNA KOSA. I
SHCHERBATA. tAKA TOCHNiSiNXKO, YAK OTO V SMERTi U CERKVi NAMALXOVANA.
     - tOBi SATANA SHCHOSX GOVORIV?
     - niCHOGO ViN NE GOVORIV.
     -  tO TOBi, SINKU, PRIVIDiLOSX. tO  ViD GARYACHKI,  ViD RANI.  tA J  TViJ
bUBKA NiCHOGO NE POCHUV.
     - a SATANA SIDiV TIHO, TIHO...
     - ya KAZHU PRO NYUH... niCHOGO PES NE POCHUV.
     - a HiBA SATANA PAHNE?
     - sMERDITX TA SHCHE J YAK. siRKOYU PALENOYU SMERDITX.
     - ni, CEJ NE SMERDiV.
     - tO YA TOBi J KAZHU, SHCHO VONO TOBi PRIVIDiLOSX.
     I VONI  VSE JSHLI J  iSHLI KURNIM  SHLYAHOM,  VLASNE,  BRELI  PO KiSTOCHKI V
PILYUCi. pES ViD TAKO¿ GUSTO¿ KURYAVI CHHAV, ALE ViD KONYA NE ViDBiGAV.
     tA, ZRESHTOYU, oMELXKO PRISLUHAVSYA DO  DIHANNYA TATARINA, i VONI  ZiJSHLI Z
DOROGI.
     zUPINILISX NA RiVNOMU MiSCi.
     -  shchOB NiYAKIJ SATANA ZA DEREVOM CHI NA DEREVi NE PiDSTERiGAV NAS. sPI. ya
CHATUVATIMU.
     hLOPCHIK  POKLIKAV PSA bUBKU,  i VONI UDVOH VMOSTILISX,  ZiGRiVAYUCHI ODIN
ODNOGO.
     oMELXKO SIDiV, PO-TURECXKOMU  PiDiBGAVSHI NOGI i TRIMAYUCHI NA KOLiNAH LUK
i STRiLU.
     vODNOCHAS  i  PRISLUHAVSYA  DO  NiCHNIH  ZVUKiV,  i  PODUMKI  MOLIVSYA, SHCHOB
ViDSTUPIVSYA i ViD MALOGO SATANA, i ViD NXOGO SAMOGO.
     viN NE SUMNiVAVSYA, SHCHO MALIJ POBACHIV SATANU. a VSE TOMU, SHCHO  BEZGRiSHNIJ.
shchE NE PiZNAV Ni VELIKOGO GRiHA, Ni SPOKUSI VELIKO¿!
     chEREZ YAKIJSX CHAS oMELXKOVA GOLOVA ZOVSiM PROYASNiLA. viN ViDCHUV, YAK NACHE
POVOLi VIPLIVAº iZ VAZHKO¿ KALAMUTNO¿ VODI OSTANNiH DNiV.
     pODIVIVSYA  NA   SYAYUCHU  ZORYAMI  NEBESNU  BANYU.   dISHLO  chUMACXKOGO  vOZU
POVERNULOSX NA DOBRIJ KUT. zNACHITX OSX-OSX PROPiYUTX DRUGi PiVNi. "yaKi PiVNi?
dE TEPER TUT ZNAJDESH ZHIVE SELO CHI HUTiR? vSE ORDA SPLYUNDRUVALA! "
     oMELXKO ViDCHUVAV BADXORiSTX VESELU, GOSTRU, NE SHOZHU Ni NA  VINO, Ni NA
DURMANNi SARACINSXKi OLADKI MANDZHUN. tO VSE DURMAN, YAKIJ ViDDAº TEBE  V RUKI
VOROGA. I  YAK ZHE LYUBLYATX LYUDI SAMi SEBE V TENETA ZAGANYATI! a, VLASNE, SHCHO PRO
iNSHIH VBOLiVATI, KOLI SAM SKiLXKI RAZiV U DURNE PHAVSYA.
     gOLOVA BULA V NXOGO SViZHA, YASNA, i ViN ZNAV, SHCHO DO SAMOGO SViTANKU TiLO
JOGO BUDE, YAK NAPNUTIJ LUK. z  YAKOGO  CHASU Z NIM  TAKE POCHALOSX!  chI Z  TOGO
CHASU, YAK PLAVAV  iZ FRANCUZOM i KOZHNIH  CHOTIRI  GODINI MiNYAVSYA NA  CHATAH  NA
SHCHOGLi, VIGLYADAYUCHI  CHUZHi KORABLi?  chI,  MOZHE, SHCHE  Z TOGO  CHASU,  YAK  ZALiZ  U
PUSTELYU?
     oH ZHE J BULA MANDRiVOCHKA!
     pOKI KARAVAN iSHOV CHEREZ GiRSXKi KABiLXSXKi SELISHCHA TA  ZEMLEROBSXKi OAZI
DALi NA PiVDENX ViD GiR, OSTERiGAVSYA i PODIVITISX  NA ZHiNOCTVO. tA  J SHCHO TAM
POBACHISH? zAVINUTi V PELENI, MOV NEBiZHCHIK U SAVAN... a PROTE, HiBA CHASOM VONI
NE NAVMISNE ViDHILYALI  ZAPINALO? pOKAZUVALI. LICE, ALE TAK, NiBI NENAVMISNE:
KOLI  VODU  NABIRALI,  KOLI  KOSHIKI  PiDNiMALI,  KOLI  ViD  ViTRU NAMAGALISX
ZAGORNUTISX, A VONO NiBI NAVPAKI VIHODILO. tA J TUT VSE ZH TRAPILASX PRIGODA.
a  VSE CHEREZ  RIBU. v OSTANNiM TiM SELISHCHi  PERED  pUSTELEYU.  sELISHCHE BULO, YAK
VELICHEZNIJ  RUDUVATIJ  MURASHNIK. ni, SKORiSHE, YAK SViTLO-SViTLO VOHRISTIJ. yaK
DIVITISX ZDALEKU, TO AZH OCHi SLiPILI JOGO  STiNI PiD SHALENIM BiLIM SONCEM. oT
DE TiSNYAVA - ODIN BUDINOK PRILiPLENIJ DO ODNOGO, ODIN BUDINOK POSTAVLENIJ NA
DRUGIJ. mEZHI GLUHIMI  STiNAMI  BUDINKiV  PETLYALI  PROHODI, NEMOV  GLIBOCHEZNi
SHANCi. sTANESH POSEREDINi i NE MOZHESH DO KiNCYA RUKI  VIPROSTATI. sTiNA NAVKOLO
SELISHCHA -  YAKBI  NA  NAJVISHCHOGO  VERBLYUDA  STAV BI,  TO  VSE ODNO NE  DOSYAG BI
PALXCYAMI VERHA.
     vONI DOBRYACHE TODi ZATRIMALISX.  tOJ KARAVAN, SHCHO PRIViZ  ¿H SYUDI, NABRAV
NOVU POKLAZHU i POVERNUV  NAZAD, DO MORYA. a VONI Zi SVOºYU POKLAZHEYU i TOVARAMI
CHEKALI PROViDNIKiV i OHORONI Z PUSTELi.
     vDENX oMELXKO ViDSIPAVSYA V PROHOLODNiJ KOMORi,  DE POSKLADALI VONI SVOº
NACHINNYA,  A VVECHERi  VIHODIV NA  "VULICi" i NAMAGAVSYA  ViD  TUTESHNiH ZHITELiV
DiZNATISX  i  ZAVCHITI  POBiLXSHE  SLiV.  vNOCHi  SIDiV  BiLYA  ZHAROVNi  POSERED
KARAVAN-SARAYU  TA  SLUHAV, YAK SIN GOSPODARYA  GRAº  NA DZViNKiM  ALX-UTi, ABO
SPOSTERiGAV, YAK  GRAYUTX OHORONCi CHUZHIH KARAVANiV U KOSTi. hTO Z  NIH i  VINO
PIV, TiLXKI NE  NA  LYUDYAH,  A  V  KiMNATAH-KOMiRCHINAH,  SHCHO BULI  VLiPLENi  V
TOVSTENNU STiNU KARAVAN-SARAYU. dURMANNi OLADKI  MADZHUN  VZHIVALI ViDVERTO,  A
POTiM  GODINAMI DURNO HIHIKALI  CHI  DIVILISX POPERED SEBE BEZUMNIMI  OCHIMA i
TUPO MOVCHALI.
     nA  SViTANKU,  YAK TiLXKI ViDCHINYALI BRAMU, iSHOV POLYUVATI. nE STiLXKI DLYA
POZHIVI STARAVSYA, YAK DLYA  TOGO,  SHCHOB  RUKI  ViD ZBRO¿ NE  ViDVIKALI. sPOCHATKU
PRINOSIV LISHE CHERVONODZXOBIH KURiPOK. a DALi J ZAJCiV BIV  SPOLOHANIH, A TAM
VZHE PiDTYAGSYA, SHCHO ZDOROVENNIH BLAKITNIH GOLUBiV NA LXOTU CiLIV.
     oDNOGO RAZU, TiLXKI ViDCHINILI VOROTA, ViN VIJSHOV RAZOM iZ ROBOCHIM LYUDOM
- NEGRAMI-ZEMLEKOPAMI, SHCHO ViDGRiBAYUTX PiSOK ViD PALXMOVIH KORENiV, PASTUHAMI
CHORNIH  DRiBNENXKIH  KiZ, ZBIRACHAMI PALIVA TO VOZiYAMI VODI  NA CiLiJ  CHEREDi
ViSLYUKiV.
     vSi  PRYAMUVALI  SPOCHATKU DO  TRXOH CHI  TO OZERECX,  CHI VELIKIH  STAVKiV
POSERED GUSTOGO PALXMOVOGO GAYU. vLASNE, Ci OZERCYA i TRIMALI ZHITTYA V OAZi.
     oMELXKO, NE  SPINYAYUCHISX,  DiJSHOV  DO  KRAYU  OSTANNXO¿  VODOJMI, Z  YAKO¿
ZMi¿VSYA  TONENXKIJ RUCHAJ U PUSTELXNIJ  STEP i SKORO PROPADAV  SERED NIZXKOGO
HIRYAVOGO OCHERETU.
     piD OSTANNXOYU PALXMOYU SHCHOSX PLYUSNULO.  nAHILIVSYA i POBACHIV, YAK PiD SAMIM
KORiNNYAM  U  TEMNiJ VODi ZBLISNULA MiDYANIM BOKOM ODNA  RIBINA, POTiM  DRUGA,
POTiM SHCHE J SHCHE...
     zOPALU HOTiV ZALiZTI i ZLOVITI RUKAMI. tA VCHASNO ZGADAV PRO NAPUCHUVANNYA
NA UZBEREZHZHi: U TAKIH VODAH BUVAº CHERVA, SHCHO V'¿DAºTXSYA V TiLO, i TODi LYUDINA
GINE, STiKAYUCHI KRIVAVOYU SECHEYU. aBO  ViD  KUPELi V TAKIH STAVKAH  HVORiYUTX NA
SMERTELXNU PROPASNICYU. aLE ZH i RiCHKOVO¿ RIBI SHOTiLOSX!
     piSHOV oMELXKO DO TAMTESHNXOGO CHORNOGO KOVALYA, i TOJ DOZVOLIV JOMU SAMOMU
VIKUVATI GACHKA.
     nA DOBROGO GACHKA NAZHIVIV KiLXKA KONIKiV. z PERSHOGO ZH  ZAKIDU V NXOGO NE
KLYUVALO,  A  PROSTO  POTYAGLO  LINVU  Z  RUK.  oSX  NA  SiRiM PiSKU  B'ºTXSYA,
PiDSTRIBUº BLISKUCHA MARENA. zAVTOVSHKI Z LITKU i ZAVDOVZHKI  NA PiVTORA LiKTi.
shchE TRI NE MENSHIH MARENI VITYAG iZ  OZERCYA ODNA ZA DRUGOYU. I ZRAZU NAZAD. bO V
TAKiJ  SPEKOTi  VSE PSUºTXSYA  MITTºVO.  I KOLI ViN  POSPiSHAV  DO  ZA¿ZDU, TO
VIRiSHIV  iTI  NAJBLIZHCHOYU  VULICHKOYU-SHCHiLINOYU.  aLE  VULICHKA  VRAZ  SKiNCHILASX,
VPERLASX U  KRUTi  VAPNYAKOVi SHODI. dOVELOSX  NIMI  PiDiJMATISX. zLiVA GLUHA
STiNA. a  PRAVORUCH  MEZHI  DVOMA  STiNAMI  ViDKRILOSX  MALESENXKE  PODViR'YA V
GLIBOKiJ  YAMi.  tAM PROSTO  NA ZEMLi  SIDiLA  STARA  ZHiNKA, LUZALA  KAVUNOVE
NASiNNYA i ZAHOPLENO HIHIKALA, SPOSTERiGAYUCHI,  YAK MANYUPUSiNXKIJ CAPIK PERCHITX
MALENXKU KOZU.  yaKBI NE ¿HNi  ZAPALXNi  LYUBOSHCHi, TO J  NE ZDOGADATISX,  SHCHO CE
DOROSLi KOZI.
     oMELXKO  ZADIVIVSYA NA VESELE DiJSTVO U YAMi  i ZABUV, SHCHO  MOZHE ZASTUVATI
DOROGU  LYUDYAM. pOKI  HTOSX NAD JOGO GOLOVOYU NE PROKAZAV  NASMiSHKUVATO: "nASHA
zULXMA. nASHA zULXMA... " i SHCHE SHCHOSX. tiLXKI TIH SLiV oMELXKO SHCHE NE ZNAV.
     sTARA  BABA PiDVELA GOLOVU, BO  POCHULA SLOVA. aLE ARAB  PiSHOV UNIZ i NA
SHODAH  LISHIVSYA  TiLXKI  RIBALKA. sTARA ZADERLA GOLOVU i  POMAHALA oMELXKOVi
RUKOYU, i NA NiJ ZABRYAZHCHALI NEZLiCHENNi SRiBNi PRIKRASI. vONA POKAZALA MOVCHKI,
SHCHOB ViN SPUSTIVSYA NA DRUGIJ BiK SHODiV i VSTUPIV U PERSHIJ VHiD PRAVORUCH.
     kOLI ViN PERESTUPIV VISOKIJ PORiG RiZXBLENIH ROZTRiSKANIH DVEREJ, PERED
NIM  VPiVOBERTA POSTALA VISOKA,  YAK NA MiSCEVIH, DUZHE STARA  BABA. tA OCHi ¿¿
SViTILISX  PROSTO MOLODECHIM  ZAPALOM. aLE  VSE  DOVGASTE  LICE,  A  OSOBLIVO
VIPNUTA NIZHNYA GUBA J PiDBORiDDYA, BULI SiCHENi GLIBOKIMI, DRiBNIMI ZMORSHKAMI.
     pOVELA JOGO, VZYAVSHI ZA RUKU NACHE NE LYUDSXKOYU RUKOYU, A VISOHLOYU PTASHINOYU
LAPOYU, SUTiNNIM PROHOLODNIM PROHODOM. zA KOZHNIM KROKOM NA  NiJ VSE DZVENiLO,
BRENXKALO,  BO  NAViTX  NA  KiSTOCHKAH  U  NE¿  BULI  NADYAGNENi  OBRUCHKI   iZ
DZViNOCHKAMI.  piSLYA P'YATI POVOROTiV  VONI  OPINILISX U ZOVSiM POROZHNiJ CHISTO
VIBiLENiJ  KiMNATi.  chEREZ  KRUGLIJ  OTViR  U STELi NAVSKiSNO  PADAV PEKUCHIJ
SONYACHNIJ PROMiNX.  I ViD TOGO YASKRAVOGO  GALA  NA VIBiLENiJ  STiNi PRIMARNIM
SViTLOM NAPOVNYUVALASX VSYA KiMNATA.
     sTARA  POKAZALA   NA  RIBINU  i   PROSTYAGLA  V  PLATU  NA   KORICHNEViJ,
ZMORSHKUVATiJ DOLONi SLiPUCHO-BiLU RAKUSHKU KAURi. oMELXKO ZASMiYAVSYA: "dURNICi!
" i ZNYAV iZ SHVORKI ODNU MARENU.
     tODi VONA  PRIKLALA PALECX DO BEZKROVNIH,  POZHMAKANIH  VUST i NA  MIGAH
POYASNILA, SHCHOB oMELXKO PRIJSHOV, KOLI NiCH NASTANE.
     z Tiº¿ VIBiLENO¿ KiMNATI VONA POVELA JOGO SHCHE DRUGIM  HODOM  i VIPUSTILA
NA ZOVSiM iNSHU VULICHKU.
     tUROK,  SHCHO UDAVAV SEBE ZA KUPCYA iZ  shAMU, STRASHENNO ZRADiV SViZHiJ RIBi.
pOTYAG oMELXKA Z  RIBOYU DO KUHARKI  GOSPODARYA  ZA¿ZDU. nAKAZAV PRIGOTUVATI CYU
RIBU.  I  VSE ¿J  POYASNYUVAV, VTOVKMACHUVAV, SHCHO  ¿J TREBA  ROBITI,  HOCH  STARA
NEGRITYANKA ROBILA VSE YAKNAJKRASHCHE.
     oMELXKOVi  NABRIDLO  TE  TURECXKE KAMESHiNNYA, i ViN PiSHOV ViDSIPATISX DO
KOMORI.
     pROKINUVSYA TiLXKI TODi, KOLI VSYA KiMNATA SPOVNILASX DUHOM SMAZHENO¿ RIBI
TA  KUNZHUTNO¿  OLi¿. pORUCH NA CINOVCi STOYALA  VELIKA  MISKA,  NAKRITA  ZGORI
MENSHOYU  MISKOYU. pO  ROZKiSHNiJ  TRAPEZi  RIBOYU  TA  GARYACHIM PSHENICHNIM KORZHEM,
oMELXKO ZNOV ZASNUV i SPAV DO SAMOGO VECHORA.
     oMELXKO  ZAZIRNUV DO VELIKO¿ ViTALXNi, DE SIDiLO KUPECXKE TOVARISTVO  i
VELO SVO¿ BEZKONECHNi ROZMOVI  PRO  OBORUDKI,  MONETI, ZOLOTO i SiLX, TOVARI,
VERBLYUDiV, NOSi¿V TA OHORONU. jOGO NiHTO NACHE NE POMiTIV, NE POKLIKAV, i ViN
VIJSHOV   NA  NEVELIKIJ   MAJDAN.   u  MAJDAN  VLIVALOSX  NE   MENSHE   DESYATI
VULICHOK-SHCHiLIN. I ViN NEKVAPNO PiSHOV  U SUTiNKAH  PO KOLU MAJDANA i NEPOMiTNO
SHASNUV  U SHCHiLINU. pROSUVAVSYA  NAVPOMACKI  -  TRIMAYUCHISX  LiVICEYU  SHERHUVATO¿
GLINYANO¿ STiNI. zROBIV TRI ZVOROTI LiVORUCH i DALi  VZHE PRYAMO. I KOLI  ZROBIV
KROKiV SOROK, BiLYA  JOGO  PLECHA  ZARIPiLI  NIZXKi  DVERi  i  STARECHIJ  GOLOS
PROHRIPiV:
     - kUVVAS! (sTRiLECX! )
     cXOGO RAZU  NA  STARiJ  NiCHOGO NE  BRYAZHCHALO, i VONA  TRIMALA NAD  SVOºYU
GOLOVOYU STAROVINNU BRONZOVU LAMPU.
     pRIDIVIVSYA DO LAMPI  i POBACHIV  - A VONA VILITA U VIGLYADi DVOH YAºCHOK  i
NAPRUZHENOGO, AZH VIGNUTOGO VGORU, MUZHSXKOGO ºSTVA. I Z KiNCYA CXOGO BRONZOVOGO
DiTORODNOGO CHLENA STRIMiV PALAYUCHIJ  NOTIK.
     "oTO POCHATOK! - vMITX PiDTYAGNUVSYA oMELXKO. - a SHCHO ZH DALi BUDE?! "
     sTARA  NACHE VELA,  YAK  i  PERSHE,  ALE  ZAJSHLI  ZOVSiM  V iNSHU  KiMNATU.
mALESENXKU,  TA  PROTE  iZ  DUZHE VISOKOYU  STELEYU. dIVNO BULO  YAKOSX, NiBI  V
KOLODYAZi.
     kOLI oMELXKO SiV PiD STiNOYU NA KILIMOK, TO KOLiNA JOGO  MAJZHE TORKALISX
NIZENXKOGO STOLIKA. tAM NA POLIV'YANIH TARELYAH KUPKAMI ZVODILISX KAVUNOVE  TA
DINNE NASiNNYA,  RODZINKI,  SUSHENi  FiGI  TA  SUSHENi  FiNiKI. I STOYAV  CHORNIJ
SPiTNiLIJ GLEK.
     nAVKOSI  TROHI,  U  SAMiM  KUTi SIDiV NEVELICHKIJ  OPECXKUVATIJ  YUNAK  U
SHIROCHENNiJ  SOROCHCi,  SHIROKIH  SHAROVARAH  iZ  KITAJKI,  i  V  SANDALiYAH,  SHCHO
TRIMALISX NA TONKIH REMiNCHIKAH, OBVITIH NAVKOLO PUHLIH LITOK.
     gOSPODINYA  POSTAVILA SOROMiCXKU LAMPU  NA  VISTUP  STiNI  DO  SHCHE ODNiº¿
LAMPI,  PROSTO¿, BEZ VIKRUTASiV. I SiLA  TEZH NAVKiS ViD  oMELXKA,  TiLXKI  Z
LiVO¿ RUKI.  sTARU oMELXKO  VRANCi  DOBRE ROZDIVIVSYA.  a  YUNAKA  BULO POGANO
VIDNO,  BO  PODViJNi TiNi  ViD  LAMP  NA  VISTUP  STiNI  PADALI NAVSKiSNO  i
ZAKRIVALI  LICE i RUKI YUNAKA. tA J TYURBAN SHCHiLXNO OBVIVAVSYA NAVKOLO GOLOVI TA
SHI¿.
     viD YUNAKA JSHOV MiCNIJ ZAPAH BLAGOVONiJ. oMELXKOVi PODUMALOSYA, SHCHO TiLXKI
ZHiNKA MOZHE VMASHCHUVATISX  TAK  BEZ MiRI.  tA ZRAZU  ZH  ViDKINUV CYU  DUMKU,  BO
ZGADAV, YAK ARABSXKi MOLODIKI PROSTO OBLIVAYUTX SEBE PAHOSHCHAMI.
     sTARA OBOMA VISOHLIMI  RUKAMI VZYALA ZAPiTNiLIJ CHORNIJ GLEK, NACiDILA  V
CHASHi  ZOLOTAVU RiDINU. oMELXKOVi ZALOSKOTAV NiZDRi  GOSTRIJ  SOLODKIJ  ZAPAH
VINA. "tA CE ZH NAJMiCNiSHE VINO iZ RODZINOK... " - VMITX VIZNACHIV oMELXKO.
     oMELXKO  LUZAV NASiNNYA, ALE  DO  VINA NE TORKAVSYA. tODi STARA POKAZALA:
"chOGO NE P'ºSH? "
     viN  VZYAV  GLEK,  i PiDNYAVSHI VISOKO VGORU, MOV  iZ BURDYUKA, PUSTIV SOBi
CiVKU V GORLO.
     sTARA AZH ZASTIGLA Z VIRYACHENIMI OCHIMA, ALE ViDPILA KOVTOCHOK iZ MALENXKO¿
CHASHi  i  ZViDKiLYASX iZ-ZA  SPINI,  Z TEMRYAVI  VITYAGLA OPUKLOBOKIJ  BLISKUCHIJ
ALX-UT. pOCHALA SLABENXKO PEREDZVONYUVATI STRUNAMI.
     oMELXKO  ZABRAV U  NE¿ iNSTRUMENT, PEREBRAV  STRUNI,  PRISLUHAYUCHISX, YAK
VONI NASTROºNi, i PERELADNAV  PO-SVOºMU i ZABRYAZKOTiV SHCHOSX  SHOZHE  NA TE, SHCHO
KOLISX GRAV DiVKAM U ZAMKU V uGRAH.
     sTARA  SHCHE  BiLXSHE VIRYACHILA  OCHi, A  YUNAK  ZAHIHIKAV TONENXKO i PRITULIV
OBOMA RUKAMI ZAPINALO DO VUST.
     kRAºM OKA  oMELXKO  POBACHIV, SHCHO DOLONi  JOGO ZAMASHCHENi CHIMOSX TEMNIM. shchO
VONO? nACHE VOLOSXKIH GORiHiV TUT NEMAº.
     sOLODKE VINO DiYALO NAVDIVOVIZHU SHVIDKO,  i ViN  U VESELiM ZAHVATi, HOCH i
ZBIVAYUCHISX,  BO SKiLXKI CHASU NE  TORKAVSYA  STRUN, A VSE  ZH NAMACUVAV SVOº, i
POCHALA VIDZVONYUVATISX  iZ  CHUZHIH,  NEZVICHNIH STRUN  SVOYA RiDNA  MELODiYA: "zA
RiKOYU, ZA dUNAºM... "
     sTARA iZ YAKIMOSX ZDIVUVANNYAM i NEDOViROYU SLUHALA oMELXKA.
     yuNAK BiLXSHE NE HIHOTiV, A, PRIKRIVAYUCHISX RUKOYU,  MALESENXKIMI  KOVTKAMI
SMAKUVAV VINO.
     oMELXKO PERERVAV GRU i POKAZAV STARiJ, SHCHOB VONA VIPILA SVOYU CHASHU.
     sTARA  ZLYAKANO ViDTRUTILA  CHASHU  OBOMA RUKAMI. I TODi  ViN PRIMUSIV  ¿¿
VIPITI. bO NAPEVNO ZNAV, TUT  JOMU YAKUSX HITRiSTX PiDLASHTUVALI, A YAK TAK, TO
NEHAJ i VONI POVPIVAYUTXSYA!
     yuNAKA  PRIHOPIV  ZA RUKU i  PRITISKAV JOMU  CHASHU DO  VUST, POKI  TOJ NE
VIPIV.
     aLE  KOLI  VZHE  ViN ViDPUSKAV JOGO RUKU, ZROZUMiV,  SHCHO ZANADTO NiZHNA  i
PUHKA RUKA V YUNAKA.
     "tA CE ZH BABA!  nU PiDOZHDiTX, SUCHi SESTRI! ya VAS UPORAYU! " viN NALIV SHCHE
VINA V CHASHU STARiJ. I TAK SAMO, YAK i MOLODiJ, PRITIS DO VUST i ZMUSIV VIPITI
VSYU CHASHU BEZ PEREDIHU. viN SMiYAVSYA ¿J V OCHi. aLE VONA NE SERDILASX NA NXOGO,
A V  NE¿  TAK  OCHi  ZABLISHCHALI,  SHCHO AZH  STRASHNO STALO  oMELXKOVi.  yaK U  Ciº¿
ZMORSHKUVATO¿ CHEREPAHI MOZHUTX BUTI TAKi HTIVi MOLODi OCHi?
     sTARA  ZH,  KOLI ViN TRIMAV BiLYA  ¿¿  VUST  LiVU  RUKU  Z CHASHEYU,  PRAVOYU
SPERLASX JOMU NA  STEGNO,  SHCHOB NiBI NE VPASTI.  vONA KiNCHIKAMI TONKIH DOVGIH
PALXCiV  KOVZNULA PO  JOGO ºSTVU. oMELXKO  ZROBIV VIGLYAD, SHCHO NE POMiTIV,  SHCHO
SP'YANiV.  I  POCHAV ZNOV PO¿TI HLOPCYA. tOJ  NiBI OGINAVSYA, MLYAVO ViDSHTOVHUVAV
oMELXKOVU RUKU. oMELXKO  ROBIV VIGLYAD, SHCHO  NE  POMiCHAº  RUKU STARO¿ NA SVO¿M
STEGNi.  viN  VSE NiBI NAMAGAVSYA  NAPO¿TI YUNAKA. a STARA  TIHCEM,  TIHCEM, A
POCHALA POGLADZHUVATI SUCHKA oMELXKOVOGO, i ViN POCHAV NABRYAKATI.
     "hLOPECX" ViDSHTOVHUVAVSYA MLYAVO, ALE TAK, SHCHO  JOGO SHAROVARI ZAKASUVALISYA
VISHCHE BiLIH KRUGLIH KOLiN, AZH NA PUHKi STEGNA.
     sTARA  GETX  ROZiJSHLASYA  i  POCHALA  PO  VSXOMU  ºSTVU  OGLADZHUVATI.  aZH
TRUSILASX ViD HVILYUVANNYA. ¯¿ RUKA VZHE NE MOGLA ROBITI SVOGO DiJSTVA SPRAVNO,
SHARPALASX.  I  TODi STARA SHOPILA ViLXNU RUKU "HLOPCYA" i POKLALA NA oMELXKiV
TOVKACH, i VONI UDVOH - STARA i "HLOPECX" - OGLADZHUVALI ROZBURHANE  oMELXKOVE
ºSTVO. zRESHTOYU "HLOPECX" NE VITRIMAV i KOVZNUV RUKOYU V SHPARKU BiLYA OCHKURA.
     oMELXKO  ViDKINUV NEDOPITU  CHASHU, PERETYAG NA SEBE "HLOPCYA",  SPUSTIV  Z
"NXOGO" SHAROVARI i Z PERSHOGO RUHU NASTROMIV NA SVOº ROZ'YATRENE ºSTVO.
     sTARA ZDERLA  Z "HLOPCYA"  GOLOVNE ZAPINALO. pO  PROSTORiJ BiLiJ SOROCHCi
ZAZMi¿LOSX BEZLiCH DRiBNENXKIH, DOVGIH KOSICX-TOROCHOK.
     oMELXKO PiDNiMAV RYADZHENU  PiD  PAHVI  i RiZKO  OPUSKAV UNIZ. vONA SHCHORAZ
SKRIKUVALA i NAMAGALASX VCHEPITISX U  NXOGO RUKAMI, SHCHOB NE TAK SILXNO BILO ¿J
U ºSTVO.  I  DESYATI RAZ ViN NE KINUV ¿¿ PODiBNIM ROBOM, YAK  VONA ZOJKNULA  i
VIGNULASX U SOLODKIH SUDOMAH.
     a  STARA  VSTROMILA PiD  SOROCHKU SVOYU  PTASHINU LAPU DO  MiSCYA Z'ºDNANNYA
CHOLOViCHOGO  i  ZHiNOCHOGO  NACHAL. I  POCHALA HAPATI  POViTRYA  SUHIMI VUSTAMI  i
CiLUVATI, ViDDIHUYUCHISX, RUKI oMELXKOVi...
     nARAZ bUBKA BEZZVUCHNO PiDNYAV GOLOVU. pOViV PEREV'YAZANOYU MORDOYU YAK BI PO
KOLU i VUHO TUDI NASHOROSHUVAV.
     oMELXKO  ZASTIG,  PRISLUHAYUCHISX, TiLXKI  RUKI JOGO, SAMi  NACHE,  POCHALI
NAPINATI LUKA.
     "chI ZViRA  CHUº? chI LYUDINU? tUT TiLXKI VSTIGAJ... a VONO TAKE ZGADAºTXSYA
- CHORTI BATXKA ZNA SHCHO!.. "
     tA  PES ZASPOKO¿VSYA  i POKLAV MORDU NA LAPI. hLOPCHIK  POTIHENXKU SOPiV,
SPAV TAK MiCNO, SHCHO AZH ZASLINIV ºDINIJ CiLIJ RUKAV SOROCHKI.
     tATARIN UVi SNi SHCHOSX TIHO-TIHO SHEPOTiV, CHASOM ZLEGKA ZOJKAV. I TODi PES
POVODIV GOSTRIM TRIKUTNIM VUHOM.
     oMELXKO NASTOROZHENO  PRISLUHAVSYA. rOZDIVLYAVSYA  NA  VSi BOKI. pOZIRAV NA
YASKRAVi ZORi  i MiSYACX, SHCHO  POCHINAV SHCHERBITISX. I  VSE  NE NAVAZHUVAVSYA POCHATI
SVOº TAºMNE DiJSTVO. tO BREHiT LISICi, TO SICHIK KRICHAV U NAJBLIZHCHiM GAJKU. a
oMELXKOVi BULA POTRiBNA TISHA. aLE J CHAS, PO ZORYAH, NE MOZHNA BULO PROGAYATI. I
KOLI ViN POBACHIV,  SHCHO VZHE  CHASU NA POLOVINi MEZHI DRUGIMI PiVNYAMI i O PiVNYAH,
ViN SKAZAV PODUMKI: "chAS  POCHINATI! gOSPODI, POMOZHI PODOLATI SUPOSTATA!  dAJ
MENi NECHESTIVOGO V RUKU MOYU! " oMELXKO PEREHRESTIVSYA.
     tODi  ZAKRIV  OCHi  i  ZOSEREDIVSYA, TOCHNiSiNXKO  TAK,  YAK  VCHILA  chORNA,
DIVITISX  U  SAMOGO SEBE. pROGOVORIV SLOVO V  SLOVO, HOCH  NiCHOGO NE ROZUMiV,
ZAKLYATTYA chORNO¿. piSLYA TOGO, CXOMU TEZH  JOGO VCHILA chORNA, UYAVITI,  SHCHO CE SAM
ViN LEZHITX SPUTANIJ, A ViN  VODNOCHAS  i JOGO TOVARISH, NAMAGAºTXSYA VIViDATI V
NXOGO, SHCHO Z NIM TRAPILOSX.
     kiLXKA RAZiV KOZAK ZBIRAVSYA POCHATI TAK,  YAK  VCHILA  CHAKLUNKA, ALE  SHCHOSX
NiYAK NE  ViDCHUVAV  RiVNOVAGI:  SHCHOB  ViDCHUVATI  i SEBE POBORKANIM -  i SEBE ZH
TOVARISHEM POV'YAZANOGO.  I  OT,  KOLI  DOSYAG,  PiSLYA  KiLXKOH  SPROB,  PEVNO¿
LEGKOSTi, SPOKiJNO i OBEREZHNO VZYAV ZA PLECHE TATARINA.
     - mUSTAFA!  chOMU  TI LISHIVSYA BiLYA RiCHKI? - tIHIM  RiVNIM GOLOSOM SPITAV
oMELXKO CHOMUSX RAPTOM TURECXKOYU.
     - ya sELiM... - LEDX CHUTNO, NE ROZPLYUSHCHUYUCHI OCHEJ, ViDKAZAV POLONENIJ.
     - ya J KAZHU, sELiME, - CHOMU TI ZATRIMAVSYA BiLYA RiCHKI?
     -  hiBA TI NE ZNAºSH  - KOZAKI  NASKOCHILI! kONYA  KULEYU  PORANILI, i MENE
VDARILO. kiNX PONiS U BOLOTO. uPAV KiNX i MENE  PRIDAVIV. ya ZOMLiV. oTYAMIVSYA
- NiKOGO NASHIH NiDE NEMA...
     - sELiME, DRUZHE, BUDEMO TiKATI ViD NEViRNIH?
     - ni. sIL NEMAº.
     - bUDESH U NEVOLi GNITI.
     - ni. nE BUDU. dYADXKO VEZE TOVAR DO mOSKVI. u  mOSKVi  POLONENIH DESHEVO
KUPITX. I MENE OBMiNYAº.
     - tA YAKi TAM U mOSKVi POLONENi?
     - hiBA NE  ZNAºSH  -  CXOGO  ROKU U  mOSKVi POVNO  POLONENIH  KOZAKiV. z
LITOVSXKOGO ViJSXKA KOZAKI. mOSKOVSXKIJ CAR PRODAº ZADESHEVO.
     - dYADXKO mURAVSXKIM SHLYAHOM PiDE?
     - sXOGODNi DLYA NAS iNSHOGO NEMAº....
     - piSLYA URAZI PiDUTX?
     - zRAZU. tREBA VSTIGNUTI NA OSiNNi TORGI DO ISTAMBULU...
     oMELXKO POTIHENXKU ViDPUSTIV RUKU PRISPANOGO POLONENOGO i ZADUMAVSYA.
     dIVNi DUMKI V  NXOGO V GOLOVi KRUTILISX.  viD TIH DUMOK i SERCE  POCHALO
KALATATI.  aZH VAZHKO STALO  DIHATI.  nAViTX U  GOLOVi POCHALO BUHATI.  oMELXKO
NAViTX ViDCHUV,  YAK  LEDX ZVOLOZHILISX  DOLONi.  nAPRUGA OHOPILA JOGO  VSXOGO.
oMELXKA POCHALO  TiPATI,  MOV  U LIHOMANCi. viD HVILYUVANNYA oMELXKO  ZViVSYA NA
NOGI  i NECHUTNO i SHVIDKO OBiJSHOV NAVKOLO STOYANKI.  bULANKO POTYAGSYA  DO NXOGO
SHOVKOVISTIMI GUBAMI.
     bUBKA  PiDViV  MORDU  i   PRINYUHAVSYA.  mALIJ  NiCHOGO  NE  POCHUV   i  NE
POVORUSHIVSYA. hOCH MiSYACX i SHCHERBIVSYA, ODNAK BULO DOBRE VSE VIDNO.
     tiLXKI VDENX VIDNO i V  ZATiNKU, A ZARAZ TiNi BULI NACHE  Z NAJCHORNiSHOGO
ATRAMENTU, NEPROZORi, VOROZHi i TAºMNICHi.
     kOZAK OBDIVIVSYA i PEREViRIV VSYU POKLAZHU i ZBRUYU NA  KONi. oBMACAV KOZHEN
REMiNECX, KOZHNU PRYAZHKU,  KOZHEN  VUZLIK. pOTiM  VZYAVSYA ZA SEBE.  pERSH  ZA VSE
ROZZUVSYA  -  PROMACAV  HALYAVI,  PiDBORI,  NOSAKI i P'YATI. tiLXKI  CMOKNUV  U
ZAHVATi  - KRASHCHIH NE  TREBA. pOSTARALISYA LXViVSXKi SHEVCi - ZNAMENITA ROBOTA.
dALi VSE PO  CHERZi ZNYAV, VESX ODYAG PERETRUSIV,  OGLYANUV, PEREViRIV.  a  TODi
ZNOV USE PEREMOTAV, PEREVZUV, PiDV'YAZAV.  shchOB NiDE, NE DAJ bOZHE,  NE MULYALO,
NE TERLO, NE METELYALOSX.
     hOCH  SVOYU  ZBROYU ZNAV KRASHCHE,  NiZH  SVO¿H  P'YATX  PALXCiV,  A  VSE  ODNO
PEREViRIV i SAMOPAL, i CHINGAL TURECXKIJ.  pEREViRIV,  YAK LEGKO ViDKRIVAYUTXSYA
POROSHNICYA i NATRUSKA.  chI NE ZVOLOZHIVSYA GNiT U VIROBLENOMU  BICHACHOMU MiHURi?
vSE ZVICHNO  RUHALOSX, NiDE NE ZA¿DAº,  NiDE  NEMAº  ZAJVOGO LYUFTU. vZYAVSYA ZA
SAGAJDAK.  vITYAGUVAV STRiLU ZA STRiLOYU -  VSi RiVNENXKi,  GLADENXKi, MOV  NA
VERSTATi TOCHENi. aLE  SHCHO CE:  NA VSiH STRiLAH BiLYA OPERENNYA VIPALENO TAVRO -
ZNIZU SERP CHI  CHOVNIK, A NAD  NIM UGORi TRI KRAPKI.  nA VSiH STRiLAH. dE ViN
OCE BACHIV?..  dESX BACHIV... dE?! oMELXKO  NAKLAV STRiLU  i SPROBUVAV NAPNUTI
LUKA. rOGI LUKA PLAVNO VIGNULISX,  KOLI NATYAGUVAV TYATIVU, BiLYA RUKOMETi ZNOV
POBACHIV SERP i TRI KRAPKI NAD NIM. shABLYU  iZ PiHOV VISMIKNUV - NACHE HROBACHKI
ZAZMi¿LISX  NA  LEZi  PiD  MiSYACHNIM  YASKRAVIM   PROMiNNYAM  -   TO  POZOLOTOYU
BUSURMENSXKi NAPISI VPRAVNIJ ZBROYAR NAViV.  tUT TEZH, DESX POSEREDINi NAPISU,
NACHE ROZiRVAVSYA  LANCYUZHOK POZOLOTI i YASKRAVO ZBLISNUV SERP i TRI KRAPKI  NAD
NIM...  I OSX  TODi VZHE ZGADAV KOZAK i JOMU GORLO PEREHOPILO. tRI  KRAPKI  i
SERP PiD  NIMI, TO RODOVE iM'YA KUPCYA sABiTA. tOGO,  YAKOGO ViN PORYATUVAV BiLYA
BEREGiV  aLZHIRA.  tODi  iSPANCi OBSTRiLYALI TURECXKU  KATORGU,  i  HOCH GALERA
VTEKLA,  TA, NE  DOHODYACHI BEREGA, ZATONULA. vONI UDVOH iZ KUPCEM  sABiT-AGOYU
DOPLIVLI DO BEREGA.  vLASNE,  oMELXKO DOTYAGNUV JOGO  DO BEREGA, BO TOJ POCHAV
UZHE  ZAHLINATISX.  I  BEREGOM  ViN   JOMU  PiDSOBLYAV  iTI,  BO  KUPECX  GETX
VISNAZHIVSYA.
     kOLI  ¿H  POMiTILI i PiDiBRALI GORLORiZI ADMiRALA PiRATSXKOGO  dRAGUTA,
VONI SPITALI KUPCYA: "cE TViJ SLUGA CHI BRANECX? chI ViN TViJ BRANECX? " viN ¿M
ViDPOViV: "cE NE  MOº DOBRO. ya JOGO NE  KUPUVAV.  "... pOTiM,  V  aLZHIRSXKiJ
NEVOLi  oMELXKOVi  NE  RAZ  DOVODILOSX  CHUTI PRO CE KODLO  -  sABiTiV.  vONI
PROMISHLYALI VSYAKIM KRAMOM, A NAJBiLXSHE NEViLXNIKAMI. oMELXKO DOBRE ZAPAM'YATAV
TODi CE BAB'YACHE BEZVOLOSE LICE, YAK  U  KASTRATA. a JOGO  TAVRO  ViN LISHE RAZ
BACHIV NA PAKAH Zi SHKURAMI, SHCHO ViDPRAVLYALI DO mARSELYU. hTO ZH CEJ sELiM JOMU -
NEBiZH? SIN? ONUK?  I SKiLXKI  ¿H, OTIH GENDLYARiV ZHIVIM TOVAROM, TIH sABiTiV?
zRAZU  VSXOGO NE  VZNATI!  ni, ODNE MOZHNA BULO  VZHE ZARAZ  SKAZATI - NE SIN.
mORDA  HOCH MASNA, BAB'YACHA, A PROTE, VUSA i BORODA, YAK NA CIH KOZOLUPiV, TAKI
NEPOGANA, TA J NA RUKAH VOLOSSYA V NXOGO ROSTE.
     oMELXKO VZYAV KONYA PiD UZDU.
     I  ZRAZU  ZH  VSTAV  POKALiCHENIJ  PES.  pOSHKRYABAV  LAPOYU  MALOGO.  mALIJ
PROKINUVSYA i SiV. pROTIRAV OCHi KULACHKAMI.
     - gODi SPATI! siDAJ NA bULANKA TA  NAPiJ JOGO Z RUCHAYU. nE BiJSYA  - MENi
ZViDSiLYA VSE VIDNO. a SAMOPAL, SAM BACHISH, ZAPRAVLENIJ, GNiT TLiº. hODA!
     oMELXKO PiDSADIV MALOGO i DAV JOMU POVODI. mALIJ SVISNUV, PiDROBLYAYUCHISX
PiD oMELXKA, YAK TOJ PUSKAV KONYA  RISSYU.  tA KiNX Z MiSCYA PiSHOV  CHVALOM. biLYA
RUCHAYU MALIJ NE VTRIMAVSYA i SHKEREBERTX POKOTIVSYA U VISOKU TRAVU.
     kONYA MALIJ NAPO¿V, ALE  VILiZTI  V SiDLO Z DVOH RAZiV JOMU  NE VDALOSYA.
tODi ViN POSVISNUV, YAK  oMELXKO. kiNX OPUSTIVSYA  NA PEREDNi, A MALIJ ZALiZ U
SiDLO.
     - nU, SINKU, Z TEBE BUDUTX LYUDI!
     oMELXKO  ViDViV  MALOGO  PODALi  ViD  SPLYACHOGO,  CHI,  MOZHE,  CHATUYUCHOGO,
TATARINA i POCHAV GOVORITI TIHO-TIHO, ALE Z VELIKIM PRITISKOM.
     -  oT ZARAZ,  SINKU, YA POCHNU  NAJVAZHCHE i NAJTONSHE DiLO. ya DOPITAYU CXOGO
TURKA...
     - a... A ViN TATARIN!..
     - nE LiZX POPERED BATXKA V PEKLO.  tUROK. zDAºTXSYA, Z VELXMOZHNOGO RODU.
yaKSHCHO TAK, ZMOZHEMO JOGO VIMiNYATI NA NASHIH BRANCiV. aLE VSE V RUCi bOZHiJ. oTOZH
UVAZHNO DIVISX NA LICE TURKA, YAK YA Z NIM GOVORITIMU... I NiCHOGO NE BiJSYA, SHCHOB
YA NE ROBIV. tiLXKI VESX CHAS TRIMAJSYA ViD NXOGO TAK, SHCHOB  ViN  TEBE  RUKOYU NE
DOSYAG...
     - tA ViN SPUTANIJ...
     - tIHO! nE BOVKAJ. yaKSHCHO ViN TEBE SHOPITX, NE DAJ bOG, KOLI JOGO V ZHIViT
OT  TAK, OT  TAK! oCIM NOZHEM! -  oMELXKO  VITYAG iZ SHAPKI VUZENXKIJ i TONKIJ,
ZOVSiM iGRASHKOVIJ NACHE, STILET.  vESX STILET BUV iZ ODNiº¿  SMUZHKI KRICi - i
LEZO, i RUKOYATX. rUKOYATX Z NASiCHKOYU, SHCHOB RUKA NE KOVZALA.
     - tRIMAJ CXOGO NOZHA U RUKAVi NEPRIMiTNO. oT TAK! u TEBE HOCH ODIN RUKAV,
TA V NXOMU NOZHICHOK VENECiJSXKIJ. tiLXKI OBEREZHNO - NE VRiZHSYA.
     tUT KOZAK ZASMiYAVSYA i VRAZ ZAMOVK.
     nAHILIVSYA,  ZiGNUVSHISX  NAVPiL,  OBERTAVSYA  NA   VSi  BOKI,  VDIVLYAVSYA,
PRISLUHAVSYA. mALIJ TEZH,  YAK i  KOZAK, SHILIVSYA, i  PRISLUHAVSYA, PRISTAVLYAYUCHI
DOLONYU DO VUHA. a PES, NAVPAKI, PiDNYAV PEREV'YAZANU MORDU VGORU  i NACHE LOVIV
TiLXKI JOMU ODNOMU ZNANIJ ZAPAH.
     oMELXKO NAHILIVSYA, STAV NAVKOLiSHKI i PRIKLAV VUHO DO ZEMLi.
     - shchOSX  TUPOTITX! mERSHCHiJ DO GAYU! I DAVAJ NOZHA. - I ZASTROMIV TONKE LEZO
ZA HALYAVU.
     zNOV  POKLAV  bULANKA NA  ZEMLYU, VITYAG NA  NXOGO  BRANCYA.  tOJ  BOLiSNO
STOGNAV, KASHLYAV i OCHMANiLO VODIV OSHELESHENIMI OCHIMA NA VSi BOKI.
     biGCEM POPRYAMUVALI CHEREZ LUG,  CHEREZ NEGLIBOKU PiSHCHANU OLADKU, PiDNYALISX
U GAJ.
     tiLXKI ZAJSHLI  U VISOKU  LiSHCHINU NA  UZLiSSi, YAK  VZHE STALO  DOBRE  CHUTI
TUPOTiNNYA TA NACHE STOGiN GURTU LYUDEJ.
     miSYACX VISViTISYA NAJVISHCHE NA TEMNO-BLAKITNOMU NEBi, BO BULO VZHE O PiVNYAH
- i NA SHODi ZA LiSOM SHVIDKO ROZCHINYALASX i SiRiSHALA DO TOGO TEMNA BLAKITX.
     hOCH i  SHCHERBATIJ, YASKRAVIJ MiSYACX DOBRE OSViTLYUVAV SHLYAH, PO  YAKOMU PERLI
KOROVI.  mOZHE Z DVA DESYATKI.  vONI  SOPiLI  i  HRIPKO CHI  TO  MUKALI, CHI  TO
STOGNALI. ISHLI SHCHiLXNIM GURTOM i CHASOM BULO CHUTNO, YAK COKAYUTXSYA ¿HNi ROGI.
     sTOYALO  TAKE  BEZViTRYA,  SHCHO  KOLI  VONI  ZBIVALI  POROH  RATICYAMI,  ViN
KLUBOCHIVSYA DESX U NIH PiD ZHIVOTAMI i LISHAVSYA ZA NIMI STiNOYU SiROGO DIMU.
     kOZAK NE VSTIG PRIHOPITI  ZA  MORDU SOBAKU, YAK TOJ CHI Z TRIVOGI,  CHI YAK
STOROGU, SHCHOSILI ZAGAVKOTiV.
     -  a BODAJ TOBi, DURNYU! - oMELXKO PRIHOPIV  PSA ZA  MORDU. tOJ OBRAZHENO
ZASKAVUCHAV.
     aLE BULO ZAPiZNO - KOROVI POCHULI GAVKiT i POVERNULI Zi SHLYAHU V NAPRYAMKU
GAYU.
     - biZHIMO! - oMELXKO PRIHOPIV ODNOYU RUKOYU POViD, DRUGOYU ZA RUKU MALOGO i
VONI POBiGLI GAºM.
     vINUVATIJ PES, OPUSTIVSHI MORDU,  POSPiSHIV ZA NIMI. dOBRE, SHCHO  TiLXKI NA
UZLiSSi  BUV  MOLODNYAK  i  GUSTIJ  CHAGARNIK,  A DALi  STOYALI, DOSITX  RiDKO,
VELETENSXKi DEREVA.
     I VTiKACHi MiZH NIMI SHVIDKO PROSUVALISX NA ZAHiD, U TEMRYAVU.
     sPOCHATKU VONI CHULI  ZA SOBOYU  REViNNYA, MUKANNYA, VAZHKIJ TUPiT. aLE  DESX
CHEREZ MILYU BiGU POZADU VSE STIHLO. oMELXKO SHCHE  PROViV KONYA VUZXKIM YARKOM  NA
PAGORB NAD TONKIM RUCHAºM.
     - sPINILISX. dALi NE MOZHNA - LYUDOLOV SKONAº. chUºSH, ON YAK GIKAº?
     vONI SPINILISX i, YAK i PEREDNº, SPUSTILI NA ZEMLYU ORDINCYA.
     - nU  SHCHO, SINKU, ZATAGANUºM? vODI SKiLXKI HOCHESH NAJCHISTiSHO¿. u RANKOVIH
SUTiNKAH  i  BAGATTYA NE  SViTITX  DALEKO  i DIM  ViD  TUMANU NIZOVOGO  VAZHKO
ViDRiZNITI. zBIRAJ SHISHKI MERSHCHiJ...
     oMELXKO VMITX VIKOPAV OKUTIM  ZASTUPOM YAMKU POVZDOVZHNYU. pO BOKAH POKLAV
DVA  SHMATI  VIVERNUTOGO DERENU,  i  NA NIH, YAK  NA CEGLINI, POSTAVIV  MiDNIJ
KAZANOK.  shISHKI  GORiLI  MAJZHE   BEZ  DIMU,  TiLXKI  DUH  SMOLISTIJ  LADANOM
ROZPLIVAVSYA  PO VSiJ  GALYAVINi.  kOZAK  VITYAG iZ KAPSHUKA SVOYU  LOZHKU  i  DAV
MALOMU, SHCHOB TOJ ROZMiSHUVAV PSHONO. a SAM VZYAVSYA ZA BRANCYA. IZ PEREMiTNO¿ SUMI
VITYAG SIROM'YATNU LINVU.  oKREMO POPRIV'YAZUVAV NOGI DO STOVBURA, A STARi PUTA
ZNYAV. z RUKAMI TAK SAMO ZROBIV. tUROK LEZHAV. vAZHKO DIHAV ZAPALENIMI VUSTAMI,
V KUTAH YAKIH SiRiLI VELIKi ZA¿DI. nAViTX NE SPROBUVAV Ni  RUKAMI, Ni  NOGAMI
VORUSHITI.
     - sELiME. pITI HOCHESH? - pRONIKLIVO ZAPITAV KOZAK TURECXKOYU.
     pOLONENIJ PROSTO SKOCHIV, ALE SIROM'YATNi PUTA ViDKINULI ZNOV NA ZEMLYU.
     - sELiME. aR'YANU NEMA. aLE VODA - SPRAVZHNiJ SHERBET.
     - sOBAKA! tI ZNUSHCHAºSHSYA Z MENE!
     - sELiME. miJ YUNIJ DRUZHE, TI  Z POVAZHNO¿ RODINI. nE GOZHE TAK NEVViCHLIVO
ROZMOVLYATI Zi STARSHIMI. nE YA VINEN,  SHCHO TI POPAVSYA. cE DOLYA. kISMET. tI VOYAK
iZ VOYAKiV, SViDCHU PERED vSEVISHNiM.
     - yaK TI SMiºSH SVO¿MI SOBACHIMI VUSTAMI ZGADUVATI aLLAHA?
     - sELiME! ya SPRAVZHNiJ DRUG VASHOGO KODLA. pOViR  MENi, i MI  POSKACHEMO Z
TOBOYU  DO  kRIMU.  ya  TEBE  PROVEDU i  CHEREZ ZEMLi  LYADSXKi, i  CHEREZ  ZEMLi
LITOVSXKi. hOCHESH - SHLYAHOM vOLOSXKIM? dALEKO? tODi NAJBLIZHCHIJ TOBi SHLYAH
 - kICMANSXKIJ. nEBEZPECHNO? tODi ZNAJDEMO DOROGU DO chORNOGO SHLYAHU. tEZH
NE  HOCHESH?  mOVCHISH?  nU,  TODi  YA  TEBE  PROVEDU DO mURAVSXKOGO  SHLYAHU.  tAM
ZUSTRiNEMO TVOGO SLAVNOGO DYADXKA. viN LYUDINA VDYACHNA - ZAPLATITX MENi ZA TViJ
PORYATUNOK. nE DUZHE BAGATO. nA DOROGU V mAGRiB. oT  TAM TViJ ODIN RODICH VINEN
MENi VELIKi GROSHi. a YAK iZ LIHVOYU, TO, VZAGALi, VZHE SKARB aLi- bABI. tA YA NE
MSTIVIJ ViRMENIN, i Ni GREK, i Ni MOABiT.
     - hTO TI?  - vIRYACHIVSHI OCHi ViD  oMELXKOVO¿ PROMOVI, SPITAV POLONENIJ. -
tI SPRAVDi SHAJTAN.
     - ni! sXOGODNi  YA  TVOYA DOLYA,  TViJ HABiR.  nE ZNAºSH  CXOGO  SLOVA?  nU
SPITAºSH U sABiT-AGI. chI, MOZHE, ViN NE POTOPAV U mAGRiBi?
     -  hTO TI? zViDKI TI VSE  ZNAºSH?  tI SHAJTAN! hTO TI? - lEDX NE  SKIGLIV
BRANECX.
     - hTO, HTO? tOBi SKAZANO - VO¿N! - gOSTRO KINUV oMELXKO. pROKASHLYAVSYA  i
SHEPNUV MALOMU. - nAPO¿ iZ BAKLAGI! pILXNUJ, SHCHOB GOLOVOYU NE VDARIV.
     aLE TUROK Ni NA YAKi VIBRIKI NE BUV ZDATNIJ - ROZMOVA JOGO PRIGOLOMSHILA.
viN PIV i COKOTiV ZUBAMI OB POLIV'YANE GORLO BAKLAGI.
     - zABERI! nEHAJ BUDE NEDOPOºNIJ. pOKiRNiSHIJ BUDE. a TEPER DOBRE VIMiSHAJ
KASHU. tA VKRISHIMO TUDI TARANYU... dIVI, SHCHO VONO VIHODITX - CHI TO KULiSH, CHI TO
iZ RIBI SHARPANINA... niCHOGO, SMACHNO.
     kOZAK i MALIJ, PO CHERZi,  ZAGRiBALI  NA¿DOK ODNiºYU LOZHKOYU, i,  DMUHAYUCHI
SHCHOSILI, TA VSE ODNO OBPiKAYUCHISX, NAMAGALISX VGAMUVATI GOLOD. oMELXKO  NABRAV
LOZHKU Z GOROYU, STRUSIV ¿¿ NA TRAVU.
     bUBKA ZRAZU ZH TUDI PISOK, ALE oMELXKO NASVARIV.
     - oBPECHETXSYA, NYUH VTRATITX... a  DOBRA SHARPANINA UPARILASX. I  OLiºYU NE
TREBA MASTITI...
     - a MAMA ZAVZHDI OLiºYU MASTILA... - SKAZAV MALIJ, OBLIZUYUCHI LOZHKU i VRAZ
ZAPLAKAV GiRKIMI SLXOZAMI.
     - cITX! pERED KIM SKIGLISH? - gRiZNO PROSHEPOTiV oMELXKO. mALIJ  OTYAMIVSYA
i POCHAV ODNiºYU RUKOYU OKO TERTI, DRUGOYU NiBI DIM ROZGANYATI.
     kOLI KULiSH VICHAH, oMELXKO PiDiZVAV bUBKU, i PES MITTYU ZLIZAV, i METELYAV
HVOSTOM, i  ZAZIRAV V OBLICHCHYA KOZAKOVi. a  KOZAK SPITAV, NE  OBERTAYUCHISX  DO
POBORKANOGO.
     - ¯STIMESH CHI PITIMESH?
     - pITI, PITI,  PITI... - CHI TO PROSIV, CHI TO ZAKLINAV SPADAYUCHIM GOLOSOM
ZAJDA.
     - dAJ  JOMU TRI  KOVTKI.  nE  BiLXSHE!  - nAKAZAV  HLOPCHIKOVi,  TODi  NE
POVERTAYUCHI GOLOVI, POCHAV VESTI  TURECXKOYU. -  a YAKIJ ZARAZ U KASBi MO¿ DRUZi
P'YUTX SHERBET! nA SRiBNIH  TACYAH  LEZHATX ZOLOTi  HOLODNi POMARANCHi. dZHERELXNA
VODA  U  KRISHTALEVIH  ºGIPETSXKIH KARAFKAH.  kARAFKI ZAPiTNiLI ViD  KRIZHANO¿
VODI.  dZYURKOTITX-SPiVAº  SRiBNIJ  VODOGRAJ.  nA  STiNAH U  FiGURNIH KLiTKAH
TURKOTYATX  BLAKITNi  GORLICi...  o  mAGRiB!  o  RAJSXKi   PAHOSHCHi   KViTNUCHIH
POMARANCHi!  o  mAGRiB! tAM  MO¿  DRUZYAKI-MOREPLAVCi SLUHAYUTX  SRiBNi  STRUNI
ALX-UTA,  A YA, SLAVNIJ STRiLECX, YA TUT SLUHAYU  BEKANNYA  BARANA: "hTO TI? hTO
TI? "
     oMELXKO  PiDiJSHOV DO  TURKA,  ZADER  JOMU SHTANINU i OBDIVIVSYA ROZPUHLU,
NACHE KOLODA, NOGU.
     - nAGODUJ i JOGO, i SOBACi LISHI. tVORiNNYA BEZSLOVESNE, ALE ROZUMNE.
     hLOPCHIK POSTAVIV KAZANOK TURCHINOVi MEZHI NOGI i GODUVAV.
     oMELXKO  SIDiV, PO-SHEVSXKI SHRESTIVSHI  NOGI,  i Z NEZVORUSHNIM  OBLICHCHYAM
CHEKAV, KOLI MALIJ NAGODUº i POLONENOGO, i SOBAKU.
     -  kiPTYAVU TRAVOYU  Z PiSKOM OBiTRI, SHCHOB  SUMU  NE BRUDNILO. dOBRE LOZHKU
ViDiTRI  i VIMIJ.  I TREBA  POSPiSHATI. nOGA  V CXOGO ZLODYUGI POGANA - YA TAKi
BACHIV. tREBA JOGO DO KOSTOPRAVA, BO BUDE PiZNO.
     oMELXKO PiDViV bULANKA DO POLONENOGO. pOKLAV NA ZEMLYU.
     - zMOZHESH SiSTI NA KONYA? - sPITAV.
     - ya ROZiP'YATIJ, YAK YA MOZHU? - vIZViRIVSYA ORDINECX.
     tODi oMELXKO POKLAV SVOYU ZBROYU, SHCHOB VOROG NE VIHOPIV CHI SHABLYU, CHI NOZHA.
I ROZV'YAZAV SPOCHATKU NOGI, POTiM RUKI. pOLONENIJ VSTAV, ALE ZAHITAVSYA i VPAV
NA KOLiNA, ViD BOLYU ZAVIV i ZAVALIVSYA NABiK.
     oMELXKO OBEREZHNO VZYAV  JOGO PiD  PAHVI i PERETYAG U SiDLO.  tUROK SHCHOSILI
VCHEPIVSYA V KULXBAKU.
     -  rUKI  ZA  SPINU! ya  ZAV'YAZHU TOBi  RUKI,  BO  LYUDI  ZAPiDOZRYATX YAKUSX
HITRiSTX. tODi  VSE PROPALO.  tEPER  SLUHAJ MENE UVAZHNO. ya  TEBE  ViDVEZU  V
MiSTECHKO, TAM TOBi VPRAVLYATX SUGLOB. ya KUPLYU KONYAKU. dLYA TEBE. I NiBI POVEZU
TEBE NA OBMiN ZA TUTESHNiH BRANCiV
     - dAVAJ ZARAZ TiKATI DO kRIMU!
     - tAKI POViRIV, KUPECXKIJ  NEBiZH? aLE  ZRAZU DO kRIMU NE VIJDE. u  MENE
KiNX ZNAMENITIJ. aLE TRXOH VERSHNIKiV, TA SHCHE Z LAHAMI, i JOMU ZABAGATO.
     - nAS DVOº - TI i YA! - zAPERECHIV TUROK.
     -  a  HLOPECX  MiJ?  zARAZ  POSADZHU  JOGO  TOBi  ZA  SPINU  i GAJDA  DO
MiSTECHKA...
     vIKOCHUVALOSX CHERVONE SONCE Z-ZA NEVELICHKOGO SOSNOVOGO BORU, KOLI KiNX i
oMELXKO VIBiGLI Z LiSU NA SHIROKU STEZHKU, SHCHO JSHLA LiVORUCH ViD  NEZZHATIH LANiV
PSHENICi.
     I PES BiG TO POZADU, TO TROHI VIBIVAVSYA VPERED, i VSE NYUHTIV, NYUHTIV.
     nOGI  V  oMELXKA RUHALISX LEGKO,  DIHANNYA  BULO  RiVNE. tiLXKI  SAMOPAL
DOVODILOSX PEREKIDATI Z ODNOGO PLECHA NA  DRUGE,  BO TAKI VAZHKENXKIJ i MULYAV,
YAKSHCHO DOVGO LEZHAV NA ODNiM PLECHi.
     oMELXKO  ZAUVAZHIV, SHCHO  bULANKO  NASHOROSHUº VUHA,  NAMAGAºTXSYA  POVERNUTI
GOLOVU PRAVORUCH.
     I  PES  SHCHOSX  ZAMETUSHIVSYA,  TO  STRiMKO VISKOCHIV  DVA  RAZI VPERED,  TO
ViDSTAV. tO ZNOV PiDBiG i PROSTO TRYUHAV PiD NOGAMI V KONYA.
     kOLI STEZHKA  PiSHLA  NA  POHILIJ PAGORB,  DE  VONA  Z PAGORBA  ZAVERTALA
LiVORUCH, DO GUSTOGO GAYU, i  VONI PO  NiJ PiDNYALISYA, i  ¿M STALO BiLXSHE VIDNO
DOVKOLA, VSi TROº SKRIKNULI.
     - a SHCHOB TEBE HOLERA VHOPILA!
     - o aLLAH!
     - bATXKU! sOBAKI!
     - sLUHAJ MENE UVAZHNO, sELiME. nE PRIZNAVAJSYA, HTO TI i HTO TVO¿ RODICHi.
bO ZAPRAVLYATX ZA TEBE GROSHi, YAK ZA SULTANA.
     - mOZHE, VTECHEMO?! - pROSTO PLAKAV sELiM.
     - tI  SHCHO - DURNIJ? u NIH  SOBAKI! I  NE  DVA... pOKI VONI NE  NADBiGLI,
DAVAJ DOMOVIMOSX.  yaKSHCHO VONI TEBE ViD MENE ZABERUTX, YA SAM POSPiSHAYU DO kRIMU
i SPOViSHCHAYU  TVOGO DYADXKA,  SHCHO TI V POLONi.  nEHAJ ViN  TEBE VIKUPAº. u NXOGO
GOLOVNi  SKLADI,  YAK  i   RANiSHE,  U  kAFi?   dALECHENXKO   DOVEDETXSYA   MENi
MANDRUVATI...  tiLXKI SHCHOB TI iNAKSHE NAZVAVSYA... nU, NAPRIKLAD, aHMETOM. tODi
TRETi LYUDI, YAKiSX BiDAKI, VIKUPLYATX TEBE, YAK SVOGO RODICHA aHMETA. pRiZVISXKO
TVOº NEHAJ BUDE BiDACXKE. dAVAJ - bALTACHA. zGODA?
     - zGODA... a YAKSHCHO, iNSHALLA, MENE  RANiSHE VIKUPLYATX CHI  YA VTECHU,  SHCHO PRO
TEBE i KOMU PEREDATI?
     - pEREDAJ CHEREZ KUPCiV-MAGRiBiNCiV DO kASBI V aLZHIRi SLAVNOMU KOMANDIRU
KATORGI "aUNi aLLAH!  ", SHCHO KORABELX ZAGORiVSYA BiLYA iSPANSXKIH BEREGiV. oMAR
kUVVAS ZAKOPAV VSE ZOLOTO NA UZBEREZHZHi. uTiK ViDTiLYA PiD VIGLYADOM ZHEBRAKA. a
TEPER MOVCHI.  vONI NE POVINNi ZNATI, SHCHO YA oMAR kUVVAS. I NE PROHOPISX,  SHCHO YA
ROZMOVLYAV TURECXKOYU.
     - a HiBA HTO Z CIH GYAURiV ZNAº MOVU?
     - yaKSHCHO  TEBE ZABERUTX, TO,  BEZ SUMNiVU, ViDPRAVLYATX DO  lXVOVA. a  TAM
POVNO TLUMACHiV iZ USYAKIH YAZIKiV. oTOZH PRO MENE TI POVINEN MOVCHATI.
     oMELXKO BACHIV i ZRAZU ZH PO SOBACHOMU ZAVIVANNYU POCHUV - Z TRXOH BOKiV  NA
NIH PUSTILI Zi SVOR GONCHAKiV.
     dOBRE  ZNAV  oMELXKO  -  TODi  GONCHAKI  PORVUTX  NA  SHMATTYA TEBE,  YAKSHCHO
TiKATIMESH. tOMU oMELXKO J ZUPINIVSYA SAM, ZUPINIV KONYA i PiDiZVAV PSA.
     - nU, SINKU, POTRAPILI MI V HALEPU DOBRU. tOMU NE SHARPAJSYA. nE RUHAJSYA!
zAMRI! aLE NE BiJSYA! nE DAV bOG SVINi  ROGI, TO J Ci LYADSXKi POSiPAKI NAS NE
PODUZHAYUTX. aMiNX!
     I VONI  MOVCHKI STALI  CHEKATI,  KOLI  DO NIH NABLIZYATXSYA  PSI-GONCHAKI  i
VERSHNIKI iZ SPISAMI.



     kUPKA VERSHNIKiV, SHCHO ZAHODILA NA  NIH  Z LiVO¿  RUKI, BULA NAJDALi.  aLE
SOBAKI V NIH VIYAVILISX NAJPRUDKiSHi i SHVIDKO NABLIZHALISX.
     ti VERSHNIKI, SHCHO PROSTO NA NIH MCHALI, BULI BLIZHCHE, ALE ¿HNi SOBAKI BiGLI
POViLXNiSHE ZA LiVU ZGRAYU. gONCHAKI ViD PRAVO¿ RUKI NABLIZHALISX SHCHE POViLXNiSHE.
     sPOCHATKU DO VTiKACHiV GAVKiT DOLINAV OKREMO ViD  TRXOH ZGRAJ. aLE DALi V
MISLIVSXKOMU  ZAPALi  GONCHAKI  TAK  ROZ'YATRILISX,  SHCHO  ZAVILI,  ZAGAVKOTiLI,
ZABREHALI, NiBI VOSTANNº, i ZA HVILYU i VONI, i VESX BiLIJ SViT SHCHEZNE.
     sOBACHIJ BREHiT ZLIVSYA V  ODNE SUCiLXNE VITTYA.  nACHE  SATANINSXKA  SURMA
SURMILA VSiM GANEBNU SMERTX.
     bULANKO  ViD  NABLIZHENNYA CXOGO SOBACHOGO  ZAVIVANNYA "V ZAV'YAL"  ZAVIHAV,
ZATUPCYUVAV. I  TUROK  POLONENIJ  NA NXOMU  ZATRUSIVSYA, ZAMETLYAV GOLOVOYU, MOV
GANCHiRKOVA LYALXKA. zABRYAZHCHALI OKUTTYAM ZASTUPI PRI PEREMiTNIH SUMAH.
     oMELXKO OGLADIV  KONYA, CMOKNUV GUBAMI  i  PODUV U  TONESENXKIJ KiSTYANIJ
SYURCHOK. bULANKO STAV, MOV UKOPANIJ.
     bUBKA  NASHOROSHIV UCiLiLE  VUHO. shERSTX  U  NXOGO NA CHUBKU  i  PO VSXOMU
HREBTU PiDNYALASYA DIBKI. u GORLi NACHE ZABULXKOTiLO.
     oMELXKO PEREKINUV  U  LiVICYU,  DO SAMOPALU VUZDECHKU,  i  ViLXNOYU  RUKOYU
VHOPIV bUBKU ZA GUSTIJ CHUBOK. zNAV DOBRE: UTRIMAº NA MiSCi - PORYATUº PSA.
     tA J oMELXKA NESAMOVITIJ,  SHALENIJ BREHiT ZANEPOKO¿V - STALO TOSKNO, NE
ZNATI YAK.
     nARAZ SHCHOSX STALOSX U NAPRYAMi BiGU LiVO¿ ZGRA¿  SOBAK. I GOLOVNA  ZGRAYA,
SHCHO  NASUVALASX  PROSTO  NA VTiKACHiV.  oBIDVi VONI YAKOSX  POCHALI  ViDHILYATISX
NAPRAVO ViD KOZAKA i JOGO KONYA.
     oMELXKO NE VSTIG  OBERNUTISX i PODIVITISX NAZAD, BO JOMU BULO VAZHKO  CE
ZROBITI, UTRIMUYUCHI NA MiSCi PSA.
     a MALIJ VIVERNUVSYA NA KONi, PODIVIVSYA NAZAD i ZAVOLAV NE SVO¿M GOLOSOM.
     - bATXKU! oTO SATANA! viN!
     tUT i oMELXKO  SPROMiGSYA VIVERNUTISX, SHCHOB PODIVITISX  NAZAD.  tUT VZHE J
oMELXKOVi ZAHOTiLOSX ZAVOLATI ViD POBACHENOGO.
     viD  GUSTIH  VERBOLOZiV,  Z   OPADKI,  ROZMAHUYUCHI  KOSOYU,  REVUCHI  SHCHOSX
NESAMOVITO,  SHCHO VONO CHULOSX CHEREZ SOBACHE VITTYA, SHIROKIMI KROKAMI CHI TO  BiG,
CHI TO STRIBAV DYADXKO V ZOLOTiM BRILi. IZ BLAKITNOYU, SYAYUCHOYU KOSOYU V RUKAH.
     pRAVA SVORA SOBAK, NAJPOViLXNiSHIH, ZMiNILA NAPRYAM SVOGO BiGU i KOTILASYA
PROSTO NA DYADXKA Z KOSOYU.
     kOZAK ZIRKNUV KRAºM OKA  NA LiVU TA PEREDNYU SVORU - SUMNiVU  NE BULO  -
VONI PROLETYATX DO  DYADXKA POVZ KONYA. shchE SILXNiSHE PRITIS ZA CHUBOK bUBKU - TOJ
AZH VISNUV ZHALiBNO.
     tIM CHASOM GONCHAKI i  DYADXKO  NEVBLAGANNO ZBLIZHALISX. oSX-OSX  ZiTNUTXSYA
KUPA SKAZHENIH PSiV i DYADXKO V BRILi. nARAZ DYADXKO SPINIVSYA.
     nAJBiLXSHIJ  PES VISTRIBNUV iZ  KUPI  i  METNUVSYA DO  DYADXKA.  vPRAVNIM,
ViDPRACXOVANIM RUHOM DOBROGO KOSARYA DYADXKO MAHNUV SVO¿M SHCHERBATIM ZNARYADDYAM.
     I VISHKiRENA  SOBACHA PASHCHEKA  ViDKOTILASX  V ODIN BiK, A TULUB Z  ROZGONU
POKOTIVSYA DALi, SHCHEDRO ZROSHUYUCHI KROV'YU PRIBITU PILOM TRAVU.
     oMELXKO BOKOVIM ZOROM BACHIV - ZLiVA ODIN VERSHNIK PiDNiMAº RUSHNICYU.
     "dIVI, YANICHARKA iZ KURKOM,  " - MITTYU ViDZNACHIV  KOZAK. I  V TU  ZH MITX
LUPONUV POSTRiL i OGORNUV VERSHNIKA HMAROYU DIMU.
     "oT LEDASHCHO  PANSXKE! I  POROH NE TOJ, i  STRiLECX  NE  TOJ! " - pODUMKI
ZNEVAZHLIVO ViDZNACHIV.
     dYADXKO ZRAZU ZH, YAK U NXOGO VISTRELILI, ROZPOROV SHCHE DVOH PSiV. v  ODNOGO
NUTROSHCHi  VIVALILISX NA TRAVU KRIVAVIM SHMATTYAM. a DRUGOMU  ROZKRO¿V SPINU ViD
HVOSTA DO CHUBKA. pES VISHCHAV iZ TAKOYU SILOYU, SHCHO PEREKRIV BREHiT iNSHIH SOBAK.
     sOBAKI SPINILISX PiVKOLOM i  SHCHOSILI BREHALI NA DYADXKA. tA TiLXKI DYADXKO
ZAMAHUVAVSYA KOSOYU, MITTYU ViDSKAKUVALI.
     tUT PROLETiLI POVZ VTiKACHiV ODNA ZA ODNOYU DRUGA i TRETYA SVORI.
     dYADXKO, NiBI GRAYUCHISX, ZMAHUVAV KOSOYU. tIMI LEGKIMI  POMAHAMI KOSI  ViN
ROZKIDUVAV POKALiCHENIH V ODNU MITX SOBAK.
     nAVKOLO  DYADXKA  BULI  ROZKIDANi  SOBACHi  KRIVAVi TELXBUHI.  a DVA  PSI
POVZALI PO KOLU, ROZPLASTUYUCHI PO ZAKALYANiJ TRAVi SVO¿ KISHKI.
     z Tiº¿ KUPKI,  SHCHO SKAKALA PROSTO NA VTiKACHiV, SHCHE LUPONULO DVA POSTRiLI.
tA OBIDVA STRiLXCi BULI NEZDALi.
     vERSHNIKI Z TRXOH BOKiV KRICHALI NA PSiV.
     aLE  PSI ¿H NE SLUHALISX i  ZNOVU KIDALISX  NA  KOSARYA.  z DVOH POMAHiV
DYADXKO PORiSHIV  NAJKRASHCHIH GONCHAKiV.  tA, ZAMAHUYUCHISX  VTRETº, POSLIZNUVSYA NA
SOBACHIH KISHKAH. pADAYUCHI,  VSTIG VIKINUTI KOSU VGORU, i ZDOROVA STROKATA SUKA
SAMA SEBE NASTROMILA NA SHCHERBATE ZAKRIVAVLENE POLOTNO.
     chVALOM PROLETiLI POVZ VTiKACHiV KiLXKA VERSHNIKiV DO MiSCYA SOBACHOGO BOYU.
     tA  BiLXSHA  CHASTINA  "LOVECXKOGO"  GURTU  ZNENACXKA  OSADILA KONEJ.  ci
PANSXKi  OHORONCi NE ZVERTALI NiYAKO¿ UVAGI NA TIH, SHCHO OTOCHILI MiSCE SOBACHOGO
BOJOVISHCHA, A GARCYUVALI NAVKOLO VTiKACHiV.
     - chOGO TiKAV? - sPITAV GOSTRO SUHORLYAVIJ CHORNYAVIJ VERSHNIK,  NASTAVLYAYUCHI
SPISA NA oMELXKA.
     - dOBRIJ DENX,  PANOVE!  -  oMELXKO  ViDPUSTIV CHUBOK SOBAKI i, ZNiMAYUCHI
SHAPKU, NAHILIV LiVICEYU MUSHKETA, SHCHO CiVKA DIVILASX HUDORLYAVOMU PROSTO V LICE.
- hiBA VI ORDINCi, PANOVE, SHCHOB YA OD VAS TiKAV?
     chORNYAVIJ U  VISHIVANiM  VISHNEViM ZHUPANi MOVCHKI ZDAV KONYA NAZAD  i  TROHI
NABiK.
     "zNAº  STERVO  VOYACXKE  DiLO.  nU  NiCHOGO, MI  SHCHE POBACHIMO,  POHLiBNIKU
LYADSXKIJ, "  - PODUMKI PROKAZAV  oMELXKO i, VSMiHAYUCHISX, POViV  MUSHKETOM  ZA
OHORONCEM.
     tA iNSHi VERSHNIKI POCHALI OBSTUPATI Z BOKiV i ZAHODITI V SPINU.
     - pANOVE,  VI SHCHO - OBiJNYATI  MENE ZAHOTiLI? ya ZH, HA-HA-HA, NE DiVICYA. -
sMiYAVSYA oMELXKO, A SAM VSE ViV MUSHKETOM  ZA VATAZHKOM. - kAZHiTX DiLO, PANOVE!
rAHUYU DO TRXOH!
     - dITINU POZHALiJ! - lEDX NE ZAKRICHAV CHORNYAVIJ U DOROGiM ZHUPANi.
     a TODi  PROYASNiV  LICEM,  BO  POBACHIV, SHCHO  iNSHi POLISHILI MiSCE SOBACHOGO
POBO¿SHCHA  i  PiDSTUPAYUTX  ZA  SPINU  oMELXKOVi.  vRAZ  oMELXKO  POCHUV  POZADU
NiMECXKOYU:
     - pERSHIJ RAZ BACHU ZHIVOGO  ZAPOROZHCYA. shchO,  VONI  VSi TAKi KOSI NA GOLOVi
LISHAYUTX?
     - bUVAYUTX NABAGATO DOVSHi!  - viDPOViV NiMECXKOYU DRUGIJ GOLOS. - vONI ¿H
ZA OBIDVA VUHA ZAMOTUYUTX.
     oMELXKO YAK KRIKNE:
     - aHTUNG! kAMRATI, CHESNOGO REJTARA OBRAZHAYUTX!
     - yaK?! - u DVA GOLOSI SKRIKNULI ZA SPINOYU V KOZAKA. - tI NiMECX?
     - ya REJTAR KAPiTANA FON bUHAU.
     pERED oMELXKA VI¿HALO  DVA BiLYAVIH MiCNIH CHOLOViKI. oBOº U DOBRIH SINiH
ZHUPANAH, PRI PALASHAH, PRI SPISAH TA iZ PiSTOLYAMI V KOBURAH BiLYA SiDEL.

     - kAMRATI, VI BRATI? - sPITAV KOZAK.
     - a TI Zi shTiRi¿? - sPITALI VONI. - yaK TEBE ZVATI?
     - eMiLiO  bALAMO! -  nE MORGNUVSHI  OKOM, VIGOLOSIV oMELXKO,  A SAM  VSE
KRAºM OKA ZIRIV NA CHORNYAVOGO.
     - tI SHCHO, iSPANECX?! - shchE BiLXSHE ZDIVUVALISX NAJMANCi-NiMCi.
     - kAZHUTX, SHCHO TATO BUV KANONiROM iMPERATORA kARLA.
     - o!.. a MATiNKA?
     - mATiNKA  BULA  MARKiTANTKOYU...  sAMi  ROZUMiºTE... yaK  KAZHUTX  - TATO
GERCOG, A MAMA... BARONESA...
     - hA-HA-HA!
     - oHO-HO-HO! yaK ZHE TEBE ZANESLO SYUDI, KAMRATE?
     - sOLDATSXKA  DOLYA! aBO, YAK OCi TATARI-BUZUViRI KAZHUTX  - KISMET! a  YAK
VAS VELICHATI, KAMRATI?
     - mENE - jORGEN, A JOGO - rUDi.
     - oT i POZNAJOMILISX! oCE POSPiSHAV ViDDATI  BORG KARTYARSXKIJ. aLE TEPER
PO¿DEMO V KORCHMU. ya VAS PRIGOSHCHAYU.
     -  kAMRAT! -  sKAZAV  jORGEN TIHO. - kRASHCHE POSPiSHAJ ViDDATI BORG, A  MI
SAMi ZA TVOº ZDOROV'YA VIP'ºMO.
     - tEBE HOTYATX KINUTI DO LXOHA, - SHCHE TIHiSHE PROVORUSHIV VUSTAMI rUDi. - a
POTiM DOPITAº STAROSTA. tiLXKI NAS NE VIDAVAJ...
     - kAMRATI! sLOVO REJTARA! sALYUT!
     a TODi, PRITISKAYUCHI RUKU DO GRUDEJ, BLAGALXNO PROKAZAV DO CHORNYAVOGO:
     -  uKLiNNO  TEBE,  PANE DOBRODiYU, PROSHU - POSPiSHAYU U kANiV  DO SOTNIKA,
JOGO BRATA  TATARI VBILI. oCE POHOVAV. tEPER POSPiSHAYU, SHCHOB  POPEREDITI.  nU,
SHCHOB TESHCHi NE DiSTAVSYA ViTRYAK.
     - tI SPOCHATKU ZAViSX SAMOPALA. a TODi PiDiJDI  BLIZHCHE, TO J POGOVORIMO!
- 3 PIHOYU ViDKAZAV CHORNYAVIJ.
     - pANE DOBRODiYU. - oMELXKO  SHILIVSYA i  PRITIS RUKU DO SERCYA. - nE MOZHU
SINA POLISHITI.
     - shchO TI  BRESHESH? cEJ  HLOPCHAK  iZ  HUTORA. hUTiR  POPALILI, VSiH U PENX
PORUBALI. tiLXKI ViN i LISHIVSYA.
     - nEPRAVDA! - sKRIKNUV OBRAZHENO MALIJ. - tO DiDA TA....
     - cITX, SINKU! - gRIMNUV oMELXKO, i bUBKA GAVKONUV. -  sLUHAJ, CHOLOViCHE
DOBRIJ, NE ZASTUJ MENi SHLYAHU. viTRYAK, TO DiLO DUZHE POVAZHNE...
     nE VSTIG  oMELXKO  DOGOVORITI PRO ViTRYAK, YAK ZZADU POCHUVSYA ViDCHAJDUSHNIJ
ZOJK i SMERTELXNE HARCHANNYA.
     vSi VRAZ OBERNULISX i AZH SKRIKNULI!
     nA VIHAYUCHiM RUDiM  KONi  BULO DVA VERSHNIKI - SPEREDU,  V SiDLi, MOLODIJ
KOZACHOK,  A POZADU TOJ,  VUSATIJ DYADXKO V BRILi,  TiLXKI BEZ BRILYA.  I VESX,
VESX, iZ GOLOVI DO NiG, KRIVAVIJ.
     - tA ViN ZHE ZDOH! -  zAVOLAV MOGUTNiJ CHOLOV'YAGA  U BiLiJ  SVITi. - jOGO
SOBAKI ZAGRIZLI! nU ZAGRIZLI!..
     vUSATIJ DYADXKO ZDOROVENNOYU LiVOYU RUKOYU SHOPIV ZA LICE KOZACHKA, A PRAVOYU
SERPOM PEREPILYUVAV JOMU GORLO.
     aLE NAJSTRASHNiSHE BULO  TE, SHCHO LiVO¿ SHCHOKI V  DYADXKA NE BULO  - VSiM BULO
VIDNO  OGOLENi ZUBI VERHNXO¿ i NIZHNXO¿  SHCHELEPI. z SHIROKOGO VERHU RANI TONKOYU
CiVKOYU PRISKALA
     - sTRiLYAJTE! - zAVOLAV CHORNYAVIJ VATAZHOK.
     - chOLOViCHE! viN VZHE MERTVYAK. - tIHO SKAZAV oMELXKO i ZAKINUV SAMOPAL ZA
SPINU.
     aLE VSi POCHULI Ci  SLOVA, HOCH ZNOVU  ZABREHALI PSI, TiLXKI POBORKANi NA
SVORi.  I  LISHE oMELXKO  PROGOVORIV,  YAK  i KOZACHOK i  JOGO  KRIVAVIJ UBIVCYA
SKOTILISX U TRAVU.
     a oMELXKO Ni HVILi NE GAYAV - U DVA STRIBKI BUV BiLYA VATAZHKA "LOVCiV"  i
STAV UPRITUL DO KONYA.
     - viDPUSKAºSH?!
     - viDDAJ  TATARINA  i HLOPCHIKA! -  sICHAV VATAZHOK, BO J ViDPUSTITI SPISA
BOYAVSYA, A VDARITI SPISOM VZHE NE MiG.
     - tATARINA BERI. sINA NE ViDDAM.
     - viDDASI i SINA, SHCHE J KONYA! uSE ViZXMEMO, i TEBE TAKOZH!
     - tODi  TOBi  SMERTX! - oMELXKO STOYAV  UPRITUL  DO  STREMENA  VATAZHKA i
PRONIZLIVO DIVIVSYA JOMU V OCHi.
     I TOJ ViD oMELXKOVOGO POGLYADU AZH NACHE YAK ZAVMER. I NE BACHIV, SHCHO oMELXKO
PROSTYAG  RUKU  PiD  GRUDI  KONEVi  i  SILXNO, RiZKO, KOROTKO  VDARIV VELIKIM
PALXCEM V POTAºMNU TOCHKU.
     - nE ViRISH, DOBRODiYU LASKAVIJ? tODi SPROBUJ ZRUSHITI KONYA!
     I oMELXKO  ViDSKOCHIV,  PROSTO ViDLETiV,  SHCHOB CHORNYAVIJ  NE  DiSTAV  JOGO
GOSTRIM KLYUGOM SPISA.
     shVIDKO STUPIV DO REJTARiV i VITYAG ¿M iZ KAPSHUKA UGORSXKOGO ZOLOTOGO.
     - dOBRE VIPIJTE, KAMRATI! mENi TREBA POSPiSHATI - DOROGA DALEKA!..
     a  CHORNYAVIJ  KLYAV  i  PROBUVAV  ZRUSHITI  SVOGO  KONYA  Z MiSCYA.  shTRIKAV
OSTROGAMI  KONYA, PERiSHCHIV NAGAºM, SHARPAV  ZA  UZDU. aLE KiNX TiLXKI ZDRIGAVSYA
ViD BOLYU VSiºYU SHKiROYU, A Z MiSCYA NE RUSHAV.
     -  hLOPCi!  kINXTE oLEKSU i ViDXMAKA - OBOº SKONALI! hAPAJTE ZAPOROZHCYA!
viN  CHAKLUN! zBROYU DO BOYU! - vOLAV CHORNYAVIJ, A  KiNX  JOGO STOYAV  NA MiSCi i
VAZHKO DIHAV.
     -  pANE  OTAMANE!  - piDVISHCHIV  POVAZHNiSTX  VATAZHKA  oMELXKO.  -  pANOVE
MOLODCi!  nE POSPiSHAJTE! dAJTE SLOVO SKAZATI! - zAKRICHAV KOZAK i  VZHE TRIMAV
NAPNUTIJ LUK i STRiLU, NASTAVLENU NA CHORNYAVOGO.
     - sATANA ViN! nE SLUHAJTE! - nE VGAVAV CHORNYAVIJ VATAZHOK.
     - pEREHRESTISX, TODi POSLUHAºMO! - pROBASIV ZDOROVILO U BiLiJ SVITINi.
     -  yaK  NE ViRITE, DOVEDETXSYA  PEREHRESTITISX! - oMELXKO PRITIS PALXCYAMI
STRiLU VZHE NAPNUTOGO LUKA DO RUKOMETi. viDPUSTIV OPERENNYA i PEREHRESTIVSYA.
     - nU KAZHI!..
     - sLUHAºMO!
     - dIVI, SPRAVDi, HRESHCHENIJ!..
     -  pANOVE  MOLODCi! ya  ViDDAYU  VAM  TATARINA.  a VI  DAºTE MENi ViLXNIJ
PROHiD. zhIVIM MENE VI NE ViZXMETE. viDSTUPiTX DALi, SHCHE DALi, SHCHE...
     oMELXKO KRUTIVSYA, NASTAVLYAYUCHI STRiLU i VSi POCHALI ZDAVATI KONEJ.
     kRAºM OKA POBACHIV, SHCHO ODIN Z  VERSHNIKiV NiBI ZROBIV RUH, SHCHOB SPUSTITI Z
POViDCYA SUKU i PSA.
     -  pSARYU!  b'YU   OKO!  liVE.  -  gARIKNUV  oMELXKO  SHCHOSILI.   pSAR  ViD
NESPODiVANKI  ViDPUSTIV SVORU  i  ZViLXNENA  SUKA,  MOV  ZViLXNENA  PRUZHINA,
POLETiLA DO KOZAKA.
     a  NA  ZUSTRiCH  ¿J SVISNULA  STRiLA  i PEREKINULA  SUKU. sTROKATA  SUKA
PiDSKAKUVALA  V SMERTELXNIH SUDOMAH,  ZBIVAYUCHI HMARU KURYAVI  iZ  ZAPOROSHENO¿
TRAVI.
     pES  ZUPINIVSYA  NAVPROTI oMELXKA  i ZAGROZLIVO  GARCHAV,  ALE VPERED  NE
KIDAVSYA.
     - pANOVE MOLODCi! tEPER ViRITE, SHCHO NE SHIBLYU?
     tUT NAJMANECX jORGEN PiDNYAV RUKU.
     - ya NE BUDU BITISX CEJ CHOLOViK.  tUT DUZHE  TEMNi SILA. bEREMO TATARIN -
CEJ ZAPOROZHECX iDE GETX.
     -  ya NE BUDU  STRiLYATX  CEJ KNEHT.  ya PISAV  KONTRAKT  -  YA OHORONA PAN
SOTNIK. cEJ  KNEHT  NA PAN SOTNIK  NE NAPADAº.  ya NE NAPADAYU  CEJ KNEHT.  cE
PORYADOK.
     -  yaKIJ  ViN  TOBi KNEHT?! viN CHORTiV ViDXMAK!  - shchE ZLOSTIVSYA CHORNYAVIJ
VATAZHOK, ALE YAKOSX MLYAVO i NEVPEVNENO.
     -  tA  ZABERiMO  TATARINA,  i HAJ  ViN SOBi PiD TRI CHORTI ¿DE! -  bASOM
VIGOLOSIV NAJDEBELiSHIJ VERSHNIK U BiLiJ SVITi.
     - a SHCHO YA PANU SOTNIKU SKAZHU? viN ZHE MENE POSTAVIV! a YA SHCHO TEPER?..
     - sKAZHEMO VSE, YAK BULO - VSi TUT ZASViDCHATX - ZAVADILA NECHISTA SILA...
     - shchIRA PRAVDA - TUT POPA TREBA!
     - a MI LYUDI PROSTi, GRiSHNi. shchO MI MOZHEMO SUPROTI DIYAVOLA?
     chORNYAVIJ  NA Ti SLOVA  ZAMOVCHAV, NEMOV GOVORYACHI:  "rOBiTX, SHCHO HOCHETE. ya
VMIVAYU RUKI! "
     oMELXKO TIHO i NEPRIMiTNO DAV NAKAZ KONEVi OPUSTITISX NA KOLiNA.
     - nE SUMUJ. chEKAJ TERPELIVO. - pROSHELESTiV NAD GOLOVOYU TURKA.
     bRANECX  POVOLi ZLiZ iZ  KONYA, ALE  STUPIVSHI NA PRAVU NOGU, ZOJKNUV ViD
BOLYU i VPAV NA ZAKURENU TRAVU.
     - u NXOGO NOGA POVEREDZHENA. - pOYASNIV oMELXKO PANSXKIM "LOVCYAM". a TODi
MALOMU TIHO, LEDX VORUSHACHI GUBAMI. - pERELAZX SHVIDKO NAPERED.
     sAM PERESTUPIV U SiDLO, VISOKO ZADERSHI ZAPILENIJ  LXViVSXKIJ ZNAMENITIJ
CHOBiT.
     bULANKO ZRAZU ZH PiDViVSYA Z KOLiN.
     - sINKU! tRIMAJSYA MiCNO, BO  PROPADEMO! - pROSICHAV MALOMU V POTILICYU. I
GOLOSNO, VESELO VIKRIKNUV - aUFiDERZEJN, KAMARATI!
     sVISNUV, GIKNUV i Z MiSCYA V CHVAL PROLETiV MEZHI jORGENOM i rUDi, SHCHO VONI
LEDX VSTIGLI ZDATI KONEJ.
     kOLI VTiKACHi  ViDSKAKALI MOZHE KROKiV NA TRISTA, POZADU LUPONUV POSTRiL,
POTiM DRUGIJ, POTiM TRETiJ. tA BILI V BiLIJ SViT. nAViTX  i BLIZXKO KULYA  NE
PROSVISTiLA.
     "aLE ZH  U NIH CHOTIRI RUSHNICi!  - gARYACHKOVE  DUMAV oMELXKO,  NAPRAVLYAYUCHI
KONYA LiVORUCH, LiVORUCH,  SHCHOB OTUDI NA SHIROKIJ  LUG  VISKOCHITI,  SHCHO ZA GUSTIMI
ViLXHAMI i  VERBAMI  ROZSTELIVSYA. - gOSPODI! sPASI,  SOHRANI  i POMILUJ MENE
GRiSHNOGO, NEROZUMNOGO! "
     I  TiLXKI  OSTANNi SLOVA PODUMKI  PROKAZAV  oMELXKO, YAK LUPONUV  GUCHNIJ
POSTRiL. I VODNOCHAS iZ POSTRiLOM DOVBONULO V STVOL MUSHKETA. tA TAK, SHCHO KOZAK
LEDX NE VILETiV iZ SiDLA.
     "gOSPODI! nA VSE TVOYA  VOLYA! "  -  lEDX NE ZASPiVAV oMELXKO. aLE NAViTX
PEREHRESTITISX NE MiG,  A POOBiCYAV  vSEVISHNXOMU, SHCHO LISHE  VTECHE ViD PANSXKIH
PSiV, TO PROCHITAº VSi Ti PSALXMI, SHCHO PAM'YATAº.
     bULANKO  OSX-OSX  DOSKACHE,  DOLETITX   DO   RiVNO¿  ZELENO¿  SKATERTINI
VELETENSXKOGO LUGU.
     mALI B POGNATISYA ZA VTiKACHAMI,  HOCH i NE  ¿HNYA  MASTX BULA, YAK  KAZHUTX,
SXOGODNi. sAM BI ViN, NAPRIKLAD, NE ViDSTUPIVSYA B i PRODOVZHIV POGONYU.
     oSX bULANKO  DOMCHAV DO ZELENO¿, SOKOVITO¿  LUGOVO¿, NiKIM  NE  KOSHENO¿,
NiKIM NE TOPTANO¿ TRAVI. pOVERTAYUCHI KONIKA  LiVORUCH, PiD ZAHIST VELETENSXKIH
VERB, oMELXKO ZMiG NA ODNU MITX OZIRNUTISX CHEREZ LiVE PLECHE. I  SHOPILO JOGO
OKO DIVNU KARTINU.
     z  BOKU  NEVIDIMOGO  ZViDSiLYA  SHLYAHU DRiBNOYU TRYUHOYU  TYAGLASYA CHEREDA TIH
SAMIH KORiV.
     oMELXKO PRITISHIV BiG KONIKA i POCHAV ZAVERTATI PO KOLU NAZAD.
     - bATXKU! - zLYAKANO ZAKRICHAV HLOPCHIK. - shchO STALOSX?!
     - nE  BiJSYA,  SINKU! shchOSX STALOSYA, TA TiLXKI  NE Z  NAMI.  - dIVISYA, SHCHO
ZARAZ TAM BUDE! bACHISH?
     - bACHU! kOROVI DO PANSXKIH VOYAKiV BiZHATX!
     - yaK BACHISH, TO TEPER SLUHAJ!
     I TiLXKI oMELXKO PROKAZAV  CE, YAK Zi  SHILU PAGORBA,  DE STALOSYA SOBACHE
BOJOVISHCHE, PONESLOSYA TAKE  KOROV'YACHE  REViNNYA, MUKANNYA TA STOGiN,  SHCHO bULANKO
ZATREMTiV UVESX i ZATUPCYUVAV NA MiSCi.
     a  PES ZADER ODNOVUHU MORDU, ROZZYAVIV iKLASTU PASHCHEKU i ZAVIV, ZASKIGLIV
TOSKNO.
     - bATXKU! mENi STRASHNO! ya BOYUSYA!
     -  nE BiJSYA!  nEHAJ NASHi  VOROGI BOYATXSYA!  dAVAJ OTAKO STAVAJ,  YA  TEBE
PiDTRIMAYU, i DIVISYA. cE TOBi REVISHCHE, SHCHOB ZNAV. bACHISH?
     -  bACHU!  kOROVI  OBSTUPILI  PSiV  PORiZANIH i  TOGO SLUGU  i  SATANU V
BRILi...
     -  sINKU,  ViN NE SATANA.  viN  BOZHEViLXNIJ  BUV.  viN, PEVNO,  Z  GORYA
ZBOZHEVOLiV, SHCHO TATARI V POLON JOGO RODINU ZAHOPILI...
     - bATXKU, BATXKU! ti SLUGI  ViDGANYAYUTX KORiV SPISAMI, A  KOROVI  NA NIH
PRUTX. oJ, NiMCi PiSTOLi PiDNYALI!
     nA UZVISHSHi LUPONULI POSTRiLI. zALEMENTUVALI GONCHAKI.  shchE  STRASHNiSHE, iZ
SMERTELXNIM ViDCHAºM ZAREViLI KOROVI.
     - oT SINKU, NE POTALANILO NAM! yaKBI  Ti KOROVI PRIBiGLI RANiSHE, TROSHKI-
TROSHKI, MI B i TURKA NE ViDDALI, i SPOKiJNO B  SOBi ViD'¿HALI. nU TA,  SLAVA
bOGU, VSE  ODNO  VVAZHAJ,  SHCHO  KOROVI NAS VRYATUVALI  ViD  POGONi. ci  PANSXKi
POHLiBNIKI NE PiDUTX NiKUDI, POKI VONI TiLO TOGO PARUBKA NE ZABERUTX. INAKSHE
¿M RODICHi JOGO NE PODARUYUTX... nU, SINKU, POVERTAºMO NA SHiD.
     oMELXKO  TIHO CMOKNUV  GUBAMI, ZLEGKA POTYAG ZA UZDU, i  bULANKO POLETiV
ROZMASHISTOYU LEGKOYU  RISSYU  KViTUCHIM  SONYACHNIM  LUGOM.  pORUCH  iZ  KONEM  BiG
ZDOROVENNIJ  ODNOVUHIJ PES. viN TO ZANURYUVAVSYA  V TRAVU SHOVKOVISTU, TO  NACHE
VIRINAV Z NE¿, ALE HODU NE PRITISHUVAV.
     shUM  VEREMi¿,  STRiLYANINI,  ODCHAJDUSHNOGO  REVISHCHA  TA  BREHOTU  GONCHAKiV
ViDPLIVAV VSE  KUDISX  DALi ZA  GUSTE VERHOViTTYA  MAJZHE CHORNIH  ViLXH TA  ZA
SRiBLYASTi KRONI VELETENSXKIH VERB.
     nEBAVOM NE BULO NiCHOGO DURNOGO, LYUDSXKOGO, CHUTI. lISHE PRIGLUSHENIJ TUPiT
KOPIT bULANKA PO VOGKiJ ZEMLi, SHERHiT TRAVI ViD BiGU ODNOVUHOGO PSA.
     lISHE DESX NA DOSHCH KRICHALA iVOLGA U VISOKIH VERBAH.



     sUHIJ M'YAZISTIJ KiNX U NESTRIMNOMU CHVALi TOLOCHIV BUJNi LUGOVi TRAVI.
     I  DOLINA STELILASX  PERED VTiKACHAMI  RiVNIM  ZELENIM KILIMOM.  mOZHE  i
GODINU VONI MCHALI  i  VSE NA PiVNiCH, NA  PiVNiCH. pRAVORUCH RiVNINU OBMEZHUVALI
PAGORBI, POROSLi CHAGARNIKAMI. liVORUCH TONKOYU  iSKRISTOYU LINVOYU ZMi¿VSYA RUCHAJ
PiD ZATiNKOM VISOCHENNIH  DEREV. u ¿H NEZMiRNOMU VERHOViTTi SHEPOTiV  ViTER TA
STOGNALI  DIKi GOLUBI, TA SHCHE VISPiVUVALA, MOV NA SRiBNiJ SOPiLCi, SVOYU PiSNYU
POTAºMNA iVOLGA.
     zA VESX CHAS UTECHi i MALIJ NiCHOGO NE PITAV, i oMELXKO NiCHOGO NE GOVORIV.
     pES  bUBKA  TEZH,  YAK U  ZMOVi  MOVCHANNYA, POSPiSHAV ZA NIMI  BEZ  ZHODNOGO
GAVKOTU CHI GARCHANNYA.
     I OT,  KOLI  MINULA J DRUGA GODINA  NEVPINNO¿ VTECHi, oMELXKO  PRITRIMAV
NAVALXNIJ BiG SVOGO KONIKA-PROBiYAKI.
     - tATARI KAZHUTX: "kONYA VTRATISH - GOLOVU VTRATISH! "
     sTISHIV HiD KONYA i PEREViV  JOGO NA SHIROKIJ KROK.  I KOLI  VONI SHCHE TROHI
PROSUNULISX  NA  PiVNiCH  i  SONCE  STALO  OPOLUDNi,  TO  POBACHILI  -  DOLINA
KiNCHAºTXSYA. I TAM ONO PiDNiMAºTXSYA SHCHiLXNA KUPA VELETENSXKIH SRiBLYASTIH VERB.
a DALi POCHINALISX NEVISOKi, ALE KRUTi GRUDI.
     oSX  i DOLINA  SKiNCHILASX,  i VONI  PRIBULI DO  VITOKU  RUCHAYU.  oMELXKO
SPiSHIVSYA, ZSADOVIV MALOGO NA ZEMLYU.
     bUBKA ZAKRUTIVSYA KOLO NIH, METELYAV HVOSTOM, ZAZIRAV U ViCHi.
     - pOTERPI, SOBACYURO! - pOSMiHNUVSYA oMELXKO i NACHE LICEM PROSViTLiSHAV. -
mENi TEZH U ZHIVOTi SMOKCHE...
     piDViV KONYA U BLAKITNIJ PROZORIJ ZATiNOK. zNYAV USYU POKLAZHU, ROZSiDLAV.
     - pOVODI, POVODI JOGO, PROGULYAJ! sPOCHATKU  NA SONCi,  A YAK OBSOHNE -  U
ZATiNKU. tA DALEKO NE ViDHODX - SHCHOB YA VAS BACHIV. yaK DOBRE VICHAHNE - NAPiJ.
     sAMOPAL oMELXKO OGLYANUV NAJPERSHE.
     -  a  BODAJ TOBi DOBRA NE BULO! pOHLiBNIKI, PADLO PANSXKE!  - vILAYAVSYA,
OBMACUYUCHI   NOTOVIJ KUROK.  kULYA (OTA ºDINA! ), YAKA NAZDOGNALA KOZAKA i LEDX
iZ  SiDLA NE  VIBILA, VDARILA  U STVOL  BiLYA  KURKA i KUROK ZACHEPILA.  kUROK
ROZPLYUSHCHILO. tEPER BEZ KUZNi i BEZ LESHCHAT NE POLAGODITI CEJ SPRAVNIJ NiMECXKIJ
MUSHKET.
     mALIJ VIGULYUVAV SPiTNiLOGO KONYA, A oMELXKO ROZPAKUVAV SUMU. lISHILOSX SHCHE
DOBRE   PSHONA.  tORBINKA  PSHENICHNOGO   BOROSHNA.  kiLXKA  SHMATOCHKiV   STAROGO
TEMNO-ZHOVTOGO SALA, Z DESYATOK TARANXOK, DOBRIJ  KAPSHUK DRiBNO¿  SOLi. kiLXKA
GRUDOK KAM'YANO¿ SOLi V GANCHiRCi. oKRUSHINI SUHOGO HLiBA- ZAGREBI, SKORiSHE VZHE
SUHARiV.
     -  aNU  PiDVEDI MENi  bULANKA!  -  pOKLIKAV  oMELXKO. nAKAZAV POVERNUTI
KONIKA  i Z  CXOGO  BOKU,  i Z TOGO BOKU, A TODi PRIKLAV  DOLONYU DO  PAHVINI
KONEVi.
     - pOVODI SHCHE TROHI!
     nE ViDSTXOBUYUCHI  Z POYASA  Ni  LUKA, Ni  SAGAJDAKA  Zi  STRiLAMI,  KOZAK
ZACHERPNUV iZ ODNOGO Z CHOTIRXOH PULXSUYUCHIH DZHEREL KRISHTALEVO CHISTO¿, KRIZHANO¿
VODI.
     zAKASAVSHI  RUKAVA KAPTANA  i SOROCHKI, oMELXKO  DOBRE VIMIV  RUKI, VIDER
SHMATOM POLOTNYANOGO RUSHNIKA.
     vSIPAV U  KAZANOK  KiLXKA DOBRIH ZHMENX  LEDX-LEDX  ZHOVTAVOGO PSHENICHNOGO
BOROSHNA. kRUTO POSOLIV.
     pROKAZAV MOLITVU, TA J POCHAV VIMiSHUVATI TiSTO.
     -  nAPiJ KONYA,  DE  RUCHAJ  U  TRAVi  PROTiKAº.  tAM  VODA  TEPLiSHA.  yaK
NAP'ºTXSYA, ZASIP U SHALXKU ViVSA TA NADYAGNI ¿¿ DOBRE. shchOB KONEVi BULO ZRUCHNO!
- zAGADAV ROBOTU HLOPCHIKOVi, A SAM NE ViDRIVAV OCHEJ ViD TiSTA.
     kOLI VIMiSHAV  KRUTO TiSTO,  SHCHO VONO VZHE NE  LIPLO DO RUK,  TO NASIPAV U
KAZANOK  SHCHE  BOROSHNA. I ZAHODIVSYA  SHCHOSILI SVOºYU GRUSHEVOYU  LOZHKOYU  PERETIRATI
TiSTO Z BOROSHNOM.
     bUBKA PiDiJSHOV UPRITUL, VIVERNUV ODNOVUHU MORDU, ZAZIRAYUCHI V KAZANOK NA
KOZACXKi RUKI.
     mALIJ, NAPO¿VSHI TA POSTAVIVSHI bULANKA Z SHALXKOYU U HOLODKU,  METNUVSYA DO
KUSHCHiV. tAM SHCHE  Z  VESNI, Z VESNYANOGO VODOGONU,  PONACHiPLYALOSX RiZNOGO SUHOGO
GiLLYA, STEBLA BUR'YANiV. cE SMiTTYA VISOHLO, VIBiLILOSX PiD PEKUCHIM SONCEM, AZH
DZVENiLO ViD SUHOSTi.
     -  tEPER ViZXMI LEGSHIJ ZASTUP i  VIKOPAJ OTAMO  YAMKU! pAM'YATAºSH,  YAK  YA
ROBIV PiD SOSNAMI?.. oT i DOBRE!..
     oMELXKO  TAK ZOSEREDZHENO, Z  TAKOYU SILOYU i  SHVIDKiSTYU PERETIRAV TiSTO Z
BOROSHNOM, SHCHO AZH UPRiV.  tA  J SAM  NE ZCHUVSYA, YAK PERETVORIV DOBRIJ  BUHANECX
TiSTA  NA DRiBNENXKi, MOV GOROSHINI,  KULXKI. vSi Ci  KULXKI  KOZAK  OBEREZHNO
ZSIPAV U NEGLIBOKU DEREV'YANU MISKU.
     zACHERPNUV  iZ DZHERELA KAZANOK VODI  i  POSTAVIV  JOGO  NAD  YAMKOYU,  YAKU
SPROBUVAV VIKOPATI HLOPCHINA.
     zAKLAV U YAMKU PALIVO, BRYAZNUV PO KREMENYU VAZHKIM KRESALOM, VIBIVSHI CiLIJ
SNiP ZHOVTIH iSKOR NA SiRIJ TRUT.
     I OSX DZERKALXNi BOKI MiDNOGO KAZANKA OBLIZUYUTX PROZORi YAZIKI POLUM'YA.
     pOLUM'YA PiDNiMAºTXSYA VGORU, PEREROSTAYUCHI V SLABENXKIJ  BLAKITNIJ DIMOK.
dIMOK  TYAGNETXSYA  PO TOVSTENNOMU  STOVBURU  i  ROZCHINYAºTXSYA  U VELETENSXKOMU
VERHOViTTi STAREZNOGO DEREVA.
     sPEKA NAD  DOLINOYU  -  AZH  POViTRYA  ROZPLAVLYAº,  i VONO  SKLITXSYA  BiLYA
PiDNiZHZHYA NEDALEKIH PAGORBiV, NACHE STRUMENi VODI.
     kOLI  V  KAZANKU ZAVIRUVAV,  ZASHUMiV,  ZABRIZKAV OKRiP,  oMELXKO  ODNIM
LEGKIM PORUHOM VSIPAV TUDI VSYU GORU BOROSHNYANIH KULXOK.
     shVIDKO PiDKINUV PiD KAZANOK SUHOGO BADILLYA. vOGONX, NACHE ROZMiRKOVUYUCHI,
POVOLi POPOVZ  PO NOVOMU PALIVU, A TODi VRAZ VIBUHNUV BiLIM DIMOM i VISOKIMI
PASMAMI POLUM'YA.
     mALIJ i KOZAK LAMALI PATICHKI i VSE PiDKLADALI  PiD KAZANOK  U YAMKU, SHCHOB
ZHAR NE SLABiSHAV, SHCHOB OKRiP NE PERESTAVAV VIGRAVATI.
     oSX VIPiRNULA  Z KALAMUTNOGO VARIVA ODNA, POTiM  DVi  KULXKI,  POTiM SHCHE
KiLXKA,  i  ZAKRUTILISX PO  KOLU,  i VRAZ  NAGORU  PiDNYALISX  VSi  BOROSHNYANi
GOROSHINI.
     - oSX i ZATiRKA GOTOVA! bUDEMO OBiDATI! - tiLXKI KOZAK  TE PROKAZAV, YAK
bUBKA PiDNYAVSYA Z PiSKU, V  YAKOMU ViN SOBi DLYA PROHOLODI VIGRiB YAMU. piDiJSHOV
DO LYUDEJ, PRIYAZNO MAHAYUCHI HVOSTOM i TRUSYACHI NA VSi BOKI PiSKOM.
     - nU CHORTYAKO, NE TRUSI! IDI KONYA STEREZHI! -  nAKAZAV  oMELXKO, i  bUBKA
POHMURO PiSHOV DO KONYA.
     oMELXKO ZNYAV  KAZANOK  iZ  VOGNYU. pOVICHERPUVAV  VARENE  TiSTO  i NAKLAV
DEREV'YANU MISKU Z VERHOM.
     vSTALI Z MALIM, PRONIKLIVO  PROCHITALI "oTCHE  NASH"  i  SiLI  ROZKOSHUVATI
GARYACHOYU  ZATiRKOYU.  pO  CHERZi BRALI LOZHKOYU  TiSTO Z TARELi TA  SHCHE Z  KAZANKA
GARYACHO¿ KALAMUTNO¿ YUSHKI.
     - bACH,  SINKU, YAK SMAKUº NA ViJNi  GARYACHA  STRAVA? piSNA ZATiRKA,  A YAK
SMACHNO. ¯V BI TA ¿V!
     bUBCi  VONI ROZMOCHILI V YUSHCi VELIKIJ  OKRAºCX  ZAGREBI i  LISHILI KiLXKA
LOZHOK VICHAHLOGO  TiSTA. sAMi SHCHE  ROZDERLI PO TARANi.  hLOPCHIK DAV bUBCi SHMAT
iKRI, SHCHO  TOJ  AZH TERTISX GOLOVOYU  POCHAV OB  MALOGO,  PiD RUKU  JOMU  MORDOYU
PHAVSYA.
     - nATKAVSYA, YAK PAVUK! - pOHVALIVSYA MALIJ, POGLADZHUYUCHI SEBE PO CHEREVU.
     pOKI  oMELXKO DOZHUVAV SVOYU TARANYU  i ViDKRIV ROTA, SHCHOB ZAGADATI  MALOMU
ROBOTU, YAK TOJ VZHE SKOCYURBIVSYA KALACHIKOM NA TEPLiJ TRAVi i VMITX ZASNUV.
     oMELXKO MOVCHKI  MAHNUV  RUKOYU  i  VSE SAM  POCHISTIV,  POMIV,  ZAHOVAV U
PEREKIDNi  SUMI. shVIDKO OSiDLAV KONYA, POVANTAZHIV  PEREKIDNi SUMI, PRIPASUVAV
DO SiDLA SOKIRU TA ZASTUPI.
     nAKRUTIV POViD NA TOVSTOGO SUCHKA i VIJSHOV iZ ZATiNKU NA SLiPUCHE SONCE.
     I TiLXKI VDIVLYAYUCHISX PILXNO-PILXNO, NAPRUZHUYUCHI  Z USiH SIL OCHi, oMELXKO
POBACHIV  KRiZX POLUDNEVU YUGU MALESENXKi  KRAPOCHKI V  GLIBINi  DOLINI. zOVSiM
TOBi KiLXKA MAKOVIH ZERNYAT. tA ZERNYATA Ci RUHALISX, TO ROZTYAGUYUCHISX V RYADOK,
TO ZBIVAYUCHISX U TEMNU PLYAMKU.
     "aH TI ZH PADLO PANSXKE! - viD LYUTi V OCHAH oMELXKOVi POTEMNiLO. - cE TI,
CHORNOBRIVCHIKU, V ZHUPANi DAROVANiM?! tVOº SHCHASTYA,  SHCHO OCE MENi MALIJ TRAPIVSYA.
tA YA B VAS,  PADLYUK, OTUT BI USiH "OTDºLAV! ", YAK KAZHE lYUTIJ CAR MOSKOVSXKIJ
IVAN... tA NE MOYA SXOGODNi KARTA - CHAS TiKATI! "
     oMELXKO METNUVSYA V ZAHISTOK, ROZGRiB PiSOK  i POKLAV NA GARYACHE  VUGiLLYA
VSE PALIVO, SHCHO LISHILOSX. I, NALAMAVSHI ZDOROVENNU KUPU ZELENIH GiLOK, ZAKIDAV
NIMI VOGNISHCHE.
     mALIJ ViD TRiSKOTU LAMANIH GiLOK NAViTX NE VORUHNUVSYA, oMELXKO  VISADIV
SONNOGO HLOPCHIKA  V SiDLO i POViV KONYA  LiVORUCH ZA  KUPU VERB DO NAJBLIZHCHOGO
PAGORBA.
     viN  PRIMiTIV SHCHE ZDALEKU ULOGOVINKU  ViD DOSHCHOVO¿ VODI  -  PO  NiJ MOZHNA
PiDNYATISX  MEZHI  TERNOVIMI  KUSHCHAMI.  mALIJ  i  V SiDLi  PRODOVZHUVAV SPATI. I
oMELXKO JOGO NE BUDIV. tiLXKI PRITRIMUVAV, SHCHOB MALIJ NE PEREKINUVSYA Z KONYA.
     chAS ViD CHASU  KOZAK OBERTAVSYA NAZAD i DIVIVSYA,  YAK NABLIZHAYUTXSYA KRAPKI-
VERSHNIKI.  I SHCHE  DIVIVSYA NA  KUPU STAREZNIH VERB - A  CHI  PiSHOV UZHE DIM  ViD
SViZHO¿ ZELENi?
     dIM  ZAKLUBOCHIVSYA NAD VERHOViTTYAM U TU MITX, KOLI bULANKO,  iZ  VELIKIM
ZUSILLYAM PODOLAVSHI DOSITX KRUTIJ SHIL, ZAHODIV U PROHiD MEZHI TERNINAMI.
     I ZRAZU  ZH KRAPKI-VERSHNIKI NA MITX ZASTIGLI,  A TODi POCHALI NEVBLAGANNO
NABLIZHATISX.  vSE  SHVIDSHE i  SHVIDSHE PiDKOCHUVALISX DO  VELETENSXKIH VERB  NAD
VITOKAMI RUCHAYU.
     bUBKA NASHOROSHIV VUHA, ZUPINIVSYA i  POCHAV NYUHTITI POViTRYA, ZADERSHI VGORU
ODNOVUHU MORDU.
     oMELXKO  NAHILIVSYA i POGLADIV  bUBKU PO CHUBKU. pES  ZAMETELYAV HVOSTOM i
PROSKOCHIV  UPERED  PO  PROHODU  MEZHI  VISOKIMI  TERNINAMI.  giLKI  KUSHCHiV  AZH
VGINALISX ViD RYASNIH, ALE SHCHE ZELENIH YAGiD.
     pERED SAMiSiNXKIM VIHODOM NA VERH GRUDA,  DE  KUSHCHi OSOBLIVO ZBLIZHALISX,
oMELXKO SPINIVSYA. shchOSX MUGIKNUV SOBi PiD NOSA, A TODi  ODIN TOVSTIJ PAGiN iZ
VELIKIM  ZUSILLYAM  PRITIS  YAKOMOGA  NIZHCHE. I PRIKRUTIV  JOGO VERHiVKU ZHMAKOM
TRAVI DO KORENYA  SUPROTIVNOGO  KUSHCHA.  a DO ODNiº¿  GiLOCHKI  PAGONA PRILADNAV
STRiLU. tA TAK VPRAVNO, SHCHO SERED LISTYA i NE ROZPiZNAºSH ¿¿.
     nAViTX YAKSHCHO HTOSX i NAHILITXSYA, SHCHOB  ROZPLUTATI  ZAV'YAZKU,  TiLXKI  ViN
TORKNETXSYA,  PAGiN VIPROSTAºTXSYA i  VDARITX TOGO  STRiLOYU,  HTO STOYATIME  NA
STEZHCi.  yaKSHCHO PiSHOMU - TO V OBLICHCHYA.  yaKSHCHO VERSHNIKU - TO V CHEREVO,  ABO JOGO
KONYU V MORDU.
     pOKI oMELXKO LADNAV NA VOROGiV SViJ "SAMOSTRiL", MALIJ SPAV,  SIDYACHI  V
SiDLi,  MiCNO  VCHEPIVSHISX  V  LUKU  SiDLA.  oMELXKO  POViV  KONYA  DALi  MEZHI
SHOVKOVISTIH  TRAV TA  BEZLiCHi  KViTiV,  SHCHO BUYALI  PO  VSiH VERHAH  PAGORBiV,
OBMINAYUCHI GUSTi KUPI TERNU, SHIPSHINI TA GLODU.
     "tREBA JTI ZARAZ NA PiVNiCH, TiLXKI NA PiVNiCH!  pOKI ZORi NE  ZiJDUTX NA
NEBi. tODi J  OBRAHUYU, CHI SHCHE NA  PiVNiCH  PERTISX, CHI MOZHNA VZHE, NARESHTi,  NA
SHiD POVERTATI... "
     oMELXKO PRISKORIV KROK i MAJZHE BiG PORUCH KONYA.
     dALi oMELXKO  PUSTIVSYA  BiGCEM,  TYAGNUCHI ZA POViD  KONYA.  bULANKO PiSHOV
DRiBNOYU  RISSYU.  mALIJ  PROKINUVSYA U SiDLi, ALE PALXCi SHCHE  MiCNiSHE  STIS  NA
KULXBACi.
     - bATXKU! chOGO VI NE SiDAºTE NA KONYA?
     -  tAK TREBA, - POYASNIV NA  BiGU  MALOMU, ROZMiRYUYUCHI KROKI, SHCHOB DIHANNYA
BULO RiVNE. - cE YA GOTUYUSX DO POHODU.
     - ya TEZH HOCHU GOTUVATISX DO POHODU! sPINiTX KONYA, YA POBiZHU RAZOM Z VAMI.
     - u  CEJ POHiD YA RUSHAYU SAM SAMiSiNXKIJ. I BEZ KONYA,  i  BEZ TEBE, i BEZ
KOZAKiV-BRATCHIKiV. a HTO DOGLYANE, TIM CHASOM, MOGO, NAJKRASHCHOGO V SViTi, KONYA,
KOLI YA BUDU V TAºMNiM POHODi?
     - ya DOGLYANU, YA! viN MENE VZHE MAJZHE SLUHAºTXSYA.
     - oT BACHISH -  ViN  TiLXKI MENE J TEBE SLUHAºTXSYA. yaKSHCHO JOGO CHUZHIM LYUDYAM
LISHU, TO POVINEN ¿M VSi SVO¿ TAºMNICi, YAK  UPRAVLYATI KONEM, ROZPOViSTI. a YAK
HTOSX BUDE CHUZHIJ ZNATI MOYU TAºMNICYU, TO V MENE  VZHE NE BUDE VSiº¿ SILI, VONA
PROPADE, POSLABNE.
     - a  OT  YA  ZNAYU TAºMNICYU! I  VONA NE  PROPADE.  ya TAKIJ,  SHCHO NiKOMU NE
VIKAZHU. ¯J bOGU, NE VIKAZHU!
     - sINKU,  SINKU! sLUHAJ  MENE  DOBRE i  ZAPAM'YATOVUJ.  niKOLI, NiKOLI V
SViTi NE KLYANISYA  i NE BOZHISX  TIM, SHCHO  BUDE! mOZHNA KLYASTISYA TiLXKI  TIM, SHCHO
BULO,  ABO  SHCHO  TI  ZROBIV.  vSE SHCHO BUDE,  TO NE V  NASHiJ  SILi,  YAKSHCHO  TOGO
vSEDERZHITELX NE DASTX. bO NA VSE VOLYA  bOZHA! oT  U pISANi¿ SKAZANO,  SHCHO KOLI
NASH  sPASITELX PiSHOV MOLITISX V  SAD gETSIMANSXKIJ,  BO DUSHA JOGO BOLiLA, TO
ViN SKAZAV UCHNYAM, SHCHO VONI ZNEViRYATXSYA V NXOMU SHCHE Tiº¿ NOCHi. a SVYATIJ pETRO i
SKAZAV JOMU: "nEHAJ  VSi  ZNEViRYATXSYA  U  TOBi, YA  NE ZRADZHU TEBE!  " a ISUS
SKAZAV  JOMU: "ISTINNO  KAZHU TOBi: Ciº¿ NOCHi SHCHE, PERSHE, NiZH ZASPiVAº PiVENX,
TI  TRICHi ViD MENE ViDRECHESHSYA! " a pETRO i KAZHE JOMU: "nAViTX YAKBI YA  MAV iZ
TOBOYU VMERTI, NE ViDRECHUSYA TEBE! " I TODi sPASITELX VZYAV iZ SOBOYU pETRA i SHCHE
DVOH SVO¿H UCHNiV i MOLIVSYA V gETSIMANSXKiM SADU. a TODi PRIJSHOV ZRADNIK yuDA,
Z VOYAKAMI,  SHCHOB SHOPITI sPASITELYA.  vOYAKI NE ZNALI, HTO  hRISTOS.  tODi  yuDA
PiDiJSHOV  DO  hRISTA  i POCiLUVAV  JOGO.  oTAK yuDA POCiLUNKOM  VIDAV  NASHOGO
sPASITELYA  NA  STRASTi!  I  STRAZHNIKI  TODi SHOPILI  hRISTA.  uCHNi  hRISTOVi
ZLYAKALISX  OZBROºNIH STRAZHNIKiV i  POVTiKALI  GETX. a pETRO iSHOV ODDALiK  ZA
POLONENIM  sPASITELEM. I  ZAJSHOV Z  USiMA V PALAC  YUDEYA  kAYAHVI. I SIDiV TAM
SERED SLUG YUDEJSXKIH, SHCHOB POBACHITI, CHIM VSE SKiNCHITXSYA. bO sPASITELYA  NASHOGO
YUDE¿  BILI  V  LICE, PLYUVALI i ZNUSHCHALISX  NAD  NIM.  v TOJ CHAS ODNA SLUZHNICYA
PiDiJSHLA DO pETRA i KAZHE: "tI BUV Z ISUSOM. " aLE pETRO PERED  USiMA SLUGAMI
ViDRiKSYA:  "nE  ZNAYU,  PRO  SHCHO  TI TAKE  GOVORISH.  " zLYAKAVSYA pETRO, SHCHO JOGO
VPiZNALI, i PiSHOV DO  VORiT. pOBACHILA  JOGO iNSHA SLUZHNICYA  i  SKAZALA LYUDYAM:
"cEJ BUV Z  ISUSOM  Z  nAZARETU. " pETRO ZNOV  ViDRiKSYA: "nE  ZNAYU  YA  CXOGO
CHOLOViKA. "  pOTiM DO pETRA SHCHE PiDiJSHLI PRIYAVNi PRI TOMU U DVORi i  SKAZALI:
"tI  TAKI SPRAVDi  ODIN iZ NIH, BO J TVOYA VIMOVA TEBE VIYAVLYAº. "  tODi pETRO
STAV  KLYASTISYA TA BOZHITISYA: "ya NE  ZNAYU  CXOGO CHOLOViKA! "  I  VRAZ ZASPiVAV
PiVENX.  I  pETRO  ZGADAV  TE, SHCHO  ISUS  SKAZAV JOMU:  "rANiSHE,  NiZH  PiVENX
ZASPiVAº, TI TRICHi ZRECHESHSYA MENE.  " I  PiSHOV pETRO ZViDTiLYA i GiRKO PLAKAV,
SHCHO  ZRiKSYA  Zi STRAHU uCHITELYA...  bACHISH, SINKU, SVYATIJ  pETRO KLYAVSYA vCHITELYU
BUTI ViRNIM, A NE ZMiG. bO TODi TAK POVERNULOSX, SHCHO, YAKBI pETRO TiLXKI SLOVO
SKAZAV,  JOGO B ZAMORDUVALI. a JOMU ZHITI  HOTiLOSX. bO  HTO  ZH GINUTI HOCHE?!
tOMU,  SINKU,  NiKOLI NE KLYANISX, NE BOZHISX: "ya  ZROBLYU! ". a PODUMKI  MOLI:
"dAJ MENi, bOZHE, ZROBITI TE  J TE!... " I bOG TOBi POMOZHE, i VIVEDE Z  BiDI,
iZ NEVOLi i PORYATUº ViD NAGLO¿ SMERTi!..
     hOCH  VSE TE  oMELXKO PROKAZUVAV NA  BiGU, A PROTE DIHANNYA V NXOGO  BULO
RiVNE, ViN  NAViTX  NE  SPiTNiV, HOCHA BUV  PRI POVNOMU UBORi  -  SAGAJDAK Zi
STRiLAMI, LUK, MUSHKET i VSE iNSHE BOJOVE NACHINNYA.
     u TOJ CHAS, KOLI oMELXKO DOKAZAV MALOMU PRITCHU PRO TRETiJ KRIK PiVNYA, ZA
¿HNXOYU SPINOYU,  DALEKO DESX, NACHE DITINA LYASNULA V DOLONi ODIN RAZ. pOTiM SHCHE
TRI SLABIH LYAPKI BULO.
     - h-HHA! kOMUSX U PIKU STRiLA  VLUCHILA... tA NE BUDEMO BiLXSHE SPOKUSHATI
DOLYU - CHAS TiKATI!
     oMELXKO PERESADIV HLOPCYA NAPERED, LEGKO ZLETiV U SiDLO.
     - gEJ, GEJ!.. - I NAHILIVSHISX, LEGENXKO LYASNUV bULANKA VSiºYU DOLONEYU PO
SHI¿.
     bULANKO Z MiSCYA PiSHOV  CHVALOM PO  SAMOMU GREBENYU  DOVGOGO TRAV'YANISTOGO
GRUDU.
     - tRIMAJSYA SINKU! pOCHALISX NASHi PEREGONI!
     viRNIJ oMELXKiV KiNX bULANKO, NEVTOMNIJ, SHIROKOGRUDIJ, GNAV PO  VISOKiJ
TRAVi.
     z-PiD JOGO  KOPIT BRIZKALI NA VSi BOKI  KONIKI,  ROZPRAVIVSHI ROZHEVi  TA
ZELENi PROZORi  KRILXCYA.  I ¿H ZNOSILO ViTERCEM, i VONI  ROZSiYUVALISX DALEKO
DOVKOLA.
     kiLXKA RAZiV  Z-PiD SAMIH KOPIT,  MOV iZ  PRASHCHi HTO VIKIDAV ZDOROVENNIH
ZAJCiV.
     nE RAZ i NE DVA iZ GUSTO¿ TRAVI STORCHMA ZLiTALI ROZPASENi KURiPKI.
     oMELXKO NAHILIV GOLOVU DO MALOGO.
     - shchE MILX DESYATX PROSKACHEMO, A TODi OTABORIMOSYA. dESX TUT, i BEZ ZiROK,
ZNAJDEMO NASHi KOZACXKi STEZHKI.
     tA MOZHE J P'YATI MILX NE  PROSKAKALI, YAK VUZXKE REBRO  SUGORBA SHCHE BiLXSHE
ZNESLOSYA VGORU, i  PERED  NIMI  ViDKRILOSX  ZRAZU  KiLXKA  NEGLIBOKIH DOLIN,
POROSLIH DEREVAMI.
     - oTO YAK VISKOCHILI Z VERBOVO¿ DOLINI, ZRAZU ViDCHUV, SHCHO  OSX-OSX VIJDEMO
NA KOZACXKi STEZHKI!  bACHISH, ONO CHOTIRI ZDOROVENNi LIPI? zA NIMI SHCHE MOZHE MILYA
NA  PiVNiCH  i POCHINAºTXSYA  LUG!  a TAM  VSYAKOGO DEREVA GUSTO- PREGUSTO. oTAM
NEHAJ PANSXKi POSiPAKI NACHUVAYUTXSYA!
     bULANKO NACHE  ViDCHUV  RADiSTX SVOGO  HAZYA¿NA i POMCHAV, POMCHAV Z  ODNOGO
LISOGO PAGORBA NA iNSHIJ.
     oSX i LIPI LISHILISX  DESX PRAVORUCH CHOTIRMA VELICHEZNIMI KOPICYAMI  ZELENi
ZA GUSTIMI SViTLIMI CHAGARYAMI.
     pOSTUPOVO  SUGORBI ZNIZHUVALISX, VIRiVNYUVALISX, VSE  BiLXSHE i  BiLXSHE NA
NIH  KUCHERYAVILOSX ZELENi. piSHOV POLOGIJ  SHIL  PRAVORUCH.  niBI NA NXOMU BULA
SHIROKA  STEZHINA  MiZH DEREVCYAMI  TERNU,  NIZXKIH  VISHENXOK,  OBSIPANIH  RYASNO
KRIVAVIMI YAGODAMI, KUSHCHAMI DOZRiVAYUCHO¿, MORKVYANOGO  KOLXORU, SHIPSHINI, VISOKO¿
SHIROKOLISTO¿  LiSHCHINI, i DALi VZHE J  GUSTi KUPI MOLODOGO  CHORNOKLENU, LIPI TA
V'YAZiV.
     I  HOCH bULANKO  MCHAV  PO TRAVi, A  BULO  VIDNO,  SHCHO CE SHIROKA  SPRAVZHNYA
STEZHKA.
     a bUBKA DOBRE ViDSTAV i  VAZHKO SKAKAV, VISOLOPIVSHI  DOVZHENNOGO ROZHEVOGO
YAZIKA. nARAZ ViN HRIPKO GAVKONUV DVA RAZI.
     oMELXKO ZRAZU ZH STISHIV BiG KONYA, A TODi ZOVSiM JOGO  SPINIV.  I bULANKO
ZATUPCYUVAV NA MiSCi, A TODi ZASTIG, NASHOROSHIV VUHA.
     tUT  i  ZMORENIJ  bUBKA  PiDTYAGSYA,  VAZHKO  DIHAYUCHI,  AZH  JOMU  ZDUHVINI
ZAPADALI.
     oMELXKO, VZHE iZ STRiLOYU NA TYATIVi, SHILIVSYA, NAPiVOBERNUVSYA DO bUBKI.
     - nU, SHCHO TI TAM CHUºSH, SOBACYURO?
     chORNIJ  PES ZADER DO  KOZAKA SVOYU SKALiCHENU MORDU i  ZASTEREZHLIVO,  ALE
YAKOSX NE ZLiSNO GAVKONUV.
     - tRIMAJSYA MiCNO! pRIGNISX, SHCHOB NE ZAVADIV MENi!
     oMELXKO PUSTIV  ViRNOGO  bULANKA  TIHOYU  HODOYU.  mOZHE KROKiV  ZO DViSTi
PROTOPAV KiNX TRAV'YANISTIM ZVIVISTIM PROSADOM. tUT  bULANKO ZAiRZHAV.  I JOMU
DESX   POPEREDU,   ZA   ZVOROTOM,   ZA  KUSHCHAMI  LiSHCHINI,  ViDPOViLI   SLABIM,
PERERIVCHASTIM iRZHANNYAM, YAKE V KiNCi NACHE ZAHLINULOSX.
     oMELXKO LEGKO i PLAVNO PiDNYAV RUKOMETX LUKA i POCHAV NAPINATI TYATIVU.
     kONYA ViN LEDX-LEDX  PiD BOKI TORKNUV  NOSAKAMI, PROSTO ODNOCHASNO Z OBOH
BOKiV ZACHEPIV, TORKNUV PO SHKiRi.
     sLUHNYANIJ KiNX PiSHOV DRiBNIMI, DRiBNIMI TIHIMI KROKAMI. nE iRZHAV.
     mALIJ NE DIHAV i PILXNO VDIVLYAVSYA V ZELENIJ MOROK POPEREDU.
     oSX KRUTIJ ZVOROT  STEZHKI. kiNCHAºTXSYA TiNX. I  NA YASKRAVOMU SONCi  MEZHI
SViTLIH KUSHCHiV  LiSHCHINI TXOPAº KiNX  POLOVIJ. gOLOVU OPUSTIV i  PORVANIJ POViD
VOLOCHIVSYA  PO  ZEMLi,   CHiPLYAYUCHISX   ZA   PAGONI  ZiLLYA.  kULXBAKA  NA  KONi
SKOSOBOCHILASX  NA  PRAVIJ BiK, i  Z NE¿ STIRCHALO DVi STRiLI, A V  PEREKIDNIH
SUMAH STRIMiLO AZH TRI STRiLI.
     -  sTEPANiV lISKO! nE DAVSYA LYUDOLOVAM!  bACHISH, SINKU, SHCHO TO  ZNACHITX  -
BOZHE  SOTVORiNNYA  - KiNX?! rAZiV  TRI, NE BiLXSHE, TUT sTEPAN BUVAV!  a lISKO
ZRAZU  ZNAJSHOV STEZHKU. aLE  NE V CiM DIVO. dIVO V TiM, SHCHO lISKO ZNAJSHOV SYUDI
SHLYAH iZ TOGO MiSCYA, V YAKiM MI NiKOLI DO CXOGO RAZU iZ sTEPANOM NE BUVALI!..
     viRNIJ sTEPANiV KiNX lISKO  LEDX PLUGANIVSYA, LEDX PERESTAVLYAYUCHI KOPITA.
nAViTX NE ZMAHUVAV HVOSTOM. hOCHA MUSHVA VISiLA NAD NIM CHORNOYU HMAROYU.
     oMELXKO OPUSTIV ZBROYU i,  NE DIVLYACHISX, STRiLU ZAKINUV  DO SAGAJDAKA, A
LUK U NALUCHCHYA.
     piDiGNAV bULANKA V KiLXKA STRIBKiV DO OHLYALOGO KONYA. oMELXKO ZiSTRIBNUV
U TRAVU i  KINUV MALOMU POViD. pRIKAZUYUCHI: "lISKO, lISKO... " TA POGLADZHUYUCHI
ZAMORDOVANOGO   KONYA,   VIJNYAV  VUDILA   Z  JOGO   ZAPALENIH,   ZAGNOºNIH  i
ZAKRIVAVLENIH GUB.
     rOZSTiBNUV PiDPRUGU, ZNYAV  SiDLO i PEREMiTNi  SUMI Zi STRIMLYACHIMI V NIH
STRiLAMI.
     - sINKU! oSX DIVISYA - TRI STRiLI VDARILI V SUMU.  a  kRINKA, ZEMLYA JOMU
PUHOM,  SPAKUVAV  U  NE¿ TORBINKI  Z POROHOM.  yaKBI  HOCH ODNA STRiLA OB SHCHOSX
ZALiZNE CHERKONULA i  VISiKLA iSKRU - TO VESX POROH VIBUHNUV BI! oD  SLAVNOGO
lISKA HiBA SHCHO KOPITA  LISHILISX  BI...  oT  SHCHO MOGLO BI BUTI! tA  NA VSE bOZHA
VOLYA. tEPER TREBA SHVIDKO DESX TUT DZHERELXCE  ZNAJTI. ya TUT ODNE  PAM'YATAYU NA
CiJ STEZHCi... tI PODIVISYA  TiLXKI, SHCHO V NXOGO Z YAZIKOM, YASNAMI i GUBAMI.  cE
ViN iZ  STALEVIMI  VUDILAMI  NAMAGAVSYA NAPASTISYA. vSE SOBi  ROZTER,  ROZBIV,
POVEREDIV... oN  YAKi  VIRAZKI! biDNA SKOTINA. sKiLXKI KiNX  CHEREZ LYUDINU MUK
ZAZNAº,  SHCHO J  NE  SKAZATI...  aNU, SINKU, PODAJ bULANKA BLIZHCHE, ZARAZ MI NA
NXOGO POVANTAZHIMO sTEPANOVi TORBI i PiDEMO SHUKATI VODU...
     vONI POVELI KONEJ - oMELXKO  ZNESILENOGO lISKA, A HLOPCHIK NAVANTAZHENOGO
AZH CHOTIRMA PEREKIDNIMI  SUMAMI  bULANKA VGLIB  MOLODOGO LiSU,  PRAVORUCH  ViD
POTAºMNO¿ STEZHKI VNIZ POLOGIM SHILOM.
     chIM  DALi  PO SHILU,  TIM DEREVA  STAVALI VISHCHIMI.  nE  PROJSHLI  VONI  J
TRXOHSOT KROKiV, YAK POCHULOSYA DZYURKOTiNNYA VODI. oBMINULI V BLAKITNOMU ZATiNKU
KiLXKA STAREZNIH CHORNOSTOVBURNIH YAVORiV. I STUPILI NA OSYAJNE SONCE. nAVPROTI
NIH TRAV'YANISTIJ SMARAGDOVIJ SHIL OBRIVAVSYA KAM'YANOYU STiNOYU. z NE¿ V KiLXKOH
MiSCYAH TUGIMI CiVKAMI BILA VODA. nIZHCHE  BRIL  VODA ZBIRALASX  NiBI U VELIKiJ
BAYURi i  ZViDTiLYA VITiKALA  VUZXKIM  RUCHAºM  U OTOCHENNi RiDKOGO  OCHERETU  TA
VISOKO¿  OSOKI.  pO  DOVZHINi MOZHE NA POSTRiL iZ  LUKA.  I ZRAZU  ZNIKAV  BEZ
USYAKOGO SLiDU.
     - sINKU, STiJ! oN BACHISH SLiDI NA MULOVi?  sYUDI PRIHODYATX i DIKi KOZI, i
DIKi  GOLUBI PRILiTAYUTX. yaKSHCHO MI  PiDEMO TUDI Z KiNXMI i  SOBAKOYU  - i SLiDI
SVO¿ LISHIMO, i SVO¿M  ZAPAHOM VSE NAVKOLO ZABRUDNIMO. I ZViRi NE PRIJDUTX. I
MI LISHIMOSYA BEZ DICHINI.  tOMU PiDEMO OTUDI  VNIZ,  DE RUCHAJ PROTiKAº, TAM  i
SAMi NAP'ºMOSYA, i KONEJ NAPO¿MO, i Z SOBOYU VODI ViZXMEMO. zATAGANUºMO OTAMO,
NA UZVISHSHi - PiD TIMI SOSNAMI. tAM MiSCE ZRUCHNE: SHCHO TAM ZA KUSHCHAMI - NE VIDNO
ZNIZU. a ZViDTI, Z VERHA - DOBRE VIDNO.
     kOLI  VONI  SPUSKALISX ZELENOYU DOLINOYU, U  NIH iZ-PiD NiG VILiTALI CiLi
ZGRA¿ ZELENIH ROZHEVOKRILIH KONIKiV.
     nAPO¿LI  KONEJ. a TODi oMELXKO LISHIV V  ULOGOVINi MALOGO Z  bUBKOYU  PRI
ZAMORDOVANOMU  lISKOVi, A SAM ViDViZ  NAGORU VSYU POKLAZHU i  ViDNiS sTEPANOVE
SiDLO.
     tODi SPUSTIVSYA  Z bULANKOM  NAZAD DO DZHERELA i ZAHODIVSYA  KOLO  BiDNOGO
lISKA. kiNX POKiRNO ZNOSIV Di¿ KOZAKA, LISHE ZDRIGAVSYA USiºYU SViTLOYU  SHKiROYU.
kOLI ZH POCHAV  DVOMA GOSTRIMI PALICHKAMI, BO  PALXCYAMI NE MiG ZALiZTI  V RANI,
VITYAGATI CHERVU,  TO KiNX TiLXKI DRiBNO TREMTiV - i AZH NACHE HRIPiV. rAN  BULO
CHIMALO:  i NA SPINi, i NA KRUPOVi, i NA  GRUDYAH,  i NA ZADNiH NOGAH. vSE ViD
STRiL.  tA,  SLAVA bOGU, NiDE  ZHODNE ViSTRYA NE  ZASTRYALO.  aLE MUHI  VSTIGLI
OBSIPATI YAJCYAMI RANI, i TEPER U GNOYU i SUKROVICi KAMESHILASX ZHOVTA CHERVA.
     -  sINKU, POKI YA  OTUT CHERVU  KOLUPATIMU, TI ZBiGAJ NA GORU i,  SKiLXKI
MOZHESH, SHISHOK NAZBIRAJ. sPRAVA DUZHE PILXNA i NAGALXNA. pOSPiSHAJ!
     - aGA! - kIVNUV MALIJ  i CHIMDUZH POBiG PiD SOSNI. pES bUBKA POSTRIBAV ZA
NIM...
     kOLI  HLOPCHIK PRINiS SHCHE ODIN KAZANOK, POVNIJ  SHISHOK,  i VISIPAV JOGO NA
VELIKU KUPU, NA VERH iZ KiNXMI PiDNYAVSYA KOZAK.
     - mOLODECX!  zDOGADAVSYA V KAZANOK  ZBIRATI  SHISHKI.  tiLXKI  iNSHIM RAZOM
PITAJ DOZVOLU, YAKSHCHO HOCHESH SUMI ROZV'YAZATI.
     oMELXKO POSTAVIV KONEJ U ZATiNKU TOVSTENNO¿ ROZLOGO¿ SOSNI.
     sHOPIV ZAMASHNU SOKIRU  i Z KiLXKOH UDARiV  ViDTYAV ZASOHLIJ TOVSTIJ SUK.
rOZKOLOV NA SKiPKI i ZAHODIVSYA VIKOPUVATI YAMKU DLYA VOGNISHCHA.
     lISKO ZNESILENO  KUNYAV, OPUSTIVSHI GOLOVU. a bULANKO PRISTUPIV  DO NXOGO
VPRITUL  i  HLXOSKAV  HVOSTOM, ViDGANYAYUCHI MUSHVU  i  ViD  SEBE i ViD  HVOROGO
TOVARISHA.
     - pRINESI VODI.
     pOKI  MALIJ SKOTIVSYA UNIZ DO  VODI i  PRINiS POVEN  KAZANOK KRISHTALEVO¿
VODI,  oMELXKO  VZHE  ROZPALIV  SHISHKI V ZEMLYANiJ  PiCHURCi. pOSTAVIV KAZANOK i
NAKAZAV MALOMU PiDKIDATI  SHISHKI, SHCHOB  VOGONX NE SLABiSHAV Ni NA MITX,  A  SAM
VZYAV ZASTUPA i ZNIK ZA CHAGARYAMI, SHCHO MALIJ i SPITATI NE VSTIG.
     bUBKA POGRiBSYA, POGRiBSYA  TA  J UMOSTIVSYA V YAMKU,  ROZKINUVSHI  LABETI i
ZAPLYUSHCHIVSHI OCHi. pES SPAV,  ALE CHAS  ViD CHASU UVi SNi PODRIGUVAV LAPAMI. shchOSX
JOMU SNILOSX.
     mALIJ VSE PiDKLADAV i PiDKLADAV SHISHKI,  i MAJZHE NEVIDIME POLUM'YA LIZALO
BLISKUCHi ZOLOTi BOKI KAZANA. tiLXKI ZHAR OBPiKAV LICE i RUKI.
     nA SAMiM DNi  KAZANA  POCHALI  NARODZHUVATISX MALENXKi BULXBASHKI POViTRYA,
POTiM VONI POCHALI ViDRIVATISX ViD MiDi i ZLiTATI VGORU, LOPATISX, i TODi NAD
POVERHNEYU  ZAKRUTILASX  TONKOYU  CiVKOYU  PARA.  pARA  ZDiJMALASX   UGORU  VSE
SILXNiSHE. oSX VODA ZAVIRUVALA, POCHALA BITI KLYUCHEM. oKRiP VIPLESKUVAVSYA CHEREZ
ViNCYA BLISKUCHOGO MiDNOGO KAZANKA.
     tiLXKI MALIJ  PODUMAV:  "a  DLYA  CHOGO BULO VARITI VODU, YAKSHCHO NEMAº CHOGO
VARITI? ",  YAK Z KUSHCHiV  VIJSHOV KOZAK. ISHOV ViN BEZ  SHAPKI, SHAPKU PRITISSHI DO
GRUDEJ.
     - tRIMAJ SHAPKU! -  oMELXKO PRIHILIV  ZASTUP DO  SOSNI  i VITYAG  iZ SUMI
DEREV'YANU TARiLX.  oBEREZHNO VISIPAV iZ  SHAPKI NA NE¿  YAKiSX VOGKi BULXBUVATi
KORENi, ZAVBiLXSHKI Z GOLUBINi YAJCYA.
     - shchO VONO TAKE? ya TAKOGO ZRODU NE BACHIV!
     -  bO TOBi NiHTO NE POKAZUVAV -  TI  J  NE BACHIV. cE NAJKRASHCHi  LiKI ViD
ZNESILENNYA. cE SPRAVDi ZOLOTA ROSLINA  -  "LYUBKA". lYUDI YAKi TiLXKI  GROSHi NE
PLATYATX ZA LiKI ZAMORSXKi,  A VONA, "LYUBKA", PiD NOGAMI. tiLXKI TREBA ZNATI,
YAK  ¿¿ PRIGOTUVATI. ya CXOMU OD BUSURMENiV NAVCHIVSYA. tAM, DE YA V LiSAH VIRiS,
TAM  "LYUBKU"  DiVCHATA U VOROZHBi  VZHIVALI. nU, SHCHOB PRICHARUVATI YAKOSX PARUBKA.
tAK  ¿¿ J ZOVUTX U NAS:  "lYUBI MENE, NE POKINX".  aLE  TO  DiLO  TAKE - KOMU
VOROZHBA POMAGAº,  A KOMU J  HRESNIJ HiD NE DOPOMOZHE.  a  OT  ZOVSiM  KVOLOMU
CHOLOViKOVi  Ci BULXBOCHKI SILI DODADUTX... bACHISH -  VONI  VZHE  CHISTi, POMITi.
tEPER MI  ¿H BEREMO - NASILYUºMO,  YAK NAMISTO, GOLKOYU  NA NITKU. I TRIMAºMO V
OKROPi, POKI NE PROCHITAºMO "oTCHE NASH" TRI RAZI.  v OKRiP ¿H TREBA  ZANURITI,
SHCHOB VONI NE  GiRCHILI, i NE PLiSNYAViLI, i DOBRE SOHLI. a SUSHENi BULXBOCHKI VZHE
ROZMELYUYUTX i ROBLYATX ABO Z MOLOKOM, ABO Z VODOYU BOVTANKU. oT i BUSURMENI, SHCHO
SIDYATX ZA MOREM PO kUBANi, CHI V NAS  OTUT MEZHI bUGOM i dNiSTROM,  VONI PERED
VAZHKIM POHODOM ZAVZHDI ZAPASAYUTXSYA "LYUBKOYU", TiLXKI  PO-¿HNXOMU BUDE "SALEP".
oTAKIH P'YATI BULXBOCHOK NA CiLIJ DENX  ZDOROVOMU VOYAKU VISTACHITX, SHCHOB SILI NE
VTRATIV.
     - a VONO SMACHNE?
     - tA NiYAKE... yaK OT RiPA VARENA. kUSHTUVAV?
     - ni.
     - nU, NU... TODi, YAK GLEJ NA VISHNi...
     - o! tAK GLEJ ZHE SMACHNIJ.
     - nU VONO TAKE, YAK ROZMOCHENIJ GLEJ PiSLYA DOSHCHU... oSX DIVISYA: VZHE GOTOVi
STALI  NiBI  OTOJ  GLEJ  - PROZORi i ZOLOTAVi. tEPER VITYAGNEMO i POViSIMO  V
ZATiNKU - NEHAJ  VICHAHAYUTX.  tODi NASKREBU NA  TACYU  i  DAM  lISKOVi... a TI
ViZXMI bULANKA i  ViDVEDI OTUDI, DO DRUGO¿ SOSNI, ZASIP  U  SHALXKU  ViVSA  i
NEHAJ ¿STX.  viN DOBRE NAPIVSYA, i  TEPER MOZHNA  J POGODUVATI.  cE  TOMU, SHCHOB
lISKO NE HVILYUVAVSYA,  SHCHO  JOMU NE DAYUTX. a YA ZARAZ  PiDU V  DOLINU i PERETRU
OTAM NA KAMENYAH  TROHI  ViVSA. I ZVARIMO KASHU lISKOVi.  I bUBCi  BUDE  KASHA.
sOBAKA TEZH DOBRE ZMUCHIVSYA. shchOB TI ZNAV, ViVSYANA KASHA SOBAKAM DUZHE KORISNA. ya
KOLI OTO U PANA KONi VIPASAV, TO SAM BACHIV, YAK JOGO PSAR  HVORIH CHI ZMUCHENIH
GONCHAKiV ViVSYANKOYU VIGODOVUVAV.
     - bATXKU, TO VI BULI PANSXKIM PAHOLKOM?
     - ya NiCHI¿M PAHOLKOM NE BUV. ya ZHIV U JOGO SADIBi...
     - yaK TAK ZHILI?..
     - kOLI VARITIMEMO KASHU,  YA  TOBi  VSE ROZPOViM. a ZARAZ NAGODUJ KONYA. a
TI, bUBKA, NASH MUDRIJ SOBAKO, TI MENi STEREZHI lISKA.
     oMELXKO VILIV Z  KAZANA VODU, VZYAV TORBINKU Z ViVSOM i SPUSTIVSYA VNIZ U
DOLINU DO KUPI KAMENiV.
     nASIPAV NA ODIN, RiVNENXKIJ, MOV STiL, ZDOROVENNIJ KAMiNX ViVSA i ZACHAV
ROZTIRATI NEVELIKIM PLASKIM ULAMKOM. dOBRE  ROZTERSHI ZERNA, ZRAZU ZH NA CXOMU
KAMENi i PROViYAV ViD OSTYUKiV.
     kOLI ZH PiSHOV SHCHE DALi  VNIZ  iZ  KAZANKOM DO VODI, TO POBACHIV,  SHCHO  Z-ZA
PAGORBA,  ODNA  ZA  ODNOYU,  PRIZEMLILISX  NEVELIKOYU   ZGRAJKOYU  KURiPKI.   I
ROZBRELISYA  V  GUSTiJ TRAVi  LOVITI  KONIKiV.  oMELXKO  POCHEKAV,  CHI  SHCHE  NE
PRILETITX  HOCH  ODNA PTAHA,  A  TODi  SHVIDKO,  VZDOVZH  RUCHAYU,  NIZXKO-NIZXKO
ZiGNUVSHISX i, STUPAYUCHI  NECHUTNO,  ALE  SHVIDKO,  POSPiSHIV  DO  KOLDOBINI  PiD
CHERVONOYU KAM'YANOYU STiNOYU.
     dVi  STRiLI  TRIMAV U  ZUBAH,  TRETYU NAKLAV NA TYATIVU.  kOLI  DO PTAHiV
oMELXKOVi LISHILOSX PiVSOTNi KROKiV, PTAHI POMiTILI JOGO.
     zNYALISX iZ SUHIM TRiSKOTOM, SHVIDKO-SHVIDKO B'YUCHI  KRILAMI. zLETiLI KRUTO
VGORU,  MOV  ¿H  HTO METNUV iZ PRASHCHi. nAD  USiºYU DOLINOYU  PRONIZLIVO ZALUNAV
¿HNiJ KRIK TRIVOGI: "RiP-RiP-RiP! "
     oMELXKO ODNA ZA ODNOYU, BLISKAVICHNO, METNUV SVO¿ TRI STRiLI.
     I STRiLI NAZDOGNALI  PTAHiV.  vSi TRI PTAHI VPALI  NA  KRUTOMU ZELENOMU
SHILi VGORi NAD KAM'YANOYU CHERVONOYU STiNOYU.
     oMELXKO NE  POLiZ  ZA ZDOBICHCHYU,  A ZSIPAV NAZAD DO TORBI POTERTIJ OVES,
ZABRAV KAZANOK iZ VODOYU i PiDNYAVSYA VGORU, DO SOSON.
     - sINKU! piDI  TA  ZABERI KURiPOK NA SHILi, NAD DZHERELAMI. dUMAV, SHCHO NA
VODOPO¿ ViZXMU PARU  GOLUBiV, TA BACH, VPOLYUVAV KURiPOK.  bUDE  VECHERYA... tA,
GLYADI, OBEREZHNO. nE POSLIZNISYA: VNIZU GOSTRE KAMiNNYA - i KOLDOBINA GLIBOKA.
     mALIJ TAKI NE VTRIMAVSYA NA KRUTiM SHILi NA SOKOVITiJ TRAVi. pOSLIZNUVSYA
i POKOTIVSYA VNIZ. nA SHCHASTYA, NE NA GOSTRE KAMiNNYA i NE V KOLDOBINU.
     aLE ºDINIJ CiLIJ RUKAV SOROCHKI PODER OB KAM'YANU STiNU.
     -  zLYAKAVSYA?  - zAPITAV oMELXKO, NE PiDNiMAYUCHI  GOLOVI,  BO ZOSEREDZHENO
VIRUBUVAV SOKIROYU KOPISTKU iZ TOVSTO¿ SOSNOVO¿ SUHO¿ GiLLYAKI.
     -  aGA! zLYAKAVSYA,  SHCHO  KURiPKI VPADUTX  U  KOLDOBINU. a YAK ¿H  ZViDTiLYA
VITYAGTI?  - rADiSNO  PRIZNAVSYA  MALIJ, PROSTYAGAYUCHI oMELXKOVi  TRI  STRiLI  Z
PRILIPLIM  DO NIH SiRIMI  PiR'¿NAMI. v  DRUGiJ  RUCi ViN MiCNO TRIMAV VAZHKIH
ZHIRNIH KURiPOK, SHCHO JOGO AZH HILILO NABiK.
     - niCHOGO! vSE GARAZD,  SINKU.  bERI OSX  KOPISTKU i  PEREMiSHUJ KASHU. bO
ViVSYANA KASHA SHVIDKO  PRIGORAº. tA DIVISYA - NE ZABUVAJ SHISHKI PiDKLADATI i OSX
Ci SMOLISTi TRiSKI. a YA VIPATRAYU KURiPOK... tA J ZHIRNYUCHi! oT DE NA POKINUTIH
LANAH POROZPASALISYA.
     oMELXKO NEVLOVIMIM  RUHOM  GOSTROGO  NOZHA  ROZTYAV KURiPOK  MiZH  LAPAMI,
NADRiZAV GORLO PiD DZXOBOM. tODi VSTROMIV DVA PALXCi V CHEREVO, ODNIM SILXNIM
RIVKOM  VIDER  USi NUTROSHCHi.  uVAZHNO ¿H OGLYANUV,  CHI  NEMA GLISTYUKiV, A  TODi
OBEREZHNO ViDDiLIV ZHOVCHNi MiHURCi. I VZHE PiSLYA TOGO KINUV bUBCi.
     pOKI VARIVSYA TERTIJ OVES, oMELXKO SIPONUV U SEREDINU VIPATRANIH KURiPOK
SOLi i POKLAV BiLYA HLOPCHIKA, NAKRIVSHI ZGORI SViZHOYU GiLKOYU LiSHCHINI.
     - dIVISYA, SHCHOB MUHI NE OBSIPALI CHERVOYU. oSX GiLOCHKA, ViDGANYAJ...
     - a VI, BATXKU, HiBA KUDI JDETE?
     - tA PiDU PODIVLYUSX U DOLINi. nACHE MENi PRIVIDiLOSX GNiZDO PECHERICX.
     oMELXKO  ZNYAV POROZHNYU  SHALXKU  Z  bULANKA,  ZAPHAV  U  NE¿ DVi  GLINYANi
BAKLAGI, NATYAG ¿¿ SOBi NA LiVE PLECHE i POSPiSHIV UNIZ DO VOGKO¿ ULOGOVINI.
     viN POVERNUVSYA, KOLI  VZHE SONCE SPUSTILOSX NAD  DUBOVIM GAºM, SHCHO CHORNiV
ZA DRUGOYU DOLINOYU  ViD CXOGO UZVISHSHYA. v OBOH RUKAH NiS  ZAPiTNiLi BAKLAGI  Z
DZHERELXNOYU  VODOYU, A ZA PLECHEM  METELYALASX ROZDUTA SHALXKA, i Z NE¿  STIRCHALO
MOKRE LOPUHOVE LISTYA.
     - sXOGODNi ZGOTUºMO  HITRU  STRAVU.  kOLI  YA  OTO VZDOVZH  SARACINSXKOGO
BEREGA  PLAVAV NA KUPECXKiJ SHEBECi, TO  BULO  U NAS  DVOº CHERKESiV- MORYAKiV.
vONI BRALI  ZABITOGO PTAHA i ZANURYUVALI V  OKRiP. vSE  PiR'YA  i  PUH ZMOKALI
NASKRiZX. a TODi V  ZEMLYANU PiCHURKU. zGORI NAKIDALI  ZHARU i ZASIPALI GARYACHIM
PiSKOM.  pTAH  TAM  ZAPiKAºTXSYA.  vITYAGAYUTX  JOGO  iZ  VOGNISHCHA  - VSE  PiR'YA
SPEKLOSYA,  YAK  DOBRA  KORA STALO.  mOZHNA  YAK  PO SPECHENiJ  HLiBNiJ  SHKORINCi
POSTUKATI  PALXCEM. rOZLAMUºSH  - A TAM TAKA SMAKOTA, TAKIJ DUH...  aLE  MI Z
TOBOYU SHCHE HITRiSHE ZROBIMO. yaK OTO FRANCUZI - NAPHAYUTX KURKU CHORNIMI ZEMLYANIMI
GRIBAMI. ¯H, SHCHOB ZNAJTI, TREBA CHASOM i NA TRI ZASTUPI ROZKOLUPATI ZEMLYU. oT!
ya, PO PRAVDi KAZHUCHI, NE ¿V TAKO¿ KURKI. bO Ti CHORNi GRIBI TAKi DOROGi, SHCHO ¿H
TiLXKI ¿HNi VOLODARi MOZHUTX ¿STI. oT! a MI Z TOBOYU ViZXMEMO NASHIH PECHERICX i
NAPHAºMO NASHIH KURiPOK i SPECHEMO...
     I  OTAKO GOVORYACHI, oMELXKO VITYAGAV iZ SHALXKI DRiBNESENXKi, MOV TERNINI,
PECHERICHKI i ZAKLADAV ¿H U VIPATRANIH PTAHiV.
     -  oJ, YAK VONI GARNO PAHNUTX! yaK NiMECXKA CUKERKA.  mENi ODIN RAZ DiD Z
YARMARKU ODNU CUKERKU PRIViZ.
     - aVZHEZH! cYA  PECHERICYA TAK POVINNA PAHNUTI. yaKSHCHO GRIB TOCHNiSiNXKO TAKIJ,
YAK OCi, A TAKOGO ZAPAHU NEMA - NE BERI!
     tA BiLXSHE GRIBiV  LISHILOSX. I TODi oMELXKO POSIPAV ¿H SiLLYU, ZAGORNUV U
LOPUHOVE ZDOROVENNE LISTYA i ZAV'YAZAV HREST-NAVHREST SMUGOYU KORI, ZiDRANOYU iZ
GORiHOVOGO PAGONA.
     oMELXKO  VIKLAV  GUSTU  KASHU NA  TARELYU,  KiLXKA  VELIKIH  KAVALKiV  NA
LOPUHOVi LISTI.
     - nA TACi lISKOVi, NA LISTKU - bUBCi. pILXNUJ, SHCHOB DOBRE VICHAHLO!
     oMELXKO  VILIV  U  KAZAN OBIDVi  BAKLAGI i ZAHODIVSYA  SHVIDKO  PiDKIDATI
PALIVO.
     - vCHISYA, SINKU. pOKI NE POSUTENiLO, VOGONX ZDALEKU NE SViTITX, A DIM iZ
DOBROGO PALIVA, SUHOGO, MAJZHE PROZORIJ - TEZH ZDALEKU NE VIDNO.
     yaK VODA ZAVIRUVALA, KOZAK ZANURIV PO CHERZi KURiPOK i ZACHEKAV, KOLI ¿HNº
PiR'YA PROSYAKNE OKROPOM i TUGO OBLiPITX TEMNOYU ODEZHINOYU PTASHINi TUSHKI.
     rOZGRiB ZASTUPOM ZHAR. vIRiVNYAV  ROZPECHENIJ PiSOK U YAMCi i  VMOSTIV TUDI
ZAGORNUTIH  U  LOPUHI KURiPOK i  LOPUHOVU PEREV'YAZANU  PAKU iZ  MOLODENXKIMI
PECHERICHKAMI.  shVIDKO  i GARLIVO ZAGORNUV VSE  ZHAROM,  A TODi  RiVNENXKO  VSE
ZASIPAV ROZPECHENIM PiSKOM.
     kRiZX PiSOK TONESENXKO, NITOCHKAMI, PROBIVAVSYA SIVIJ GiRKIJ DIMOK
     -  tEPER VONO VZHE SAMO PECHETXSYA. a POKI SHCHE VIDNO, PiDEMO DO RUCHAYU TA SHCHE
RAZ NAPO¿MO KONEJ. bO CHAS VZHE NAGODUVATI lISKA. bUBKA, ANU HODI Z NAMI!
     I VONI VSi SPUSTILISX DO VODI.
     vZHE V  NASTUPAYUCHIH  SUTiNKAH oMELXKO  NAGODUVAV  lISKA  ROZVARENIM,  YAK
TiSTO, ViVSOM i NASKOBLENIMI BULXBAMI  "LYUBKI". bUBKA  NAMINAV  Z LOPUHOVOGO
LISTA KASHU, AZH DAVIVSYA.
     - nU CHOGO TI  DAVISHSYA? tA NiYAKIJ LYAH i NiYAKIJ TATARIN  TUT NE ZABERE! -
pROKAZUVAV Z DOKOROM DO SOBAKI oMELXKO.
     bUBKA  NA JOGO  SLOVA  PERESTAVAV  GLITATI  KASHU,  PiDNiMAV ZAMURZANU U
ViVSYANKU PASHCHEKU, VDYACHNO METELYAV HVOSTOM i ZNOV POCHINAV NAMINATI ViVSYANKU.
     oMELXKO  PRIHILIVSYA SPINOYU  DO NAGRiTO¿  ZA DENX  PRAViCHNO¿ SOSNI  i  Z
NASOLODOYU VDIHAV ZAPAH ROZPLAVLENO¿ ZHIVICi.
     mALIJ,  POBACHIVSHI, SHCHO  KOZAK PRINYUHUºTXSYA, i  SOBi  POCHAV  TYAGTI  NOSOM
POViTRYA. I VRAZ OBERNUVSYA DO "BATXKA".
     - I SHCHE SHCHOSX TAK GARNO PAHNE iZ KUSHCHiV! zViDTiLYA, Zi SHILU...
     - mOLODECX! 3 TEBE BUDUTX LYUDI... cE PRIHODITX NiCH, i "LYUBKA" ROZKRIVAV
SVO¿  CHARODiJSXKi  KViTI... oJ, YAKBI OCE  MENi KOBZU  MALXOVANUYU TA  ZHiNOCHKU
MOLODUYU, TO ZASPiVAV BI, ZAGRAV BI, SHCHOB NE BULO NiKOMU NiYAKOGO LIHA...
     kOZAK  ZAMOVK, ZAPLYUSHCHIV OCHi. I BULO NEZROZUMiLO, CHI ZASNUV ViN NABiZHNIM
SNOM,  CHI PRISLUHAºTXSYA  DO  NiCHNIH ZVUKiV,  SHCHO  POCHINALI LINUTI Z  DOLINI i
PAGORBiV, CHI PROSTO ZAMRiYAVSYA iZ ZAPLYUSHCHENIMI OCHIMA.
     nE  ZNATI, SKiLXKI B CHASU ViN SIDiV NEPORUSHNO,  SHRESTIVSHI PO-SHEVSXKOMU
NOGI, i SLUHAV BI OTi NiCHNi  TAºMNICHi  ZVUKI, YAKBI TUT  NE PiDiJSHOV bUBKA DO
ZEMLYANO¿ PECHi TA NE POCHAV OBEREZHNO GREBTI GARYACHIJ PiSOK.
     - nU, YAKSHCHO bUBKA GREBETXSYA, CHAS VECHERYATI.
     oMELXKO  ROZGRiB  ROZPECHENIJ PiSOK  i  POPiL  i VITYAG  TRXOH  KURiPOK U
TVERDiJ  KORi iZ OBGORiLOGO  LOPUHOVOGO  LISTYA i SPECHENOGO DO VUGLISTO¿ KORI
PiR'YA.
     - pOKI NE VICHAHNE - SOBACi NE DAVAJ! shchOB NYUHU NE VTRATIV. u TOMU M'YASi,
SHCHO DASI bUBCi, SHCHOB NE BULO ZHODNO¿ KiSTOCHKI.  sOBAKA ZGOLODNiV, POSPiSHATIME i
MOZHE VDAVITISX KiSTKOYU. tONKIH KiSTOCHOK VZAGALi NE MOZHNA DAVATI SOBACi.
     - a V NAS, KOLI LISHALISX KiSTKI ViD KURKI, NASHi BABA DAVALI SOBACi.
     - sINKU! tO PROSTi SiLXSXKi SOBAKI. a V TEBE SPRAVZHNiJ PASTIRSXKIJ PES.
I NE  DAVAJ JOMU PECHERICX. ya NE ZNAYU, CHI NE ZASHKODYATX VONI SOBACi.  ¯J bOGU,
NE PAM'YATAYU, CHI DAVALI SARACINI SVO¿M SOBAKAM PUSTELXNi ZAPECHENi PECHERICi.
     kOLI oMELXKO,  OBPiKAYUCHI  PALXCi, ROZLAMAV VUGiLXNU SHKARALUPU KURiPKI i
VIKLAV  M'YASO iZ PECHENIMI PECHERICYAMI  NA DEREV'YANU TARiLX, VESX  PROSTiR PiD
ViKOVIMI  SOSNAMI MEZHI  SHCHiLXNIM KOLOM  KUSHCHiV ZAPOVNIVSYA TAKIM GUSTIM ZAPAHOM
PECHENO¿  DICHINI i LUGOVIH PECHERICX, SHCHO NE STALO CHUTI  Ni AROMATU "LYUBKI", Ni
ZHIVICi, Ni ZAPAHU SOLODKOGO KiNSXKOGO POTU, Ni GOSTROGO SOBACHOGO DUHU.
     z-PiD  NAJTOVSHCHIH NIZHNiH  GiLOK  SOSNI NA NIH YASKRAVIM LiHTAREM  VIZIRAV
SLiPUCHIJ SHCHERBATIJ MiSYACX. I ZORi VISIPALI NA SHCHE NE VPOVNi SINiM,  A, SHVIDSHE,
BLAKITNO-SiRiM NEBOSHILi.
     bUBKA, VIVERTAYUCHI MORDU  TO TAK, TO  TAK, STIHA POVISKUVAV i, PO CHERZi,
TO PRAVOYU PEREDNXOYU, TO LiVOYU LAPOYU TORKAVSYA HLOPCHIKA.
     oMELXKO NE  SVARIV  SOBAKU.  viN Z NASOLODOYU,  AZH  PRIMRUZHIVSHI  OCHi ViD
ZADOVOLENNYA, ZHUVAV STEGENCE.
     hLOPCHIK ViDiRVAV DVA  SHMATOCHKI BiLOGO M'YASA. oDIN, HOCH i GARYACHIJ, ZRAZU
KINUV SOBi V ROTA, A DRUGIJ TRIMAV, POKI NE VICHAHNE.
     bUBKA MITTYU ZAKOVTAV SViJ SHMATOCHOK i ROZLiGSYA PERED HLOPCHIKOM, POKLAVSHI
JOMU MORDU NA KOLiNA.
     oMELXKO  i HLOPCHIK MOVCHKI,  ZOSEREDZHENO OBSMOKTALI VSi KiSTOCHKI  PERSHO¿
KURiPKI, ZA¿LI DRiBNENXKIMI  PECHENIMI PECHERICYAMI. rOZLAMUYUCHI  DRUGU KURiPKU,
oMELXKO SKAZAV:
     -  oTOZH  TEPER SLUHAJ i  ZAPAM'YATOVUJ. tiLXKI TI  ODIN,  BiLXSHE  NiHTO,
ZNATIMESH PRO MENE PRAVDU. ya TOBi ROZPOViM PRO SVOº ZHITTYA.  I HTO YA, i ZViDKI
YA. I YAK YA  GERO¿V, i  YAK DURNICi ROBIV... oTOZH, SHCHOB TI ZNAV:  Ni BATXKA,  Ni
MATERi V MENE  NE BULO. mENE V MALINOViM KUSHCHi ZASKOCHILI GONCHAKI ODNOGO PANA.
ya BUV SLABENXKIJ, UPAV i LEZHAV, TOMU PSI MENE NE PORVALI. I YA LISHIVSYA ZHIVIJ.
u TOJ CHAS POVZ  LiS VELIKIM SHLYAHOM iSHLA ODNA ZHiNKA. ISHLA VONA  NA  PROSHCHU  DO
kIºVA.  mENE  J ViDDALI ¿J,  BO  VONA  BULA PERSHA  iZ  ZHiNOK,  KOGO ZUSTRiLI
MISLIVCi. ya NE ZNAYU, SKiLXKI  MENi TODi BULO ROCHKiV. mOZHE TRI, MOZHE  CHOTIRI.
nABAGATO BUV MENSHIJ ZA TEBE...
     - bATXKU, A CHOGO VI U LiSi BULI?
     - yaK  CHOGO?  tA ViD TATAR  UTiKAV...  tI ON DO KOLODYAZYU ZALiZ, U  ZEMLYU
SHOVAVSYA... a YA  V MALINOViM KUSHCHi SPASAVSYA... vZYALA MENE TA ZHiNKA.  zVALI ¿¿
vARVAROYU. vVAZHAJ, SHCHO BULA VONA MENi TAK BI, YAK MATiR. oT VONA i PRIVELA MENE
iZ SOBOYU DO MAºTKU MOGO PANA. lISHILASX VONA U PANA YAKIJSX  CHAS, MOZHE NA RiK,
A MOZHE J BiLXSHE... vONA POMAGALA  KUHOVARITI i VISHIVALA  SOROCHKI TA RUSHNIKI.
pOKI YA  NE VTiK iZ PANSXKOGO MAºTKU, TO  NE BACHIV, SHCHOB HTO KRASHCHE NE¿ VISHIVAV
SOROCHKI.  sYADE NA  SONECHKU i  POCHINAº TAK SPROKVOLA KOLUPATI GOLKOYU.  aLE NE
VSTIGNESH i OZIRNUTISX - A  VZHE  NA  BiLiM POLOTNi CHERVONIJ ViZERUNOK  VOGNEM
PALAº. ¯¿  VMiNNYU, PEVNO, ZAZDRILI, BO MENE NAZIVALI vARCHINIM BAJSTRYUKOM. bO
KOLI VONA  VSE ZH PiSHLA NA PROSHCHU  DO  kIºVA  i SKAZALA, SHCHO SKORO POVERNETXSYA,
NiHTO MENE  BiLXSHE ZHODNOGO RAZU NE NAZVAV BAJSTRYUKOM. yaK  "MATiNKA  vARVARA"
PiSHLA i NE POVERNULASX, PRISTAVILI MENE DO DiLA, SHCHOB YA DARMA PANSXKOGO HLiBA
NE ¿V. sPOCHATKU MI PASLI GUSEJ NA LEVADi KOLO RUCHAYU. ya i  SHCHE DVOº HLOPCHAKiV,
NU  MOZHE, TROHI STARSHIH  ZA MENE. ni KRASHCHIM, Ni GiRSHIM  YA  NE BUV  ViD  NIH.
tiLXKI NA  ViDMiNU ViD NIH, YA  VESX  CHAS HOTiV  ¿STI.  cE POMiTIV STARENXKIJ
PASTUH-VOLYAR i SKAZAV MENi: "dITINO MOYA!  tI NE NADiJSYA i NE  CHEKAJ, SHCHO TEBE
NAGODUYUTX. u LYUDEJ SVO¿  KLOPOTI, YAKE  ¿M DiLO  DO TEBE? bO TI NiCHIJNIJ. tI,
DITINO MOYA, SAM SEBE ZABEZPECHUJ, SHCHOB  GOLODNIM  NE  BUTI. tI DIVISYA, SHCHO ¿STX
SKOTINA i CHISTIJ PTAH, SHUKAJ JOGO i VZHIVAJ... " tAK YA i ROBIV POTiM. ya VSYAKi
TRAVI  i KORiNNYA PEREPROBUVAV,  LEDX  NE SKONAV  ViD DURMANU. tA  VZHE NE BUV
NiKOLI GOLODNIJ ViD SNiGU DO SNiGU. vZIMKU BULO GiRSHE, ALE TEZH NAVCHIVSYA SEBE
NAGODUVATI... miJ  PAN BUV PRAVOSLAVNIJ i  TRIMAVSYA  STAROSViTSXKIH  ZVICHOK.
viN, YAK OTO  PANI-LYAHI U SVO¿H LiSAH,  DEREVA Ni NA  POTASH, Ni NA VUGiLLYA NE
PEREVODIV, NA PRODAZH NE RUBAV. yaK SHCHO J PRODAVAV, TO CE KONEJ, MED i ViSK, SHCHO
JOGO BORTNIKI  V LiSi ZBIRALI. tA J NE  SAM PAN PRODAVAV, A JOGO UPRAVITELX.
oTO  VZHE  BULO  PADLO!  aLE  PRO NXOGO YA TOBi  POTiM ROZPOViM. yaK YA  PiDRiS,
POSTAVILI MENE Z  CHELYADINSXKIMI  HLOPCYAMI PASTI SVINEJ. sVINEJ U NASHOGO PANA
DOSTOBiSA BULO. mI ¿H GANYALI CHEREZ  PiSHCHANi  PAGORBI DO GAYU DUBOVOGO.  tAM  Z
ODNOGO BOKU KOLO GAYU SHCHE J PiDLiSOK VIRiS, KAZHUTX, PiSLYA POZHEZHi. uSYAKO¿ YAGODI
SILA SILENNA  TAM  BULA.  shchE J ZAROSTi LiSHCHINI, TA TAKO¿ RYASNO¿  i VROZHAJNO¿,
PROSTO  DIVO. a Z  DRUGOGO BOKU BOLiTCE SERED PiSHCHANIH PAGORBiV. yaK PRIZHENEMO
TUDI SVINEJ,  SVINi  ZRAZU ROZBiGAYUTXSYA, HTO  KUDI.  oDNi ZHOLUDi PiD  DUBAMI
SHUKATI, iNSHi V LiSOK YAGODU OBBIRATI, A SHCHE J POPRUTXSYA U BOLOTO VILEZHUVATISX,
U BAGNYUCi. hOCH NAS i TROº, ALE  ZH  SVINEJ U PANA BULO  DOSTOBiSA. I KNURi, i
SVINi, i PiDSVINKI, POROSYAT, YAK GOROHU. biGAºMO MI, BiGAºMO,  VSE ¿H DO KUPI
PiDGANYAºMO, SHCHOB  DALi V PUSHCHU  NE  POPERLISX TA TAM i NE PROPALI... tUT TAKIH
LiSiV NEMA. a V PUSHCHi BULO POVNO VELETENSXKIH DUBiV. ¯M BULO PO TISYACHi ROKiV,
STARi  LYUDI KAZALI. I ZViRA TAM USYAKOGO  - i  KRASNOGO: OLENi, LOSi,  ZUBRI,
KOZI. I HIZHOGO  ZViRA  BULO  SKiLXKI HOCHESH: VEDMEDi,  VOVKI, RISi. chEREZ  TU
BiGANINU ZA SVINYAMI NE BULO CHASU,  SHCHOB  YAGODOYU DOSHOCHU POLASUVATI, CHI GRIBiV
SPEKTI,  CHI  KARASiV  U  BOLOTi V  KORZINU  NATOPTATI.  tAK  NAS  Ti SVINi i
PiDSVINKI ZAMORDUYUTX, TAK MI ZA NIMI NABiGAºMOSYA, SHCHO,  BUVALO,  POPADAºMO NA
ZEMLYU i PLACHEMO.  tA  RAZ YA TAKE POBACHIV:  ODNE  POROSYA ZALiZLO V  YAMKU,  NE
GLIBOKU, ALE SAMO VILiZTI NE MOZHE. pOBORSALOSX, POBORSALOSX i YAK ZAVERESHCHITX.
tUT YA BACHU: SVINi PiDNYALI GOLOVI  ViD  ZEMLi, PRISLUHAYUTXSYA.  a  TODi Z USiH
BOKiV - i ViD LUZHKA, i ViD BOLOTA, i Z CHAGARiV POBiGLI DO YAMKI. a POROSYA VSE
REPETUº. pOZBiGALOSYA VSE SVINSTVO - i MALE,  i VELIKE. ya VITYAG POROSYA. vMITX
VSE  SVINSTVO  ZASPOKO¿LOSX  i  ROZiJSHLOSYA ZRAZU  PO  VSiH USYUDAH.  I TUT  YA
SKUMEKAV:  TREBA TE  GOLOSISTE POROSYA  SPiJMATI i SHMAGATI LOZINOYU,  SHCHOB VONO
VERESHCHALO. I TODi VSi  SVINi POZBiGAYUTXSYA...  tAK YA i ZROBIV ZA  YAKIJSX  CHAS,
KOLI SVINi  ROZBiGLISYA NA VSi BOKI. vILAMAV YA  LiSHCHINOVIJ PAGiN. piDKRAVSYA DO
TOGO "SPiVUCHOGO"  POROSYATI i  SHOPIV JOGO.  pOTiM YA  iNSHIH POROSYAT  PROBUVAV
LUPCYUVATI LOZINOYU, ALE V ZHODNOGO NE BULO TAKOGO GOLOSNOGO VERESHCHANNYA. pOCHAV YA
SHMAGATI  NASHE  GOLOSISTE  POROSYA, A  VONO  YAK ZAREPETUº!  ya SHMAGAYU,  A  VONO
REPETUº.  zRAZU  POCHALI ZBiGATISX  DOROSLi SVINi. oBSTUPILI  MENE, ROZLYUCHENO
ROHKAYUTX. mO¿M TOVARISHAM DO MENE i NE PiDiJTI. vONI SHCHOSX KRICHATX MENi, ALE YA
NE CHUYU - OT YAKIJ REJVAH ZNYAVSYA!... kOLI TUT, NA MOº SHCHASTYA, iDE DiDUSX-VOLYAR.
pOBACHIV  ViN TAKU VEREMiYU,  i KRICHITX MENi SHCHOSX. ya  NE CHUYU. tODi ViN MENi NA
MIGAH POKAZUº: "pOKINX  POROSYA! tiKAJ! " ya  TAK i ZROBIV. piDBiGAYU DO NXOGO.
viN i KAZHE: "mOLODECX, SAM  DOKUMEKAV! tA DOVGO  NE MORDUJ POROSYA, BO SVINi,
HOCH VONI J SVINi, A ZA SVOº DITYA VAS ZAGRIZUTX... " oTODi YA VPERSHE ZROZUMiV,
SHCHO YA  DO CHOGOSX VLASNOYU GOLOVOYU MOZHU DOKUMEKATI. I  SHCHE  YA ZROZUMiV, SHCHO TREBA
STARSHIH  NE TiLXKI  SLUHATISX, ALE i  VCHITISX  U NIH... nU,  POTiM, POKI PAS
SVINEJ  iZ HLOPCYAMI, YA  ZAVZHDI TRIMAV PRI SOBi  TE GOLOSISTE POROSYA.  ya JOGO
ZLEGKA PERiSHCHU LOZINOYU, ALE POROSYA "SPiVAº" TAK, NiBI YA JOGO ZHITTYA POZBAVLYAYU.
chIM VONO GOLOSNiSHE  REPETUº, TIM  BiLXSHE PiSLYA  CXOGO YA JOGO  PRIGOSHCHAYU  - CHI
OKRUSHINOYU HLiBA, CHI YAGODOYU, CHI MORKVINOYU,  CHI GRUSHKAMI PADALKAMI. ya JOGO TAK
NAVCHIV,  SHCHO  TiLXKI DAM  PONYUHATI GRUSHKU  i TORKNUSX LOZINOYU  DO SPINI, VONO
VISHCHITX, YAK NEDORiZANE. oN YAKE BULO ROZUMNE POROSYA - ZNALO, SHCHO MENi ViD NXOGO
POTRiBNO. a SHCHE KAZHUTX - DURNIJ, YAK  SVINYA! a BACH, i  SERED SVINEJ º ROZUMNi.
sERED  VSYAKO¿ TVARi º ROZUMNi i º  DURNi. pOTiM MENE  TOJ  DiDUSX-VOLYAR VZYAV
POMiCHNIKOM. mI VIPASALI VOLiV NA LEVADAH,  PO BEREGAH RiCHKI, U KiLXKOH SUHIH
ULOGOVINAH. bO  V MOºMU KRA¿ NEMAº Ni VISOKIH PAGORBiV, Ni  GLIBOKIH  YARiV i
DOLIN.  tAM  NAViTX BiLXSHE  POLOVINI  SiLXSXKIH  HAT  STOYALI NAD  ZEMLEYU  NA
TOVSTENNIH DUBOVIH PALYAH. yaK SPEKOTNE LiTO, TO PiD HATU V ZATiNOK HOVALISX i
SOBAKI, i KURI, i SVINi. a YAK  NAVESNi POViNX BUVALA DOBRA,  TO ViD  HATI DO
HATI NA  CHOVNi  V GOSTi ¿ZDILI... kOLI Z DiDUSEM  VIPASAV  VOLiV, TO VSE  PO
BEREGAH, PO OBOLONYAH. tUT NE BULO YAGiD i GORiHiV, ZATE RIBA,  RAKI i BOLOTNi
PTAHI DO MO¿H RUK TAK i  PLIVLI. diDUSX-VOLYAR NAVCHIV MENE SiTKI PLESTI i  NA
RIBU,  i  NA  PTAHiV.  ya  POTIHENXKU  STAVIV ¿H U  BOLOTi i  V  RUCHAYAH, A  V
CHAGARNIKAH SILXCYA  NA  PTAHiV. dLYA  ZABAVI LUK SOBi ZROBIV. nEVELICHKIJ TAKIJ
LUCHOK YASENEVIJ.  sTRiLKI OCHERETYANi, A NAKONECHNIKI KiSTYANi. zABAVKA ZABAVKOYU,
NA DRUGE LiTO TAK NAVCHIVSYA STRiLYATI, SHCHO DNYA NE BULO, SHCHOB MI Z DiDUSEM DICHINI
NE ¿LI. a YAK DiZNAºMOSX, SHCHO PANSXKIJ UPRAVITELX U SUSiDNº SELO PODAVSYA CHI NA
TORZHISHCHE KUDISX,  TO DiDUSX ViDPUSKAV  MENE  DO LiSU.  z  LiSU YA  J  RYABCHIKiV
PRINOSIV. oTO SMAK! ya SOBi PISHCHIKA ZROBIV iZ ZAYACHO¿  KiSTKI. zALiZU V LiSHCHINU,
PRICHAYUSX i POCHINAYU PiDSVISTUVATI PISHCHIKOM. dIVNA  PTAHA: YAK SPOLOHAºSH JOGO  -
ZLiTAº Z DEREVA Z  TAKIM SHUMOM, MOV CiLA ZGRAYA. yaK SiDAº NA GiLKU  - NU NiYAK
NE  POCHUºSH. oTOZH YA SIDZHU  i PiDSVISTUYU.  I NA VSi  BOKI  ROZDIVLYAYUSX. shchOB NE
PRO AVITI, KOLI ViN SYADE. dIVISHSYA, DIVISHSYA - NEMA.  zNOV POVERTAºSH GOLOVU  V
TOJ  BiK - SIDITX NA  GiLOCHCi  BiLYA SAMOGO STOVBURA  i  GOLOVOYU KRUTITX, MOV
KURKA NA SiDALi - ZAZIRAº: DE  ZH TOJ CHUZHIJ RYABCHIK, SHCHO JOGO VIKLIKAº? oSX TUT
JOGO TREBA NEGAJNO  BITI... a  SMACHNIJ PTAH!  IZ  USiH LiSOVIH  PTAHiV  MENi
NAJSMACHNiSHIJ...  mI  Z  DiDUSEM  TRI  LiTA  VIPASALI  STARIH VOLiV.  yaK  ViL
PiDHODITX DO POVNO¿ STAROSTi, TODi NIM VOSTANNº NAVESNi ORYUTX  i ViDPUSKAYUTX
NA PASHU. I BiLXSHE ViL NE PRACYUº, A VSE LiTO TiLXKI VIPASAºTXSYA. I YAKSHCHO VOLYAR
DOBRIJ i PASHA HOROSHA,  TO DO  OSENi  ViL STAº  GLADKIJ, VAZHENNIJ,  SHERSTX NA
NXOMU AZH  BLISHCHITX, YAK  ATLASNA.  tODi  VOLiV ZBIRAYUTX U  GURTI i  ZHENUTX  NA
PRODAZH. chI DO lITVI, CHI  V pOLXSHCHU. ya SAM, KOLI SLUZHIV PANU KASHTELYANU, SVO¿MI
OCHIMA BACHIV NA kRAKiVSXKOMU TORZHISHCHi TISYACHi NASHIH VOLiV. pRAVDU KAZHU: TISYACHi!
nASHA VOLOVINA SOKOVITA, NiZHNIM ZHIROM PROROSLA. ti  KRAKiVSXKi RiZNIKI, HTO V
NASHIH  KUPCiV-GURTOVIKiV  VITORGOVUº DESHEVO NASHIH "ABSHITOVANIH" VOLiV, POTiM
VELIKi  GROSHi  ZAROBLYAº. nASHA VOLOVINA U kRAKOVi TODi KOSHTUVALA  NA  TRETINU
DOROZHCHE ViD ¿HNXO¿ TELYATINI... diDUSX-VOLYAR  BUV  MOVCHAZNIJ. vSi DIVUVALISX,
YAK  MI Z NIM DOBRE ZHIVEMO. bO YA  BUV,  YAK  KUNICYA - OSX YA  º, A OSX MENE VZHE
NEMA... nEGOViRKIJ BUV, ALE VCHIV MENE DOBRE: ZA TRI  ROKI NiHTO MENE Z LUKOM
NE  VGLEDiV.  lUK  i  STRiLI VISOKO V  DUPLi  STARO¿ SOSNI HOVAV - YAKIJ TUDI
UPRAVITELX POLiZE? u DUPLi i BERESTYANIJ KOZUB iZ  SiLXCYAMI i SiTKAMI  HOVAV.
sTARENXKIJ POKAZAV MENi, i YAK BEREZOVU KORU ZNiMATI, i  YAK  VIPARYUVATI, i YAK
TONENXKIM  SOSNOVIM  KORiNNYAM SHITI BERESTU. ya TAK STARAVSYA, TAK  GARLIVO VSE
PRIPASUVAV,  KOLI  POTiM  POSTAVIV  KOZUB  NA  VODU, TO  Ni  KRAPLi  VODI NE
PROJSHLO... hTO JOGO  ZNAº, YAK BI VONO DALi BULO,  TA TiLXKI V KiNCi TRETXOGO
LiTA PRI¿HALI GURTOVIKI-PEREKUPSHCHIKI.  I DiDUSX-VOLYAR  POMANDRUVAV  iZ NIMI U
LYADSXKi KRA¿. vSi NESKAZANNO ZDIVUVALISX: NU KUDI JOMU, STAROMU TAKOMU, SViT
ZA OCHi MANDRUVATI? sTARENXKIJ  NiKOMU NiCHOGO NE  ViDPOViDAV, NE POYASNYUVAV. a
TiLXKI MENi, YAK VZHE VALKA  RUSHALA, ViN PiDiJSHOV  DO MENE i SKAZAV: "oMELXKU!
dAJ  TOBi, bOZHE,  UDACHU! sLAVNA TI DITINA. tA POSLUHAJ MENE: ROBI ZAVZHDI VSE
TIHO, STEREZHISYA VSYAKOGO GALASU. a OSOBLIVO STEREZHISYA  BABSTVA.  tI ¿M TiLXKI
SLOVO SKAZHI,  A VONI PO  VSiH  KUTKAH  TAKE ROZKUDKUDAKAYUTX... nU A YA DALEKO
POMANDRUYU. tiLXKI MENi  NE  DO kRAKOVA. ya  Z kRAKOVA NA PROSHCHU PiDU DO mATERi
bOZHO¿  DO  chENSTOHOVA. " ya ViD NESPODiVANKI  LEDX NE  VPAV i  KAZHU DiDUSEVi:
"diDU!.. hiBA VI KATOLIK POTAºMNIJ?.. tO ZH KATOLICXKA mATiR bOZHA! nE NASHA! "
diDUSX- VOLYAR  i ViDKAZUº MENi: "ni, DITINO, - NE KATOLIK.  a iKONA NASHA. tO
KATOLIKI NASHU  iKONU SOBi  ZAHOPILI.  I  VONA ¿M POMAGAº VSE BiLXSHE J BiLXSHE
SILI  NABIRATI.  tOMU YA  PiDU POMOLYUSYA PERED NEYU, SHCHOB  VONA NASH PRAVOSLAVNIJ
NAROD ZGADALA i ZAHISTILA... " oSX YAKA TAºMNICYA  MENi  BULA  ViDKRITA... tAK
PiSHOV  NASH DiDUSX-VOLYAR Z  KUPCYAMI-GURTOVIKAMI  i NAZAD  NE POVERNUVSYA. I Ti
GURTOVIKI BiLXSHE  NE Z'YAVLYALISX, POKI YA NA PANSXKiM DVORi ZHIV. tOMU YA BiLXSHE
NiCHOGO NE  ZNAYU PRO MOGO  VCHITELYA.  bUV, ZHIV STARENXKIJ VOLYAR - i NEMA... zA
TRI  ROKI, SHCHO  DOPOMAGAV  STAROMU VOLYAREVi,  YA  DOBRE  PiDRiS, ZMiCNiV.  vSi
DIVUVALISX, SHCHO YA HARCHUYUSX iZ USiMA U PANA V LYUDSXKiJ, A SILI MENi PRIBUVAYUTX
i PRIBUVAYUTX. nE BUDU  ZH YA  ¿M KAZATI, SHCHO YA SKiLXKI  HOCHU, STiLXKI J NAMINAYU
DICHINI, MEDU, YAGiD i RIBI. I Ni RAZU NE POPAVSYA Ni Z PiR'YACHKOM RYABCHIKA, A Ni
Z  KiSTKOYU  CHI  SHKURKOYU  ZAYACHOYU NE POPAVSYA - VSE DOBRE HOVAV  U  ZEMLYU, CHI V
DUPLAH U PUSHCHi HOVAV - HTO SKAZHE, CHI TO KUNA ROZKOSHUVALA,  CHI YA?.. I VZIMKU YA
VIHODIV PO  ZDOBICH, HOCH U MENE Ni CHOBiT,  Ni KOZHUHA  NE BULO.  rOZMOCHIV SOBi
SHMATI DOBRO¿ VOLYACHO¿ SHKiRI,  SHCHO V DiDOViM  ZAKUTKU  ZNAJSHOV, TA  J TAKi-SYAKi
POSTOLI ZMAJSTRUVAV. oBMOSHCHU  NOGI SUHIM MOHOM, OBGORNU ONUCHAMI, SHCHO ZROBIV iZ
POLOTNYANIH GANCHiROK.  shchE TREBA  YAKOSX  i  MOROZ,  i  LYUDEJ  OBDURITX.  tO  YA
POZV'YAZUVAV KiLXKA  ZAYACHIH SHKUROK, NADYAG PiD SOROCHKU  HUTROM NA GOLE TiLO, A
TODi  VZHE ZGORI DiDOVU  STARENXKU SVITKU. viN  MENi LISHIV.  mENi ViD  ZAYACHIH
SHKUROK TEPLO, YAK NiBI U  KOZHUSi. a  LYUDI VSE DIVUYUTXSYA, YAKIJ YA VITRIVALIJ. a
MOROZI, SKAZHU TOBi, SINKU, ZA MOº¿ MOLODOSTi BUVALI PROSTO STRASHNi... ya Tiº¿
ZIMI SAM ODIN Z BOLiT, OZERECX  TA  RiCHOK PRINOSIV  RIBI BiLXSHE, NiZH PANSXKi
RIBALKI. a DICHINU V LiSi Z LUKA NE BIV i SiLXCYA i PASTKI NE STAVIV. sLiDI NA
SNiGU  ZRAZU  POKAZHUTX, DE  HTO HODIV, HTO SHCHO ROBIV. ya VSYU ZIMU, A Zi MNOYU i
CHELYADX, KOZHEN DENX ¿V SViZHU RIBU... aGA,  ZABUV SHCHE  TOBi SKAZATI  - VLiTKU YA
POTAºMNO, POTIHENXKU V PANSXKiM  LiSi  BORTNICHAV. bACH, U PANA BULA i  PASiKA
VLiTKU V LIPOViM  GAYU VISTAVLENA  -  NE MENSHE SOTNi. I V LiSi  BULO NE MENSHE
CHOTIRXOH DESYATKiV BORTEJ. u SELi BULO AZH  TRI RODINI BORTNIKiV. niYAKO¿ iNSHO¿
POVINNOSTi  VONI  NE  ZNALI  ViD  PANA, TiLXKI BORTi PILXNUVATI,  MED i ViSK
DOBUVATI. ya  VSE  POTAJKI TA TIHCEM BRAV - NE TOMU, SHCHO YA ZLODiJ PRIRODZHENIJ.
ni! bO YAKBI YA POPROSIV U PANSXKIH POHLiBNIKiV  MEDU, CHI ZAJCHATINI, CHI YUSHKI Z
MINiV, TO NADi MNOYU B DO KiNCYA MOGO ViKU REGOTALISX BI. zNAºSH, SINKU, YA TAKI
BUV CHEMNIM HLOPCEM
 - i ZA KISiLX Z VODOYU, i ZA GLIVTYAK-ZAGREBU, i ZA OBGORiLU PECHENU RiPU
 - YA ZA VSE DYAKUVAV STARSHIM. hOCH MENi OSTANNXOMU NALIVALI MISKU,
OSTANNXOMU  OKRUSHINU  CHERSTVOGO  HLiBA  KIDALI.  bO YA NiCHIJ.  u  MENE NAViTX
PRiZVISXKA NE BULO. oMELXKO - TA J USE.  bO YA TiLXKI ODIN  BUV oMELXKO. I NA
PANSXKiM DVORi,  i V SELi.  ni STAROGO, Ni  MALOGO BiLXSHE NiYAKOGO oMELXKA NE
BULO... I OT  YA PEREZIMUVAV SVOYU RIBNU ZIMU, i POCHALASX VESNA. bEREZOVIJ SiK
PiSHOV  -  KVARTAMI  PIV.  u RiCHKI  PiSHLA PLiTKA,  POVNA  iKRI.  oCHERET NOVIJ
VITNUVSYA - SHPICHAKAMI SOLODKIMI  LASUYU. tA TAKA DIVNA VESNA, VAZHKA.  tO SONCE
PECHE, YAK NA pETRiVKU,  TO ODZIMKI Zi SNiGOVOYU ViHOLOYU PRIHOPLYUYUTX  SHCHE  PERED
yuROM. a TODi ZRAZU  PiSLYA  yuRA STALA BLAGODATX - i SONECHKO SViTITX,  i DOSHCHIK
TEPLIJ Z VESELKOYU VISiVAºTXSYA. zELENX VSYAKA PiSHLA ¿STiVNA. gRIBOCHKI PERSHi. a
NA  OBMiLINI  Z  RiCHOK,  OZERECX,  BOLiT  POCHALI  VILAZITI NEZLiCHENNi  RAKI.
oSOBLIVO PiD ZAHiD SONCYA, YAK  BEREG UGRiºTXSYA. oT NE POViRISH,  A  POKI SONCE
ZAJDE, U MENE OTTAKENNIJ LANTUH POVNIJ RAKiV. ya  NE POZHADLIVIJ -  PRINESU NA
KUHNYU  -  NEHAJ VARYATX. I MENi, TI ZNAºSH, NiHTO Ni RAZU "SPASIBi" NE SKAZAV.
bREHATI NE BUDU - HVALILI, DIVUVALISX  MO¿J SPRITNOSTi, NAZIVALI SHCHEDRIM. aLE
PODYAKUVATI - NU, Ni V KOGO YAZIK ZHODNOGO RAZU NE POVERNUVSYA... piSLYA yuRA, YA J
KAZHU, NACHE bOG ZMILUVAVSYA. ya TAKOGO TEPLOGO, LAGiDNOGO LiTA NE PAM'YATAYU. vSE
VCHASNO, VSE KOLI TREBA - i TUMAN, i  SUHMENX,  i  DOSHCH, i  SONCE.  tiº¿ VESNI
POBACHIV PAN,  YAK  YA  KONEJ PORAYU i BEZ KONYUHiV ODIN VPRAVLYAYUSX.  viN NAKAZAV
UPRAVITELYU DATI MENi KRiPKU KOBILKU KARUYU, DOVZHELEZNU VUZLOVANU VANDU i SHMAT
DOBRO¿ SIROVICi NA POSTOLI. I PRISTAVIV MENE PRI SVO¿H KOBILKAH. cE BULA, YAK
RiVNYATI Z VOLAMI, SLUZHBA VAZHKA. tA  YA NE ROZGUBIVSYA. ya ZH VSE NAVKRUGI  ZNAYU,
VSi  GAJKI, BOLOTA, LUKI,  OZERCYA, RUCHA¿  i  RiCHECHKI  OBLAZIV. nADi  MNOYU  V
LYUDSXKiJ KEPKUYUTX, PITAYUTX, A CHI NE VAZHKO  MENi OTAKO VDOSViTA VSTAVATI?  chI
NE VAZHKO  VODI  POVEN ZHOLOB KOZHNOGO RANKU NATYAGUVATI  Z KRINICi? a MENi VONO
NiSHCHO! u MENE TEPER KOBILKA, HOCH MUCA, TAK BAHMATNA. ya TEPER KUDI HOCHU
 - VMITX PRIMCHU. I SiTKU ZAKISNU V OZERCE, i SiLXCE NA RYABCHIKA POSTAVLYU.
tA  POTROHU  MO¿  NASMiSHNIKI  ZAMOVKLI,  BO  KONi  V  MENE  VCHASNO  NAPOºNi,
NAGODOVANi,  VICHISHCHENi i BLISHCHATX, YAK  NOVIJ GRiSH.  I TAK  MENi DOBRE: VSE, SHCHO
ZAHOCHU, - VSE  VIHODITX! zAHOTiV TETERYUKA VPOLYUVATI  -  VPOLYUVAV. zAHOTiLOSX
MEDU - NOVU BORTX ZNAJSHOV -  NiHTO, KRiM MENE, NE  ZNAº... I ZAHOTiLOSX MENi
POLASUVATI PECHiNKOYU MINYA. oJ YAKA TO  RIBA - MINX! a ZASMAZHENU Z PECHiNKOYU TAK
PROSTO iZ  YAZIKOM PROKOVTNUV BI.  tODi YA  VIGNAV KOBILOK NA OBOLONX TUDI, DE
YAKRAZ DVi RiCHECHKI ZLIVAYUTXSYA. nESHIROKi VONI  BULI, ALE GLIBOKi. I VODA TAM V
ODNOMU  MiSCi ZAVZHDI BULA  PROSTO  KRIZHANA.  bO TAM iZ  KAM'YANOGO  DNA  BILI
HOLODNi KLYUCHi. vLiTKU VODA TAM KRIZHANA, A OT UZIMKU TAM ZAVZHDI OPARINI BULI.
I  NiKOLI, YA  TAK  PAM'YATAYU,  KRIGA ¿H NE  POKRIVALA.  a  NA LEVADi ZAVZHDI Z
DRUGOGO  BOKU,  DE  VODA  TEPLA,  PANSXKi CHELYADNICi  PRALI  ODYAG  i  POLOTNO
ViDBiLYUVALI. oTOZH  PRIGNAV  YA TUDI SVO¿H  KOBILOK i  PUSTIV  NA PASHU.  a SAM
ROZiBRAVSYA i POLiZ U VODU. vODA TAM KRIZHANA i TEMNA, BO GLIBOKA, TA SHCHE J NAD
NEYU KUSHCHi NAVISLI.  ya PiRNAYU V KRIZHANU VODU PiD SAMIM KAM'YANISTIM BEREGOM. bO
PiD KAMENYAMI º GLIBOKi NORI. a V TIH NORAH LEZHATX MINI, NACHE POSNULi.  vONI,
CHIM TEPLiSHE LiTO, TIM KVOLiSHi, NU, PROSTO SONNi. a VOSENI, OSOBLIVO PiD ZIMU
BLIZHCHE, NA GACHOK iDUTX TiLXKI TAK. oT  YA ¿H i BERU GOLIMI RUKAMI, VITYAGAYU ¿H
iZ NiR i VITYAGAYU NAGORU...




     hOROSHE BULO TE MiSCE MEZHI DVOMA LiSOVIMI RiCHECHKAMI. tUT LiS KiNCHAVSYA, i
OBOLONX, SHIROKA  J RiVNA, ROZSTILALASX MOZHE  NA CiLU  MILYU.  pONAD  BEREGAMI
RiCHECHOK ROSLI GUSTi KUSHCHi VERBOLOZU.
     biLYA   ZLITTYA  RiCHECHOK  ZAVZHDI  KAMESHILOSX  ZHiNOCTVO  -  ZAMOCHUVALO  TA
VIBiLYUVALO POLOTNO.  nA ZRUCHNIH PLASKIH KAMENYAH PRALO  BiLIZNU. gALAS, SMiH,
PLYUSKiT VODI,  SOKOVITi UDARI NAMOCHENIH SOROCHOK OB  GLADESENXKi  KAMENi. tAM
SHODILISX i  PANSXKi CHELYADNICi, i  SiLXSXKE BABSTVO. nE TREBA BULO i YARMARKU
CHEKATI,  SHCHOB  UZNATI  NOVINI.  u  KOGO  LISICYA  KURKU  VHOPILA,  CHIYA  KOROVA
OTELILASX, KOGO CHOLOViK POBIV, CHIYA DiVKA NA CHIJOGO PARUBKA  KOZIRITX, U KOGO
HLiB GLEVKIJ, A V KOGO PIROGI NAJSMACHNiSHi. tUT BABSTVO NE DUZHE DIVILOSX - CHI
ZAGOLENi STEGNA, CHI Z PAZUHI CICXKI PO SAMi PIPKI NE VIZIRAYUTX.
     dYADXKI,  TIM PAK  PARUBOCTVO, SYUDI  NE DUZHE POTIKALISX. a  SHCHO  ZRAZU ZA
KURTINOYU KUSHCHiV  MOLODESENXKIJ KONYAR oMELXKO VIPASAV PANSXKIH KOBILOK,  TO NA
TE NiHTO NE ZVERTAV UVAGI.
     tOGO POGOZHOGO RANKU ODNA MOLODENXKA VDOVICYA PO DOROZi NA PANSXKi LiSOVi
SiNOZHATi, DE MALA  VORUSHITI J GREBTI SiNO,  ZAVERNULA DO  KAMENiV. tAM YAKRAZ
PANSXKi  CHELYADNICi  STELILI  VIMOCHENi  SUVO¿ POLOTNA. ¯¿  PONESLO TAKIJ  GAK
ZROBITI CHEREZ  DURNi SNI. tAKOGO ¿J NASNILOSYA, SHCHO  VONA NiKOLI  NE ViDCHUVALA
ANi  PiD  CHAS ZALICYANX  NA VECHORNICYAH, Ni V Ti  PiVROKU KOROTKOGO i  NUDNOGO
ZAMiZHZHYA, ANi  Z PiDSTARKUVATIM POLYUBOVNIKOM, SHCHO OCE NAVESNi  SOBi ZAVELA.  a
TUT TAKE  NASNILOSX: NiBI PiSHLA VONA KUPATISX U  LiSOVE OZERCE.  tOCHNiSiNXKO
TAKE MALESENXKE iZ PiSHCHANIMI  BiLIMI BEREZHKAMI, V YAKOMU  VONA VCHORA VVECHERi Z
DiVCHATA MI  ZMIVALA  PiT  PiSLYA  CiLODENNO¿  SPEKOTI... oTO  TiLXKI  SKINULA
ZAPASKU,  SOROCHKU,  ROZV'YAZALA  NAMiTKU  i ZAJSHLA U VODU, KOLI  SHCHOSX ZA  NEYU
POZADU - "BULXK!  "  vONA  OBERTAºTXSYA -  A  POZADU  STO¿TX CHORNYAVIJ VUSATIJ
PARUBOK. gOLiSiNXKIJ. a JOGO  ZADUBiLIJ PiVENX JOMU  AZH PiD  GRUDI STRIMITX.
nOGI V  NE¿  OBVAZHNiLI,  NiBI V NIH GARYACHIJ PiSOK NASIPALI. I GOLOVA SOLODKO
NAMOROCHITXSYA,  VSE  PLIVE,  A POGLYADU NE  MOZHE ViDVESTI...  bO... TE ºSTVO U
PARUBKA ZOVSiM NE LYUDSXKE i NE SKOTSXKE. vONO, MOV VELETENSXKIJ OPENXOK... I
NiBI  TOJ  PARUBOK  CHORNOVUSIJ BERE  ¿¿  BEZSILi  RUKI  i  NAKLADAº NA  SVOº
STRASHENNO GARYACHE  ºSTVO: "nE  BiJSYA. cE VSE  DLYA  TEBE. sAME  TAKE,  YAK TOBi
TREBA. " pARUBOK ViDPUSKAº SVO¿ DOLONi Z ¿¿ PALXCiV.  a VONA POCHINAº ZGINATI
CEJ VELICHEZNIJ GARYACHIJ OPENXOK i PRITISKAº JOGO SOBi DO GRUDEJ. pRITISKAº DO
CHEREVA. oPENXOK  POKiRNO VIGINAºTXSYA V ¿¿ RUKAH, MOV GUSYACHA SHIYA. I OSX VONA,
Z SILOYU  PRITISKAYUCHI, VEDE JOGO NABUHLU GARYACHU VERHiVKU PO SVOºMU CHEREVU, PO
SHOVKOVISTOMU VOLOSiNNYU. I KOLI ¿¿ ºSTVO ROZKRIVAºTXSYA, i CEJ GARYACHIJ OPENXOK
POCHINAº ZANURYUVATISX  V  ¿¿  PALAYUCHU PLOTX, ¿¿ STRUSHUYUTX  SOLODKi  NESTERPNi
SUDOMI...
     vDOVA PROKINULASX. sERCE KALATALO SHALENO. zDAVALOSX - OSX-OSX VISKOCHITX
CHEREZ GORLO. u SKRONYAH GULO, V ROTi PERESOHLO.
     kRiZX PROZORIJ PUHIR U ViKONNICi PROBIVAVSYA SiRIJ PEREDDENX.
     vDOVA  PODIVILASX NA SVO¿ RUKI.  vONI BULI  OPUSHCHENi MEZHI NOGI  i  MiCNO
STISKALI  VOLOHATIJ PRUZHNIJ TRIKUTNIK. vDOVA ZLYAKANO,  SHCHE  NE ZNYAVSHI RUKI iZ
SVOGO PISHNOGO LONA, OZIRNULASX NA  PiCH:  CHI NE PROKINULASX  SVEKRUHA i CHI NE
BACHITX VONA  TAKOGO  SOROMiCXKOGO DiLA NEViSTKI.  ni.  sVEKRUHA MiCNO SPALA,
POVERNUVSHISX DO NEViSTKI SIVOYU POTILICEYU.
     mOLODENXKA VDOVICYA ViDVELA  RUKI ViD  LONA i ViDCHULA,  SHCHO  VONI VOLOGi.
"bOZHE,  SHCHO  CE Zi MNOYU DiºTXSYA?! a CE VSE TOMU, SHCHO VCHORA Z TIMI GRIBAMI LEDX
NE ZAMORDUVALASX,  POKI  ViD  PiSKU  NE VICHISTILA! "  vDOVA OBSMIKNULA PODiL
SOROCHKI, OBTERLA OB NXOGO RUKI, ZAPLYUSHCHILA OCHi - ZRAZU VSTAVATI NE HOTiLOSX.
     tiLXKI  ZAKRILA  OCHi,  ZRAZU  ZH  POCHALO  ¿J  ZNOV VVIZHATISX  U  VIGLYADi
ZDOROVENNOGO ROZHEVOGO OPENXKA. niBI  ViN SAM  SOBOYU ZALAZIV ¿J PiD  SOROCHKU,
TICXKAVSYA ¿J TO V NAPRUZHENi PIPKI, TO V PUPOK, TO V LONO. vONA,  ZATAMUVAVSHI
DIHANNYA, CHEKALA, KOLI ViN POCHNE PRONIKATI V  NE¿. I  OPENXOK DiJSNO ROZSUNUV
¿J STEGNA i POCHAV POVOLi J GARYACHE ZANURYUVATISX V ¿¿ ºSTVO. ¯¿ ºSTVO ViD Tiº¿
PRUZHNO¿ SILI, SHCHO ZAHODILA V NE¿, ROZPALILOSX DO NESTERPNOGO ZHARU. I OSX VONA
STRUSNULASX  ViD SOLODKOGO BOLYU.  ¯¿ POCHALI  TiPATI SUDOMI, i VONA ZAKRICHALA
ViD GOSTRO¿ SOLODOSHCHi...
     I  ViD VLASNOGO  KRIKU  PROKINULASX.  viKONCE  VZHE  SViTILOSX  RANKOVIM
SYAJVOM.
     sVEKRUHA ZLiSNO ZASICHALA Z PECHi:
     - pERESPALA - OT i REPETUºSH. vSTAVAJ. lYUDI VZHE KOROVI DOYATX.
     - sAMi PODO¿TE. mENi NA SiNO ZAGADALI...
     - I ZA SHCHO MENi NA STAROSTi DOLYA POSLALA TAKE LEDASHCHO?
     -  tO ZA  VASHi GRiHI  -  ZA  VASHOGO  YAZIKA  CHORNOGO i  NOSA DOVGOGO.  -
viDRiZALA VDOVICHKA i POCHALA ZBIRATISX NA PANSXKU ROBOTU...
     I  OT  VONA,  ZRESHTOYU,  PiD  PROKLXONI  SVEKRUHI TA  HRYUKANNYA GOLODNOGO
POROSYATI V SAZHi VIJSHLA Z DVORU...
     tA NAVPROSTECX NE  PiSHLA NA PANSXKi POKOSI, A ZROBILA ZDOROVENNIJ GAK i
OPINILASX NA KAMENYAH.
     dOVGO VONA, PRAVDA,  NE ZATRIMALASX i NE ROZPITUVALA, CHI SKORO SiLXSXKi
POVERNUTXSYA Z kIºVA, A Z NIMI i ¿¿ PiDSTARKUVATIJ POLYUBOVNIK. vZNALA TiLXKI,
SHCHO PEREKAZUVALI Z ODNIM PEREGONSHCHIKOM VOLiV - DO ZHNIV OBiCYAV PAN VOºVODA VSiH
ROBiTNIKiV ROZPUSTITI PO DOMiVKAH.
     cE, VLASNE, TE, SHCHO VONA HOTiLA VZNATI. aLE ZRAZU  NE PiSHLA.  a SHCHE TROHI
POBAZiKALA Z MOLODICYAMI, TA  J  POTIHENXKU STEZHECHKOYU PONAD HOLODNOYU RiCHECHKOYU
DO LiSU. bO  VODA ZAVZHDI V  NiJ  BULA  NAJSPEKOTNiSHE  LiTO HOLODNiSHA,  NiZH U
SUSiDNiJ RiCHECHCi.
     I VZHE  VONA  PiDHODILA  DO  LiSU,  KOLI POBACHILA  NA ZVOROTi  ZA KUSHCHAMI
PANSXKOGO  KONYARA oMELXKA. rOZiBRAVSHISX NAGOLO, ViN  PECHERUVAV PiD  URVISTIM
BEREGOM.
     vDOVA  AZH  ZDRIGNULASX  ViD  POBACHENOGO  -  DOBRE ZNALA,  SHCHO  CE  MiSCE
NAJHOLODNiSHE - SKRiZX B'YUTX KRIZHANi KLYUCHi. a CEJ PARUBCHAK, YAK CIGANCHA, - HOCH
BI JOMU SHCHO.
     oSX HLOPCHINA ZANURIVSYA Z GOLOVOYU PROSTO PiD KORiNNYA VERBOVOGO KUSHCHA.
     vIPiRNUV i METNUV U TRAVU PLYAMISTOGO TUGOGO MINYA.
     nAViTX  NE ViDDIHUYUCHISX, ZNOV ZANURIVSYA i  SHCHE  VIKINUV DVOH  MINiV,  NE
MENSHIH ZA PERSHOGO.
     "nU J  BERUCHKIJ HLOPECX. " - pODUMALA VDOVA.  oMELXKO SHOPIVSYA ZA LOZU,
ZGRABNO PiDTYAGSYA i VISKOCHIV NA BEREG.
     tEPER VDOVA POBACHILA JOGO NA VESX ZRiST. shchO V NXOGO DOBRi M'YAZI, NiCHOGO
DIVNOGO - VESX CHAS HLOPCHINA  PRI ROBOTi. a OT SHCHO V HOLODNiJ VODi  JOGO ºSTVO
NE ZMENSHILOSX, YAK U VSiH, DO YAKOGOSX MiZINCHIKA, A  STIRCHALO, MOV DOBRIJ CHiP,
TAK CE VDOVU VELXMI ZVORUSHILO.
     pOBACHIVSHI VDOVU, oMELXKO METNUVSYA ZA KUSHCHi. aLE  STEZHKA  YAKRAZ ZVIVALASX
PiD  KUSHCHAMI.  I SHCHE oMELXKO NE VSTIG VDYAGTI  SOROCHKU,  YAK VDOVA  BULA PORUCH i
PRIYAZNO POSMiHAYUCHISX, PROSPiVALA:
     - oMELXKU! mO¿ GRIBI, A TVO¿ MINI. zGODA?
     oMELXKO  BUV ZASKOCHENIJ ZNENACXKA, TO J OBERNUVSYA DO  VDOVI, TRIMAYUCHI V
RUKAH  DVi  SILKI:  NA ODNiJ  TRI,  NA  DRUGiJ  P'YATX  MINiV,  NAViTX  ZABUV
PRIKRITISX. oMELXKOVi SPOCHATKU MOVU ViDiBRALO, ALE KOLI VDOVICYA PEREPITALA:
     - tO  ZGODA? chI TI NiMIJ? - sTOYALA i POSMiHALASX  - i  BiLXSHE NiCHOGO NE
GOVORILA.
     - a-A-A-A... VZHE ZGODA... -  VIDOBUV iZ SEBE,  ZRESHTOYU. -  ya ZARAZ. - I
PROZHOGOM KINUVSYA ZA KUSHCH VDYAGATISX.
     zABRAV  oMELXKO  SViJ  POLOV i  POGNALI  KOBILOK AZH DO  LiSU,  ZViDKiLYA
VITiKALA RiCHECHKA.
     oTAM NA UZLiSSi PiD STARIM DUBOM NA STAROMU POPELISHCHi ROZVELI VOGONX.
     oMELXKO  VPRAVNO  i SHVIDKO  VIDER Z  RIBI  NUTROSHCHi,  ALE  TAK,  SHCHOB  NE
POVEREDITI PECHiNKU, POSOLIV SHCHEDRO. bO V STAREZNiJ KALITi V NXOGO ZAVZHDI BULA
SiLX U GANCHiRCi.
     mINiV  NASTROMIV NA PATIKI,  A  PATIKI VSTROMIV U  ZEMLYU  NAVSKiSNO  DO
VOGNYU.
     zBiGAV  DO  BEREGA  -  RUKI  ViDMITI ViD RIB'YACHOGO  SLIZU. I  NAZAD  DO
BAGATTYA. a VDOVA TAM SIDiLA TAK, SHCHO SOROCHKA ¿J ZAKASALASYA, i GETX ViDKRILISYA
TUGi BiLi STEGNA.
     oMELXKO ZIRKNUV NA ZHiNOCHi ROZKOSHi TA J PEREViV POGLYAD NA VDOVIN VUZLIK.
     vDOVA PEREHOPILA JOGO POGLYAD.
     - hOCHESH GRIBiV SKUSHTUVATI?
     - aGA,.. YAK VASHA LASKA...
     - tA CHOGO TI PO-PANSXKOMU. mI LYUDI PROSTi. kAZHI MENi: "TI".
     - aGA... dOBRE...
     pOSMiHAYUCHISX,  VDOVA ROZV'YAZALA  HUSTKU i  PODALA  oMELXKOVi  GORSHCHIK  Z
GRIBAMI TA SHCHE J LOZHKU.
     pOKUSHTUVAV ODIN GRIBOK oMELXKO i AZH OCHi ZAKOTIV PiD LOBA.
     - oCE GRIBOCHKI. tAKIH i PAN NASH NE ¿STX.
     I  NEKVAPNO  POCHAV ¿STI  KOZHEN GRIBOCHOK  SMAKUYUCHI. vDOVA PiDSUNULASX DO
NXOGO ZOVSiM UPRITUL.
     - tOBi NE HOLODNO? tI VZHE ZiGRiVSYA? tAM TAKi KRIZHANi KLYUCHi B'YUTX...
     - a.. AGA... TAM... B'YUTX... - LEDX VIGOVORYUVAV oMELXKO Z POVNIM ROTOM.

     a VDOVA ZOVSiM DO NXOGO PRITULILASX, PRITISLASX PRAVOYU CICXKOYU DO LiVO¿
RUKI HLOPCYA.
     - tA NE SHTOVHAJSYA... - pROKAZAV oMELXKO, Z NASOLODOYU OBLIZUYUCHI LOZHKU.
     tODi  VDOVA  ViDSUNULASX  i POVERNULASX TAK DO oMELXKA,  SHCHOB ViN VSYU ¿¿
PAZUHU BACHIV.
     oMELXKO   ZACHAROVANO  SPOGLYADAV   ROZKOSHi   VDOVICi   i  SHCHE  POViLXNiSHE
PEREZHOVUVAV GRIBOCHKI.
     a VDOVA SHCHE RUKAMI SOBi CICi PiDPERLA, SHCHO OSX, ZDAºTXSYA,  VONI  U ROZRiZ
SOROCHKI VIKOTYATXSYA. nE DIVITXSYA VDOVA NA RIBU, HOCH RIBA PiDGORAº.
     hLOPCHINA  TEZH PRO  RIBU  ZABUV  -  DIVITXSYA  V  PAZUHU  VDOVI  i HRUMAº
GRIBOCHKI.
     nE  MOGLA DOVGO  VITRIMATI  VDOVA.  zAKASALA ZOVSiM  SOROCHKU, PRIHOPILA
OBOMA RUKAMI oMELXKA ZA SHIYU TA J POTYAGLA NA TRAVU
     tAK Z GORSHCHIKOM i PEREKINUVSYA oMELXKO.  yaKUSX MITX ViN SHCHE TRIMAV GORSHCHIKA
i LOZHKU. aLE KOLI VDOVICHKA POCHALA NA JOGO SHTANYAH OCHKURA ROZKRUCHUVATI, TO ViN
OTYAMIVSYA i POKOTIV GORSHCHIK PODALi PO TRAVi i LOZHKU ViDKINUV...
     pOKI  VDOVA TA  oMELXKO LYUBILISX, MINI  MAJZHE  ZGORiLI...  a  oMELXKOVA
KOBILKA POVIZBIRUVALA RESHTKI GRIBiV, SHCHO VISIPALISX iZ GORSHCHIKA...

     v OBiD SiLI PiD KOPICEYU VDOVA TA ¿¿ SUSiDKA mARiYA.
     -  oJ mARiº, TAK MENi  SXOGODNi HOROSHE, TAK MENi  DOBRE, AZH MLOSNO. nU,
GETX YAK P'YANA. - pROSPiVALA VDOVA i ZAVELA RUKI ZA GOLOVU.  I ViDKINULASX NA
ZAPASHNE LiSOVE  SiNO. - bOZHE,  YAKE VONO GARNE, OCE LiTO. kViTI YAK PAHNUTX. a
YAK TEPLO. dIVISYA, KOLI SKOSILI, A VZHE SiNO GOTOVE.  I  NE PERESOHLO, A  SAME
TAKE, YAK TREBA.
     zAKINULA LICE VGORU, ZAPLYUSHCHILA OCHi i ZAVMERLA. mARiYA DIVILASX, DIVILASX
NA USMiHNENE LICE VDOVI i PODUMALA:
     "nE MOZHE  VONA  TAK  RADiTI ViD  POGOZHOGO DNYA, NE MOZHE. chOGO B  OTO  ¿J
RADiTI, SHCHO PANSXKE SiNO DOBRE POSOHLO? a CHI NE ZAVELA VONA SOBi  KRUTiLYA? oT
PRISYAGAYUSX - ZNAJSHLA. nU CHOGO B OCE VDOVi RADiTI, YAK BI NE TEº... sVEKRUHA V
NE¿ -  ViDXMA, ZMiYUKA PiDKOLODNA - VSi ZNAYUTX. gARAZDiV  U NIH  NiYAKIH - YAKE
VONO TAM HAZYAJSTVO VDOVINE... "
     I POCHALA mARiYA GOVORITI VDOVICi ULESLIVO i PRONIKLIVO:
     - oJ PODRUZHENXKO MOYA, BACHU YA, SHCHO TOBi, MO¿J BiDNiJ SIROTINOCHCi, SONECHKO
POSMiHNULOSX... nU HTO ZH ViN? z YAKOGO SELA? pARUBOK CHI VDiVECX?
     vDOVA ROZKLiPILA POViKI, SiLA i VIBANXCHILASX NA mARiYU.
     - a YAK TI VZNALA?!
     - oJ PODRUZHKO MOYA DOROGENXKA! tI ZH UVESX  CHAS  MARNA HODILA. ya ZNAYU, YAK
TOBi NESOLODKO  ZHIVETXSYA.  I SVEKRUHA V TEBE  SPRAVZHNYA ViDXMA. vSi ZNAYUTX. u
VAS  i  SADIBA STARA -  VSE VALITXSYA, i POLE  VASHE PiSNE... a TUT  TI RAPTOM
SYAºSH, YAK PISHNA ROZHA... zNACHITX,  TOBi SHCHASTYA USMiHNULOSX... a YAKE  MOZHE  BUTI
SHCHASTYA V NASHIH MOLODIH ROKAH... zVICHAJNO, SHCHOB NAS SILXNO KOHALI...
     mOVCHALA, MOVCHALA  VDOVA,  A  mARiYA VSE ¿J  V  OBLICHCHYA ZAZIRAº,  PO RUCi
GLADITX, RiZNi ZHALiSLIVi SLOVA PiDBURLIVi PROKAZUº.
     zRESHTOYU, NE VITRIMALA VDOVA i VSE mARi¿ VIKLALA. I PRO SNI  SOROMiCXKi,
i  PRO PERELYUB Z  oMELXKOM. shchE J PRO SMAZHENi GRIBI,  YAK ¿H oMELXKOVA  KOBILA
DO¿LA, TA YAK NAJSMACHNiSHi MINI NA VUGiLLYA PEREGORiLI.
     mARiYA VSE TE  SLUHALA  (SLINU  KOVTAYUCHI),  AZH PO SiNi  JORZALA, GOLOVOYU
HITALA, OCHi VIRYACHALA TA VSE PRIKAZUVALA: "oJ NE  MOZHE BUTI! oJ NE MOZHE BUTI!
"
     viD VDOVINIH SOROMiCXKIH OPOViDOK ROZ'YATRILASX mARiYA V ZAZDROSTi: "bACH,
VDOVA,  NiSHCHO VBOGE, A YAK ROZKOSHUº V PERELYUBi. a YA?.. tO DESX PiDE NAP'ºTXSYA,
TO PAN  JOGO KUDISX NA LOVI ZABERE. a OCE, ViDKOLI YARINU  POSiYALI, DESX  TAM
VOºVODi, BACHTE,  SiNI RUBAV.  oJ  ZHE DOLENXKO MOYA, NESHCHASLIVAYA.  tA HiBA MOZHE
ZAMiZHNYA ZHiNKA SOBi ZAVESTI POLYUBOVNIKA? zRAZU, NU ZRAZU ZH VZNAYUTX... "
     piSLYA PEREPOCHINKU ZNOV VZYALISYA ZHiNKI PEREGORTATI SViZHE SiNO.
     a VDOVA, VSE SHCHASLIVO POSMiHALASX. a mARiYA NASUPILASX, BO POCHALA DUMATI,
A CHI NE PRIBREHALA ¿J  VDOVICYA?  bO BULA mARiYA NE TAK HTIVA, YAK  ZAZDRiSNA i
CiKAVA DO CHUZHIH TAºMNICX i GRiSHKiV.
     I  NE  STiLXKI  ViRILA,  KOLI  KOGOSX  SLUHALA,  YAK  POCHINALA  ZRAZU  ZH
PiDOZRYUVATI TIH, HTO ¿J SHCHOSX OPOViDAV, A CHI NE DURYATX ¿¿.
     oTOZH PiSLYA  ROZMOVI PiD  KOPICEYU  mARiYU ZAPEKLA  ZAZDRiSTX i ROZ'YATRILA
PiDOZRA,  SHCHO  VONA  VIRiSHILA  SAMA  VSE  PEREViRITI,  SAMA PiTI  DO  LiSU  i
ZUSTRiTISX iZ PASTUSHKOM...
     piSHLA  VONA DO LiSU PO YAGODI,  SAME  TUDI, DE oMELXKO VIPASAV  KOBILOK.
gARNE TE MiSCE - i DUBI ViKOViCHNi, i  VELIKi GALYAVINI GORBISTi - YAKRAZ TAKi,
SHCHOB LOSHATA GRALI i VIROSTALI MiCNIMI.  a SHCHE J MOLODNYACHOK SOSNOVIJ OSTRiVCYAMI
Z  USiLYAKIM  BUJNIM  PiDROSTKOM.  I  SKRiZX  -  YAGiD,  YAGiD. nACHE  V  KOGOSX
ROZiRVALISX KORALOVi PACXORKI, i VSE NAVKOLO ZASIPALO CHERVONIMI NAMISTINAMI.
     piDKASALA  mARiYA  PODiL  SOROCHKI TA J SHILILASX  NAD YAGiDNIM  ROZSIPOM.
vIBIRAº SOKOVITU YAGODU - ODNU V KOZUB, DRUGU V ROTA.
     I VSE POTIHENXKU Z-PiD NAMiTKI ZIRKAº NA GORBISTU GALYAVINU, DE  oMELXKO
VIPASAº PANSXKIJ KOSYAK.
     sONCE PRAZHITX Z  USiH SIL.  viD LiSOVOGO ZiLLYA, ViD KViTiV, ViD MOLODO¿
HVO¿ TA ROZPLAVLENIH PATXOKiV ZHIVICi GUSTIJ DUH iDE, AZH GOLOVA PAMOROCHITXSYA.
pOViTRYA GUSTE, PARKE. nACHE PERED DOSHCHEM.
     I SPRAVDi - NE ZNATI ZViDKiLYA NASUNULISX HMARI. sTALO CHORNO  NAVKOLO, i
VRAZ LIVNUV DOSHCH. bIV GUSTIMI TUGIMI  STRUMENYAMI, NACHE NE Z NEBA, A Z LOPATEJ
VODYANOGO MLINA.
     nU, A YAKSHCHO ZHiNKA ZADUMALA POBLUDITI, TO ¿J i ZLIVA DOPOMOZHE.
     yaK  UPERiSHCHIV DOSHCH, TO  mARiYA KINULASX  PiD  TOGO DUBA,  KUDI oMELXKO  Zi
SVO¿MI KiNXMI PRITKNUVSYA.
     oMELXKOVi DOBRE - JOGO TiLXKI  PERSHi KRAPLi OBBRIZKALI - ViN VZHE J  PiD
DUBA SHOVAVSYA, KOBILKU PiD UZDU TRIMAº.
     pOKI mARiYA  PEREBiGLA  CHEREZ  CYU GORBISTU  GALYAVINU - VIMOKLA NASKRiZX.
oTOZH PRISKOCHILA  mARiYA DO TOGO DUBA, PiD YAKOGO VZHE  oMELXKO SHOVAVSYA. tiLXKI
STALA VONA  PiD TOGO DUBA - POCHAV NABiZHNIJ DOSHCH UTIHATI. dALi i SONECHKO KRiZX
STRUMENi PROGLYANULO. tEPLO, AZH GARYACHE, - MOKRA TRAVA TAK i PARUº.
     mARiYA NE STALA PORUCH iZ oMELXKOM,  SHOVALASX iZ DRUGOGO BOKU.  aLE TAK,
SHCHOB ¿¿ BULO TROSHKI VIDNO oMELXKOVi.
     oT STO¿TX VONA TA ViDDIHUºTXSYA. tA NAVMISNE TAK VAZHKO, TAK ZNESILENO.
     a TODi ROZV'YAZALA  TOROCHKI,  ZNYALA  POSTOLI,  ONUCHKI  TA J POCHALA  DALi
ROZBIRATISX.  rOZiBRALASX  DONAGA,  TiLXKI  NAMiTKU  NE  ZNYALA,  TA  STO¿TX,
POVERNUVSHISX SPINOYU, TAK,  SHCHOB  ¿¿ oMELXKO Z-ZA STOVBURA BACHIV. sTO¿TX GOLA,
VIKRUCHUº SOROCHKU TA VSE PRIKAZUº:
     - oJ ZHE VIMOKLA, OJ ZHE VIMOKLA.
     kRUTITX TA KRUTITX SOROCHKU.
     a oMELXKO VSE BiLXSHE J BiLXSHE VISOVUºTXSYA Z-ZA STOVBURA. mARiYA TE KRAºM
OKA SPOSTERiGAº i, ZRESHTOYU, KAZHE:
     - oMELXKU.  pOMOZHI. bO  TAK  ZMORILASX, TAK ZMORILASX, NU NiYAK  NE MOZHU
DOBRE VIKRUTITI...
     - tA YAK ZHE YA?.. yaK TI?..
     -  tA HTO  TAM NAS  POBACHITX...  nU  POMOZHI,  BO  YA  NiYAK  NE MOZHU... ya
TRIMATIMU KiNECX, A TI  KRUTI...  oT i DOBRE. dIVI, YAKi V TEBE RUKI  SILXNi.
vRAZ VIKRUTIV. oT SPASIBi. dAJ YA TEBE POCiLUYU!
     a YAK mARiYA Zi  SMAKOM POCiLUVALA JOGO PROSTO V  GUBI, TO ViN UPUSTIV NA
TRAVU VIKRUCHENU SOROCHKU i PRIHOPIV ZA PLECHi MOLODICYU.
     - nU J DOVGO TI OTAKO MENE TRIMATIMESH? - pOSMiHAºTXSYA mARiYA.
     - tA YA NE ZNAYU, SHCHO ROBITI - TRAVA GETX U VODi.
     - tO DAVAJ NAVSTOYACHKI. oTAKO. - ziGNULASX mARiYA NAVPiL i PRIHILILASX DO
STOVBURA...

     pOTiM mARiYA POPROSILA oMELXKA DOPOMOGTI ¿J NAZBIRATI POVEN  KOZUB YAGiD,
BO TREBA SHVIDSHE DODOMU. shchOB SVEKRUHA CHOGO NE ZAPiDOZRILA...
     kINULISX VONI UDVOH ZBIRATI YAGODU, i TUT oMELXKO NE VTRIMAVSYA i  SHCHE RAZ
POZNAV mARiYU. pOTiM VONA SHCHE SHOTiLA, i VONI SHCHE RAZ POLYUBILISYA.
     - oJ  PROPALA YA, BO SKAZALA,  SHCHO iDU DO DZHEREL PO YAGODI.  cE ViD NAS NE
TAK i DALEKO...
     - tA NE BiJSYA. ya TEBE ZARAZ NA SVO¿J KONYACHCi PiDVEZU.
     piDSADIV oMELXKO mARiYU NA SVOYU KOBILKU.
     - tA TRIMAJ DOBRE KOZUB, SHCHOB YAGODA NE VISIPALASX. tEBE YA TRIMATIMU, SHCHOB
TI SHCHE NE VPALA... nO, KARAYA!
     I ZA YAKiSX LiCHENi HVILINI oMELXKO PiDViZ mARiYU DO UZLiSSYA.
     zViDSiLYA BULO VIDNO  ON TAM  Z-ZA POPELYASTIH KUSHCHiV VERBOLOZU  i HATU, i
VELIKOGO CHORNOGO CHOVNA, VITYAGNUTOGO NA SMUGU BiLOGO PiSKU.
     zSADIV oMELXKO mARiYU NA ZEMLYU.
     vONA J PITAº, LUKAVO POSMiHAºTXSYA:
     - nU SKAZHI, oMELXKU, TiLXKI SHCHIRO: KOLI TOBi BULO KRASHCHE - Zi MNOYU, CHI iZ
UDOVOYU?
     - a YA SHCHE NE ROZKUSHTUVAV...
     - tODi TREBA NAM SHCHE ZUSTRiTISX, SHCHOB TI ROZKUSHTUVAV.
     - tVOYA VOLYA...
     - vOLYA NE MOYA, BO V MENE  i CHOLOViK, i SVEKOR i SVEKRUHA... kOLI NAGODA
VIPADE... sLUHAJ, oMELXKU, DAVAJ SHCHE... BO KOLI SHCHE TA NAGODA TRAPITXSYA...
     I VONI SHCHE RAZ ZLYAGLISX, TEPER NA SAMiM UZLiSSi, PiD KRAJNiM DEREVOM, NA
SUHiJ SHOVKOVISTiJ TRAVi.  bO SYUDI ZLIVA SVO¿MI RYASNIMI STRUMENYAMI  CHOMUSX NE
SYAGNULA...
     I MALA mARiYA  SESTRU uLYANU. I HOCHA VONA BULA SHCHE  ZOVSiM MOLODA DiVCHINA,
TA TAKO¿ VPRAVNO¿ KUHOVARKI i STARANNO¿ ROBiTNICi i SERED NAJKRASHCHIH MOLODICX
NE MOGLI ZNAJTI. tOMU-TO PANi i VZYALA ¿¿ DO SEBE PRISLUZHNICEYU.
     pANi NE  MOGLA NAHVALITISX DiVCHINOYU  i  VSE BULO B CHUDOVO, TA  POCHALISX
ZAZiHANNYA PANA.
     dO VSXOGO,  NA VELIKU BiDU, PO¿HALA PANi  NA PROSHCHU DO  kI¿VSXKIH PECHER.
vONA  POMANDRUVALA DO SVYATIH OTCiV MOLITI PRO DITINKU, BO BULA NEPLiDNA.  yaK
TiLXKI PANi PO¿HALA, TO ZRAZU PAN VIRYADIVSYA NA LOVI.
     a uLYANi NAKAZAV DOBRIJ  OBiD ZGOTUVATI  TA HOROSHE POSTiLX PERESLATI.  a
SAMiJ uLYANi LYUBISTKOM KOSI ZMITI, BO ViN STRAH, YAK LYUBISTOK LYUBITX...
     sTO¿TX uLYANA BiLYA KUHONNOGO STOLU, PATRAº TOVSTENNIH LINiV, A SAMiJ OCHi
SLXOZI ZALIVAYUTX.
     tA  HOCH i V ROZPACHi BULA  uLYANA,  TA ODNAK POSOLILA RETELXNO VIPATRANIH
LINiV, ZAPRAVILA ZiLLYAM i POSTAVILA V PiCH, SHCHOB ZAPEKLISYA...
     I TiLXKI  TODi POBiGLA DO SVOº¿ SESTRI mARi¿. ¯¿ SESTRA mARiYA PiSHLA  ZA
DOBROGO GOSPODARYA, TA  NABAGATO  STARSHOGO  ZA NE¿. sVEKOR TA  SVEKRUHA  BUDI
ZOVSiM  STAREZNi LYUDI. pROTE  i VONI VSE SHCHOSX ROBILI... a SVEKOR  mARi¿N BUV
NAJKRASHCHIJ MAJSTER SNASTi RIBOLOVNi MAJSTRUVATI i TIMI SNASTYAMI NAJKRASHCHU RIBU
BRATI.
     pRIBiGLA uLYANA DO mARi¿NOGO PODViR'YA. mARi¿ NEMA. sERED DVORU SIDITX NA
LAVi BiLIJ, YAK LUNX, DOVGOBORODIJ DiD i LAGODITX YATiR.
     -  gA!  -  pRIKLAV  DiD DOLONYU DO SVOGO ZHOVTOGO  VUHA, Z YAKOGO STIRCHALO
ZHORSTKE SIVE VOLOSSYA: - mARiYA DE? tA PANSXKE SiNO ZGRiBAº OTAMO V LiSi...
     pOSPiSHILA  uLYANA  DO SiNOZHATEJ.  tAM MOLODICi i DiVCHATA  KOPICi  VISOKi
VIVODYATX iZ ZAPASHNOGO LiSOVOGO SiNA. nEMAº Z  NIMI  mARi¿, BO  PiSHLA  VONA V
HASHCHi PO  YAKESX  ZiLLYA.  mARiYA  NE  SKAZALA, PO YAKE, BO MOZHE SHCHE TE ZiLLYA  ViD
NEOBACHNOGO SLOVA SHOVATISX. yaK ZHE OB'YAVITXSYA, TO VZHE NE DOPOMOZHE.
     nE  STALA  DALi  uLYANA  ROZPITUVATI,  A POBiGLA  TUDI,  DE,  ZNALA,  NA
GALYAVINAH ROSTUTX  NAJKRASHCHi TRAVI i KViTI. nE DOBiGLA DiVCHINA  DO ZAPOViTNIH
GALYAVIN, A NASKOCHILA U LIPOViM GAYU NA SVOYU SESTRU mARiYU.
     aLE  KLIKATI  ¿¿  NE  STALA,  SHOVALASX  U  GUSTiJ LiSHCHINi  i  DIVILASX,
ZATAMUVAVSHI  PODIH,   YAK   ZAGOLENA  mARiYA   JORZAº  PiD   PANSXKIM  KONYAREM
MOLODENXKIM.  dOSHOCHU  NAMILUVALISX  mARiYA TA oMELXKO, TA uLYANA  DOCHEKALASX,
POKI  ¿¿ SESTRA PiDE GETX. I TUT  VONA J  PODUMALA,  SHCHO SAME  oMELXKO  ¿¿  i
ROZVESELITX, i POZHALiº, i PORYATUº.
     vIJSHLA VONA DO oMELXKA TA J ROZPOViLA PRO SVOº GORE. oMELXKO ¿J i KAZHE:
     - chOMU TI MAºSH ViDDAVATI PANOVi PERSHOMU ZRAZU VSE, CHOGO ViN ZABAZHAº?
     I POZNAV uLYANU.
     zAPLAKALA  REVNO uLYANA, BO  BULA SHCHE NEZAJMANA.  tA BULO PiZNO. I KALINU
LAMALI, i SOROKA, SIDYACHI NA VERSHKU SOSONKI, NA VESX LiS KREKOTALA...
     pOPLAKALA, POPLAKALA  uLYANA TA J SHAMENULASX  - CHAS VZHE DAVNO LINiV  iZ
PECHi VITYAGATI. I ZNOV ZAPLAKALA. tiLXKI TEPER VZHE Zi STRAHU, SHCHO BiDA ¿J BUDE
ZA ZiPSOVANU STRAVU.  oMELXKO ZROZUMiV, SHCHO TEPER VONA PO-  iNSHOMU PLACHE, NiZH
NAD SVO¿M VTRACHENIM DiVOCTVOM.
     - shchO TOBi? sKAZHI. mOZHE, YA TVOYU BiDU ViDVEDU.
     - tA  RIBA  U PECHi VZHE DOMLiLA. pOKI  YA DOBiZHU, DOBRE, YAKSHCHO VONA TiLXKI
PERESOHNE. a YAK OBVUGLITXSYA... oJ BiDNA YA TA NESHCHASNA...
     - nE MERTVISX! mOYA  KOBILKA ZVICHNA DO ZHiNOCTVA. nE SKINE. tiLXKI GOLOVU
PRIGNI, SHCHOB V OCHi NE HLXOSNULO. I ZA GRIVU MiCNO TRIMAJSYA.
     - oJ, NE MOZHU YA ZALiZTI NA KOBILU - SOROCHKA VUZXKA - NOGI NE ZAKINU.
     - piDNiMI POVISHCHE SOROCHKU, A YA PiDSADZHU.
     - tAKE SKAZHESH.  oCE SHCHOB YA PRI TOBi SOROCHKU ZAKASUVALA?..  I SHCHE YAK HTOSX
POBACHITX?..
     - nU J DURNA!.. ya ZH TVOº VSE-VSE BACHIV, A TI STIDAºSHSYA.
     - tAK TO ZH MI TEº... a OTAKO ZAGOLENiJ NA KONYA VILAZITI?
     -  nE KOVERZUJ! bERISYA  ZA CHUBOK  KOBILI  OBOMA  RUKAMI.  zAPLYUSHCHUJ OCHi.
dAVAJ! gOP!
     I  oMELXKO,  ZADERSHI  uLYANi  SOROCHKU DO SAMIH  SiDNICX,  PiDHOPIV ¿¿  i
VISADIV NA KOBILKU.
     - tEPER MOZHESH OBSMIKNUTI SOROCHKU i ZAPASKU PiDRiVNYATI.
     - oJ! vSE ODNO STEGNA  DO SiDNICX GOLi... TA SHCHE J OTAKO  ROZKARYACHENi...
oJ MATiNKO MOYA, SHCHO MENi ROBITI?!
     - rIBU Z PECHi VITYAGATI!
     - a PRAVDA... OT YA DURNA! zhENI SVOYU KOBILKU SHVIDSHE!
     oMELXKO TiLXKI ODNOYU RUKOYU SPERSYA OB SPINU  KOBILKI,  PiDSTRIBNUV, NACHE
ZLETiV. I VZHE BUV NA KOBILCi.
     -  piSHLA,  KASHLATAYA!  -  oMELXKO TORKNUV  ZLEGKA VANDOYU i KOBILKA PiSHLA
CHVALOM. - tRIMAJSYA DOBRE!
     -  oJ, YA BOYUSYA! -  sKRIKUVALA uLYANA,  VIVERTAYUCHI PERELYAKANE  OBLICHCHYA DO
oMELXKA. - yaK NAS HTO POBACHITX... ya PROPALA...
     -  tA NE BiJSYA,  DURNA! - pRITULYAVSYA ¿J  DO VUHA oMELXKO. -  ci KiNSXKi
PROHODI  TiLXKI  YA  ZNAYU.  nAViTX  PANSXKIJ  PSAR  NE  ZNAº.  pOKI  NAS  HTO
ROZDIVITXSYA, MI VZHE SHCHEZNEMO.
     kOLI PERED UZLiSSYAM NA  KViTUCHiJ GALYAVINi oMELXKO SPINIV KOBILKU, uLYANA
POPROSILA:
     - zNiMI MENE, oMELECHKU... bO V MENE AZH U GOLOVi PAMOROCHITXSYA...
     oMELXKO ZNYAV GETX ROZiMLiLU DiVCHINU i POSTAVIV NA ZEMLYU.
     oBSMIKNULA SVOº VBRANNYA, PEREV'YAZALA POYAS, OBMACALA KOSI.
     - oJ  YAKIJ TI, oMELXKU, VPRAVNIJ HLOPECX. ¯J ZHE,  NiHTO  KRASHCHE TEBE  NE
¿ZDITX VERHI...  ya  TAK BOYALASYA, SHCHO  MI OB  DEREVO  ROZiB'ºMOSYA.  a  TI  TAK
KOBILKOYU PRAVIV - NiDE i GiLOCHKA NE DRYAPONULA.
     chMOKNULA  V  SHCHOKU oMELXKA i  KINULASX  BiGTI Z LiSU, TA VRAZ SPINILASX.
oBERNULASX i, PRITISKUYUCHI RUKI DO GRUDEJ, PROSTO PLACHUCHI, ZABLAGALA:
     -  tiLXKI  ZH TI  NiKOMU  NE  KAZHI,  oMELECHKU...  bO VTOPLYUSYA,  YAK  KOMU
SKAZHESH...
     - ya NE SKAZHU, GLYADI, SHCHOB TI KOMU NE BOVKNULA...
     - pRISYAGAYUSX, NE SKAZHU!  - pEREHRESTILASX uLYANA i PROZHOGOM KINULASX  DO
UZLiSSYA i DALi V SELO.
     chI BULO TODi SHCHOSX iZ  PANOM, CHI NE BULO, A YAKSHCHO J BULO, uLYANA NiCHOGO NE
GOVORILA, A oMELXKO J NE PITAV.
     tiLXKI YAKOSX,  MOZHE ZA TIZHDENX, ZiBRALASX uLYANA V  LiS  DO  oMELXKA. bO
KOLI oMELXKO PRIGNAV KONEJ DO KONYUSHNi, VONA JOGO,  YAK PORUCH iZ CHELYADi NiKOGO
NE BULO, SPITALA, A CHI BUDE ViN U LiSi PASTI i DE SAME.
     oMELXKO i NAZVAV ¿J UROCHISHCHE, DE MAV VIPASATI SViJ KOSYACHOK
     - nU TO  YA, YAK POSHCHASTITX, PRIBiZHU DO TEBE ZRAZU  PiSLYA OBiDU.  shchO  TOBi
SMACHNENXKOGO PRINESTI?
     -  a MOZHESH  MLINCi iZ SIROM PRINESTI?  viDKOLI vARVARA PiSHLA  NA PROSHCHU,
NiHTO MENE MLINCYAMI NE PRIGOSHCHAV.
     - tA YA TOBi CiLIJ GORSHCHIK ZAPECHU!..
     I SPRAVDi, PRIGOTUVALA uLYANA CiLIJ  GORSHCHIK MLINCiV  iZ SIROM, U SMETANi
ZAPECHENIH. shchE VZYALA HLiBA, MOLODENXKIH  OGiRKiV, SHMAT  SVINYACHOGO  OKOSTU.  I
ZRAZU, PO OBiDi, NAViTX NE POMIVSHI POSUDU, METNULASX iZ PANSXKOGO DVORU.
     I,  YAK  NA BiDU, UGLEDiV PANSXKIJ  UPRAVITELX, SHCHO  uLYANA  VZYALA  VAZHKIJ
VUZLIK (PEVNO, SHCHO Z NA¿DKOM) TA J POSPiSHAº KUDISX iZ DVORU. I NE  DO SELA, A
DO LiSU CHIMCHIKUº.
     pOSPiSHIV UPRAVITELX OBEREZHNO, POTAJKI, ZA uLYANOYU DO LiSU.
     tIM CHASOM, i VDOVA VZYALA V ODNU  RUKU VUZLIK iZ OBiDOM, A V DRUGU VILKA
(PRO LYUDSXKE OKO) TA J PODALASYA PROViDATI SVOGO MOLODENXKOGO KRUTiLYA.
     hTO HOCHE - NEHAJ ViRITX, A HTO NE HOCHE,  NEHAJ NE  ViRITX, ALE J  mARiYA
PODALASYA DO LiSU. vLASNE,  CHEREZ LiS, BO  VZYALA CHOLOViKOVOGO KONYA i  PO¿HALA
VERHI.  niBI  DO SUSiDNXOGO  SELA, CHEREZ LiS i MOCHARINI. tUPAº TA TUPAº KiNX
KOSHLATIJ PiD mARiºYU, GOJDAº ¿¿, PiDKIDAº. ¯J AZH MLOSNO STAº ViD TIH STRUSiV,
BO NAGADUº TE  KOLIVANNYA ¿J  ¿¿  LYUBOSHCHi Z CHOLOViKOM, YAKOGO VZHE  DAVNO NEMA Z
kIºVA. a SHCHE BiLXSHE NAGADUº CXOGO BERUCHKOGO PANSXKOGO KONYARIKA...
     pERSHOYU VIJSHLA, PERSHOYU i PRIBULA DO oMELXKA SLUZHNICYA uLYANA. vIBRALI VONI
RiVNENXKE   ZATISHNE   MiSCE  BiLYA  KUSHCHA  LiSHCHINI.  rOZV'YAZALA  uLYANA  VUZLIK,
ROZSTELILA RUSHNIK i VISTAVILA SVO¿ GOSTINCi.
     -  oCE  POLUDENOK.  oKiST YA POTiM, A  ZARAZ  - MLINCi. sXOGODNi V  MENE
SPRAVDi SVYATO. ¯J bOGU!
     mLINCi  i SPRAVDi BULI SVYATKOVi.  yaK NiKOLI STARALASYA  uLYANA,  ZMiSHUYUCHI
BOROSHNO PSHENICHNE TA GRECHANE. zALILA SUMiSH NAJSViZHiSHOYU MASLYANKOYU, SHCHEDRO VBILA
YAJCYA i  GARLIVO  ZAKOLOTILA KOPISTKOYU RiDKE  TiSTO.  nA ROZPECHENU SKOVORODU,
POLITU ZAPASHNOYU  KONOPLYANOYU  OLiºYU, ZALIVALA  RiDKE  TiSTO  NAJTONSHIM SHAROM.
gOLOVNE ZH BULO PEREKINUTI PRIHOPLENIJ  ZHAROM, MLINECX NA  DRUGIJ  BiK  i  NE
PODERTI  JOGO. tA  SHCHE J  Zi SKOVORODI  ZNYATI i  KINUTI  NA TACYU.  nU, A  VZHE
ZAGORNUVSHI  iZ SIROM, POKLASTI  V GORSHCHIK, ZALITI SMETANOYU TA ZAPEKTI V PECHi,
TO  BULO  LEGKE  DiLO.  gOLOVNE, SHCHOB MLINECX BUV  TONKIJ, PROSMAZHENIJ  i  NE
PODERTIJ.  I  YAK MLINCi PEKLA, i YAK SIR  ZAGORTALA, i YAK  SMETANOYU V GORSHCHIKU
ZALIVALA, i  YAK U PiCH STAVILA, TO VSE  DIVILASX,  OZIRALASX,  SHCHOB iZ  CHELYADi
NEPOMiTNO HTO  NE PiDKOTIVSYA TA NE POCHAV PHATI SVOGO NOSA V ¿¿  KUHOVARSTVO.
tiLXKI TODi Z POLEGSHENNYAM ZiTHNULA, YAK  ZAV'YAZALA VSE U  VUZLIK i  VINESLA Z
PANSXKOGO  DVORU.  zRADiLA BEZ  MiRI  i  NE  POMiTILA, SHCHO UPRAVITELX ZA  NEYU
TYAGNETXSYA.
     sMAKUº, ROZKOSHUº oMELXKO MLINCYAMI, A uLYANA PRITULILASX DO NXOGO. mOVCHKI
KUJOVDITX GUSTU J CUPKU oMELXKOVU CHUPRINU.
     oMELXKO  NE   MiG  POTiM  NiYAK  ZBAGNUTI,  YAK   CEJ  UPRAVITELX,  BUGAJ
ZDOROVENNIJ,  ZMiG PiDKRASTISYA NECHUTNO i ZASKOCHITI  JOGO ZNENACXKA. chI TOMU,
SHCHO ViN DO  BEZTYAMI ZAHOPIVSYA MLINCYAMI, CHI TOMU,  SHCHO uLYANA KUJOVDILA VOLOSSYA,
SHARUDiLA PALXCYAMI KOLO VUHA.
     tiLXKI NALETiV UPRAVITELX NA oMELXKA ZNENACXKA. I VDARIV ZZADU V PLECHE.
pEVNO HOTiV PO SHI¿ DATI, TA SHIBIV. bO iNAKSHE ZLAMAV BI HLOPCEVi SHIYU.
     pOKOTIVSYA  oMELXKO PO  TRAVi. tA  ZRAZU ZH PiDViVSYA, NE ROZUMiYUCHI SHCHE, SHCHO
STALOSYA. uPRAVITELX PiDSKOCHIV, PRIHOPIV ZA GORLO  HLOPCYA i  POCHAV GAMSELITI.
nE MiG PANSXKIJ  POHLiBNIK STERPiTI OBRAZI ZA  SVOGO  PANA  - JOGO CHELYADNICYU
OBiJMAº YAKIJSX BAJSTRYUK BEZRiDNIJ. tA SHCHE J MLINCi Z PANSXKOGO STOLU NAMINAº,
YAK SVOº.
     zADIHAºTXSYA HLOPECX,  POCHINAº VTRACHATI SViDOMiSTX.  a  SHCHE YAK UPRAVITELX
POCiLIV U PiDBORiDDYA, ZOMLiV oMELXKO i VPAV NA ZEMLYU...
     zAMORDUVAV BI UPRAVITELX HLOPCYA!
     tA YAKRAZ NA GALYAVINU Z ODNOGO  BOKU VIJSHLA VDOVA,  A  Z DRUGOGO VI¿HALA
VERHI mARiYA.
     vDOVA  BULA  MOLODICYA  RiSHUCHA,  TO J NE ZDiJMAYUCHI GALASU,  PiDBiGLA  DO
UPRAVITELYA i VUZLIKOM  PO GOLOVi VZHUCHILA. yaKBI NE TOVSTA SHAPKA, TO PROVALILA
BI CHEREPOK PANSXKOMU SLUZi - U VUZLIKU BUV DOBRIJ GORSHCHIK.
     uPRAVITELX ViDPUSTIV ZOMLiLOGO HLOPCYA, i SLUHAYUCHI DZHMELiV,  PiDViVSYA  i
GRiZNO POPER NA MOLODICX.
     aLE VDOVA NASTAVILA VILKA, A mARiYA VHOPILA SERPA i PiSHLA NA UPRAVITELYA.
     uPRAVITELX ViDSTUPIV i Z POGROZAMI TA SKAZHENOYU LAJKOYU ZABRAVSYA GETX  iZ
LiSU.
     pRIPLENTAVSYA,  ROZ'YATRENIJ ViD  LYUTO¿ OBRAZI i  OBURENNYA, UPRAVITELX DO
PANSXKOGO DVORU. I  DO SAMOGO VECHORA SKRiZX NISHPORIV,  SKRiZX ZAGLYADAV, USiH
SVARIV i VSiM  POGROZHUVAV. a HLOPCiV-SVINOPASiV SHCHE J UPERiSHCHIV BATOGOM, BO NE
TAM, BACH, SVINEJ PASLI. pERED BAGATOYU VECHEREYU VIDUDLIV PiVKARAFKI OKOVITO¿.
     - nU KUDI, SKAZHI  MENi, - ZAPITUVAV ViN U SVOº¿ MOLODO¿, NAJCICXKATiSHO¿
U  SELi, ZHiNKI.  vONA JOMU SAME PiDSTAVLYALA  VARENIKI U SMETANi. - kUDI SViT
KOTITXSYA?..  sXOGODNi  PiSHOV PEREViRYATI, DOBRA  B JOMU NE BULO,  YAK  VIPASAV
KOBIL OCEJ  BAJSTRYUK... I TI  DUMAºSH, NU,  OT TI MENi SKAZHI, SHCHO TI DUMAºSH, YA
TAM POBACHIV?!!
     - tA ZViDKI YA ZNAYU?
     - I  YA TEZH, UYAVI SOBi, NE ZNAV, SHCHO  TAM POBACHU... a TAKI POBACHIV. zNAºSH
SHCHO?! vGADAJ!
     - nU ZViDKI YA MOZHU ZNATI? I NE VOROZHKA YA, SHCHOB VGADUVATI.
     -  nU  TAK YA  TOBi SKAZHU: SIDITX  CE  STERVO NEDOROSLE i ZHERE MLINCi iZ
SIROM... tI TiLXKI PODUMAJ: ZHERE MLINCi iZ SIROM!..
     - mOZHE, KOMU  RIBI  NALOVIV? viN, KAZHUTX, DOBRE RIBU LOVITX.  tO JOGO J
PRIGOSTILI.
     - eGE!..  mLINCi  Z  PANSXKOGO  STOLU!..  a  DO NXOGO OTA SUCHKA, uLYANA,
PRITULILASX,  KUCHERi  JOMU  ROZCHiSUº...  nU  TI  SKAZHI  -  DE  CE  BACHENO  -
BAJSTRYUKOVi  Z PANSXKO¿ KUHNi PUNDIKI TYAGATI?!! cE  ODNE. dRUGE -  ViN  i NE
PARUBOK SHCHE. u  GROMADU JOGO SHCHE NE PRIJNYALI. tA HTO JOGO J PRIJME, YAK U NXOGO
J MOGORICHU NEMA ZA  SHCHO POSTAVITI?.. nU, YA CYU SUCHKU NE CHiPAV. a TO SHCHE PANi NA
MENE SHCHOSX NAGOVORITX... vONO MENi  TREBA...  a CXOMU BAJSTRYUKOVi YA PO  MORDi
DOBRE DAV...  I, VZAGALi, ZADUSHIV  BI. tAK Z'YAVILISX  ZAHISNICi... oT  SKAZHI
MENi, YAK TI DUMAºSH, HTO CXOGO BAJSTRYUKA PRIBiG ZAHISHCHATI?!!
     -  nU,  vASILYU,  ZViDKI  YA  ZNAYU...  -  z PRIDIHANNYAM  PROKAZALA  ZHiNKA
UPRAVITELYA. ¯¿ CHOLOViK  i  NE ZDOGADUVAVSYA  i  NE ZNAV,  SHCHO VONA ViD  USYAKIH
iSTORiJ PRO BiJKI, PERELYUB, VSYAKE ZLODiJSTVO i SHAHRAJSTVO AZH UMLiVAº.
     - tAK  ZNAJ  -  PRISKAKALA  VERHI mARiYA, OTA  SESTRA uLYANI...  vERHI NA
KONi...
     - nEVZHE?! vERHI?.. mOZHE, VONA KUDISX OTO CHEREZ LiS DO RODICHiV? gA?!!
     - aGA!.. dO RODICHiV! tA VONA TEZH CXOMU BAJSTRYUKOVi GOSTINECX PRITYAGLA -
GORSHCHIK ViVSYANOGO KISELYU i PAMPUSHKI...
     - a TI ZViDKI ZNAºSH?
     -  yaK  VONA  KINULASX  ZAHISHCHATI  CXOGO  BAJSTRYUKA,  VSE  VISIPALOSX  iZ
HUSTKI... oT YAK...
     - nU, NU... SKAZHI MENi,  KOTIKU, A HTO  TAM SHCHE BUV?  -  zAZIRALA V  OCHi
P'YANOMU BUGAYU PISHNOTiLA MOLODICYA.
     - pRIBiGLA TUDI... i VDOVA... tA NE Z POROZHNiMI RUKAMI. pRITYAGLA GORSHCHIK
VARENIKiV i  MEDU  MAHiTKU.  oT  YAK!..  oT!..  yaKBI  NE  Ci KURVI, YA B  JOGO
NAVCHIV... tA VONI STALI PERED  NIM STiNOYU...  shchO  MENi ¿H, TOVKTI?!! sLUHAJ,
GOLUBONXKA MOYA ZOLOTAYA, NACiDI MENi SHCHE!  pROSTO  SERCE PECHE  -  NU KUDI VONO
SViT  KOTITXSYA?! sLUZHNICi  BAJSTRYUKiV PANSXKIM HARCHEM GODUYUTX!..  bABI  GETX
SKURVILISX - SHMARKACHiV NEDOROSLIH U KRUTiLi BERUTX!..

     vZHE  J  ZOZULYA  MANDRIKOYU  VDAVILASX. a LiTNº SONCE Z KOZHNIM  DNEM  VSE
PEKUCHiSHE STAVALO, SLiPILO Z VISOKO¿ NEBESNO¿ BANi.
     lANI  NA  OCHAH  POLOViSHALI  i  POCHINALI,  POCHINALI  PROMENITISX ZOLOTOM
DOZRiVAYUCHOGO KOLOSSYA.  oBSIPALISX FiALKOVi i ROZHEVi PELYUSTKI MAKOVOGO CViTU.
I Z-PiD NIH POCHINALI VIZIRATI TUGi SiRO-ZELENi GOLOVKI, YAKi NA OCHAH ZROSTALI
DO VELICHINI YABLUKA.
     tUT YAKRAZ  iZ  kIºVA  POVERNULISX CHOLOViKI.  u  kIºVi VONI, YAK  VPRAVNi
TESLi-POLiSHCHUKI, PRACYUVALI V  ZAMKU. aDZHE ZAMOK ZRUBALI Z DEREVA,  i JOGO CHAS
ViD CHASU DOVODILOSX REMONTUVATI.
     pOVERNULISX  YAKRAZ  PiD  ZHNIVA  i   CHOLOViK  mARi¿,   i  PiDSTARKUVATIJ
POLYUBOVNIK UDOVICi.
     oSX  i  ZHNIVA  NAPLIVLI  V OSYAJNiJ SPEKOTi SHCHEDROGO  LiTA.  tAKO¿ DOBRO¿
POGODI,  YAK  U Ti  ZHNIVA,  LYUDI  DAVNO  NE  PAM'YATALI.  I  MOZHE TOMU, SHCHOB NE
SPOKUSHATI DOLYU, PRACYUVALI NA LANAH TAK ZAVZYATO TA GARLIVO, YAK NiKOLI.
     shALENA PRACYA  SiLXSXKA V  ZHNIVA. tA ODNAK mARiYA VSTIGALA i  DO KUSHCHiV NA
UZLiSSi  USKOCHITI,  Z  oMELXKOM  PERELYUB  VCHINITI.  zOVSiM  GOLOVU  VTRATILA
MOLODICYA.  kOLI  TiLXKI  MOGLA  CHKURNUTI  DO LiSU,  SHCHOB ZLYAGTISX  iZ PRUDKIM
KONYARIKOM, TO i HVILXKI NE GAYALA.
     a  PANSXKIJ UPRAVITELX PiSLYA Tiº¿ VEREMi¿ V  LiSi, NACHE J NE POMiCHAV Ni
oMELXKA,  Ni  TRXOH  JOGO POLYUBOVNICX. I NE  DIVIVSYA V  ¿HNiJ BiK. tA  ODNAK
TIHCEM STEZHIV ZA HLOPCHINOYU i JOGO ZAHISNICYAMI. piDGLEDiV ViN, i YAK  ZA LANOM
V KUSHCHAH mARiYA Z HLOPCEM SHALENSTVUVALA.
     vISLiDIV TAºMNO, YAK UDOVICYA V SPEKOTNIJ POLUDENX U MALENXKiM OZERCi, SHCHO
V GUSTIH ViLXHAH SHOVALOSX, GOLYAKA UDVOH iZ HLOPCEM KUPALASX.
     vISLiDIV, YAK uLYANA  POTAºMNO LISHALA V ZHOLOBi V KONYARNi DLYA oMELXKA LASi
SHMATKI ViD PANSXKOGO OBiDU.
     vSE ROZViDAV UPRAVITELX. tA GALASU NE  ZDiJMAV. tiLXKI KAZAV VSE ZHiNCi,
SHCHO  HOCH  i ZHNIVA, A Ci  DVi ZDURiLI  - PO CHERZi,  NACHE ZMOVILISX, CHINYATX  Zi
SHMARKACHEM ZOVSiM SATANINSXKIJ PERELYUB...
     dUMAV, DUMAV UPRAVITELX, SHCHO JOMU DALi ROBITI...  aZH TUT JOMU  TRAPILASX
DOBRA NAGODA - POCHUV ViN, YAK oMELXKO SKAZAV uLYANi VRANCi, SHCHO Z OBiDU PASTIME
KOBIL ZA STARIM BORTNIM LiSOM.
     kOLI HLOPECX SiDAV NA KOBILKU, YAKRAZ PROHODILI POVZ PANSXKIJ DViR ZHNICi
iZ SELA.  hTOSX iZ NIH  SPITAV,  KUDI  oMELXKO VIRYADIVSYA,  ViN ViDPOViV,  SHCHO
POPASE NA oBOLONi, A DALi PEREZHENE ZA STARIJ BORTNIJ LiS.
     piSHOV  ViRNIJ  SLUGA  DO mARi¿NOGO  CHOLOViKA i  PiD  VELIKOYU  TAºMNICEYU
SPOViSTIV,  SHCHO JOGO  ZHiNKA GETX  Z GLUZDU Z'¿HALA  -  BiGAº  V PUSHCHU DO CXOGO
SOPLIVOGO BAJSTRYUKA oMELXKA.
     pOTiM  POBiG DO  UDOVINOGO  POLYUBOVNIKA, VPRAVNOGO TESLi. I SKAZAV JOMU
DOViRLIVO:
     -  pOKI  TI  OTUT STUPI  TA TOVKACHi VITESUºSH,  TAM  OCEJ  SHMARKACH,  CEJ
BAJSTRYUK TAK TVOYU VDOVICHKU ROZCHOVGAV, SHCHO VONA TEBE SKORO POKINE...
     - yaKIJ TAKIJ BAJSTRYUK?!! - tESLYA AZH SOKIRU V OKORENOK ZAGNAV.
     - tA YAKIJ! nASHOGO PANA MOLODENXKIJ KONYAR, SHMARKACH GETX, oMELXKO!
     - tA SHCHO VONA, Z GLUZDU Z'¿HALA? - aZH ZUBAMI SKRIGNUV TESLYA. - tA ViN SHCHE
PiDLiTOK! viN SHCHE J NE PARUBOK!
     - oT TOBi PEREHRESHCHUSX! - uPRAVITELX PEREHRESTIVSYA.  - vONA Z NIM GOLYAKA
BiLYA rUDOGO kAMENYA KUPALASX i... ZLYAGALASX NA kAMENi...
     - kOLI?!!
     - pOZAVCHORA. u POLUDENX...
     a TIM CHASOM  ZHiNKA UPRAVITELYA NE  VTERPiLA i VIRiSHILA PiTI J PODIVITISX
NA TOGO ZELENOGO DZHI UNA, SHCHO STiLXKI KLOPOTiV ZAVDAV ¿¿ CHOLOViKOVi.
     kUHOVARKA VONA BULA VPRAVNA. tO J NABRALA VSYAKO¿ PECHENi, TA SHCHE PUNDIKiV
TA NALIVKU V  ZELENiJ VENECiJSXKiJ PLYASHCi.  zRESHTOYU, VONA ZH NE YAKASX  UDOVA,
SHCHOB  GRIBAMI HLOPCYA CHASTUVATI.  chI  SLUZHNICYA uLYANA, SHCHOB KRADENIMI NEDO¿DKAMI
PRIGOSHCHATI KOHANCYA.
     tOGO DNYA oMELXKO VIPASAV KOBILOK NA NAJBiLXSHiJ GALYAVINi  V  NAVKOLISHNiH
LiSAH. I CYA GALYAVINA BULA NAJBLIZHCHE DO UPRAVITELEVOGO DVORU.
     tO  ZH  UPRAVITELEViJ  ZHiNCi  NE DOVELOSX DOVGO JTI LiSOM. a ZRAZU  VONA
POTRAPILA NA GALYAVINU, DE SIDiV  oMELXKO... sIDiV oMELXKO  i ¿V PiSNIJ KULiSH
SHCHERBATOYU LOZHKOYU iZ SHCHERBATOGO ZAKOPCHENOGO GORSHCHIKA.
     pRIViTALASX MOLODICYA Z oMELXKOM  i SKAZALA, SHCHO PRIJSHLA JOGO PRIGOSTITI.
bO SHKODA  ¿J SLAVNOGO HLOPCYA  - VESX CHAS ViN PRI KONYAH VDENX i VNOCHi, A JOMU
TiLXKI HOLODNIJ KULiSH TA RiDKA YUSHKA DiSTAYUTXSYA.
     sTALA VONA HLOPCYA  CHASTUVATI, A  oMELXKO Z PERSHOGO  SLOVA VTOROPAV CHOGO
VONA, CYA NEViRNA  ZHONA,  HOCHE.  tA ZNiYAKOViV.  bO  CE  NE  VDOVA NiCHIJNA  CHI
SLUZHNICYA uLYANA. a SAMA UPRAVITELEVA ZHiNKA. I NALIVKA MALINOVA NE DODALA JOMU
HOROBROSTi - TiLXKI ROZMORILA V CEJ SPEKOTNIJ DENX...

     pOCHAVSHI  SVOº DiLO,  UPRAVITELX VZHE  NE SPINYAVSYA  i PO¿HAV  DO PANA.  I
VIKAZAV, SHCHO POKO¿VKA JOGO  PANi  TYAGAº Z PANSXKO¿ KUHNi VSYAKi LASOSHCHi DO LiSU
oMELXKOVi. tA SHCHE J PERELYUB iZ  NIM CHINITX, LYUDI KAZHUTX... ... shchO BULA OBiDNYA
PORA, ZNACHITX  MAV  oMELXKO  ZUSTRiTISX iZ  SVO¿MI  POLYUBOVNICYAMI  ZA STARIM
BORTNIM LiSOM.
     oTOZH ViD SELA POBiGLI, ODIN PRO  DRUGOGO  NE  ZNAYUCHI,  mARi¿N CHOLOViK i
TESLYA, POLYUBOVNIK UDOVICHKI. biGLI DO Tiº¿ GALYAVINI, KUDI NA OBiD MAV oMELXKO
PEREGNATI SVO¿H KOBILOK.
     tAK SAMO POSPiSHALI DO LiSOVOGO PASOVISHCHA PAN, JOGO PSAR TA UPRAVITELX.
     oMELXKO ¿V  TA  KIVAV  GOLOVOYU  NA  VSi  TEREVENi, SHCHO ¿H VELA  CICXKATA
MOLODICYA. I  NiYAK  NE MiG  ZVAZHITISX,  SHCHOB  TORKNUTISX  UPRAVITELEVO¿  ZHONI.
pOBACHIVSHI,  SHCHO HLOPCEVi NiYAKOVO,  i ViN, PEVNO,  TAK i NE ZVAZHITXSYA  PERSHIJ,
MOLODICYA VESELO i ViDCHAJDUSHNO ROZKRILA PAZUHU  i VIViLXNILA CICi. vZYALA ¿H V
RUKI i NASTAVILA ZDOROVIMI NADROCHENIMI SOSCYAMI NA HLOPCYA.
     -  sKAZHI, oMELECHKU, PO PRAVDi TiLXKI, V KOGO KRASHCHi CICi  - U MENE, CHI V
uLYANI, CHI V mARi¿, CHI V IVANOVO¿ VDOVICi?
     oMELXKO ViD SPOGLYADANNYA TAKIH SHCHEDROT i LOZHKU VIPUSTIV, i ROTA ROZKRIV.
     - tA-TAKO¿ KRASI Ni  V KOGO... -  oMELXKO  NE  DOKAZAV, BO MOLODICYA VZHE
ZATULILA JOMU ROTA SOKOVITIM POCiLUNKOM...

     mCHATX LiSOM PAN, PSAR i UPRAVITELX.  tOGO  DNYA PAN VIRiSHIV ZAMiSTX KUSHi
VZYATI  SVOGO SAMOPALA i  VIPROBUVATI  JOGO  NA KABANAH. aZH TUT UPRAVITELX iZ
SVO¿M DONOSOM  PiDKOTIVSYA. tO  PAN  NE  ViDNiS  SAMOPAL  DO  HATI,  A TAK iZ
SAMOPALOM i POMCHAV DO STAROGO BORTNOGO LiSU. nAVPROSTECX DOROGI NEMAº. tO  J
KRUTYATX  TROº  VERSHNIKiV PO  VSiH  GALYAVINAH,  BAKA¿NAH  TA  ULOGOVINAH MEZHI
STAREZNIMI DUBAMI. zA PANOM SKACHE PSAR. kiNX U NXOGO GARYACHIJ, LEGKIJ. pSARiV
KONIK TAK i VIRIVAºTXSYA VPERED, SHCHOB PEREGNATI PANSXKOGO  KONYA, ALE ZNAº PSAR
PANSXKU VDACHU - NE MOZHNA VIPEREDZHATI  PANA V CIH PEREGONAH. tO KOLI NA ZUBRA
POLYUYUTX CHI NA LOSYA, TAM DE NEBEZPEKA, TAM TREBA POPEREDU PANA NA GOSTRi ROGI
LiZTI...
     a  UPRAVITELX ZOVSiM POZADU  SKACHE.  viN  SVOº SLOVO KINUV, YAK PRINADU,
TEPER NEHAJ SAM PAN SLiD GONITX, A JOGO NACHE J NEMAº.
     viD SELA BiGLI V LiS SPiJMATI SVO¿H NEViRNICX TESLYA i mARi¿N CHOLOViK. I
TOJ,  i  DRUGIJ  POViRILI  UPRAVITELYU.  bO  HOCH NENAVIDiLI  CXOGO  PANSXKOGO
POHLiBNIKA,  BOYALISX, ALE ZNALI, YAKSHCHO CEJ BUGAJ SHCHOSX GOVORITX, TO TiLXKI TE,
SHCHO  SAM ZNAº CHI BACHIV.  tOMU TAK ¿M OBOM  i ZAPEKLO, KOLI ViN ¿M VIKAZAV VSE
PRO PERELYUB.
     tESLi BUV  NAJDOVSHIJ  SHLYAH  DO VKAZANOGO  MiSCYA.  yaK OTO PAN  NE SHOTiV
SAMOPALA V HATU ViDNESTI, TAK SAMO TESLYA POBiG iZ SOKIROYU.
     mARi¿N ZHE CHOLOViK VHOPIV VILA-TRiJCHATKA i SHVIDKIM  KROKOM  POCHIMCHIKUVAV
DO  ZNAMENITO¿  SVO¿MI  TRAVAMI i YAGODAMI GALYAVINI ZA STARIM  BORTNIM LiSOM.
ISHOV  SHVIDKO, A SERCE JOMU  KALATALO, YAK BI LETiV. vSE ViD OBRAZI, ViD TOGO,
SHCHO OSX TEPER SPRAVDILISX MATERINi SLOVA. kAZALA ZH VONA JOMU: "mITRIKU! tA NE
ZASILAJ SVATiV DO  mARiJKI. I ROBOTYASHCHA VONA, i GARNENXKA, TA BACH, iZ  TAKOGO
VONA RODU,  SHCHO  U  NIH  VSi MOLODICi  SOBi POLYUBOVNIKiV ZAVODILI... tA J PRI
PANSXKiM DVORi VONA  SLUZHILA... a TI VZHE STARSHIJ... viZXMI SOBi  KRASHCHE VDOVU
iZ rUDNICi... zNAºSH SINKU, YAK KAZHUTX: ViVCYA NE DLYA SEBE VOVNU NOSITX, BDZHOLA
MED NE DLYA SEBE,  A  STARIJ  ZHENITXSYA  NE DLYA  SEBE.  "  nE POSLUHAV MATiNKI
STARENXKO¿, OT i MAºSH TEPER GANXBU NA SVOGO POSIViLOGO CHUBA... "
     pOKI Z TRXOH BOKiV DO GALYAVINI NABLIZHALASX BiDA, oMELXKO VSE VOVTUZIVSYA
iZ ZHiNKOYU UPRAVITELYA.
     vZYATI  ViN ¿¿  VZYAV, TA  NiYAK NE MiG  SKiNCHITI  LYUBOVNOGO DiJSTVA. bO V
YAKUSX MITX PODUMAV  PRO uLYANU, SHCHO VONA, PEVNO, VZHE  VIJSHLA  Z DVORU i  SKORO
BUDE TUT. I CYA MITTºVA ZGADKA NiBI ZACiPILA JOMU. I VZHE YAK ViN NE TOVK LONO,
YAK NE TORSAV ZViLXNENi ViD  SOROCHKI  PISHNi CICXKI  MOLODICi, ZAKiNCHENNYA  DLYA
NXOGO NE NASTAVALO.
     tODi ViN PiDNYAVSYA NAD NEYU, SPERSHISX NA P'YASTUKI,  i  POCHAV  VDARYATI  ¿¿
SHVIDKO, SHVIDKO, Z USiH SIL.  ¯¿ NEJMOViRNO VELIKi GRUDI STRIBALI ViD KOZHNOGO
UDARU. mOLODICYA SHCHOSX SHEPOTiLA, ZOJKALA, STOGNALA, A TODi PRITYAGLA  DO  SEBE.
viN  PROSTO VPAV LICEM MEZHI ¿¿ GRUDEJ. I VONA TODi ZAKINULA SVO¿ TOVSTi BiLi
STEGNA VGORU i OBHOPILA HLOPCYA, SHRESTIVSHI NOGI i RADiSNO ZAPLAKALA.
     I SAME V CYU SOLODKU  MITX NASKOCHILI  DO GALYAVINI  VSi:  PAN, i PSAR,  i
UPRAVITELX,  i  CHOLOViK  mARi¿  Z  VILAMI  V RUKAH,  i  KOHANECX  UDOVICi  Z
TESLYARSXKOYU SOKIROYU.
     a SHCHO VONI  POBACHILI  SAME ZHiNKU UPRAVITELYA  PiD  PANSXKIM PASTUSHKOM, TO
POCHALI REGOTATISX, YAK NESAMOVITi.
     pAN, PiDNYAVSHI LYUFU  SAMOPALU,  Z LiVICi NAViTX VUZDECHKU VIPUSTIV, ZADER
TOVSTU PIKU NAD VOLASTOYU SHIºYU i AZH ZAHLINAVSYA, AZH BULXKOTiV ViD SMiHU.
     pSAR SPOCHATKU  BEZZVUCHNO ROZSMiYAVSYA, ROZTYAGSHI  VUSTA  DO VUH,  A  TODi,
ZIRKNUVSHI ZAPOPADLIVO NA PANA, ZAREGOTAV NA VSE GORLO.
     tESLYA,   VZYAVSHI  RUKI  V  BOKI,   NESTRIMNO  GOGOTiV,  AZH  VIGINAYUCHISX,
ViDKIDAYUCHISX USiM TULUBOM.
     a mARi¿N CHOLOViK TIHO SKIGLIV ViD SMiHU, VSE HAPAYUCHISX ZA ZHIViT.
     a UPRAVITELX VISMIKNUV iZ PiHOV NOZHAKU TA J POPER NA oMELXKA.
     tA ZAGOLENA JOGO ZHiNOCHKA ZASTUPILA oMELXKA, SHIROKO ROZKINUVSHI RUKI.
     - kOTIKU! kOTIKU! tiLXKI BEZ DUSHOGUBSTVA!.. - zAREPETUVALA NEViRNICYA.
     viD TOGO "KOTIKU"  VSi  ZAJSHLISYA  TAKIM REGOTOM,  SHCHO  AZH KONi  KINULISX
VROZBiG.
     chOLOViK ZHE  mARi¿ VPUSTIV VILKA, ZiGNUVSYA NAVPiL,  SHOPIVSYA ZA ZHIViT i,
RIDAYUCHI, POVTORYUVAV: "kOTIKU! kOTIKU!... "
     uPRAVITELX NA MITX ZUPINIVSYA, NACHE ROZMiRKOVUYUCHI, SHCHO ROBITI DALi.
     oMELXKO  PiDTYAG  SHTANI  i  SHOPIV  VANDU. tUT UPRAVITELX NACHE OTYAMIVSYA,
ViDSHTOVHNUV Z DOROGI SVOYU NEViRNU ZHiNKU TAK, SHCHO  VONA  POKOTILASX SHKEREBERTX
PO TRAVi. I DALi POPER NA oMELXKA.
     oMELXKO,   SHCHOSILI  ROZKRUTIVSHI  VANDU,  VPERiSHCHIV   PO   PICi  PANSXKOGO
PRISLUZHNIKA. tA TAK, SHCHO Z ROZ'¿DENO¿ PIKI AZH KROV CHVIRKNULA.
     zAVOLAV UPRAVITELX  NACHE NEDORiZANIJ  PiDSVINOK. vPUSTIV NA ZEMLYU NOZHA.
sHOPIVSYA OBOMA RUKAMI ZA  OCHi. vSi AZH ZANiMiLI  ViD JOGO LEMENTU. a oMELXKO,
PiDTRIMUYUCHI  LiVICEYU  SHTANI,  DRUGOYU SHOPIV iZ TRAVI NOZHA i  ZAMAHNUVSYA, SHCHOB
PORiSHITI UPRAVITELYA. shVIDSHE VSiH OTYAMILASX NEViRNA ZHiNKA.
     pOBACHIVSHI, SHCHO  ¿¿ "KOTIKU" ZARAZ KiNECX, PRIKRILA JOGO SVO¿M TiLOM  TAK
SAMO, YAK MITX PERED CIM SVOGO KOHANCYA.
     oMELXKO, NE POVERTAYUCHI GOLOVI, ZIRKNUV TUDI, SYUDI. I POBACHIV: SHCHE MITX -
i VSi PRIJDUTX DO TYAMI i TODi SHOPLYATX JOGO.
     tODi JOMU NE ZHITI!
     pRITRIMUYUCHI  SHTANI  ODNiºYU RUKOYU,  NE  VIPUSKAYUCHI  Z  PRAVICi NOZHA, ViN
PiDBiG DO UPRAVITELEVOGO KONYA i SKOCHIV NA NXOGO. yaK CE ViN ZROBIV, Z NOZHEM U
KULACi i PRI SPADAYUCHIH SHTANYAH, ViN NiYAK POTiM NE MiG ZBAGNUTI, YAK CE V NXOGO
VIJSHLO.
     tUT  i PANOVi SKiNCHILISX  SMiSHKI,  BO  U NXOGO NA  OCHAH  VIKRADALI JOGO
DOBROGO KONYA.
     viN  ZAPRAVIV   NOTA  i  VISTRELIV. tA NE VLUCHIV. bO,  POKI ViN VISiKAV
VOGONX TA PRIPALYUVAV  NOTA, oMELXKO VZHE VLiTAV U ZATiNOK LiSU.
     pSAR TODi NAP'YAV LUKA i PUSTIV STRiLU.
     aLE STRiLA VP'YALASX V STOVBUR LIPI V MITX, KOLI ZA NEYU ZNIK oMELXKO.
     oMELXKO  MCHAV  i  MCHAV CHEREZ LiS, CHEREZ  chORTOVE  BOLOTO,  KUDI  NAViTX
RIBALKI ZA  V'YUNAMI  NE ZAZIRALI, CHEREZ  ZASiKI, CHEREZ  MOCHARINI  i  BAKA¿NI
ViLXSHANIKA, CHEREZ GUSTi HASHCHi i ViDKRITi OBOLONi.
     viD KiNSXKOGO CHVALU, ViD PLYUSKOTU VODI, ViD UDARiV GiLOK ViD SHUMU LISTYA
ViN NE CHUV, CHI  ZHENUTXSYA ZA NIM,  A CHI NE ZHENUTXSYA. aLE ZNAV - GNATIME KONYA,
POKI TOJ SAM NE STANE!
     I BULO NA HLOPCEVi ODYAGU TiLXKI SHCHO SOROCHKA TA SHTANI NA OCHKURi BEZ POYASA
i DERTi POSTOLI.  zATE  NOZHA MAV  GOSTROGO i  DOBROGO KONYA  PiD  CYACXKOVANIM
SiDLOM.



     -  bATXKU, BATXKU, VI SPITE?..  a  SHCHO  BULO  DALi?  -  mALIJ  TORKNUVSYA
oMELXKOVOGO PLECHA.
     oMELXKO ROZKLiPIV OCHi i PODIVIVSYA NA MALOGO POGLYADOM, YAKIM DIVLYATXSYA NA
LYUDINU, KOLI NAMAGAYUTXSYA PRIGADATI, HTO VONA i YAK ¿¿ ZVATI.  aLE VUSTA  JOGO
ViDKRILISX i ViN CHiTKO PROGOVORIV.
     - ya  NE SPLYU. ya PRISLUHAYUSX. tI BACHIV, YAK  OTO SINICHKI  SHCHOSX DZXOBAYUTX,
DZXOBAYUTX, A SAMi - TUDI  ZIRK, SYUDI - ZIRK? tO VONI VIZIRAYUTX, CHI NEMA YAKO¿
NEBEZPEKI!  oTOZH i KOZAK POVINEN VESX  CHAS PRISLUHATISX  i PRIDIVLYATISX,  CHI
NEMA DE  VOROGA...  oTOZH, DALi OSX SHCHO BULO... ya  VITYAG DOBRIH ViSiM  MINiV i
ZBIRAVSYA DO  LiSU, SHCHOB SPOKiJNENXKO TAM ¿H ZASMAZHITI.  I TUT  MENE  POBACHILA
ODNA VDOVA. vONA SAME JSHLA VORUSHITI PANSXKE SiNO.  I NESLA VONA CiLIJ GORSHCHIK
SMAZHENIH  GRIBiV. uGLEDiLA  VONA  MO¿H DOBRIH MINiV i  KAZHE:  "pRIGOSTI MENE
MINYAMI. a  YA TEBE PRIGOSHCHU GRIBAMI. zGODA?  " "aVZHEZH! - kAZHU  ¿J. - mO¿ MINI,
TVO¿  GRIBI...  " pEREGNAV  YA  DO  GAYU  PANSXKIH  KOBILOK.  tAM MI  SPOKiJNO
ZASMAZHILI MINiV, A YA ViD PUZA NA¿VSYA GRIBiV... pOTiM VDOVA DO MENE PRIHODILA
AZH U LiS. pRINOSILA MENi  VSYAKi GOSTINCi: TO GALUSHOK GRECHANIH, TO VARENIKiV,
TO PIROGiV. a YA  ¿¿ CHASTUYU RIBKOYU, RAKAMI, RiZNIMI LiSOVIMI YAGODAMI, MEDKOM.
chI NOVIJ KOZUBOK iZ BERESTI ZMAJSTRUYU, CHI NOVE MOTOVILO VIRiZHU ABO  KOPISTKU
VISTRUZHU. vSYAKU DRiBNICHKU ROBIV DLYA GOSPODARSTVA.  bO VONA VDOVA  - VAZHKO ¿J
BEZ  CHOLOViKA.  vONA  UDVOH  iZ  SVEKRUHOYU (TA LIHOYU  TA  YAZIKATOYU)  ZHILA...
pOHVALILASX VDOVA  SVO¿J SUSiDCi mARi¿, SHCHO YA DOBRIJ HLOPECX. a TA mARiYA BULA
MOLODICYA ZAZDRiSNA. I ¿J TEZH ZAHOTiLOSX, SHCHOB  YA  ¿J DOPOMAGAV. ya BUV  ZOVSiM
MOLODIJ,  ZELENIJ, NE MiG ViDMOVITI...  bO VONA BULA ULESLIVA i HITRA. mOGLA
PiDLESTITISX DO CHOLOViKA, SHCHO VONO JOMU J NE TREBA, A ViN ZROBITX.  tI ZNAºSH,
CE  ZH  TAKI  VONA VPERSHE  V  MOºMU ZHITTi,  PODYAKUVALA MENi.  shchE  J  U  SHCHiCHKU
POCiLUVALA, KOLI DOPOMiG  ¿J CiLIJ KOSHIK SUNICX  NAZBIRATI, HOCH  YA  ZNAV, SHCHO
VONA NESHCHIRA, A VSE ODNO DUZHE PRIºMNO, KOLI TEBE HVALYATX i TOBi DYAKUYUTX. vONA
POTiM DO MENE CHASTENXKO BiGALA,  KOLI YA  V LiSi KOBILOK i LOSHAT VIPASAV. nASH
PAN DOBRE  ZNAVSYA  NA  KONYAH. I  ZAGADUVAV MENi VESX CHAS  MiNYATI MiSCE. I NE
TiLXKI Z-ZA PASHi. shchOB LOSHATA  DOBRE ZROSTALI, ¿M  TREBA  BiGATI PAGORBAMI  i
DOLINAMI. a V  NAS  TAM TiLXKI  V LiSi J BULI  NEVELIKi  SUGORBI i NEGLIBOKi
OPADKI... a mARi¿N CHOLOViK NA TOJ CHAS PROBUVAV U kIºVi. shchE Z VESNI,  JOGO TA
iNSHIH SELYUKiV PAN NAPRAVIV LAGODITI ZAMOK U kIºVi. u kIºVi ZNAºSH, YAKIJ ZAMOK
NA GORi STO¿TX?  u NXOMU AZH P'YATNADCYATX  VISOCHENNIH RUBLENIH VEZH! a  SHPIHLiR
TAM YAKIJ! tRI  POVERHI VGORU  i ODIN PiD ZEMLYU. oT  DE POROHU TA ZBRO¿!  aLE
RUBLENIJ ZAMOK Z CHASOM  DESX TA PiDGNIº. tODi JOGO TREBA TAM REMONTUVATI. oT
KI¿VSXKIJ VOºVODA J ZAGADUVAV PO VSiJ KI¿VSXKiJ ZEMLi PRISILATI  JOMU DOBRIH
TESLYARiV... oTOZH TO mARiYA, TO VDOVICYA, DO  MENE V LiSOVi  HASHCHi NAViDUVALISX,
BO VDOMA ¿M BULO SUMNO...  nU  A  YA, YAK MiG, POTiSHAV ¿H.  I OBIDVi MENE DUZHE
LYUBILI. tAK VONI MENi SAMi KAZALI.
     - bATXKU! a VONI MiZH SOBOYU NE BILISYA?
     -  gA?!  -  aZH  ZDRIGNUVSYA  oMELXKO ViD NESPODiVANKI. -  chOGO  B  CE ¿M
BITISX?!

     -  a OT U  NAS  NA HUTORi SUSiDKA  uLYANA  i  SUSiDKA  tETYANA  STRASHENNO
POBILISX.  vONI  OBIDVi SiLXSXKOGO  MiROSHNIKA LYUBILI  i  ZA NXOGO  POBILISX.
tETYANA uLYANi PIKU DO YUSHKI PODERLA. a uLYANA  tETYANi NAMiTKU ZiRVALA i PiVKOSI
VIDERLA.
     - ni. tAKOGO SRAMU NE BULO! nAVPAKI, VONI  MENE ZAHISTILI ViD PANSXKOGO
UPRAVITELYA. viN ZADUSHIV  BI MENE, YAKBI NE MOLODICi... rOZUMiºSH, U mARi¿ BULA
SESTRA uLYANA...
     - yaK NASHA SUSiDKA?
     - vASHA  SUSiDKA - MOLODICYA, A uLYANA BULA SHCHE DiVCHINA NEZARUCHENA. vONA  V
PANi BULA SLUZHNICEYU. I DUZHE DOBRE VMiLA  KUHOVARITI. oDNOGO RAZU VONA SHUKALA
SVOYU STARSHU SESTRU mARiYU i PRIJSHLA DO LiSU. bO mARiYA  PiSHLA DO MENE V LiS PO
ZiLLYA  (YA ¿J OBiCYAV NAZBIRATI).  pOBACHILA  uLYANA,  SHCHO  mARiYA ZO MNOYU VESELOYU
ROZMOVOYU  ROZVAZHAºTXSYA, SHCHO  YA  mARi¿ NA SOPiLCi GRAYU...  I uLYANA TEZH  POCHALA
PRIHODITI  DO MENE V GOSTi... tA KOLI LYUDINA JDE V  GOSTi  TO,  ZVICHAJNO,  i
GOSTINCi NESE. I TAKE VSYAKE SMACHNE MENi PRINOSILA, SHCHO J  NE SKAZATI... oDNIM
SLOVOM, DO KUHOVARSTVA U NE¿ BUV DAR bOZHIJ. I OT ODNOGO RAZU ZGOTUVALA uLYANA
CiLIJ GORSHCHIK MLINCiV. I Z SIROM  MLINCi VONA ZAPEKLA U SMETANi... a SHCHE PERED
TiºYU PRIGODOYU UPRAVITELX UGLEDiV, SHCHO uLYANA DO LiSU Z VUZLIKOM HODITX. bULA V
NXOGO VDACHA, YAK U GONCHAKA - ROZNYUHATI  VSE  PRO VSiH. vSE  HOTiV ZNATI,  SHCHOB
POTiM LYUDEJ ¿HNiMI TAºMNICYAMI TRIMATI V  SVO¿H RUKAH... uLYANA BULA SHCHE MOLODA
DiVCHINA, NEOBACHNA, NE  ZVAZHALA  NA PiDSTUPNiSTX  PANSXKOGO POSiPAKI...  oTOZH
PONESLA VONA MENi NAJSMACHNiSHi V SViTi MLINCi. a  ViN, GASPID, POTAJKI SLiDOM
ZA NEYU.... sINKU, OT POViR MENi, DE V GOSTYAH NE BUVAV, HTO MENE NE PRIGOSHCHAV,
A TAKIH SMACHNIH MLINCiV NE ¿V!..  tA NE DAV MENi PANSXKIJ KATYUGA DO¿STI VESX
GORSHCHIK!.. mOZHE YA  POLOVINU  J Z'¿V,  YAK  TUT ViN VISKOCHIV  Z-ZA  KUSHCHiV  i YAK
KINETXSYA NA MENE! zBIV MENE KULAKOM NA ZEMLYU! viN VAZHCHIJ BUV ZA MENE RAZiV U
DVA... ya YAKOSX PiDViVSYA. pERED OCHIMA U MENE VSE PLIVE...  a ViN MENE ZNOV YAK
VZHUCHITX!.. ya  ZNOV  UPAV. viN TODi SiV NA MENE...  zA GORLO SHOPIV! kRICHITX,
REPETUº:  "bAJSTRYUK CHORTiV!!! pANSXKIH MLINCiV ZAKORTiLO?!! a  TI ¿H  U PANA
ZAROBIV? zAROBIV?! aH TI  ZHEBRAK SAMOSiJNIJ!...  " oDNOYU RUKOYU MENE  DUSHITX,
DRUGOYU MENE TOVCHE. uLYANA KRICHITX, BLAGAº JOGO, SHCHOB ViN MENE NE VBIVAV... a YA
VZHE J ZOMLiV! dODUSHIV BI BUV, TAK YAKRAZ TRAPILISX U LiSi i VDOVICYA, i mARiYA.
vONI, KOZHNA OKREMO, JSHLI DO MENE V GOSTi i NESLI GOSTINCi. I YAKRAZ VONI TUDI
TRAPILI NA  GALYAVINU,  KOLI  VSE  STALOSX.  vDOVICYA BULA  MOLODICHKA  RiSHUCHA.
piDBiGLA i VUZLIKOM VZHUCHILA UPRAVITELYA PO GOLOVi. a V TOMU VUZLIKU VONA MENi
NESLA GORSHCHIK Z VARENIKAMI  i MAHOTKU  SMETANI. yaKBI NE TOVSTA SHAPKA, VONA  B
JOMU  TIM GORSHCHIKOM  GETX  BI  CHEREP PROBILA... tODi CE  PANSXKE  GiVNO  MENE
OBLISHILO  i  POPERLO  NA MO¿H  RYATiVNICX. tUT  VZHE J  mARiYA POSMiLIViSHALA  -
VIHOPILA SERPA  i  NASTAVILA NA PANSXKOGO PSA! vDOVA SHOPILA VILKA  i TEZH NA
NXOGO!  I  VONO  ViDSTUPILO i  GETX  Z  LiSU.  tiLXKI  NAHVALYALOSX,  SHCHO MO¿M
ZAHISNICYAM  TAK  ViDPLATITX,  SHCHO  VONI DO SMERTi  JOGO  PAM'YATATIMUTX... aLE
SKAZANO - NE  KOPAJ YAMU DRUGOMU, BO  SAM TUDI VPADESH! I OT CEJ STARIJ KABAN,
YAK TA BAZARNA PEREKUPKA, POCHAV PROTI MENE LYUDEJ PiD'YUDZHUVATI. bO NA TOJ CHAS,
YAKRAZ  PiD  ZHNIVA,  iZ  kIºVA  POVERNULISX VSi  ROBiTNIKI. I  CHOLOViK  mARi¿
POVERNUVSYA. I  pETRO. tOJ  pETRO HOTiV VDOVU ZASVATATI,  BO  J SAM  UZHE  BUV
PiDSTARKUVATIJ  PARUBOK.  uPRAVITELX NAKLEPAV  ¿M,  SHCHO POKI VONI V kIºVi PRI
ZAMKU GIBiLI, ¿HNi ULYUBLENICi BiGALI DO MENE V LiS ROZVAZHATISX. tA NE PROSTO
BiGALI, A NOSILI  MENi  CiLIMI KOSHIKAMI i SALO, i PAMPUSHKI, i SIR, i YAJCYA, i
PIROGI, i GORSHCHIKI VARENIKiV,  i GLECHIKI SMETANI... nU i SHCHE,  PES  DURNIJ,  i
SVO¿J ZHiNCi PRO MENE VSYAKOGO NAPATYAKAV. a V NXOGO  ZHiNKA BULA NE  STARSHA  ZA
mARiYU i DUZHE GARNA. tA BULA V NE¿ VADA  - CiKAVA DO CHUZHIH SPRAV NADZVICHAJNO.
nASLUHALASX  VONA PRO MENE ViD SVOGO CHOLOViKA. I ZAKORTiLO ¿J NA  VLASNi OCHi
POBACHITI, SHCHO TO  V  PANA ZA PASTUSHOK, SHCHO JOGO AZH TROº - VDOVICYA,  MOLODICYA i
DiVICYA - LYUBLYATX. piSHLA VONA DO LiSU, SHCHOB  Zi MNOYU ZAPiZNATISX... uPRAVITELX
TIM CHASOM, ZNAYUCHI, SHCHO i mARiYA, i VDOVA ZBIRAYUTXSYA DO  MENE  V LiS,  POBiG  i
NAGOVORIV i pETROVi, i mARi¿NOMU CHOLOViKU, SHCHO YA ¿HNiH ZHiNOK ZABAVLYAYU V LiSi.
ti  OBOº POViRILI  DONOSU i  POBiGLI V  LiS,  SHCHOB i MENE,  i SVO¿H  MOLODICX
PROVCHITI.  uPRAVITELX  i  PANOVi ROZPOViV,  SHCHO  V LiS POBiGLI CHOLOViKI,  SHCHOB
PROVCHITI  JOGO PASTUSHKA. pANOVi  ZAKORTiLO PODIVITISX NA VESX CEJ REJVAH.  I
ViN POSKAKAV DO LiSU. zA PANOM JOGO PSAR, A ZA PSAREM UPRAVITELX. I PRISPiLI
VONI VSi DO STAROGO BORTNOGO  LiSU. I pETRO, i mARi¿N CHOLOViK, i PAN, i PSAR
i UPRAVITELX. a YA SAME PRIGOSHCHAVSYA VARENIKAMI, A JOGO ZHiNKA STALA PEREDi MNOYU
i VISTAVLYAºTXSYA,  SHCHO V NE¿ KRASHCHA ZA VSiH MOLODICX SiLXSXKIH  POSTAVA... tAKE
POBACHIVSHI,  PAN REGOCHETXSYA. pSAR  JOMU  PiDHIHIKUº. mARi¿N CHOLOViK ViD SMiHU
PLACHE. a pETRO YAK BURYAK ZROBIVSYA CHERVONIJ, ZAHLINAºTXSYA ViD SMiHU - SLOVA NE
MOZHE VIMOVITI. tA MENi NE DO SMiHU - UPRAVITELX VIHOPIV Z-ZA HALYAVI KOLiYA  i
NA  MENE  PRE!.. uPRAVITELEVA  ZHONA STALA  MEZHI  NAMI, SHCHOB NE BULO, ZNACHITX,
SMERTOVBIVSTVA.  tA   CEJ  KABAN  ViDSHTOVHNUV  ¿¿  TAK,  SHCHO  VONA  PO  TRAVi
POKOTILASX.  ya  VSE ZH  VSTIG  SHOPITI  PANSXKIJ "DARUNOK" - DOVGU  VUZLOVANU
VANDU. I YAK UPERiSHCHU UPRAVITELYA PO MORDi. viN  YAK ZAREVE,  YAK ZAREPETUº, NOZHA
NA ZEMLYU  VPUSTIV.  ya  ZRAZU ZH NOZHAKU PiDHOPIV. tA BACHU:  PANSXKIJ MISLIVECX
ZNiMAº  KUSHU  Z PLECHA -  HOCHE,  PEVNO,  MENE  PORiSHITI!  tODi  YA  SKOCHIV  NA
UPRAVITELEVOGO KONYA i PUSTIV JOGO  CHVALOM  CHEREZ  LiS,  CHEREZ BOLOTO,  CHEREZ
NETRi, CHEREZ GA¿ i DiBROVI!.. oTAK YA VTiK ViD  PANA i JOGO ViRNOGO PSA... yaK
TO KAZHUTX: "pAN  NASH DOBRIJ, TA SOBAKI  V  NXOGO LIHi... "  a  TEPER, SINKU,
LYAGAJMO SPATI. chAS PiZNiJ - SKORO PiVNiCH. liTNi NOCHi KOROTKi -  NE VSTIGNEMO
VISPATISX!
     mALOMU  SHCHE  HOTiLOSX  SPATI (SPRAVDi LiTNYA  NiCH  KOROTENXKA),  YAK  JOGO
ROZBUDIV oMELXKO.
     sKORO MALO ZiJTI SONCE,  BO TAM, ZA LiSOM, NA SHODi POCHINALI ROZHEVITISX
LEGENXKi, MOV TUMAN, HMARKI.
     v YAMCi PiD KAZANKOM STRIBAV VESELIJ VOGONX NAD SMOLISTIMI SUCHKAMI.
     u KAZANKU POCHINAV VIRUVATI OKRiP.
     dO  NIZXKO¿  TOVSTO¿ GiLKI KOZAK PRIV'YAZAV ZA  ZADNi NOGI DIKOGO KOZLA,
JOGO GiLCHASTi ROGI MAJZHE TORKALISX OGOLENIH KORENiV SOSNI.
     bUBKA NAMAGAVSYA  ZLIZATI RUDU, SHCHO KRAPALA Z DICHINI.  aLE  PiSHCHANIJ GRUNT
VSMOKTUVAV CHERVONi KRAPLINI.
     - sINKU! vEDI KONEJ NAPUVATI. bACH, lISKO VZHE POCHINAº OKLIGUVATI.
     - oJ! bATXKU! dE VI JOGO POSTRELILI? biLYA DZHEREL?
     - tA Ni. tAM, NA GALYAVINi, - oMELXKO KIVNUV GOLOVOYU V TOJ BiK, DE  VONI
ZDIBALI lISKA. - u DEYAKIH  KOZLiV ZARAZ  GiN.  oT YA  JOGO J PiDMANIV, NiBI YA
iNSHIJ KOZEL - JOGO SUPERNIK.  dOBRE, DOSITX NAM BALAKATI! vEDI KONEJ. rOBOTI
SXOGODNi...
     sPRAVDi, DENX BUV SKAZHENIJ. kOPALI i  ZAVARYUVALI  BULXBI LYUBKI. zBIRALI
VERSHKI  PLAVUNA  V DOLINCi PiD  SHILOM.  shchOB  i  RANI TIM  PLAUNOVIM  PILKOM
ZASIPATI,  i V POROH DOMiSHUVATI. aDZHE  VSiM  ViDOMO -  BEZ PLAVUNA POROH DLYA
ZATRAVKI NE TOJ.
     shchE VIPiKALI V ZEMLYANiJ PiCHURCi Z BEREZOVO¿  BERESTI MASTILO, SHCHOB RANI i
KOPITA lISKOVi ZMASHCHUVATI.
     aLE  ¿LI ViD PUZA SViZHATINI: VARENO¿ i ZAPECHENO¿ V ZEMLi, i SMAZHENO¿ NA
PATICHKAH. I SHCHE oMELXKO NAPLASTAV SHMATI DICHINI, ZAVTOVSHKI Z PALECX, PERESIPAV
SiLLYU  i ZAGORNUV U  SHIROKIJ RUSHNIK.  tOJ RUSHNIK oMELXKO VITYAG iZ PEREKIDNO¿
TORBI ZAGIBLOGO TOVARISHA.
     yaK  VSYA  ROBOTA  BULA POROBLENA,  KOLI DiJSHLO  DO NADVECHiR'YA,  VITYAG NA
SViTLE MiSCE PEREKIDNi TORBI oMELXKO i SKAZAV:
     - nU, A TEPER, SINKU, PODIVIMOSYA, YAKA NAM SPADSHCHINA ViD  BRATCHIKA NASHOGO
sTEPANA, CARSTVO JOMU nEBESNE, LISHILASX, i SHCHO MI Z NEYU MAºMO ROBITI.
     I oMELXKO ROZiKLAV NA TRAVi VSE, SHCHO ZNAHODILOSX U PEREKIDNIH SUMAH.
     - oSX  BACHISH:  SHKiRYANi TORBINKI - CE POROH.  v KOZHNiJ TORBINCi  PO  DVA
FUNTI.  mOZHNA  J  NE PEREViRYATI - NE LYAHI PRODAVALI  - NiMCi. oSX TUT SHCHO? a,
BRUSOK SVINCYU. z NXOGO MOZHNA VILITI MOZHE J PiVTORI KOPI KULX.  tO V NiMCiV U
ROTi U  VSiH ODNAKOVi  MUSHKETI  - VILIV KULi -  DO VSiH  PiDHODYATX. a V NAS,
SINKU,  GULYAJ  DUSHA,  YAK HOCHESH  - U  KOGO MUSHKET POLXSXKIJ, U  KOGO TURECXKA
YANICHARKA, U KOGO MOSKOVSXKA PISHCHALX, A V KOGO J KARABiN MiLANSXKIJ. oDNOMU NA
ZARYAD TREBA  DVA ZOLOTNIKI POROHU, A  KOMU AZH  CiLOGO LOTA TREBA ZASIPATI...
oSX RiG LOSINIJ Z DiRKAMI. zNAºSH, SHCHO CE?
     - mED CiDITI.  shchOB DOHLi  BDZHOLI V MED  NE  POPALI.  ya TAKIJ CiDILOK  U
PANSXKOGO PASiCHNIKA BACHIV. mI Z DiDUSEM DO NXOGO HODILI.
     - ni, SINKU, TO  TI BACHIV GLINYANIJ  CiDILOK Z  ODNAKOVIMI DiRKAMI. a CE
RiG LOSINIJ. I V NXOMU DiRKI DLYA LITTYA KULX DO MUSHKETiV TA DO KARABiNiV. bACH
YAKIJ sTEPAN BUV CHOLOViK - PRAVEDNIK!  jOGO NiHTO NE  PROSIV,  A  ViN  ZROBIV
MiRKI Zi ZBRO¿ VSiH TOVARISHiV iZ NASHOGO GURTU. shchOB NE PEREPLUTATI - LiTERAMI
POZNACHIV. oSX DIVISYA:  OSX VONO DE SViDCHENNYA, YAK ViN  NAS  VSiH  LYUBIV. bACH,
BiLYA DiRKI  LiTERA  "o"?  cE MOº  iM'YA - oMELXKO. a OCE "I" - CE DLYA MUSHKETA
PANA OTAMANA NASHOGO IVANA....
     - bATXKU, A OCE SHCHO ZA VELIKA DiRKA, OCYA NAJBiLXSHA, i BiLYA NE¿ NAPISANO,
YAK NiBI ODViRKI?
     - hA-HA-HA! oT  VIGADAV!  tA TO  ZH  sTEPAN  ZROBIV  DiRKU  DLYA KULX  DO
GAKiVNICi PASiCHNIKA pACYUKA. mI OCE YAKRAZ DO NXOGO i POSPiSHAºMO.
     - bATXKU! a HiBA  MI POSPiSHAºMO? mI VCHORA  CiLU  NiCH STOYALI  i SXOGODNi
CiLIJ DENX STO¿MO.
     - a TI  HOTiV  BI  SHVIDSHE?  hiBA  TOBi POGANO ViDPOCHIVATI? I  ViD'¿LISX
SXOGODNi, YAK  PANI.  I bULANKO ViDPOCHIV, A  lISKO NA OCHAH OZHIVAº. I V SOBAKI
RANA  DOBRE GO¿TXSYA.  tA J TOBi SiDNICi  PiDGO¿LISX.  aDZHE DOBRE  Z NEZVICHKI
NAMULYAV?
     -  aGA!  dOBRE  NAMULYAV...  tiLXKI... - mALIJ  ROTA  NE  ZAKRIV, ALE  J
GOVORITI DALi NE STAV.
     - nU SHCHO TOBi?
     - tA... TA... YA BOYUSX... MOZHE ZA NAMI Ti, Z SHALENIMI  PSAMI ZHENUTXSYA...
- u MALOGO OCHi NALILISX SLXOZAMI.
     - a CHOGO TI TAK DUMAºSH?
     -  bO  VONI  VSi  TAKi  LIHi TA  ZATYATi!  pAN,  YAK  POKATOLICHIVSYA,  TIH
GOLOVOSiKiV  POZBIRAV  Z USiH  OKOLICX. vONA  HRESHCHENi,  TA GiRSHi TATAR. vONI
BAGATXOH LYUDEJ ZAMORDUVALI... I V BAGATXOH LYUDEJ ¿HNi DOBRA POViDBIRALI.
     - zViDKI TI, DITINO, TAKE ZNAºSH?
     -  dYADXKO sEMEN GOVORIV DiDOVi. dYADXKO sEMEN - ViN  i  pISXMO  CHITAV, i
ZNAV, YAK VOROZHITI PO pISXMU... viN BAGATO VSXOGO ZNAV...
     - dOBRE, SHCHO SKAZAV. ya POKUMEKAYU PRO NIH. a TEPER PODIVIMOSYA, SHCHO TUT SHCHE.
dIVISYA, Ni, TI PODIVISYA - OKULYARI!.. I CiLiSiNXKi LISHILISX  U CiM GARMIDERi!
cE ViN KUPIV sIVOMU - DYAKU mIKOLA¿VSXKO¿ CERKVI. vELIKIH ZDiBNOSTEJ LYUDINA -
ViN i OBRAZI MALYUº, i KNIGI PEREPISUº, i, DO VSXOGO, ViZERUNKI NA DOSHKAH PiD
OBRAZI RiZHE. aLE OCHIMA STAV SLABUVATI
 - ZBLIZXKA POGANO BACHITX... dIVISYA - TRI RAZKI KORALiV. tA SHCHE J
JOHIMSXKIJ TALYAR PRIViSHENO.  I  KOMU CE  ViN TAKIJ DARUNOK PRIGOTUVAV?..  nE
VTOROPAYU... a CE  CHISTA KNIGA. bACH,  YAKIJ CUPKIJ  PAPiR. dESX  U  pOLXSHCHi  NA
PAPiRNi ZROBLENO. dO VENECiJSXKOGO PAPERU LYAHAM SHCHE, YAK KUCOMU  DO  ZAJCYA. cYA
KNIGA ABO sIVOMU, ABO pACYUKU.  pOSPITAYU,  CHI GOVORIV SHCHOSX PRO PAPiR pACYUK iZ
kRINKOYU... a CE SHCHO SHCHE V SHKiRYANiM KAPSHUKU? kARTI! tA J GARNi. I SUMNiVU  NEMA
-  VOLOSXKi KARTI! cE kRINKA, CARSTVO  JOMU nEBESNE,  DLYA VSXOGO  TOVARISTVA
KUPIV. bO MO¿, NiMECXKi, TAK ZASMALXCYUVALI, SHCHO Ni CHORTA TAM NE DOBERESH. a Ci
- NU KARTINI, YAK U PANSXKiM PALACi. zRAZU VIDNO, SHCHO VOLOSXKi.  niHTO V SViTi
NE MALYUº  KRASHCHE ZA  VOLOHiV. ya V rAGUZi,  KOLI  OTO  V POLONi BUV,  U PALACi
ODNOGO PATRICiYA BACHIV  VOLOSXKU KARTINU. nA NiJ BULA VIMALXOVANA  mAGDALINA.
nU ZHIVA, TA J GODi!..  mENE DO TOGO PATRICiYA NA  DOPIT VODILI. tiLXKI BULO B
CiKAVO  ZNATI -  CE  KARTI  VENECiJSXKi  CHI  GENUEZXKi? hOTiLOSYA,  SHCHOB  BULI
VENECiJSXKi...
     - a CHOGO, BATXKU?
     - bO MiJ NAJKRASHCHIJ  VCHITELX BUV VENECiºCX. yaK ViN MENE  MUSHTRUVAV, TI B
TiLXKI ZNAV!  oT, PRISYAGAYUSX TOBi, VSE, CHOMU ViN MENE NAVCHIV, VSE MENi POTiM
ABO  ZHITTYA  VRYATUVALO, ABO PRINESLO PEREMOGU. oT  BUV HARAKTERNIK!  viN MENE
TODi  NAVCHAV, KOLI  YA  V  uGORSHCHINi  SLUZHIV...  mENi  BULO  TODi  DESX  ROKiV
SiMNADCYATX. cE CHEREZ ROKiV DVA PiSLYA TOGO,  YAK YA ViD PANA VTiK... viN NAVCHAV
MENE USiM VPRAVAM, SHCHO TiLO ROZVIVAYUTX  i  ZAGARTOVUYUTX. zNAºSH,  Z  CHOGO  ViN
POCHAV MENE VCHITI? viN POCHAV Z TOGO, SHCHO VCHIV MENE PRAVILXNO PADATI.
     - bATXKU! yaKSHCHO CHOLOViK UPADE NA ZEMLYU - JOGO LEGSHE VBITI!
     -  tOGO  LEGSHE  VBITI, HTO NE VMiº PADATI! sLUHAJ  UVAZHNO: YAKSHCHO  LYUDINA
PROSTO PADAº,  VONA  ZABIVAºTXSYA,  VEREDITX  SOBi RUKI CHI  NOGI.  tEPER VONA
SLABSHA ZA VOROGA...  aLE DAVAJ, SINKU, KRASHCHE  VSE PO PORYADKU.  mI SXOGODNi Z
TOBOYU  DOBRE POPRACYUVALI  i TEPER MOZHEMO POSIDiTI, POBESiDUVATI...  eH, YAKBI
OCE MENi KOBZU, STRUNI  ZOLOTi¿... dUMAV SOBi Z OSENi  ZAGOSTYUVATI V  ODNOGO
MELXNIKA NA HUTORi i  TAM SOBi SPOKiJNENXKO KOBZU ZMAJSTRUVATI. tA, BACHU, NE
DOVEDETXSYA... tA DOBRE... SHCHO TAM VSYAKi MRi¿... shchO BUDE, VSXOGO NE VGADAºSH...
oTOZH SLUHAJ. yaK SKOCHIV YA NA CHUZHOGO KONYA, TO POMCHAV CHEREZ PANSXKi LiSI, A TAM
CHEREZ  ZNAJOMi BOLOTA. pOTiM PiSHLI NEZNANi PUSHCHi. ya GNAV KONYA VSE NA PiVDENX,
NA PiVDENX. yaK  YA PERESKOCHIV PANSXKi VOLODiNNYA, TO VIRiSHIV - TREBA TiKATI ZA
pOROGI.  tAM VOLYA... kONYA YA NE ZAGNAV, ALE SKAKAV NA NXOMU, POKI  NE ViDCHUV,
SHCHO  ViN  SPRAVDi  POCHINAº PRISTAVATI i  VESX PiNOYU  PiSHOV.  pERENOCHUVAV  YA V
NEZNAJOMOMU MiSCi,  POKRiPIVSYA  YAGODAMI i, POPASSHI  KONYA, POPRYAMUVAV DALi NA
PiVDENX. I  DESX MOZHE  V POLUDENX ZDIBAVSYA YA NA LiSOViM  SHLYAHU  Z  KOZAKAMI.
sPITALI VONI MENE, HTO YA TAKIJ TA ZViDKI YA i CHOGO, OTAKO, PROSTOVOLOSIJ, BEZ
POKLAZHi  i  ZBRO¿  MANDRUYU.  ya  ¿M ROZPOViV.  kOZAKI  POSMiYALISX  NAD  MO¿MI
PRIGODAMI  i NAZVALI MENE bALAMUTOM. ya PRISTAV DO NIH i POPRYAMUVALI  MI DALi
DO bERDICHEVA  NA  YARMAROK. bO Ti  KOZAKI VEZLI RIBU NA YARMAROK  U  bERDICHiV,
TOCHNiSiNXKO, YAK MI  Z BRATCHIKAMI  CXOGO ROKU, TiLXKI V gALICHINU... zNOV BULA
RIBA. u MENE TAK V ZHITTi: YAK TiLXKI NOVA RIBA,  OBOV'YAZKOVO YAKASX PRIGODA...
I POTIHENXKU, BO VOLI, TYAGLISYA KOZACXKi VOZI LiSOVOYU DOROGOYU. sKAZHU TOBi, SHCHO
TA DOROGA BULA STARA-STAREZNA.  a  CHOMU YA  TAK  KAZHU?  bO  TAK  DOVGO PO NiJ
¿ZDILI,  VIBIVALI ZEMLYU, SHCHO  NA¿ZHDZHENA KOLiYA ZANURILASX  GLIBOKO-  GLIBOKO V
ZEMLYU.
     ¯DESH DOROGOYU, VERHI, A NA RiVNi TVOGO LICYA i PRAVORUCH i LiVORUCH ZEMLYANA
STiNA -  Z  NE¿ KORENi  DEREV  STIRCHATX,  NA  VERHU, PO  KRAYAH DOROGI DEREVA
ROSTUTX, KUSHCHi  KUCHERYAVLYATXSYA, TRAVA BUYAº. a  LiS STARIJ, DEREVA VELETENSXKi.
oTOZH VELI KOZAKI SVO¿ MAZHi V TiJ GLIBOCHENNiJ, TAK BI SKAZATI, KOLi¿... a TIM
CHASOM U TIH MiSCYAH VZHE NISHPORILA TATARSXKA ZGRAYA. tOGO  LiTA DEYAKi TATARSXKi
CHAMBULI ZANESLO AZH  PiD  biLU i  sKVIRU. oT KUDI PSI SMERDYUCHi V NASHU uKRA¿NU
ZALiZLI! nU, YASIRU  TODi  VONI VELIKOGO NE VZYALI, ALE NASHIH LYUDEJ U SUTICHKAH
iZ  NIMI  ZAGINULO  BAGATO. I BAGATO SiL i HUTORiV POPALILI...  oTAMANOM BUV
KOZAK KRUTIJ i VPERTIJ, A PROTE DOSViDCHENIJ. viN, YAK  BI JOMU YAKIJ ZNAK BUV,
RAPTOM SPiSHIVSYA.  pRIKLAV  VUHO DO ZEMLi i TiLXKI  SKAZAV:  "oRDA! "  zRAZU,
MOVCHKI,  KOZAKI SPiSHILISX.  zADNi VOZI  SPINILI.  pEREDNi  SHCHE TROSHKI- TROSHKI
ViDVELI VPERED. pOVERNULI ¿H POPEREK  DOROGI PO DVA  VOZI. I ZADNi POSTAVILI
POPEREK.  I Z BOKiV, UZDOVZH, PO VOZU  POSTAVILI.  cE - SHCHOB NE MOZHNA BULO MiZH
STiNOYU i VOZAMI PROSKOCHITI V SEREDINU TABORU. mENi NAKAZALI VOLiV  PO  PARAH
NALIGACHAMI POV'YAZATI. shchOB POTiM NE SHUKATI KOZHNOMU PARI. kONEJ POSTAVILI MEZHI
VOZAMI i MENi SKAZALI ZA NIMI NAGLYADATI. nE VSTIG YA VSiH VOLiV  POV'YAZATI, A
KOZAKI VZHE  NOTI ZAPALILI  i V SAMOPALI ZAPRAVILI. pOKLALI SAMOPALI NA VOZI,
PO DVA SAMOPALI KOZHNIJ.  pRIMiRYALISX, PRICiLILISX DO ZVOROTU DOROGI. I  SHCHE -
KOZHEN  PRI SAMiM VOZi VSTROMIV U ZEMLYU RATISHCHE, SHCHOB PiD  RUKOYU  BULO...  oSX,
NARESHTi,  MI  VSi  POCHULI  CHVAL  TATARSXKIH KONEJ.  aZH  ZEMLYA  DVIGTiLA  PiD
NOGAMI...
     - bATXKU! vI SILXNO ZLYAKALISX?!
     - ni! nE VSTIG. dUZHE HOTiLOSX  POBACHITI, YAKi VONI, Ti SUCHi TATARI. tO YA
J ZABUV  PRO STRAH... I OT VONI VILiTAYUTX  V HMARi KURYAVI Z-ZA  ROGU! kONi U
NIH NIZXKi J DOVGi i VSi KOSHLATi. mASTi VONI GNiDO¿, SOLOVO¿ TA RYABi, YAK OTO
KOROVI BUVAYUTX. u NASHIH KONEJ YA TAKO¿ MASTi NE BACHIV. tiLXKI TATARI VILETiLI
Z-ZA   ROGU,   YAK   VDARYATX  SAMOPALI.   tAK  i  POKOTILISX  Z  KONEJ,   MOV
YABLUCHKA-GNILICHKI. tIM BI TATARAM  NAZAD ZA RiG SHLYAHU SHOVATISX. tA KUDI TAM!
¯H CiLA TURMA  PRE, TAK ROZiGNALISYA V  SKAKU,  SHCHO  NE SPINITI. pRUTX NA NASHi
VOZI, NACHE J NiCHOGO NE TRAPILOSX. tUT PANOVE-ZAPOROZHCi  ZNOV YAK USHKVARYATX iZ
SAMOPALiV.  shchE KiLXKA TATARiV GEPNULISX NA ZEMLYU. nU, TUT VZHE PiSHLA VEREMiYA.
kONi GOGOTYATX, iRZHUTX.  shchE J  VOLI SOBi ZAREViLI. tATARVA KRICHITX: "uRA! " i
PRE NA NAS. I TUT MENE TAKE HVILYUVANNYA PROJNYALO, SHCHO NE SKAZATI! tAK VSXOGO i
TiPAº - BiZHI  i  BIJ, BIJ,  BIJ  TATARVU PROKLYATU! sHOPIV  KOZACXKOGO SPISA,
VIDERSYA NA  BOKOVOGO  VOZA. z  VOZA PO  KORiNNYU VILiZ  NA  VERH. I KRIYUCHISX,
PRIGNUVSHISX GETX DO ZEMLi, POBiG NAVPROSTECX CHEREZ KUSHCHi DO ZVOROTU DOROGI. a
TAM LISHE  ODIN TATARIN PRISTAV, LUKA VITYAGAº iZ SAGAJDAKA,  STRiLU NAKLADAº.
yaKRAZ PiDi  MNOYU. a YA  ZA DEREVOM.  ya  Z  USiH SIL YAK POTNU JOGO SPISOM. tAK
SPIS,  POViR  MENi, PROTNUV JOGO NASKRiZX  i NA  CiLIJ LiKOTX  VIJSHOV  CHEREZ
GRUDI. tAK,  SHCHO  NAZAD YA NE ZMiG  VISMIKNUTI SPIS! shchO  ROBITI?!  sTRIBAYU  iZ
SAMOGO  VERHU NA SHLYAH. u KURYAVi, YAK U TUMANi, SHOVAVSYA. a V  KURYAVi NA SHLYAHU
KONi VBITIH TATAR TOVCHUTXSYA, NAZAD BEZ VERSHNIKiV NE VERTAYUTX i NE TiKAYUTX. ya
TATARSXKIH BAHMATiV PO  ODNOMU PRIHOPIV, POV'YAZAV ¿H MiZH SOBOYU VUZDECHKAMI. I
POGNAV NA  VOZI.  u SPINU TATARAM. bO TATARI TAKI  DOSKOCHILI DO  VOZiV,  UZHE
SHABLYAMI  i  OSHCHEPAMI  B'YUTXSYA  Z KOZAKAMI.  aZH TUT  U SPINU TATARAM  TA  ¿HNi
TATARSXKi KONi i VDARILI! pRITISLI VERSHNIKiV DO VOZiV. zAPOROZHCYAM TATAR NiBI
NA TACi PODALI  - RiZH ¿H, SiCHI, KOLI! ya Ni MITi  NE  ZGAYAV - SHOPIV Z DOROGI
ZAGUBLENIJ  LUK  i STRiLI.  yaK  KUNA VIDERSYA  ZNOV NA  VERH  i  SHOVAVSYA  ZA
DEREVO... tATARI NE VITRIMALI BLIZXKOGO BOYU, ROZVERNULI (HTO VSTIG! )  KONEJ
i...  TiKATI.  oTUT  YA POCiLIV  SVOGO NAJZNAMENITiSHOGO  VOROGA.  I VZYAV SViJ
NAJDOROZHCHIJ  LUP. bO TO  TiKAV  ¿HNiJ  SILXNIK. kOLXCHUGA NA  NiM,  NA GRUDYAH
ZERCALO  STALEVE, ZOLOCHENE,  YAK  SONCE SYAº.  shOLOM  iZ SHISHAKOM U  NXOGO, TEZH
ZOLOCHENIJ PO KRAYU i ZELENOYU NAMiTKOYU OBGORNUTIJ. oN YAK! cE YA ¿HNXOGO "HADZHi"
POSTRELIV. cE MENi  ZAPOROZHCi POYASNILI. "hADZHi" - TO  V  BUSURMENiV TOJ, HTO
PROSHCHU V  ¿HNº SVYATE MiSTO mEKKU ViDBUV. tIH "HADZHiV" U NIH DUZHE SHANUYUTX... I
VRAZ TATARI CHKURNULI NAZAD, TiLXKI KURYAVA ZA NIMI  ZAKRUTILASX... oTAMAN NASH
DUZHE PEREJMAVSYA, SHCHO NiKOGO ZHIVCEM NE VZYALI. a, ZNACHITX, i NE VIViDALI, YAKIMI
SHLYAHAMI VONI NASKOCHILI, i  SKiLXKI ¿H USXOGO i  KUDI SHCHE VONI JDUTX? aLE CHOGO
NE ZMOGLI, TOGO  NE  ZMOGLI!  tREBA BULO  DO  LADU VSE PRIVODITI PiSLYA CXOGO
GARMIDERU. uYAVI SOBi TAKE - MI ZABILI ODINADCYATERO TATAR. a YA AZH DVOH! kONEJ
MI VZYALI PiVTORI DYUZHINI. pRI DOBRiJ ZBRU¿ i PiD HOROSHIMI SiDLAMI. shchE J ZBROYA
TATARSXKA NAM DiSTALASX: SHABLi, LUKI, OSHCHEPI, KELEPI. ya VZYAV NAJDOROZHCHIJ LUP:
SHOLOM,  KOLXCHUGU,  LUK i STRiLI...  nASHIH  TiLXKI ODNOGO  SHABLEYU  PO  GOLOVi
SiKONULI, TA SHCHE DVOH STRiLAMI  PODRYAPALI... kONYAM i VOLAM DiSTALOSX BiLXSHE -
CHOTIRXOH KONEJ i TRXOH VOLiV PORANILI STRiLAMI. pRAVDA, NE SILXNO. oT TiLXKI
MOGO  PANSXKOGO KONYA  STRiLOYU PROSTO V SERCE  VBILI. tO YA SOBi VZYAV  KOBILKU
TOGO  TATARINA,  SHCHO  YA  JOGO  SPISOM  PROBIV  NASKRiZX.  bAGATA  ZDOBICH  NAM
DiSTALASX, A  VTRAT -  NiYAKIH. tiLXKI OT CHEREZ MENE  LEDX  NE  ROZSVARILISX.
oTAMAN i JOGO POBRATIM TAKi LYUTi ZROBILISX NA MENE! chOMU, MOVLYAV, NE VIKONAV
NAKAZU, A PiD CHAS BOYU VILiZ ZA VOZI?!! chOMU NE GLYADiV KONEJ i VOLiV, YAK BULO
NAKAZANO?!!  hOTiV VZHE  OTAMAN U MENE  i  ZDOBICH  ZABRATI, i  GETX ViD VALKI
PROGNATI... a Ti, iNSHi KOZAKI ZA MENE GOROYU. mOVLYAV,  ZOVSiM HLOPCHIK, A DVOH
TATARSXKIH DZHIGiTiV UPORAV! tA YAKU HITRiSTX U  BOYU VCHINIV  - KiNXMI U  SPINU
TATARAM VDARIV. vONI SPERECHAYUTXSYA, KRICHATX, A MENi SPATI HOCHETXSYA, NU PROSTO
PADAYU! pOBACHILI TE  KOZAKI, TO POZHALiLI MENE i SKAZALI, SHCHOB NA VOZA SiV... I
YA PiSLYA VSiº¿ VEREMi¿ PROSPAV NA MAZHi Z RIBOYU DO SAMOGO bERDICHEVA. oTOZH NASHA
MALENXKA  VALKA  Z  VELIKOYU  ZDOBICHCHYU  PRIBULA   DO  bERDICHEVA  RANO-VRANCi.
pOSTAVILI KOZAKI MAZHi TABOROM  KRAJ  TORZHISHCHA. zAGNALI TUDI TATARSXKIH KONEJ,
PRIPNULI SVO¿H KONEJ i VOLiV ZOVNi. pRICHEPURILISX i PiSHLI MI VSi NA VRANiSHNYU
SLUZHBU.  u  MENE NiCHOGO NE BULO, TO  ODYAG YA KOLXCHUGU  iZ ZERCALOM. IDEMO VSi
GURTOM DO CERKVI.  pOPEREDU OTAMAN, YA OSTANNiJ. kOZAKI VSi V DOBRIH CHOBOTAH,
U ZHUPANAH, U SHAPKAH iZ SHLIKAMI, NA SHOVKOVIH POYASAH SHABLi VISYATX. a V MENE Ni
SHAPKI, Ni SVITKI, TiLXKI POLOTNYANA SOROCHKA, SHTANI TA SAMOROBNi POSTOLI. tO YA
POVERH SOROCHKI VDYAG BUSURMENSXKU  KOLXCHUGU iZ  ZOLOCHENIM ZERCALOM.  yaKRAZ NA
MENE. ya JDU  OSTANNiM,  ALE VSi  DIVLYATXSYA NA  MENE.  I MOLODICi, i DiVCHATA,
TiLXKI - SHU-SHU-SHU.  "hTO TAKIJ? "  "zViDKiLYA CEJ?  " "hTO ViN? " "gARNENXKIJ
KOZACHOK...  " "yaKIJ  TO KOZACHOK?  tO ¿HNiJ  DZHURA!...  " tiLXKI  VSTUPILI DO
CERKVI, YAK HOR ZASPiVAV. I MENE  DIVNA  RADiSTX PROJNYALA. hOR SPiVAº, A MENi
NACHE  NE  LYUDI SKLADNO VEDUTX  SVO¿  GOLOSI,  A NACHE  TO  HERUVIMI NAM HVALU
VIGOLOSHUYUTX...  tA  CERKVA  V bERDICHEVi  DUZHE  VISOKA,  Z  DUBOVIH  BOLONKiV
RUBLENA. vSi STiNI  STRASTYAMI  NASHOGO sPASITELYA POMALXOVANi.  chISTOGO DEREVA
NEMA - VSE KOLXOROVE! pANOTECX  PRAVITX SLUZHBU, HOR SPiVAº, A MOYA  DUSHA TAKA
RADiSNA, TAKA LEGKA -  NACHE  TUDI DO VERHU  BANi  POVZ  ZALOMI PiDNOSITXSYA i
ZARAZ  KRiZX  OSTANNº  ViKONCE  VILETITX  U  BLAKITNE  NEBO. vSE,  VSE ZEMNE
ViDLETiLO, MOV POLOVA ViD NALIVNOGO  ZERNA! zABUV i PRO TATAR, i PRO ZDOBICH,
i PRO KONEJ, i PRO  OTAMANOVi REVNOSHCHi.  tiLXKI RADiSTX  U MENE  V  GRUDYAH  i
ANGELXSXKi  PiSNi U VUHAH...  pOMOLILISX MI TA  J  PODALISX  NA TORZHISHCHE... ya
VPERSHE  POTRAPIV U  SPRAVZHNiJ LYUDSXKIJ MURASHNIK. I  ZNAºSH,  SINKU, HTO ZHIV U
DALEKiM LiSOViM SELi i VPERSHE  POTRAPIV  U  MiSTO, TA SHCHE J NA  YARMAROK, MOZHE
ROZGUBITISX, ZANEPASTI DUHOM. a MENi - NAVPAKI.  ciKAVO, VESELO,  SHCHO STiLXKI
LYUDEJ NAVKRUGI. I VSE CHUZHi, NEZNAJOMi. kRiM NASHIH,  PRAVOSLAVNIH, PRIBULI NA
YARMAROK LYAHI, VOLOHI, GREKI J NiMCi, YUDE¿ Z pOLXSHCHi i ViRMENI AZH iZ  kRIMU...
siLI NASHi KOZAKI  PiD  VOZAMI,  ROZiKLALI TATARSXKU ZBROYU, NE VSYU, ZVICHAJNO.
vOZI Z RIBOYU NE ROZKRILI. sKAZAV  OTAMAN, SHCHO TREBA  SPOCHATKU  KONEJ TA ZBROYU
PRODATI. I  SPRAVDi, NEBAVOM PiDiJSHOV  DO NAS LYAH - PAN yaN.  pITAº V OTAMANA
PAN yaN: "pANE KOZACHE! oCIH LOSHAT PRODAºTE CHI MiNYAºTE? " oTAMAN TAK PRIMRUZHIV
OKO TA J SPROKVOLA MENi  KAZHE: "aNU, KOZACHE bALAMUTE. pOKAZHI PANU  LYAHU  OTE
GNiDE LOSHA, " - I PALXCEM VELIKIM SOBi ZA  SPINU  TICXKAº, YAKRAZ NA  GNiDOGO
KONYA. vIViV  YA GNiDOGO i POCHAV  "POKAZUVATI".  ya PRI PANSXKIH  KONYAH  CHOMUSX
NAVCHIVSYA.  yaK  PiDE  GNiDKO RDITISX, TA VIHILYASOM  TA VIBRIKOM, TO  DIBKI AZH
TANCYUº.  a YA  JOGO TO  BORKAYU, TO DROCHU  POTAJKI. a PAN yaN i  NE BACHITX MO¿H
HITROSHCHiV. ya KRADXKOMA POZIRAYU NA OTAMANA. bACHU, TOJ  NA MENE VZHE ZLA NE MAº.
a SMiºTXSYA PRO SEBE, TiLXKI VIDU NE POKAZUº... sKiNCHIV YA SVOº LICEDiJSTVO iZ
GNiDKOM, VZYAV  KOBILKU KARUYU... vVAZHAJ, SINKU,  NAJGOLOVNiSHE i NAJVAZHCHE  OSX
SHCHO: KONi NE ZNAYUTX NASHO¿ MOVI! oT DE BiDA...
     - a HiBA KONi MOZHUTX ZNATI MOVU?! vONI TiLXKI iRZHUTX.
     - sINKU, YAKIJ TI NETYAMUCHIJ! ya PRO TU MOVU  KAZHU, YAKOYU MI KONEM CHI VOLOM
PRAVIMO.  yaKSHCHO MI KAZHEMO  VOLOVi ...SOB" i "CABE", TO iSPANCi,  NAPRIKLAD,  CE
KAZHUTX PO-iNSHOMU...
     - a YAK?..
     - oT  VSE  PAM'YATAYU,  A  CE ZABUV... oTOZH NAVILIGUVAVSYA  YA  DOSHOCHU  iZ
TATARSXKIMI KiNXMI. pEREKONAVSYA PAN, SHCHO KONi DOBRi, ZHVAVi. tOJ PAN yaN BUV NE
PROSTO  SOBi  ZALXOTNIJ  LYAH. viN SLUZHIV SAMOMU  KRAKiVSXKOMU  KASHTELYANU.  I
VDYAGAVSYA PAN yaN SPRAVDi PO-PANSXKOMU - KUNTUSH CHERVONIJ, YAK VOGONX  GORITX...
vAZHKA SHABLYA VISITX NA POYASi. pOYAS SRiBNIJ, U TRI PALXCi ZAVSHIRSHKI. zA POYASOM
CHINGAL, VESX  U  SAMOCViTAH. nA  ZELENIH  SAP'YANOVIH CHOBOTAH SRiBNi OSTROGI,
ZOLOCHENi. nABAKIR U NXOGO LYADSXKA SHAPKA-ROGATKA Z  PAVICHEVIM PEROM. I NE SAM
ViN PRI¿HAV DO bERDICHEVA U KRITiM ViZKU. shchE BULA V  NXOGO OHORONA: GAJDUKI V
KiRASAH  PRI PALASHAH, TA  PRI SPISAH i ALEBARDAH, TA Z MUSHKETAMI. zRAZU BULO
VIDNO  -  POVAZHNIJ  POKUPECX.  oTOZH i KUPIV ViN UVESX TABUNECX... I VIRiSHILI
KOZAKI  PiTI  DO  KORCHMI TA J OBMITI DOBRIJ POCHIN. pOKI  KOZAKI ZBIRALISX DO
KORCHMI, YA PiDSKOCHIV DO SHAPOSHNIKiV i KUPIV SOBi CHORNU SHAPKU-BIRKU...
     dO Tiº¿ KORCHMI ViD NASHIH VOZiV  MOZHE  J STA SAZHNiV NE  BULO! aLE KOZAKI
GONOR NE GiRSHE LYAHiV  VMiYUTX  GNUTI,  TUMANU NAVESTI. pOROZCHiSUVALI  GRIVI i
HVOSTI KONYAM,  ZBRUYU PROTERLI, SAMi  PRIDZHEDZHULILISX. I "PO¿HALI" DO  KORCHMI
GULYATI... a SHCHO VOLiV i VOZI LISHILI,  TO  NE BOYALISX. bO YARMARKOVIJ  STAROSTA
DOBRE  DBAV,  SHCHOB PORCHi KOMUSX TA KRADiZHKI NE BULO. tA J LYUDI NE BULI  TAKIM
GiVNOM, YAK ZARAZ STALI. zhILI VESX CHAS NA ODNOMU MiSCi,  A NE TINYALISX, YAK Ti
CIGANI.  yaK LYUDINA  NA  ODNOMU MiSCi  SIDITX,  i  ¿¿  VSi  ZNAYUTX, ¿J  VAZHCHE
SKURVITISX. tA J VLADA  TODi  BULA LITOVSXKA. I NAM, PRAVOSLAVNIM PiD lITVOYU
BULO NABAGATO LEGSHE ZHITI, NE TE, SHCHO ZARAZ, KOLI Z pOLXSHCHi VSE SHLYAHETNE SMiTTYA
SYUDI POSUNULO...  oTOZH, "¿DEMO" MI DO KORCHMI  TA  TAKIM DRiBNIM KROKOM, SHCHO YA
TODi J NE DUMAV, SHCHO MOZHNA  TAK POVOLi ¿HATI... aLE  SKAZHU  TOBi, SINKU, OTOJ
VENECiºCX, MiJ NASTAVNIK, TAK ViN MENE  NAVCHIV i KONYA  MUSHTRUVATI. viN  MENE
NAVCHIV TAKOGO, SHCHO VISHCHE CXOGO NE BUVAV  NA SViTi! dIVISYA: PUSKAºSH KONYA VSKACH!
a ViN  SPOCHATKU SKACHE NA MiSCi, A TODi POCHINAº POTROHU ZDAVATI NAZAD, NAZAD,
NAZAD. nOGAMI  ZAGRiBAº VPERED, A SUNETXSYA NAZAD!.. mI DO KORCHMI ¿DEMO, A NA
NAS UVESX YARMAROK ZBiGSYA PODIVITISX. I TI ZNAºSH, NE BRESHU: NA MENE BiLXSHE ZA
VSE  POKAZUVALI  i PRO  MENE NAJBiLXSHE PITALI... tODi  TiLXKI  ODIN  ORENDAR
TRIMAV  TAKU VELIKU  KORCHMU iZ  ZDOROVIM ZA¿ZDOM.  vSi  iNSHi  KORCHEMKI  BULI
NEVELIKi  i  TRIMALI ¿H  NASHi LYUDI. a  CEJ PRIJSHOV ZViDKiLYASX, KAZALI, AZH iZ
NiMCiV... yaK POBACHIV  KORCHMAR,  SHCHO MI DO JOGO ZA¿ZDU PRYAMUºMO,  KRIKNUV SHCHOSX
SVO¿M PAHOLKAM TA J VIBiG ZA VOROTA. oTAMANOVOGO KONYA PiD UZDU BERE, U ZA¿ZD
ZAVODITX. a JOGO SLUGI VZHE  NA  STiL NESUTX... siLI DO STOLU.  I YA  VIPIV  Z
USiMA, YAK RiVNIJ. ya ZVICHAJNO MOVCHU,  SHCHO MENE  SHCHE J DO PARUBOCXKO¿ GROMADI NE
PRIJNYALI. oTO  BULO  B  NEPOTREBSTVO  -  YA,  VIHODITX,  HLOPCHAK  (HOCHA  DVOH
BUSURMENiV SHCHE VCHORA VKOLOSHKAV! ) i NE MOZHU Z NIMI ZA ODNIM  STOLOM SIDiTI  i
NE MOZHNA MENi Z NIMI OKOVITI PITI...
     - bATXKU, VI DUZHE OKOVITO¿ HOTiLI?
     - gA?.. mENi VONA BAJDUZHA. tO LYUDI P'YUTX, SHCHOB ¿M VESELiSHE BULO. aBO SHCHOB
SUMNO NE BULO. a MENi CHASU NEMA, SHCHOB SUMUVATI... chOGO MENi PITI?
     - a ZARAZ VAM NE SUMNO?
     - I ZARAZ NE SUMNO! tIM PAK, YAK ZGADAV USi SVO¿ PRIGODI, TAK MENi AZH NA
DUSHi  TEPLO  STALO,  ¿J bOGU!.. yaK  VIPILI  CHARKI  TRI, ZViDKiLYASX i  MUZIKI
OB'YAVILISX. dVA  DiDI  TA HLOPCHINA-SOPiLKAR. oDIN DiD SKRIPKU MORDUº, DRUGIJ
DiD U BUBON GATITX, A HLOPCHAK TAK DME U SOPiLKU,  AZH SHCHOKI JOMU NE LUSNUTX...
ya BiLXSHE CHOTIRXOH CHAROK NE PIV, A VILiZ Z-ZA STOLU TA SPITAV,  DE CIRULXNIKA
ZNAJTI. oRENDAR TUT  YAK  TUT: "nE TREBA SHUKATI! zARAZ CIRULXNIK  TUT BUDE. "
kRIKNUV SHCHOSX  PO-¿HNXOMU SVOºMU SINKOVi. tOJ METNUVSYA Z  DVORU, TiLXKI P'YATI
ZAMIGOTiLI.  I HVILi NE  MINULO -  VEDE U DViR  CIRULXNIKA. pOCHAV  ViN  MENE
GOLITI,  -  SMiH i  GRiH - U MENE VUSA  TiLXKI  PROBILISX TA NA PiDBORiDDi Z
DESYATOK  CHORNIH VOLOSIN ZAKRUCHUºTXSYA. a Z CHUPRINOYU DOVELOSX JOMU POSTARATISX
- VOLOSSYA  V  MENE BULO  ZHORSTKE, YAK GRIVA V  ZHEREBCHIKA. viN MENi PiD KRUZHOK
ZROBIV  ZACHiSKU, YAK  OTO  MOLODIH  KOZAKiV  TA DZHUR GOLYATX...  pOKI  SKiNCHIV
CIRULXNIK  MOYU GOLOVU MORDUVATI, VSE PODViR'YA NAPOVNILOSX LYUDOM.  dE VZYALISYA
DiVKI TA MOLODICHKI BAZARNi, YAKiSX GURTOVIKI, KONOVODI, NOSi¿... nA DVA STOLI
RYADYATX  i  NA  TRETiJ KORCHMAR  VZHE  PLYASHKI  NOSITX.  sKRIPKA  VISHCHITX,  BUBON
STUKOTITX, SOPiLKA SVISTITX NA VESX KUTOK... oDNA MOLODICHKA PiSHLA Z OTAMANOM
TANCYUVATI. vESX DViR HODOROM ZAHODIV. hOCH  OKOVITA MENE  MAJZHE, NU MAJZHE, NE
BRALA i ZARAZ NE DUZHE BERE, TODi VPERSHE, PEVNO, PODiYALA.  bO YA KUPIV ZA CiLU
PULKU  V  YAKOGOSX  HLOPCHISXKA  KALINOVU  SOPiLKU i SOBi  PUSTIVSYA  U  TANCi.
piDiGRAJ MUZIKAM NA SOPiLCi!
     tUT PRIHODITX  PAN yaN Z DVOMA  OHORONCYAMI i  PITAº MENE, CHI ZGODEN YA ZA
DOBRU PLATU  TATARSXKIH KONEJ DO kRAKOVA  PEREGNATI.  bO NiHTO NE HOCHE  MATI
SPRAVU Z TATARSXKIMI BAHMATAMI. a NAVKOLO VESX ZA¿ZD  GUDE, ZEMLYA PiD NOGAMI
DVIGTITX  - ZAPOROZHCi BENKETUYUTX.  ya STOYU  PERED PANOM yaNOM i DUMAYU. pAN  yaN
KAZHE MENi: "chOGO TI, KOZACHE, DUMAºSH? pAN KASHTELYAN DASTX TOBi DESYATX ZLOTIH i
SUKNA P'YATX LiKTiV NA ZHUPAN. sUKNO LUNSXKE, CHERVONE, YAK VOGONX. tI  PODUMAJ,
YAKi TO GROSHi - DESYATX ZLOTIH.  sTiLXKI, YAK DOROSLOMU KOZAKU V POHODi GETXMAN
DAº? " "a  YA DOROSLIJ KOZAK, - KAZHU JOMU. - oCE  ZERCALO, -  i  B'YU  SEBE  V
GRUDI, - YA V BOYU ZDOBUV! ya VCHORA  SAM DVOH  TATAR UPORAV! " "tA BACHU, - KAZHE
PAN yaN. - hTO B TOBi DAV TAKIJ OBLADUNOK, YAKBI TI JOGO SAM NE VZYAV? " mOZHE YA
i  LISHIVSYA  B iZ  KOZAKAMI,  TA PiDMANUV MENE  PAN yaN  OSX  CHIM.  kAZHE MENi:
"pO¿HALI DO kRAKOVA. tAM º DE POGULYATI. tAM ZA¿ZDI  NA DVA POVERHI, KORCHMI i
TRAKTIRI  NA  KOZHNiJ VULICi,  i  MUZIKI  i  V  BUDNiJ  DENX  GRAYUTX.  a  YAKi
DiVCHATA-KRAKOV'YANKI... nAJKRASIViSHi  U VSiJ pOLXSHCHi!  " ya JOGO PITAYU: "kRASHCHi,
NiZH OTUT, V bERDICHEVi? " pAN yaN AZH  ZAREGOTAV i KAZHE: "hiBA TUT DiVCHATA? tUT
TiLXKI SELYUCHKI.  a V kRAKOVi  STOLICHNi  SHLYAHTYANKI! " oTOZH NE SLUZHBA ZA GROSHi
MENE  SPOKUSILA, A CiKAVO MENi STALO: YAKi TAM TAKi  OSOBLIVi  KRASUNi V  TiM
kRAKOVi. aGA, SHCHE ODNE HOTiLOSX PODIVITISX: A YAKi TO  ZA¿ZDI V DVA POVERHI? I
VIRiSHIV  YA PODIVITISX NA VSE SVO¿MI OCHIMA.... viDV'YAZAV YA SVOYU TATAROCHKU ViD
KONOV'YAZi, ZLETiV U SiDLO...  tiLXKI  J BACHILI MENE  V  bERDICHEVi... a ZARAZ
ZROBIMO PEREPOCHINOK.  piDEMO KONEJ  NAPO¿MO, VODI NABEREMO  TA KULiSH ZVARIMO
SOBi.
     oMELXKO VZYAV ZA POViD bULANKA i KIVNUV  GOLOVOYU: "bERI lISKA. cE ZH TViJ
KiNX. " I VONI POVELI  KONEJ SHILOM. kONi,  SPUSKAYUCHISX U DOLINKU, PRISiDALI
NA ZADNi, TAKIM ROBOM GALXMUYUCHI.
     sONCE  SKOTILOSX  PO  NEBOSHILU  ROZPECHENIM  ZOLOTIM KOLESOM DO  SAMOGO
CHORNOGO LiSU. zALILO CHERViNNYU STOVBURI SOSON, TERNI i KUSHCHi SHIPSHINI.
     fiALKOVA TiNX  ZALILA DOLINKU,  ALE PONOCHi NE  STALO. zGORI,  Z VERSHINI
NEBESNO¿ BANi ViD  VISOKIH-VISOKIH,  NACHE  PROZORIH HMAROK NACHE  PROMENILOSX
SViTLO  i ROZBAVLYALO  TiNi V YARKU. yaK  SPUSTILISX  V DOLINKU, oMELXKO SPINIV
KONEJ, PRISLUHAVSYA. niCHOGO NEBEZPECHNOGO ViN NE POCHUV, i VONI POVELI KONEJ DO
RUCHAYU.
     pORSKALI KONi, P'YUCHI VODU.
     kRiM TONKOGO PLYUSKOTU CiVOK VODI OB KAMiNX TA PORSKANNYA  KONEJ,  NiCHOGO
NE BULO CHUTI.  niCHOGO. yaK NE  NAPRUZHUJ SLUH - NiCHOGO,  KRiM  BITTYA  VLASNOGO
SERCYA  TA  DZYURKOTiNNYA VODI  NE  POCHUºSH. u  DOLINU POVOLi VLIVAVSYA TONKIJ  i
P'YANKIJ ZAPAH CHARODiJSXKOGO KViTU LYUBKI...
     bLAKITNi TiNi POVOLi GUSTiSHALI, ALE  HOLODNiSHE NE STAVALO. nAPOºNi KONi
NEKVAPNO SAMi JSHLI NA PAGORB ZNAJOMOYU ¿M STEZHKOYU.
     vRAZ NAD NIMI NECHUTNO  Z'YAVIVSYA PTAH. lETiV SHVIDKO, TO PiDiJMAYUCHISX, TO
OPADAYUCHI, NACHE  GOJDAYUCHISX  NA  NEVIDIMIH HVILYAH. nA  MITX  ViN  ZNIK NA TLi
TEMNIH STARIH SOSEN. tA ZRAZU ZH ZNOV Z'YAVIVSYA NAD SUHOYU SOSNOYU, SHCHO NA SAMOMU
KRAYU GRUDA. kRUGLOKRILIJ PTAH SiV NA SAMIJ VERSHECHOK POKRUCHENO¿ GiLKI i TRICHi
PROKRICHAV  NAD  GRUDOM:  "KU-ViTX!  KU-ViTX!  KU-ViTX! " a  TODi  SHCHOSX  NiBI
ZAMURMOTiV,  ZAMURMOTiV  i  VPAV  KUDISX  NA  TOJ  BiK  GRUDU. I  BiLXSHE  NE
Z'YAVLYAVSYA.
     - zAVTRA VVECHERi PiDEMO!
     - chOMU VVECHERi, BATXKU?
     -  bO  SICH  PROKRICHAV! vCHORA,  SXOGODNi, ZAVTRA - NASHi TRI  DNi. a  SICH
SKiLXKI RAZiV PROKRICHAV? tRICHi!  zAVTRA NiCH  VZHE NE NASHA. tREBA TiKATI. viSHCHi
GOLOSI TREBA SLUHATI!



     oMELXKO, STAVSHI NA KOLiNA, SHILIVSYA  NAD KAZANOM  i VIMiSHUVAV KOPISTKOYU
STRAVU.
     mALIJ SIDiV PiD SOSNOYU,  OBHOPIVSHI  KOLiNA  RUKAMI  i  POKLAVSHI  NA NIH
PiDBORiDDYA.  bUBKA  PORUCH,  MEZHI  OGOLENIMI  KORENYAMI SOSNI, MORDUVAV  DAVNO
OBGRIZENU KiSTKU.
     - nU SHCHO TI TAM GRIZESH? tAM i ZAPAHU VZHE NEMAº! - pROKAZAV oMELXKO.
     sOBAKA GLIBSHE PRIHOPIV  ZUBAMI KiSTKU, PiDViVSYA, VINUVATO PiDZHAV HVOSTA
i ViDiJSHOV ZA KUSHCHi. I PRODOVZHUVAV TAM MUSOLITI SVOYU ZABAVKU.
     u TISHi ZLEGKA POTRiSKUVALI SMOLISTi TRiSKI TA BULXKALO PSHONYANE VARIVO.
     nARAZ  NA  TOMU  BOCi,  ZA DOLINKOYU, NA  SHILi, HTOSX  ZADERCHAV, SUHO i
DOVGO.
     mALIJ ZDRIGNUVSYA, OBERNUVSYA U TOJ BiK USiM TiLOM.
     - nE LYAKAJSYA  - TO  DRiMLYUGA. tRiSKOTiTIME, POKI NE NABRIDNE. tI  ZH  ¿¿
BACHIV. vONA UNOCHi PERED NAMI NAD SHLYAHOM LiTALA.
     - aGA! liTAº NECHUTNO. a TRiSKOTITX - AZH SYUDI CHUTI.
     - tO TAK ZDAºTXSYA, SHCHO GOLOSNO, BO TIHO NAVKRUGI... a  TEPER  SLUHAJ, SHCHO
BULO DALi. oTOZH  iZ bERDICHEVA MI POMANDRUVALI NA ZAHiD PO vOLINi. mOZHNA BULO
KOROTSHIM  SHLYAHOM  DO  lXVOVA.  aLE  PAN  yaN  NE  HOTiV.  vIRiSHIV PODALi  ViD
TATARSXKIH SHLYAHiV TRIMATISX... u lUCXKU YA PRODAV PANSXKE SiDLO  i KUPIV SOBi
SVITKU. hOROSHU BiLU SVITKU, i SHCHE KUPIV SOBi CHERES iZ KALITOYU. sHOVAV U NXOGO
VSE  -  NE  TREBA  J KALITI  DO POYASA  V'YAZATI. a  Z lUCXKA MI  POSPiSHILI DO
pEREMISHLYA,  A TAM, NE SPINYAYUCHISX NiDE DOVGO, -  PROSTO DO  kRAKOVA. I HOCH TO
VSE  LYADSXKA  ZEMLYA,  KOROLiVSXKA, A SKRiZX  TAM  º  NASHi  SELA. oSOBLIVO  V
PEREDGiR'YAH i GORAH. sKRiZX NASHi, PRAVOSLAVNi,  CERKVI. I MOVA NASHA,  PRAVDA
ViDMiNNA, ALE NASHA. I TAM NASHIH PRAVOSLAVNIH LYUDEJ LYAHI  NAZIVAYUTX RUSINAMI.
oTODi YA J  POViRIV DO KiNCYA  DiDUSYU-VOLYAROVi, SHCHO mATiR  bOZHA  V chENSTOHOVi -
SPRAVDi NASHA iKONA. bO YA SILXNO SUMNiVAVSYA, CHI NE VIGADAV CHOGOSX STARENXKIJ.
zNAºSH,  STARi  LYUDI,  YAK  MALi  DiTLAHI,  SHCHOSX  VIGADAYUTX, i  VSiM,  i  SOBi
TOVKMACHATX, SHCHO TO SHCHIRA PRAVDA... pRIBULI MI DO kRAKOVA U VERESNi. aLE POGODA
STOYALA, YAK ULiTKU. kRAKOV'YANI  KAZALI,  SHCHO VONI NE PAM'YATAYUTX TAKO¿ LAGiDNO¿
POGODI  OD ViKU! dE MENE POTiM PO SViTU NE NOSILO, ALE kRAKiV MENE NAJBiLXSHE
VRAZIV, BO  TO BULO PERSHE VELIKE MiSTO VSE UKRiPLENE,  ZAHISHCHENE  i  GETX VSE
MUROVANE. gETX VSE Z KAMENYU i CHERVONO¿ CEGLI. I VSi BUDINKI KRITi CHEREPICEYU!
     - shchO VONO TAKE?
     -  tA  TAK,  YAKBI  GONTA. tiLXKI KOROTSHA i  NE Z  DEREVA ROBLENA,  A  Z
CHERVONO¿ GLINI...  oTOZH ZA¿HALI  MI DO  MiSTA CHEREZ  ZDOROVENNi-  ZDOROVENNi
FORTECHNi  VOROTA. ya  ¿DU  VERHI, A MO¿ TATARSXKi KONi ARKANOM VSi  POV'YAZANi
ODIN  DO ODNOGO BATOVOYU.  pAN  yaN  POPEREDU  VERHI  NA  SVOºMU  ZDOROVENNOMU
NiMECXKOMU OGIRi, MOV GETXMAN, VISTUPAV. lYUDI Z NIM ViTAYUTXSYA, A NA MENE VSi
TAK i ZIRYATX. a YA NiBI NiKOGO NE BACHU, TiLXKI PILXNUYU, KUDI PAN yaN ZAVERTAº.
nU, POLI SVITKI YA ROZPUSTIV, SHCHOB BACHILI KRAKOV'YANI MOYU KOLXCHUGU iZ ZERCALOM.
vONO NA  SONCi ZOLOTOM KRASHCHE VIGRAº, NiZH  VSi  ¿HNi LYADSXKi KiRASI.  oT TAK!
kOLI  BACHU:  PiDSTUPAºMO  DO  KOVANIH  VORiT  U   KAM'YANiJ  BRAMi.  bRAMA  U
VISOCHENNOMU CEGLYANOMU MURi. vIHODITX, SHCHO V SAMOMU MiSTi º  PRAVDIVi FORTECi.
ya  MITTYU  PiDPEREZAVSYA,  SHAPKU  NABAKIR ZBIV.  viDCHINILASX  KOVANA BRAMA,  i
VSTUPILI  MI  U VELIKIJ  CHOTIRIKUTNIJ  DViR.  a Z USiH BOKiV DVORU VISOCHENNi
PALATI... ya SPiSHIVSYA i PRITYAG  ZA ARKAN VSiH SVO¿H KONEJ DO KUPI. I STAV  Zi
SVO¿MI BAHMATAMI YAKRAZ  NAVPROTI  VISOKOGO  BiLOGO   ANKU. cEJ   ANOK  RiVNO
POSEREDINi  GOLOVNOGO  PALACU.  [ANOK NE PROSTIJ, A  MARMUROVIJ.  mARMUR, TO
TAKIJ BiLIJ KAMiNX,  DUZHE DOROGIJ, Z YAKOGO NAJKRASHCHE VISiKATI VSYAKi FiGURI...
I OT NA MARMUROVIJ  ANOK VIJSHOV SAM PAN KASHTELYAN. pLASHCH NA NXOMU OKSAMITOVIJ,
CHERVONIJ,  GORITX  VOGNEM. shAPKA Z CHORNOGO SOBOLYA Z BiLIM STRAUSOVIM PiR'YAM.
nA POYASi-ZLATOGLAVi VISITX  SHABLYA, VSYA V SAMOCViTAH. sTUPIV PAN  KASHTELYAN NA
MARMUROVIJ  ANOK - VSE ZAVMERLO. oHORONCi- GAJDUKI  Z ALEBARDAMI ZASTIGLI PO
BOKAH ViD  ANKU, NACHE STATU¿... pAN yaN SHAPKU NA LiVU RUKU i BiGCEM  VGORU PO
SHODAH DO PANA KASHTELYANA DOPOViDATI  PRO  PODOROZH NA uKRA¿NU. shchO ViN  TAM SHCHE
DOPOViDAV, CHUTI NE BULO. hOCH TISHA U PALACOViM DVORi BULA TAKA, YAK PRI VIHODi
SAMOGO KOROLYA. shchOSX SKAZAV PAN KASHTELYAN PANU yaNU. tOJ SPUSTIVSYA VNIZ DO MENE
i  SKAZAV POKAZATI PANU KASHTELYANU  TATARSXKIJ LUP. nU A YA,  NiCHOGO TAKOGO NE
PEREDBACHAYUCHI,  POKI MI  Z bERDICHEVA  MANDRUVALI, YA  ¿H USiH OB'¿ZDIV.  I PiD
SiDLOM,  i  OHLYAP. nA ODNiJ SMIRNiJ KOBILCi NAViTX BEZ  VUZDECHKI MiG ¿ZDITI.
pOKAZAV YA PANU KASHTELYANU VSE, SHCHO YA Z NIMI  V DOROZi ROBIV. vELIKIJ PAN DOBRE
POSMiYAVSYA, DIVLYACHISX,  YAK YA GASAYU NA KOSHLATIH BAHMATAH PO BiLIH KAMENYAH JOGO
DVORU.  I  SKAZAV CEJ VELXMOZHNIJ  PAN: "cIH KONIKiV  TRIMATIMU  ZA  BLAZNiV.
pOTiSHATIMU GOSTEJ CIMI POTVORAMI. nEHAJ CEJ KUMEDNIJ  RUSIN ¿H DOGLYADAº. bEZ
NXOGO VONI NE MATIMUTX VIDU! "  tOJ VELXMOZHNIJ  PAN KASHTELYAN  NE PROSTO SOBi
BUV VELIKIJ PAN... viN U DOBRIH KONYAH ZNAVSYA DOSKONALO. I NAViTX SAM ZLUCHKOYU
ZAJMAVSYA. I KONIKI V NXOGO  SPRAVDi BULI NAJKRASHCHi. u NXOGO BULA i STAJNYA, YAK
PALAC. a  V STAJNi  V NXOGO  BULI  KONi VSYAKIH PORiD i  Z NAJDALXSHIH KRA¿V i
ZEMELX. ya TODi PO-¿HNXOMU SHCHE MALO TYAMIV. oSOBLIVO, KOLI SHVIDKO GOVORILI. aLE
ZAPAM'YATAV SLOVO V SLOVO, YAKBI ZAPISAV  U GOLOVi. I TiLXKI POTiM ROZKUMEKAV,
SHCHO PAN KASHTELYAN MENE ZA  BLAZNYA  PRI POTVORNIH KONYAH LISHIV.  aLE NAViTX KOLI
MOVI NAVCHIVSYA (A CE  V  MENE PiSHLO DUZHE SHVIDKO!  ) i ZROZUMiV, ZA  KOGO MENE
LISHILI, NE OBRAZIVSYA. tO ZH CHUZHi LYUDI
 - LYAHI. I MOVA V NIH CHUZHA. vONI MENE BLAZNEM VVAZHAYUTX. a YA ¿H
GULXTYAYAMI.  bO SERED NIH NAJBiLXSHE NEROB. niMCi SHCHOSX MAJSTRUYUTX,  ViRMENI TA
YUDE¿  SHCHOSX PRODAYUTX,  KUPUYUTX.  a  Ci  TiLXKI  BENKETUYUTX,  SHCHODENX  GULXBISHCHA
SPRAVLYAYUTX. oTOZH, U  PALACi  BULO TAKI  VESELO.  vESX CHAS DO  PANA KASHTELYANA
VELXMOZHNi¿ GOSTi PRIBUVAYUTX. oBiDI,  BANKETI, TANCi SHCHONOCHi. shchE BUVALI VI¿ZDI
NA  POLYUVANNYA  TA KiNSXKi  PEREGONI...  nU,  MENi NE  DO  BANKETiV:  YA SVO¿H
TATARSXKIH  KONIKiV  TRIMAYU, YAK LYALECHOK -  ZAVZHDI VONI NAPOºNi,  NAGODOVANi,
VIGULYANi i VICHISHCHENi, SHCHE i GRIVI POZAPLETENi... chASOM PAN KASHTELYAN KAZAV MENi
VIVESTI  KONIKiV i POKAZATI JOGO  VELXMOZHNIM GOSTYAM.  ya STARAVSYA, POKAZUVAV.
vSiM VESELO.  chASOM,  YAK YA SHCHOSX VIKINU - CHI NA SKAKU PiD CHEREVOM PROLiZU, CHI
STOYACHI NA DVOH KONYAH ODNOCHASNO, PROGARCYUYU CHEREZ USE PODViR'YA, VELXMOZHNi PANI
MENi i ZLOTOGO PODARUYUTX... bULO B U  MENE DOBRE ZATISHNE ZHITTYA, TA V  PALACi
PANA  KASHTELYANA BULA  PANNOCHKA  yaDZYA. u  NASHOMU  PALACi  CiLi TABUNI MOLODIH
PANNOCHOK TA ZADROCHENIH  PANICHiV U POHLiBNIKAH HODILI... aLE PANNOCHKA yaDZYA NE
PROSTO  TAK  GURTUVALASX  TAM Z  TIMI  POHLiBNIKAMI.  a  DOGLYADALA  VONA  ZA
ZDOROVENNIM  BiLIM PAPUGOYU. kOSHTUVAV  ViN  GRUBi PENYAZi.  cXOGO PAPUGU  PANi
KASHTELYANOViJ PODARUVAV YAKIJSX GiSHPANSXKIJ GERCOG... oTOZH,  TA PANNOCHKA  yaDZYA
POHODILA  iZ DUZHE ZNAMENITOGO RODU.  kAZALI, YA TAK CHUV,  SHCHO ¿HNiM  RODICHEM U
STAROSViTSXKi CHASI BUV NAViTX ODIN ¿HNiJ KOROLX. aLE TO KOLISX BULO. a TEPER
VONA ZHILA PRI PANi  KASHTELYANOViJ i DOGLYADALA ZA ¿¿ ZHIVOYU CYACXKOYU. vONA CHASOM
i U DViR VINOSILA PAPUGU U ZDOROVENNiJ STALEViJ KLiTCi. kRUGLiJ TAKiJ.
     - a CHOMU V STALEViJ?
     -  bO DZXOB  U  NXOGO  TAKIJ  ZDOROVENNIJ TA  SILXNIJ,  SHCHO  ViN  GiLKU,
ZAVTOVSHKI Z PALECX, - RAZ! i PEREKUSIV. oTO DZXOB!
     - yaK V ORLA?
     - mOZHE J BiLXSHIJ! I SHCHE, ZNAºSH, ViN LAPOYU, YAK LYUDINA, BRAV GORiHI i KLAV
SOBi  V  DZXOBA.  aLE  GOLOVNE  -  PO-LYUDSXKOMU  GOVORIV.  pO-GiSHPANSXKI.  ya
ZAPAM'YATAV  Ti SLOVA. I POTiM, KOLI SIDiV U  MAVRITANSXKiM UZILISHCHi, SPITAV V
ODNOGO  iSPANCYA,  YAKi Ti SLOVA. ISPANECX  DOVGO  REGOTAVSYA - PAPUGU  NAVCHILI
NAJGiRSHIM MORYACXKIM  LAJKAM. pEVNO,  TOMU  J  PODARUVAV  GERCOG PAPUGU  PANI
KASHTELYANOViJ.  hTO  ZH  TRIMATIME V  SEBE  TAKOGO BAZiKU?! oTOZH  ZAKOHAVSYA  V
PANNOCHKU yaDZYU.  a VONA NA MENE J NE GLYANE. z iNSHIMI Z CHELYADi i POGOVORITX, i
POZHARTUº. a  DO MENE - Ni! dUMAV YA, DUMAV, SHCHO TAKOGO ZROBITI, SHCHOB PRIVERNUTI
¿¿ UVAGU? vIRiSHIV POKAZATI, YAKIJ YA KONYAR. u KAM'YANOMU DVORi SVO¿H TATARSXKIH
KONEJ MUSHTRUYU, VSYAKi FiGLi NA NIH ROBLYU. vSi AZH ZHAHAYUTXSYA, YAK  BACHATX,  SHCHO YA
NA  TIH KONYAH VIROBLYAYU. bO  PiD NOGAMI  NE TRAVA - KAMiNX! tA  bOG MILUVAV -
SOHRANIV  MENE  U  MO¿J GLUPOTi.  oTOZH GASAYU  PODViR'YAM,  BLAZNYUYU... tA  MOYA
UKOHANAYA yaDZYA  NA MENE J  NE ZIRKNE... pOTiM NAGODA TRAPILASX SEBE POKAZATI.
viDPUSTILI CHELYADX NA YARMARKU POGULYATI. a TAM SLAVNi ¿HNi BORCi ZMAGALISX. oT
POVERNULISX DVOROVi i VSE ZGADUYUTX, YAK TAM BORCi ZMAGALISX. tA J SOBi POCHALI
SILU PROBUVATI. sPOCHATKU ZHARTOMA, A POTiM ZAVELISX -  PO-SPRAVZHNXOMU  POCHALI
ZMAGATISX. yaK GAJDUKI PANA KASHTELYANA  ZACHALI BOROTISX, TODi NAViTX SHLYAHTYANKI
POVIHODILI PODIVITISX.  yaK UGLEDiV  YA,  SHCHO PANNA  yaDZYA NA  MARMUROVIH SHODAH
SPINILASX, TO i YA  POLiZ BOROTISX. oSX KODI VIYAVILOSX, SHCHO V MENE NAJSILXNiSHi
ViD  USiH PALXCi. yaK  PRIHOPLYU KOGO, TO VZHE NE VIRVETXSYA, POKI SAM PALXCi NE
ROZiZHMU! ya  BUV NAJMOLODSHIJ SERED BORCiV, ALE NE ZMiG PODOLATI TiLXKI DVOH -
NiMCYA-KNEHTA  TA ODNOGO ZDOROVENNOGO MAZURA. vIYAVILOSX,  SHCHO YA TRETiJ PO SILi
NA  TOMU  DVORi!..  a  yaDZYA NAViTX NE DODIVILASX, YAK  YA  ZBOROV ZDOROVENNOGO
GAJDUKA. vSi  TiLXKI  AHNULI, YAK YA  JOGO POKLAV. a yaDZYA POVERNULASX  i PiSHLA
GETX. a NiMCYA YA TEZH PEREMiG. tiLXKI VZHE V  STRiLXBi  Z  LUKA.  yaKOSX TAM PAN
KASHTELYAN OGOLOSIV ZBORI  NA  POLYUVANNYA. nU J  POCHALI  ZBIRATISX  JOGO GOSTi,
YASNOVELXMOZHNi PANI.  pOKI  PANI  U  PALATAH ViTALISX  TA  ViNSHUVALISX,  ¿HNi
CHELYADNIKI TA GAJDUKI VIHVALYALISX SVOºYU VPRAVNiSTYU TA SPORYADZHENiSTYU DO LOViV.
vLASHTUVALI STRiLXBU Z KUSH TA LUKiV, ya NE TiLXKI KRASHCHE VSiH LUCHNIKiV POCiLIV.
mO¿ VSi STRiLI PROBILI DOSHKU. oN  YAK! niMECX BUV BOGATIR i SLAVNIJ STRiLECX,
A YA  JOGO PEREVERSHIV! a yaDZYA i NE ZIRKNULA NA  MENE. zhODNOGO RAZU! pODUMAV YA
TODi: "a MOZHE, yaDZYA NA  MENE NE  DIVITXSYA, BO NA MENi ODiZH BLAGENXKA? I YAK YA
PRO CE NE PODUMAV?  "  I VIRiSHIV YA PRODATI  SViJ NAJKRASHCHIJ LUP - KOLXCHUGU iZ
ZERCALOM. piSHOV YA DO LIHVARYA. sIDITX ViN V MUROVANiM MALESENXKiM SKLEPIKU. a
ViKNO  OTAKENNE,  ZDOROVE  NAD  NIM.  I  TE  ZDOROVENNE  ViKNO  SKLADENE  iZ
NEVELICHKIH SKLYANIH PLITOCHOK.  I KOZHNA SKLYANA  PLITOCHKA -  PROZORA,  YAK VODA.
gETX VSE VIDNO,  SHCHO NA VULICi ROBITXSYA. nAViTX U  PALACi PANA  KASHTELYANA  NE
BULO TAKOGO PROZOROGO SKLA... I CHOGO TAM TiLXKI NE BULO V TiJ LAVCi LIHVARYA.
chOGO TiLXKI  LYUDI NE  POZASTAVLYALI PiD GROSHi  LIHVAREVi!.. sTOYALI TAM  POVNi
POLICi Z NiMECXKIMI SRiBNIMI  KUBKAMI,  FLORENTiJSXKIMI ROZPISNIMI  BLYUDAMI,
SRiBNIMI  i  KRISHTALEVIMI ºGIPETSXKIMI KARAFKAMI.  sTOSAMI STOYALI  TOVSTENNi
KNIGI V DOROGOCiNNIH PALiTURKAH,  OZDOBLENIH  SRiBLOM i  POZOLOTOYU. a ZBRO¿,
ZBRO¿! sTiLXKI  - MOZHNA BULO OZBRO¿TI CiLU ROTU.  mECHi TA KONCHARI, SHPAGI  TA
PALASHi, A SHCHE J SHABELX, SHABELX.  tA VSi NE  PROSTi, A Z ZOLOTIM ViZERUNKOM NA
KLINKAH.  rUKOYATi  iZ  SLONOVO¿  ABO  RIB'YACHO¿  KiSTKI.  nA  PiHVAH  SRiBLO,
POZOLOTA,  SAP'YAN i  OKSAMIT, i  SAMOCViTI.  a  SHOLOMiV  RiZNIH - GARTOVANIH
CHORNENIH, Z POZOLOTOYU, YAK GORSHCHIKiV  U BAGATO¿ GOSPODINi  NA  TINi. bULA SHCHE J
KiRASA MiLANSXKO¿  NAJKRASHCHO¿ ROBOTI.  vSYA iZ ZOLOTIM  RITINUVANNYAM:  ROSLIN,
TVARIN  i  VSYAKIH POGANSXKIH  BOGiV... oTOZH,  PRINiS YA LIHVAREVi KOLXCHUGU iZ
ZERCALOM, SHCHOB PRODATI, BO MENi BULI POTRiBNi  GROSHi. viN MENi J ViDKAZUº, SHCHO
ViN  NE  KUPUº.  a OT PiD  ZASTAVU MOZHE VZYATI  V  MENE DOSPiH i VIDATI  MENi
STiLXKI  GROSHEJ,  SKiLXKI MENi NA DiLO TREBA. ya  STOYU  i DUMAYU, SKiLXKI MENi
GROSHEJ POTRiBNO, SHCHOB KUPITI LUNSXKOGO SUKNA, ZAPLATITI  KRAVCEVi ZA POSHITTYA,
SKiLXKI  KOSHTUVATIMUTX  CHOBOTI SAP'YANOVi iZ PiDKiVKAMI  SRiBNIMI TA SHCHE ONUCHi
DOBRi, TA  SHKiRYANIJ POYAS Z KISHENXKAMI TA SHCHE SMUSHEVA SHAPKA... lIHVAR i PITAº,
CHOMU  CE YA  MOVCHU. ya JOMU KAZHU, SHCHO YA RAHUYU,  SHCHO MENi POTRiBNO i SKiLXKI VONO
KOSHTUVATIME. "nE MORDUJ SVOYU GOLOVU - KAZHI MENi, SHCHO TREBA. ya V ODNU MITX VSE
PiDRAHUYU. " - I TYAGNE DO SEBE RAHiVNICYU Z KiSTYANIMI KULXKAMI NA DROTINKAH. ya
J POCHAV VSE, SHCHO MENi TREBA,  NAZIVATI. viN DAº KOZHNiJ RECHi CiNU i SKLADAº DO
KUPI.  a SLUZHKA JOGO STO¿TX PRI DVERYAH. u NASH BiK i NE  DIVITXSYA, TAK,  NACHE
JOMU DUZHE CiKAVO,  SHCHO  TAM NA VULICi ROBITXSYA.  tA  TiLXKI  LIHVAR  PERESTAV
RAHUVATI, SLUZHKA MITTYU ZNIK.  ya ROZUMiV, SHCHO GROSHi, YAKi MENi DAº PiD KOLXCHUGU
-  DRiBNICHKA  DO ¿¿  SPRAVZHNXO¿  CiNI. tOMU  YA NE  ZGODIVSYA i PiSHOV DO iNSHIH
LIHVARiV NA TiJ VULICHCi.  aLE  TAM  MENi DAVALI  SHCHE  MENSHE... dOVELOSX  MENi
POVERNUTISX DO PERSHOGO  LIHVARYA... kOLI YA VZYAV GROSHi V LIHVARYA, TUT i SLUZHKA
OB'YAVIVSYA. viN i KAZHE SLUZHCi: "pROVEDI  DO  gERSHKA-KRAVCYA. nEHAJ  ViN PANICHU
KUNTUSH POSHIº. " - a  TODi DO  MENE. - "pANICHU, ViN  TOBi DOBRE POSHIº! gERSHKO
MAJSTER NA CiLIJ kRAKiV! a DO NiMCiV NE HODI  - VONI DUZHE DOVGO  SHIYUTX! I DO
ViRMEN  NE HODI -  TO TAKi  SHAHRA¿, SHCHO SViT NE BACHIV! "  I  ViDViV MENE JOGO
SLUZHKA DO  gERSHKA-KRAVCYA...  yaKOSX, KOLI  YA VZHE  ZBIRAVSYA  POKINUTI  kRAKiV,
ZDIBAV YA TOGO gERSHKA-KRAVCYA. viN MENi i  SKAZAV, SHCHO LIHVAR SHCHE  Z  NXOGO VZYAV
MONETU ZA TE, SHCHO ViN MENE DO NXOGO NAPRAVIV. oTAKi LIHVARi PO VSXOMU SViTU -
i  Z CHUZHOGO  ZHIVCEM  SHKURU ZDERE,  i Zi SVOGO HOCH  KRIHTU,  A VHOPITX!.. aLE
gERSHKO TAKI SPRAVDi MAV ZOLOTi RUKI
 - POSHIV MENi TAKIJ KUNTUSH, YAK SAMOMU VELXMOZHNOMU PANU. mENi TiLXKI TOMU
GORODSXKi VLADCi KOZU  NE  ZAPRAVILI, BO GADALI, SHCHO TO  TAKA  ZABAGANKA MOGO
PANA KASHTELYANA, SHCHOB  JOGO FiGLYAR PO-SHLYAHETSXKOMU  BUV UBRANIJ. tAM  U  NIH U
METROPOLi¿ Z CIM SUVORO...
     - bATXKU, A YAKA U NIH TAM U kRAKOVi METROPOLiYA?..
     -  mETROPOLiYA, TO PO-LATINi ZNACHITX  - STOLICYA.  sEBTO i º kRAKiV... nE
MOZHNA  BULO  MENi,  POSPOLITOMU,  PRAVOSLAVNOMU  TA  SHCHE  J  NEPOVNOLiTNXOMU,
SPRAVLYATI SOBi  PANSXKIJ ODYAG,  TA SHCHE  TAKIJ  ROZKiSHNIJ.  oDNAK,  YAKOSX VONO
OBMINULO  MENE, TE  LIHO... u NOVOMU NARYADi, YAK PAVICH, POHODZHAYU YA PO  DVORU,
NAGAºCHKOYU  PO  SAP'YANOVIH  CHOBiTKAH SEBE POHLXOSKUYU.  a  yaDZYA DIVITXSYA KRiZX
MENE, NiCHOGO  NE  BACHITX... sKiLXKI YA STARAVSYA, NA YAKi ZBITKI PiSHOV,  A  VSE
DARMA... ni, BORONX bOZHE,  YA i  TODi,  i  ZARAZ  NE SHKODUYU ZA  KOLXCHUGOYU  iZ
ZERCALOM... ya DO  TOGO, SHCHO TAKi OT LYUDI i TAKE OT ZHITTYA:  ODNi V SKRUTi TOBi
POSOBLYATX, iNSHi Z TEBE ZHIVCEM SHKURU ZLUPLYATX... zASMUTIVSYA YA  DUZHE, ALE SHCHE V
MENE YAKASX  NADiYA BULA. vSE  DUMAYU,  A SHCHOB MENi TAKE  VIGADATI, SHCHOB VSE-TAKI
ZDIVUVATI yaDZYU.  I VIRiSHIV  YA NAVCHITI  SVOYU KOBILKU  KLANYATISX i  NA  KOLiNA
STAVATI, KOLI yaDZYA DVOROM iDE. z KOZHi VILAZIV, A NAVCHIV. I KLANYAºTXSYA, i  NA
KOLiNA OPUSKAºTXSYA, YAK YA ¿J ZNAKA PODAM. a yaDZYA i NE GLYANE V NASH BiK! oTUT YA
ZASUMUVAV PO-CHORNOMU. nU NiCHOGO  NE HOCHETXSYA ROBITI. chEREZ SILU KONEJ PORAYU,
SIDZHU VSE U KONYUSHNi i VSE DUMAYU, DUMAYU. I ¿STI NE HOCHETXSYA, TiLXKI VODU P'YU.
I DESX MOZHE ZA TRI DNi NARESHTi VIGADAV: KUPLYU TVORENOGO ZOLOTA i FARBUVATIMU
SVO¿J KOBILi KOPITA. tUT VZHE TAKI yaDZYA NE VTRIMAºTXSYA i SKAZHE: "dLYA CHOGO TI,
DURNYU, KOBILi KOPITA ZOLOTOM FARBUºSH? " a YA ¿J  TODi  i SKAZHU: "sPRAVDi, DLYA
CHOGO YA KOPITA ZOLOTOM FARBUYU.  piSHLI KRASHCHE POMILUºMOSYA! "  tAK YA i ZROBIV. u
SLUSHNIJ CHAS  VIViV SVOYU KOBILKU,  YAKRAZ PROTI TIH  DVEREJ, YAKIMI  NAJCHASTiSHE
yaDZYA VIHODILA. oTOZH, SIDZHU i MALYUYU ZOLOTOM  KOPITA SVO¿J KOBILi. I YAKOSX TAK
STALOSX, SHCHO NiKOGO NA PLACi MEZHI BUDiVLYAMI NiKOGO NEMA. I SAME TODi VIHODITX
yaDZYA. piDSTUPILA DO  MENE, KLADE MENi NA PLECHE SVOYU BiLUYU RUCHKU  i KAZHE MENi
NA VUHO:  "dURNYU!  dLYA CHOGO  KOBILi  ZOLOTISH KOPITA?  piSHLI  KRASHCHE DO  MENE.
pOSIDIMO, POMILUºMOSYA. " ya TiLXKI ROTA ROZKRIV i SLOVA VIMOVITI NE MOZHU... I
PROVELA  MENE yaDZYA DO SEBE NA SAMIJ VERH PALACU... j POCHALA MENE  yaDZYA VCHITI
VSYAKIM SHLYAHETSXKIM ZVICHAYAM  - YAK PANNOCHKAM RUCHKI CiLUVATI, YAK RUKU PODAVATI,
KOLI  POPEREDU  JTI  PANNI,  KOLI  POZADU, YAK PANNAM VSYAKi  PRIºMNi  DURNICi
GOVORITI... vSE NACHE DURNICi -  BO NASHCHO VONI KOZAKOVi, ALE POTiM, KOLI TiKAV
Z  NEVOLi,  DUZHE ZNADOBILOSX...  I ViD  TOGO CHASU POCHAV YA  DO  PANNOCHKI yaDZi
LAZITI V GOSTi....
     - bATXKU! hiBA VI P'YANi BULI, SHCHO LAZILI?!
     - tYU! tAKE VIGADAºSH! tA HiBA TAKIJ KOZAK, YAK YA, MiG P'YANIJ LAZITI PERED
SHLYAHETNOYU PANNOYU... ya DO NE¿ PO PLETENiJ DRABINi PiD SAMIJ DAH PALACU LAZIV.
yaK POVNA NiCH NASTANE - VONA VIKINE Z ViKNA PLETENU DRABINU. ya SPiJMAYU KiNECX
DRABINI i TODi VZHE, YAK KUNA, PODERUSYA DO SAMOGO ¿¿ ViKNA...
     - bATXKU, CHOMU PLETENOYU DRABINOYU? u NIH TAKIJ ZVICHAJ?
     - tAKE VIGADAºSH!  cE TOMU, SHCHO MI ZUSTRiCHALISX POTAJKI  ViD USiH!  tREBA
BULO TAK NAM MILUVATISX, SHCHOB NiHTO, NiHTO  i NE POMISLIV i NE ZAPiDOZRIV, SHCHO
MI BACHIMOSYA.
     - a CHOMU?
     -  a TOMU,  SINKU, SHCHO YA PRAVOSLAVNIJ, A VONA LATINSXKO¿ ViRI.  tOMU, SHCHO
VONA iZ ZNAMENITOGO SHLYAHETSXKOGO RODU, A YA SIROTA, NEViDOMO, HTO  MO¿ BATXKO
J MATI. yaKBI HTO VZNAV,  SHCHO VONA Zi MNOYU VODITXSYA, TO ¿J BULA B NAJSTRASHNiSHA
GANXBA ViD SHLYAHTI. ¯J BI TODi ABO RUKI NA SEBE NAKLASTI ABO Z pOLXSHCHi VTEKTI.
     - a CHOGO TAKA GANXBA?
     -  sINKU! sKiLXKI  B  YA TOBi  NE  POYASNYUVAV, TI NE  ZROZUMiºSH, POKI  NE
VIROSTESH. tI ZARAZ ZAPAM'YATOVUJ USE, SHCHO  YA TOBi OPOViDAYU. a POTiM TI VZHE SAM
VSE-VSE ZROZUMiºSH... I SHCHE NAVCHILA MENE yaDZYA GRATI - NA LYUTNi PO NOTAH. nOTI,
TO TAKi ZNACHKI DLYA MUZIKI, YAK LiTERI DLYA KNIZHNOGO CHITANNYA. oTO  BULO DiLO! ya
GRAMOTI Ni NASHO¿, Ni  LATINSXKO¿, BACH, NE  ZNAV, A  NOTI  VIVCHIV! I GRATI, i
SPiVATI  NAVCHIVSYA... oT TiLXKI ¿HNXO¿  GRAMOTI yaDZYA MENE NE NAVCHILA. bO YA NE
SKAZAV,  SHCHO YA  NEPISXMENNIJ, A VONA  PRO CE i NE ZDOGADALASX... oJ, YAKIJ BUV
CHAS!  ¯J bOGU, VSE MENi V RUKI  JSHLO. ya VZHE PiSLYA SVOº¿  KOBILKI LEGKO  VSiH
MO¿H BAHMATiV NAVCHIV i KLANYATISX  PANSXKIM GOSTYAM, i NA KOLiNA  STAVATI.  yaK
GOSTi  MENi  YAKU MONETU  KIDALI,  YA  NE  HOVAV  DO  KALITI,  A KUPUVAV  VINA
STRAZHNIKAM. a  VONI  ZA TE  MENi POKAZALI, YAK  SHABLEYU  ORUDUVATI, YAK PALASHEM
RUBATI, YAK Z ALEBARDOYU VPRAVLYATISX. I  YA DO NIH TAK NAVMISNE   RECHNO,  YAK DO
NAJBiLXSHIH  PANiV U kRAKOVi.  a ¿M TE, YAK NiBI  MEDOM  PO  DUSHi POMASTILI...
oTOZH, KOLI PROMINUV MiJ ZOLOTIJ, SHCHASLIVIJ RiK, SKAZAV YA PANOVi  KASHTELYANOVi,
SHCHO  VZHE CHAS MENi ABO  KUNTUSH DATI ZA SLUZHBU, ABO SUKNA  ViDMiRYATI, SHCHOB YA SAM
SOBi  NOVIJ SPRAVIV.  zAREGOTAVSYA  PAN  KASHTELYAN  DO  SVOGO POCHTU:  "bACHITE,
HLOPCi,  YAKi RUSINI GUMORISTI? sVOGO  KUNTUSHA  SHCHE NE PODER, A  NA NOVIJ  VZHE
SUKNO PRAVITX... IDI, CUCIKU, KOBILAM  KOPITA  FARBUJ i  DYAKUJ bOGOVi, SHCHO  V
MENE  SXOGODNi DOBRIJ GUMOR! " oBRAZIV  MENE PAN  KASHTELYAN - YA  CiLIJ RiK NA
SOViSTX  JOMU SLUZHIV. I TiLXKI TE,  SHCHO ¿V, TO J USE, SHCHO  YA ViD NXOGO  MAV...
sKAZAV YA TODi yaDZi, SHCHO PiDU  ViD PANA KASHTELYANA. yaDZYA MENi J KAZHE:  "zADURNO
NiHTO NE SLUZHITX!  zA PLATU ViZXMI  TA J ZLUCHI SVOYU TATARSXKU POTVORU Z JOGO
NAJKRASHCHIM ARABSXKIM SKAKUNOM! " pOSLUHAVSYA  YA SVOº¿ PREKRASNO¿ PANNOCHKI yaDZi
i TAK i  VCHINIV.  I OT KOLI YA POBACHIV, SHCHO  KOBILKA MOYA PONESLA, POSTANOVIV YA
TiKATI. pOCHAV YA  POTIHENXKU ZAPASATISX U NiMCiV KOPCHENOYU KOVBASOYU,  SUSHENIMI
SHCHUKAMI TA SUHARYAMI...  tIM  CHASOM  i  MOYA  PREKRASNA  PANNOCHKA  yaDZYA  POCHALA
ZBIRATISX U DOROGU. bO PANi KASHTELYANOVA MANDRUVALA DO SAMOGO pARIZHU. I BRALA
Z  SOBOYU  ULYUBLENOGO   PAPUGU  i   PRI  NXOMU,  ZVICHAJNO,  PANNOCHKU  yaDZYU...
pOPROSHCHALISX MI  V  SLXOZAH iZ  MOºYU PREKRASNOYU  PANNOCHKOYU, i NA  ZGADKU VONA
PODARUVALA MENi SVOYU LYUTNYU...
     a  V Ti  DNi  NA ODNOMU RINKU  POCHUV YA,  SHCHO  ODIN  CHERNECX-DOMiNiKANECX
PiDMOVLYAº U  HRESTOVIJ  POHiD  PROTI NEViRNIH TURKiV. tODi  SPITAV YA V  JOGO
POMiCHNIKiV,  YAKA  PLATNYA  ZA  HRESTOVIJ POHiD NA TURKA? I MENi  SKAZALI,  SHCHO
GULXDEN NA MiSYACX. pODUMAV YA TODi: "a CHOGO MENi DUMATI - VOYUVATI TURKA CHI NE
VOYUVATI?  tATAR  BIV! nU TO  J  TURKiV POB'YU! tA  J Z  MiSTA KRASHCHE  V  GURTi
CHKURNUTI, A NiZH SAMOMU PRI POVNiM NARYADi POVZ KUSTODiYU TiKATI... I  TODi SiV
YA NA  SVOYU  TATARSXKU  KOBILKU  i  RAZOM  iZ iNSHIMI  VOLONTERAMI  VI¿HAV  iZ
KOROLiVSXKOGO MiSTA kRAKOVA. I VOSTANNº ZASURMIV SViJ HEJNAL SURMACH DLYA MENE
NA vEZHi mAR'YACXKiJ.
     oMELXKO RAPTOM PiDViVSYA,  KiLXKA RAZiV GLIBOKO VDIHNUV, PiDNiS SKLADENi
DOLONi DO VUST i Z SILOYU PODUV U NIH. I NAD PAGORBOM, NAD DOLINKOYU i BLIZHNiM
LiSOM POLINUV  NiBI SPRAVZHNiJ  SUMNIJ SPiV SURMI.  zROSTAV,  ZROSTAV  i VRAZ
URVAVSYA.
     - bATXKU, CHOGO VI? dUHU NE STADO?
     - e Ni! tO i V kRAKOVi  TAK HEJNAL  URIVAºTXSYA. cE  YAK  PAM'YATX ¿HNXOMU
SURMACHU,  SHCHO JOMU GORLO TATARI STRiLOYU PROBILI, KOLI ViN TRIVOGU PROTI TATAR
SURMIV... oTOZH, SINKU, Z VESELIM BRATSTVOM POMANDRUVAV  YA V DALEKi  SViTI. I
NiCHOGO NE  DUMAV PRO TE, SHCHO DALi ZO MNOYU BUDE. mENi TiLXKI ZHALX SERCE KRAYAV,
SHCHO ROZPROSHCHAVSYA YA Z MILOYU PANNOYU yaDZEYU. vIJNYAV YA Z TORBI ¿¿ DARUNOK, NALADNAV
STRUNI  i  ZAGRAV TIH  PiSENX,  SHCHO VONA  MENE NAVCHILA. I VSi MENE  HVALILI i
SLUHALI. I POKI MI NE DiSTALISX DO  SAMOGO dUNAYU, YA VSYU  DOROGU  NASHU BATOVU
POTiSHAV MUZIKOYU TA PiSNYAMI.
     nU OT, POKI MI  Z TOBOYU OPOViDKI OPOViDALI, i KULiSH MAJZHE DiJSHOV. tEPER
SYUDI TARANYU  ROZDEREMO.  shchOB BULA ZAMiNA NA DICHINU...  sXOGODNi DOBRE DICHINA
PiDV'YALILASX... chEREZ DENX-DVA MOZHNA ¿STI...
     oMELXKO i MALIJ NEKVAPNO SMAKUVALI PARUYUCHIM  KULESHEM.  a Z-ZA  PUHNATIH
SOSNOVIH GiLOK VIPOVZAV TONESENXKOYU SKIBKOYU CHERVONO-MiDNIJ MiSYACX.
     -  dIVISYA, SINKU! yaK ON OSTANNYA HATKA  MiSYACYA UBUVAº.  nA  TRETiJ  DENX
POCHNETXSYA PEREMiNA.  tODi TiLXKI ZORiTIMUTX NA NEBi ZiRKI. lISKO TUT HODIV -
ViN  NAS  i  VNOCHi  VIVEDE  NA  STARi  KOZACXKi  PROHODI.  a  VONI VNOCHi  NE
RIPNUTXSYA... dIVI,  YAK bUBKA - SXOGODNi ViN ROZKOSHUº. kULESHU NE PROSITX, VSE
KiSTKI MORDUº...
     - bATXKU, ROZKAZHiTX, SHCHO DALi BULO. ya SPATI ZOVSiM NE HOCHU.
     -  ni,  SINKU.  nA SXOGODNi  DOSITX! zAVTRA RANO  VSTANEMO.  tREBA  VSE
RETELXNO PEREDIVITISX, PEREPAKUVATI i DALi, DALi KOZACXKIMI PROHODAMI.
     oMELXKO  ROZRiVNYAV  TEPLIJ PiSOK  PORUCH iZ ZEMLYANOYU PiCHURKOYU.  pOSTELIV
SViJ ZHUPAN. I POKLAV NA ODNU POLU MALOGO, A DRUGOYU JOGO NAKRIV.
     - sPI! sXOGODNi VZHE YA KAZANOK  POCHISHCHU - i POMIYU. bUBKA TEBE STEREGTIME.
sPI...
     4

     3



     mALIJ PROKINUVSYA  NA  URiZi NOCHi,  KOLI  SHCHE  NA  CHORNiJ  NEBESNiJ  BANi
NESAMOVITO  SYAYALI VSi ZORi.  a TONESENXKA SKIBKA MiSYACYA, SHCHO  PEREJSHOV U SVOYU
OSTANNYU KVARTIRU, GORiLA ROZPLAVLENIM SRiBLOM.
     bULO TAK TIHO, SHCHO CHULOSX VSE:  YAK DIHAYUTX bULANKO i lISKO, YAK DALEKO ZA
DOLINOYU DERKOTITX DRiMLYUGA,  YAK BO-ZNA  DE  BRESHE  LISICYA.  I  VSE  ZALIVALO
DZYURCHANNYA CViRKUNiV - GOLOVNIH MUZIK LIPNEVO¿ NOCHi.
     bUBKA KUDISX ZNIK. pEVNO TOMU J PROKINUVSYA HLOPCHIK, SHCHO PES NE GRiV JOMU
BiLXSHE SPINU.
     nE BULO PiD SOSNOYU  i KOZAKA. "nEVZHE OCE BATXKO  DOSi  CHISTYATX  KAZAN i
ViDMIVAYUTX  BiLYA DZHEREL NACHINNYA? a  MOZHE DE PiSHLI POLYUVATI  i  bUBKU VZYALI Z
SOBOYU?  a  VONI  MENi  SKAZALI, SHCHOB YA NE  BOYAVSYA, BO MENE STEREGTIME bUBKA".
mALIJ HOTiV POKLIKATI bUBKU. tA NE NAVAZHIVSYA, JOMU NACHE ZACiPILO. zDAVALOSX,
SHCHO  DESX TUT  PORUCH SHCHOSX DiºTXSYA  NEViDOME. viN PRISLUHAVSYA. I SPRAVDi, JOGO
VUHO VLOVILO  NEZVICHNi  ZVUKI  -  NACHE  TUPOTiNNYA  YAKESX,  i  Z  NEVELICHKIMI
PROMiZHKAMI  CHASU NACHE LEGENXKIJ  SVIST. mALIJ  POTIHENXKU  VILiZ iZ KOZACHOGO
ZHUPANA. I NAVKARACHKI, POTIHENXKU,  ZAVMIRAYUCHI i  SPINYAYUCHISX, POPOVZ DO  KRAYU
GRUDA.  viN PROPLAZUVAV  STEZHKOYU  MEZHI TERNINAMI i  VIZIRNUV Z-ZA OSTANNXOGO
KUSHCHA. vNIZU, NA MALESENXKiM LISiM KLAPTIKU ZEMLi GORiLI CHOTIRI SViCHKI. yaKRAZ
PO CHOTIRXOH  KUTAH. pO SAMiSiNXKiJ SEREDINi CXOGO KLAPTIKA  KRUTIVSYA  BATXKO
oMELXKO.  gOLIJ  PO  POYAS.  shAROVARI,  ZAKASANi  DO  KOLiN,  ROZDUVALISX PRI
SHVIDKOMU  RUSi,  MOV SPiDNICYA.  nA  GOLOVi  NE SMUSHEVA  SHAPKA,  A  NAKRUCHENO
SHOVKOVIJ POYAS. oMELXKO, Ni NA MITX NE SPINYAYUCHISX,  KRUTIVSYA  Z PRAVA NALiVO.
bOSOYU LiVOYU NOGOYU  ViN NiBI VSTROMIVSYA V  ZAGLIBINU, A PRAVOYU SILXNO, SHVIDKO
ViDSHTOVHUVAVSYA. rOZKRUCHUVAVSYA VSE SHVIDSHE i SHVIDSHE. piSLYA KOZHNIH SEMI OBERTiV
PiDSTRIBUVAV  i SHABLEYU  RUBAV POViTRYA. pOMAHI  SHABLi  PRISKORYUVALISX,  SVIST
POViTRYA  VSE  POSILYUVAVSYA.  vERTiNNYA  PERETVORILOSX  U   SHALENi  STRIBKI  iZ
BLISKAVICHNIMI UDARAMI SHABLi.
     vOGNIKI  SViCHOK  TRiPOTiLI,  KOLIVALISX, SHILYALISX  DO  ZEMLi,  ALE  NE
ZGASALI.
     hOCH  MALIJ  NiKOLI NE BACHIV  CHARODi¿V i NE  ZNAV, YAK VONI  CHAKLUYUTX, TA
ZRAZU ZROZUMiV - CE CHARODiJSTVO.
     tIM  CHASOM KOZAK DOSYAG TAKO¿  SHVIDKOSTi, SHCHO ZDAVAVSYA VELETENSXKOYU ZHIVOYU
DZI? OYU MEZHI CHOTIRXOH PALAHKOTLIVIH SViCHOK.
     I VRAZ ViN... NiBI, NiBI DO POLOVINI ZANURIVSYA PiD ZEMLYU! zROBIV KiLXKA
SHALENIH  OBERTiV.  I RAPTOM  VIKINUV RUKU iZ SHABLEYU VPERED.  zA  ODIN ROZMAH
ZRUBAV VOGONX USiH CHOTIRXOH SViCHOK.
     tEMRYAVA ZASLiPILA OCHi HLOPCHIKOVi. tiLXKI Z CHORNO¿ GLIBINI SViTIVSYA ODIN
CHERVONIJ VOLOSOK DOGORAYUCHOGO? NOTU.
     yaKIHOSX  PEVNIH  ZVUKiV  HLOPCHIK  NE MiG  ROZRiZNITI,  BO  DO DZYURCHANNYA
CViRKUNiV DODALISX CHI TO  SHLIPUVANNYA,  CHI TO  PRIGLUSHENE  HIHOTiNNYA V KiNCi
DOLINI.
     hLOPCHIKA POCHALO TRUSITI.
     pOTiM JOGO VDARILO GARYACHIM i VSXOGO OBLILO POTOM. viN PORACHKUVAV NAZAD,
NAZAD DO SOSNI, SHVIDKO i TIHO. bOYAVSYA POVERNUTISX SPINOYU DO SHILU.
     pRIPOVZ PiD SOSNU, ZALiZ U ZHUPAN. zNOV KINULO V HOLOD. viN ZAKRUTIVSYA U
CUPKIJ SUKONNIJ ZHUPAN. zhUPAN MiCNO THNUV BOLOTOM, SViZHIM DXOGTEM i KOZACXKIM
POTOM.
     "shchO ROBITI, SHCHO ROBITI? vIHODITX,  BATXKO,  NAZVANIJ, - A CHARODiJ?  a YAK
MENE  TEZH ZACHAKLUº! tREBA TiKATI! pOCHNE SiRiTI  - VTECHU!  a ZARAZ PRIKINUSX,
NiBI SPLYU... oD TATAR VTiK i ViD CHARODiYA VTECHU! I bUBKU ZABERU... "
     viD TIH DUMOK MALOMU  ViDPUSTILO,  i NAPLIVLA  NA NXOGO TEPLA MLOSTX, i
ViN ROZCHINIVSYA U VAZHKiM SNi.
     u NXOGO  STUGONiLO  i KALATALO  SERCE  ViD  SILXNOGO ZHARU,  BULO  VAZHKO
DIHATI... I  SHCHE  Z OBOH BOKiV  KRiZX ZHUPAN BOLYACHE TISNULI  SOSNOVi KORENi. u
GOLOVi PAMOROCHILOSX, STAVALO MLOSNO. viN NACHE GOJDAVSYA V SiDLi NA KONi, A NE
LEZHAV  PiD VAZHKIM  KOZACXKIM ZHUPANOM. viD  SPEKOTI V NXOGO PERESOHLO V ROTi.
sPROBUVAV VILiZTI Z-PiD ZHUPANA, SHCHOB PiTI DO RUCHAYU i NAPITISX HOLODNO¿ VODI.
     - sINKU! kUDI TI PNESHSYA - VPADESH PiD KOPITA! - sHILIVSYA NAD NIM oMELXKO
- DOVGOVUSIJ, ZAROSLIJ TIZHNEVOYU BORODOYU.
     - gA?! - sKRIKNUV MALIJ i ROZKLiPIV OCHi. - ya PITI HO-CHU, PITI HOCHU!
     - sLAVA TOBi, gOSPODI!  pIJ, SINKU, PIJ! zRAZU LEGSHE STANE.  -  oMELXKO
ODNiºYU  RUKOYU PiDNYAV ZA  PLECHi MALOGO, DRUGOYU  PRITISNUV DO PERESOHLIH  VUST
BAKLAGU. mALIJ ZROBIV KiLXKA KOVTKiV.
     - giRKA VODA. viD NE¿ NUDITX.
     - pIJ, SINKU! cE ViD LIHOMANKI. tO TI NADIHAVSYA OTAM V DOLINCi GARYACHOGO
BOLOTNOGO  POViTRYA, KOLI MI  ZiLLYA ZRiZALI.  oT  TEBE J POCHALO  TiPATI. tI J
MARIV i ZOVSiM ZOMLiLIJ LEZHAV.
     mALIJ  PiDViV  GOLOVU i OBDIVIVSYA NAVKOLO.  pOBACHIV,  SHCHO ViN VISITX  NA
NOSHAH  MEZHI  bULANKOM  i  lISKOM.  a  NOSHi ZROBLENO  Z DVOH  DOVGIH  ZHERDIN,
KOZACXKOGO  ZHUPANA  i  LIPOVOGO LIKA.  zhERDINI  DOBRE  PRIV'YAZANi  DO SiDEL.
bULANKO iDE POPEREDU - lISKO POZADU.
     - bATXKU! a lISKOVi VAZHKO. u NXOGO RANI...
     - niCHOGO. tiLXKI DVi RANKI SHCHE NE ZATYAGLISX. aLE SHISTI ¿H NE TORKAYUTXSYA.
tViJ lISKO VZHE OKLIGAV, TEPER TVOYA CHERGA. vIDUZHUJ - SHVIDSHE V SiDLO SYADESH.
     - bATXKU, DAJTE SHCHE ZiLLYA! ya HOCHU NA KONYA SiSTI.
     - oCE KOZACXKA ROZMOVA! pIJ TA VIDUZHUJ. ziLLYA ZAGOVORENE.
     mALIJ KRIVIVSYA, MORSHCHIV NOSA, ZDRIGAVSYA, ALE PIV.
     -  bATXKU, A  VI PSiV  ZAGOVORILI? -  pO  YAKOMUSX  CHASi  SPITAV  MALIJ,
PRIKRIVAYUCHISX ViD SONCYA LiKTEM.
     -  shchE NA PSiV  SILU VITRACHATI? tA YA ¿M U PADLi PiDKINUV  CAR-ZiLLYA.  yaK
ZNAJDUTX SOBAKI  NASHU  STOYANKU, OBOV'YAZKOVO  PADLA  VHOPLYATX. ni SOBAKA,  Ni
VOVK,  Ni LISICYA  NE  MOZHUTX  PADLO OBMINUTI!  kOLI MI  Z  TOBOYU  DiJDEMO DO
kOZACXKOGO BRODU, ZiLLYA ¿H ZADUSHITX.
     - a YAK CE ZADUSHITX?
     - nU, CE STRASHNA TAºMNICYA. viD  CAR-ZiLLYA NEMA LiKU. viD NXOGO  i  KiNX
VSOHNE,  i LYUDINA i, ZVICHAJNO, SOBAKA.  bORONX bOZHE!  dAVATI CAR-ZiLLYA  -  i
VELIKIJ  GRiH,  i STRASHENNIJ  ZLOCHIN. cAR-ZiLLYA  VZHIVAYUTX TiLXKI NESAMOVITi,
PROKLYATi bOGOM i LYUDXMI, ZLOCHINCi.  yaKBI NE  POGANi PRIKMETI TA NE  SKRUTA Z
TVOºYU LIHOMANKOYU, OSX TOBi, SINKU,  SVYATIJ HREST, NiKOLI  B NE TE SHCHO SOBACi,
ALE J YANICHAROVi NE POKLAV BI.
     - a YAK VONI NE ViZXMUTX PADLA?
     - eGE! ya ZH TOBi KAZHU, SHCHO SOBAKAM, VOVKAM TA LISICYAM PADLO - TO LAKiTKI.
vONI, YAK  ZNAJDUTX  PADLO, TO KACHAYUTXSYA PO  NXOMU, i  TODi  BiZHATX DO  SVO¿H
RODICHiV. ti  ¿H OBNYUHUYUTX i SOBi  BiZHATX PO ZAPAHU  PADLA SKUSHTUVATI... shchE J
VEDMiDX  LYUBITX PADLO, ALE  TUT VEDMEDiV NEMAº... nU, A YAKSHCHO  VOVKI J LISICi
NA¿DYATXSYA OTRUºNOGO PADLA i  ZDOHNUTX, TO SHCHO? tI SAM BACHIV - SKiLXKI  NASHOGO
HRISTIYANSXKOGO  TRUPU PODZXOBANOGO TA OB'¿DENOGO PO  SHLYAHAH  VALYAºTXSYA. yaKSHCHO
POZDIHAYUTX ZViRi-TRUPO¿DI, TO NA MENi i GRiHA NEMA!.. a Ci GADI, BACH, ZHENUTX
ZA MNOYU... bOG MENi SViDOK  - YA ZH ¿M TURKA,  MOYU LICARSXKU ZDOBICH, ViDDAV. a
VONI HOTiLI SHCHE J TEBE ZABRATI.  shchOB  TI ¿HNXOMU PANU ZA  KRiPAKA BUV?! dViCHi
TEBE HOTiLI SIROTOYU ZROBITI! I MENE HOTiLI POLONITI. dO
     KATA NA  DOPIT i  TORTURI  ViDDATI. shchE  J STRiLYALI V  MENE.  I SHCHE  VONI
BOZHEViLXNOGO CHOLOViKA ZACXKUVALI SOBAKAMI. a CE SHCHO - NE  GRiH i  NE ZLOCHIN?!
oTOZH, KOLI ¿HNi PSI POZHERUTX PRINADU i SKONAYUTX, TO CHI BUDE NA MENi  GRiH? a
NE  BUDE... a  VONI  LISHATXSYA  BEZ  SVO¿H  PSiV-LYUDOLOViV. I YAKSHCHO TI  ZOVSiM
ODUZHAºSH - YA Z NIMI BITIMUSX. yaKSHCHO BUDESH SLABENXKIJ - VTECHEMO ViD  NIH NASHIMI
PROHODAMI.  oTOZH,  SINKU, TI  NE  BiJSYA.  ¯M  NAS NE SHOPITI, YAK BI VONI  NE
PNULISX.
     - bATXKU! nE BiJTESYA, SHCHO YA ¿H BOYUSX. ya TEPER NiKOGO NE BOYUSYA.
     - sPRAVDi NE BO¿SHSYA. chOGO CE.
     - bO VI, BATXKU, CHARODiJ! vI ¿H ZACHARUºTE?.. a DE bUBKA?

     - bUBKA NA ARKANi, SHCHOB NE VERNUVSYA TA NE VHOPIV PADLA. sERDITXSYA ViN NA
MENE, ALE YA  NE HOTiV LEGKOVAZHITI. nEMAº ZHIVO¿ TVARi BEZ SLABINI... v ODNiº¿
iSPANSXKO¿  PANi,   ZNAMENITO¿  i  BAGATYUSHCHO¿,  BULA  DUZHE  KOSHTOVNA   SUCHKA.
oTAKiSiNXKA, YAK CUCENYATKO. rOZUMNA NA DIVO...
     - rOZUMNiSHA ZA bUBKU?
     - kUDI TAM  bUBCi!.. aLE SOBAKA º SOBAKA - TiLXKI VIVEDUTX ¿¿ VIGULYATI,
OBOV'YAZKOVO LYUDSXKE GiVNO ZNAJDE i NAZHERETXSYA...

     - bATXKU, A U VAS BUV SViJ SOBAKA, NU ZOVSiM SViJ?..
     - nE SOBAKA, A  SUKA BULA... mOZHE NE TAKA ROZUMNA, YAK U  Tiº¿ GERCOGINi
SUCHKA, ALE DUZHE ViRNA. a ZAVBiLXSHKI TAKA, SHCHO MOZHE VDViCHi BiLXSHA ZA bUBKU.
     - nEVZHE TAKi SOBAKI BUVAYUTX?
     - bUVAYUTX SHCHE BiLXSHi. aLE TO VZHE iNSHA SPRAVA. tIH SOBAK YA LISHE BACHIV.
     - dE VI ¿H BACHILI?
     - tA V giSHPANi¿,  KOLI VTiK Z POLONU ViD  MAVRiV.  vONI  TAM  OHORONYALI
GiSHPANSXKi FORTECi. a NA SHIYU ¿M VDYAGAYUTX OBRUCHKI iZ STALEVIMI KOLYUCHKAMI.
     - dLYA CHOGO?
     - shchOB  Ni VOVK, Ni CHUZHIJ SOBAKA NE MOGLI  ¿M GORLO PEREGRIZTI. a LYUDINA
NE MOGLA ZADUSHITI.
     - oT BI NASHOMU bUBCi ZROBITI KOLYUCHU OBRUCHKU!
     - dAJ CHAS, i  OBOV'YAZKOVO ZROBIMO,  TiLXKI SPOCHATKU CIH PSARiV KRIVAVIH
UPORAºMO. zARAZ NAJGOLOVNiSHE, SHCHOB VONI NASH SLiD NE ZAGUBILI DO SAMOGO BRODU.
mI  POVINNi JTI TAK, NiBI  MI NE ZNAºMO, SHCHO VONI ZA NAMI ZHENUTXSYA. dLYA CXOGO
TREBA  NA VIDNIH  MiSCYAH VOGONX ROZVODITI, DESX YAKUSX GiLKU,  NiBI VONA  NAM
ZAVAZHAº,  ZLAMATI. dESX NA  MOLODiJ  LIPCi PAS LIKA  ZiDRATI... nAM Z TOBOYU,
SINKU, POTRiBNO, SHCHOB VONI PiDiJSHLI  DESX ZA DNiV DVA PiSLYA NAS DO kOZACXKOGO
BRODU. tAM iZ CHVERTX  MILi DO BRODU  DOROGA JDE U VUZENXKiM YARKU  iZ KRUTIMI
STiNAMI. tOCHNiSiNXKO TAKA, YAK OTA  DOROGA, DE YA SVOº PERSHE GEROJSTVO UCHINIV.
kOLI  TiLXKI  VONI  PiD'¿DUTX  DO  BRODU,  MI  ZA ¿HNXOYU SPINOYU PEREGORODIMO
DOROGU. I VONI U PASTKU POTRAPLYATX...
     - a V NAS VOZiV NEMA!...
     - mOLODECX, SINKU 1  bACHU, V TEBE GOLOVA KOZACXKA! tA NA TE, SHCHO  NEMA U
NAS VOZiV,  º  RADA. tAM NAD SAMiSiNXKOYU DOROGOYU ROSTUTX STARi LIPI. mI ODNU
CHI DVi  LIPI  PiDRUBAºMO.  kOLI  Ti PRO¿DUTX MAJZHE  VESX YAROK,  MI  POVALIMO
PiDRUBANi LIPI. vONI VPADUTX i ZAVALYATX DOROGU. oTODi YA Z NIMI i POBESiDUYU.
     - bATXKU! mI ZA SPINOYU ¿M LIPAMI  ZAGORODIMO DOROGU, A VONI TODi OD NAS
CHEREZ BRiD PEREBREDUTX i VTECHUTX NA TOJ BEREG.
     - dOBRE MISLISH, HVALYU.  aLE SHCHOB NE PEREJSHLI BRODU, YA PERED SAMOYU  VODOYU
YAMKI POKOPAYU, GOSTRi KiLOCHKI U NIH POSTROMLYAYU... zARAZ NAM TREBA PRIVESTI ¿H
DO BRODU.  yaKE TAM MiSCE  GARNE  -  SAM POBACHISH.  cEJ  BEREG NIZXKIJ.  liSOM
POROSLIJ. aLE PERED SAMIM BRODOM, LiVORUCH NAD DOROGOYU PiDNiMAºTXSYA ZEMLYA, YAK
ZDOROVENNA,  PROSTO VELETENSXKA, KRUGLA  MOGILA. I NA NiJ  STAREZNi KUCHERYAVi
LIPI.  nA  TOMU  BOCi  TROHI  VISHCHE  BEREG  i  VESX  KAM'YANIJ. nAViTX  SKELi,
ZAVBiLXSHKI Z HATU. mEZHI SKELYAMI VUZXKIJ PROHiD DO BRODU. pROHiD TEZH NE VAZHKO
ZAGORODITI GOSTRIMI KiLKAMI. a V iNSHOMU MiSCi VONI NA BEREG NiDE NE VIJDUTX.
tAM BEREG i VNIZ, i VGORU PO TECHi¿ KAM'YANIJ TA URVISTIJ.
     dVOº  KONEJ, ODIN SPEREDU,  DRUGIJ POZADU, Z NOSHAMI POSEREDINi TA PiSHIJ
KOZAK POSUVALISX  PiD VISOCHENNIMI YASENAMI.  dO SiDLA PEREDNXOGO MUSKULISTOGO
BULANOGO KONYA  BUV PRIV'YAZANIJ  CHORNIJ  ODNOVUHIJ  PES.  chASOM  PES  POCHINAV
SKAVULiTI. tODi KOZAK NA NXOGO CITXKAV.
     hLOPCHIK PiDViVSYA NA LiKTYAH.
     -  bATXKU!  viDPUSTiTX bUBKU  Z ARKANA.  jOGO  NiKOLI  DYADXKO  sEMEN NA
PRIV'YAZi NE TRIMALI.
     -  nEHAJ POTERPITX DO VECHORA.  pOKI  NE  ZATAGANUºMO. nEHAJ  ZVIKAº  DO
OSHIJNIKA. tI ZH SAM SHOTiV, SHCHOB MI JOMU ZROBILI KOLYUCHIJ OSHIJNIK....
     - aGA... a U VASHO¿ SUKI BUV KOLYUCHIJ OSHIJNIK?
     -  hOTiV  SPRAVITI,  TA VSE  SHCHOSX  ZAVAZHALO... aLE  PERED TIM,  YAK VONA
POTRAPILA DO  MENE, U NE¿  BUV CHUDOVIJ STALEVIJ OSHIJNIK. mOZHE TO ViN YAKRAZ i
VRYATUVAV  ¿¿. tU SUKU  ODIN  GUSAR VSE VODIV ZA SOBOYU. gUSAR BUV NE  Z NASHO¿
ROTI, A  Z  Tiº¿,  SHCHO  ZALOGOYU  STOYALA V SUSiDNiJ  FORTECi.  tOJ  GUSAR  BUV
GiSHPANECX i. DUZHE ZATYATIJ. viN SVOºYU SHPAGOYU NE ODNOGO POKALiCHIV, A KiLXKOH i
POKLAV SVOºYU  SHPAGOYU.  shALENIJ BUV CHOLOViK, ODNIM SLOVOM. tAK OTO PRO  SUKU.
oTAKA ZDOROVENNA, VISOCHENNA V NOGAH. I HViST  DOVGIJ,  Z GUSTIM VOLOSOM. vSYA
VONA MISHASTA, TiLXKI MORDA MAJZHE CHORNA.  I  BULA VONA  VUSATA i BORODATA.  I
SHERSTX  NA NiJ ROZKUJOVDZHENA.  nE  STARA  SHCHE SUKA...  aLE  YA POCHNU  PRO  VSE
ZDALEKU, SHCHOB TI ZROZUMiV,  Z YAKO¿ BiDI CYA  SUKA  MENE  VITYAGLA, i YAK VONA DO
MENE POTRAPILA.
     oTOZH  PiSLYA  VSYAKIH  PRIGOD  TA  DOVGENXKO¿ PODOROZHi, PRIBULI  MI,  VSi
NAJMANCi,  DO uGORSHCHINI ZA dUNAJ.  u Ti  KRA¿,  SHCHO NAVIVAYUTX dUNANTUL.  zEMLYA
UGORSXKA, ALE VLADA TAM AVSTRiYACXKA. nU, YAK  OCE U NAS  - MI ZHIVEMO, A VLADA
VSYA  LYADSXKA.  pRIBULI MI U  VELIKU  FORTECYU. yaKRAZ NA TRETiJ  DENX MAV BUTI
PARAD NOVO¿ ROTI. u NIH,  SINKU, TAM TAK:  YAKIJ- NEBUDX KNYAZX CHI  GERCOG, CHI
GRAF  VINAJMAº SOBi YAKOGOSX  POLKOVNIKA, SHCHOB ViN  JOMU  STVORIV ViJSXKO. tOJ
POLKOVNIK  NAJMAº  MENSHIH   -  KAPiTANiV.  kAPiTANI  NAJMAYUTX  SHCHE  MENSHIH  -
LEJTENANTiV. nU, A  LEJTENANTI  VZHE NAJMAYUTX VOYAKiV, PROSTIH LANDSKNEHTiV. I
VSi  Ti  KOMANDIRI  Z PANSXKIH GROSHEJ  KOZHEN SHCHOSX SOBi POCUPITX.  tOMU  J NE
MOZHUTX  NABRATI  STiLXKI  KNEHTiV,  SHCHOB  VISTACHILO  DLYA  ViJNI.  tOMU,  KOLI
VLASHTOVUYUTX PARAD i PRISYAGU...
     - a SHCHO TO TAKE - PARAD?
     -  cE KOLI VSi VOYAKI:  i  PiSHi,  i KiNNi  SHIKUYUTXSYA V  ODNOMU  MiSCi  i
POKAZUYUTX STARSHIM KOMANDIRAM, SHCHO VONI GOTOVi DO  ViJNI... oT  NA TIH PARADAH
KOMANDIRI-KRADi¿   VISTAVLYAYUTX   ZAMiSTX   NAVCHENIH  KNEHTiV   PEREODYAGNENIH
HLOPCHIKiV i  ZHiNOK  i,  VZAGALi, CIViLXNIH VSYAKIH  LYUDEJ. sTAVLYATX ¿H DESX U
SEREDINU GURTU,  SHCHOB  NE BULO ¿H  DOBRE VIDNO. cIH PiDSTAVNIH  LYUDEJ  ZOVUTX
"PASIVOVOLANTAMI" - SLOVO, BACH, YAKE, YAZIK VUZLOM ZAV'YAZHETXSYA. a V TIH NiMCiV
TAK: SPiJMALI PASIVOVOLANTA - NiS MOZHUTX  ViDRiZATI.  bACH, YAK VONO VIHODITX:
GROSHi KRADUTX KAPiTANI, A NOSI RiZHUTX POSPOLITIM. ya TODi, NA ZHALX, CXOGO  NE
ZNAV.  u NASHiM KODLi, SHCHO Z  pOLXSHCHi PRIBULO, KiLXKA NAJMANCiV MALI PAPERI, SHCHO
VONI VZHE SLUZHILI U ViJSXKU. tO ¿H ODRAZU NA PARAD POSTAVILI. a VSE ODNO - NE
VISTACHAº KiRASIRiV.  pRIBiGAYUTX DO MANE,  BO BACHILI, SHCHO YA VERHI  PRI¿HAV  DO
FORTECi.
     vDYAGLI  NA  MENE  KiRASU,  ZDOROVENNIJ SHOLOM  NASUNULI.  pOSADOVILI  NA
ZDOROVENNOGO RUDOGO  KONYA. dALI  DOVZHELEZNOGO SPISA. a  PRI SiDLi SHCHE J OTAKi
DVA PiSTOLi.  I, YAK VODITXSYA  V TAKOMU DiLi, POSTAVILI MENE  POGLIBSHE... vSi
BiGAYUTX, GELGOCHUTX. kOLI STIHLO  - POLKOVNIK i KNYAZX  PRI¿HALI.  nU, SURMACHi
GRAYUTX,  BARABANI  B'YUTX. shchOSX  VONI TAM NACHE OGLYADALI, POTiM  YAKUSX GRAMOTU
CHITALI. aZH TUT ODIN PiDPILIJ KiRASIR ViZXMI  TA J  SHTOVHNI MOGO RUDOGO SVO¿M
KONEM. miJ SHARPONUVSYA. ya JOGO ZA UZDU i V GARYACHCi KAZHU: "sTiJ! chORTOVA DUSHO!
tPRU! " viN ViD MO¿H SLiV YAK RVONE. I VINiS MENE PERED VSiºYU KOMANDOYU. shOLOM
MENi NA OCHi NAPOVZAº. I KiRASU POGANO PRIPASUVALI - VONA PEREKOSOBOCHILASX...
yaK  ZNYAVSYA  REJVAH,  POLKOVNIK  SHCHOSX  KRICHITX  MENi,  BO  ViN DO MENE ZOVSiM
BLIZXKO. ya Ni  CHORTA NE ROZUMiYU i NA VSYAK VIPADOK KAZHU PO-NiMECXKOMU, VSE SHCHO
YA TODi ZNAV: "pANE! dYA-KU-YU! dOBRIJ DENX. dO POBACHENNYA! bUDX LASKA. " viN SHCHE
SHCHOSX  KRICHITX. nARESHTi ZROZUMiV,  SHCHO ViN NAKAZUº MENi SPiSHITISX. ya SPiSHIVSYA.
tUT PiDBiGLI PAHOLKI i  ZABRALI V MENE  KONYA i  SPISA. a POLKOVNIK  REPETUº!
fELXDFEBELX i KAPRAL BiGAYUTX, KOGOSX  SHUKAYUTX. pOTiM VZNAV - MOGO VERBOVSHCHIKA
SHUKALI, SHCHOB ViN PEREKLADAV, YAK MENE DOPITUVATIMUTX. zRESHTOYU, PiDBiGAYUTX VONI
DO POLKOVNIKA, RUKAMI  ROZVODYATX - NEMAº!  viN ¿M SHCHOSX  YAK GARIKNE. vONI  DO
MENE, SHOPILI ZA PLECHi i POTYAGLI DO KNYAZYA. a KNYAZX ZNAºSH, YAK PRI¿HAV? yaK OCE
TI TOCHNiSiNXKO, MEZHI DVOH  KONEJ.  tiLXKI  V  ZOLOCHENIH NOSHAH.  zAKRITIH, YAK
ViZOK, NAViTX iZ SKLYANIM ViKONCEM JOGO V TIH NOSHAH ZOLOCHENIH  VOZILI, BO ViN
TAKIJ BUV GLADKIJ, SHCHO NE MiG NA KONYA ZALiZTI. pOLKOVNIK SHILIVSYA  DO ViKONCYA
U   ZOLOCHENiJ  HALABUDi  i   NiBI  PITAº.  kNYAZX   TODi   GOLOSNO   PROKAZAV
"PASIVOVOLANT" i MAHNUV RUKAVICHKOYU U ViKONCE, MOVLYAV
 - DiJTE, SHCHO TUT ROZPATYAKUVATI. pOLKOVNIK YAK GARIKNE! kAPRAL i
FELXDFEBELX MENE NEMOV U LESHCHATA ZATISLI. pOCHINAYUTX RUKI ZA SPINU ZALAMUVATI.
ya NE DAYUSX! I  YAKOSX OZIRNUVSYA - A V  MENE PERED LICEM  ZDOROVENNIJ NOZHAKA i
OTAKENNA LAPA - OSX-OSX MENE ZA GORLO VHOPITX.
     yaK  KRUTNUSX  YA,  YAK  RVONUSX  YA!  vIDERSYA  ViD  MO¿H  KATiV.  kAPRAL i
FELXDFEBELX NiBI  ROZGUBILISX,  A  CEJ  Z NOZHEM NABiGAº  NA  MENE. pROPAV YA!
piDNYAV YA LiVICYU,  SHCHOB YAKOSX ViD NOZHA  ZAHISTITISX. I  BACHU - NA RUCi V  MENE
TATARSXKA NAGAJKA METELYAºTXSYA. ya J ZABUV PRO  NE¿. hOCH i NE LiVSHA  YA, SINKU,
TA YAK LUPONU JOGO PO PICi. z TAKOYU SILOYU BIV  SMERTNOYU, SHCHO i NA PERENiSSi, i
NA VILICYAH M'YASO DO KiSTKI ROZTYAV. z ODNOGO UDARU VSE LICE JOMU YUSHKOYU ZALIV.
a REViV YAK BABA, KATYUGA SRANIJ. viN REPETUº,  A YA PiDSKOCHIV DO NXOGO i SHPAGU
iZ  JOGO PiHV -  SMIK!..  I TUT  VZHE  V MENE  NE PERELYAK,  A TAKE ZAVZYATTYA -
PORiSHITI ¿H TRXOH. kINUVSYA Zi SHPAGOYU NA KAPRALA i FELXDFEBELYA.  a  KAPRAL Zi
SHPAGOYU, A  FELXDFEBELX iZ TESAKOM. a  YA  ¿H NE  BOYUSX i OTAKO NA NIH, OTAKO,
OTAKO ZGORI ROBLYU VIPADI!
     oMELXKO  SPINIV KONEJ, VIHOPIV SHABLYU iZ PiHV. piDNYAV  RUKU VISHCHE GOLOVI,
ºLOMANX VIVERNUV UNIZ i POCHAV SHVIDKO-SHVIDKO ROBITI RiZKi VIPADI.
     hLOPCHIK ZViVSYA NA NOSHAH,  UP'YAVSHISX SHCHOSILI U  SHISTI. viN AZH TREMTiV ViD
HVILYUVANNYA, SPOGLYADAYUCHI "BiJ" oMELXKA iZ NAPADNIKAMI.

     oMELXKO  ZROBIV SHCHE  TRI BLISKAVICHNi  VIPADI  VIVERNUTOYU SHABLEYU. a  TODi
ROZVERNUVSHISX NA  VSYU RUKU,  ROZMAHNUVSYA SHABLEYU PO KOLU  i  NEVLOVIMIM RUHOM
VSTROMIV, Ni - PROSTO METNUV NISHCHiVNIJ KLINOK U TONKU SHCHiLINU PiHV.
     -  nNNO, RiDNENXKi,  PiSHLI.  - vIDIHNUV oMELXKO i ZASViTIVSYA DO  MALOGO
VSiM OBLICHCHYAM.
     hLOPCHIK ZNESILENO ViDKINUVSYA NA NOSHi.
     - a SHCHO BULO DALi? - pROSHELESTiV MALIJ.
     - niCHOGO. lISHIVSYA ZHIVIJ. hOCHA, PO  PRAVDi KAZHUCHI, SHCHE TROHI - i  VONI  B
PORiSHILI MENE. vONI ZH BULI KNEHTI BUVALi, A YA "MOLODIK"... a, MOZHE B, i YA ¿H
PORiSHIV.  bO  V MENE  TODi  V  DUSHi  NEJMOViRNA, NELYUDSXKA  ZLiSTX KIPiLA, A
PRUDKOSTi J  VITRIVALOSTi MiG KOMU ZAVGODNO POZICHITI... chUYU POZADU KRIK - TO
"MiJ" KAPRAL PRIBiG. pOLKOVNIK SHCHOSX NAKAZAV. I MiJ KAPRAL KINUVSYA MEZHI NAMI.
nU, MI  SPINILISX.  vIJSHOV PRAPORSHCHIK  iZ  ZNAMENOM,  i MI ZRAZU SKLALI  JOMU
ZBROYU. tODi MENE i MOGO KAPRALA KLICHE KNYAZX.  ya OZIRAYUSX CHEREZ KROK, CHI NEMA
KOGO POZADU Z NOZHAKOYU? ni. vSi STOYATX. nAKAZAV POLKOVNIK - ZAKON!  niMECXKIJ
PORYADOK. piDiJSHLI DO KNYAZYA.  viN AZH DVERCYATA SVOº¿ BUDKI ViDKRIV,  SHCHOB  MENE
KRASHCHE BACHITI. pEREKLADAº MENi MiJ KAPRAL: "dOVEDI,  SHCHO TI NE  PASIVOVOLANT i
NE SHAHRAJ. mOZHESH POKAZATI, SHCHO TI  DiJSNO ViJSXKOVOGO VMiºSH? " ya SHCHE NE OHOLOV
i  V ZAPALi  KAZHU: "nEHAJ PRINESUTX OBEREMOK  SUHO¿ SOLOMI,  POLiNYAKU, OTAKU
ZAVTOVSHKI, i GOSTRIJ PALASH. " cE YA ZGADAV, YAK U PANA  KASHTELYANA ODIN SLAVNIJ
GAJDUK  POKAZUVAV - PERERUBAV  NA  SNiGOViJ KUCHUGURi OTAKENNU POLiNYAKU. pOKI
PRINESLI SOLOMU,  POLiNYAKU  TA GOSTRIJ PALASH,  YA  VKLYAK NAVKOLiSHKI i  MOLYUSYA
pRECHISTiJ diVi. I CHUYU, sVYATIJ hREST, SHCHO NACHE KRILA SHERHOTYATX ZA MOºYU  SPINOYU
LEGENXKO,  LEGENXKO  i  TIHIJ  ANGELXSXKIJ  GOLOS  KAZHE: "zA  TOBOYU  PRAVDA!
vSTAVAJ.  " ya PiDVODZHUSX,  A  VZHE ZDOROVA KUPA SOLOMI Z POLiNYAKOYU  NA NiJ  i
PALASH GOTOVi. ya POKRUTIV PALASHEM,  SHCHOB  DOBRE ViDCHUTI JOGO VAGU, i YAK ViN NA
MOYU  RUKU LYAGAº. a TODi, POViR MENi  (YA  NiKOMU  CXOGO NE  ROZPOViDAV, BO NE
POViRYATX) NACHE  NE YA SAM, A  HTOSX PiDNiMAV  U MO¿J RUCi  PALASH i KIDAº JOGO
VNIZ NA POLiNO. rOZRUBAV CHISTO NAVPiL. kNYAZX MASHE NA  MENE RUKAVICHKOYU i KAZHE
POLKOVNIKU  ZDIVOVANO: "bERSERKi! bERSERKi! " ya SPITAV  U MOGO KAPRALA, A SHCHO
TO ZNACHITX?  viN KAZHE,  SHCHO  TE  SLOVO  NE  NiMECXKE, A  YAKESX VCHENE.  pOTiM,
PiZNiSHE, KOLI  YA  PiDUCHIVSYA  NiMECXKO¿,  ODIN  KANONiR- DUNXCHIK  POYASNIV, SHCHO
"BERSERK" ZNACHITX SHALENIJ, NAViZHENIJ... a  POTiM YA U TiJ FORTECi DOBRU NAUKU
PROJSHOV. sTRiLYATI  Z MUSHKETA NAS VCHIV NiMECX- KAPRAL. a VENECiºCX  VCHIV  NAS
FEHTUVANNYU TA YAK KONEM PO NAUCi PRAVITI. a MENE SHCHE POTAJ VCHIV, YAK Z POROHU i
SHROTU BOMBI GOTUVATI, YAK U  KARTI  PRAVILXNO GRATI, i,  GOLOVNE, YAK  PROSTIM
KULAKOM  BITISX i Z  NOZHEM  UPRAVLYATISX... yaKIJ VCHENIJ  BUV CHOLOViK,  HOCH  i
CHORNOKNIZHNIK, i NEKROMANT... zNAºSH, YA JOMU SLUZHIV, YAK RiDNOMU TATOVi! I KONYA
JOGO DOGLYADAV,  YAK LYALECHKA  ZAVZHDI BUV  ZHEREBECX. a SOROCHKI  YAK YA JOMU PRAV?
zhODNA MOLODICYA TAK  NE  VIPERE. nAJZHIRNiSHIH SAZANiV JOMU SMAZHIV,  NAJBiLXSHIH
RAKiV  PRINOSIV. tA  RAPTOM JOGO POKLIKALI DO STOLICi. tiLXKI DO STOLICi ViN
NE DO¿HAV. dESX  VZYAV i SHCHEZ... pRI ¿ZDIV DO FORTECi ODIN LATINSXKIJ CHERNECX,
TAºMNIJ  CHOLOViK. vSE MENE PRO  VENECiJCYA  VIPITUVAV  i ZAPISUVAV VSE, SHCHO  YA
SKAZAV. a  SHCHO YA JOMU MiG ROZPOViSTI, YAK i  MOVI DO PUTTYA NE ROZUMiV? tAK-SYAK
ROZPOViV JOMU VSE  TE, SHCHO  J USi ZNALI... shchO ZH  YA JOMU, SHPIGOVi CiSARSXKOMU,
ROZPOViM PRO KARTI i PRO NEKROMANTiYU i PRO BOMBI Zi SHROTOM.  "a DULYU JOMU! "
tIM CHASOM  MOYA KOBILKA PRIVELA LOSHATKO. gOSPODI,  YAKE ZH VONO BULO GARNE,  YAK
NAMALXOVANE!  biLE,  YAK  SMETANA,  U  DRiBNU SViTLU GRECHKU.  I  OCHi V  NXOGO
FiALKOVi, YAK KAZHUTX: " SOROCHi OCHi. " I OT U TOJ CHAS, KOLI YA BUV  U  ZAMKU  i
OPANOVUVAV ViJSXKOVU  NAUKU,  PRIKLIKAV MENE  DO SEBE OTOJ SAMIJ  POLKOVNIK.
dORUCHIV ViN  MENi Z JOGO ViRNIMI HLOPCYAMI, PEREVDYAGNENIMI NA TURKiV, POTAJKI
PEREJTI CHEREZ POTiK NA KORDONi.  I, NE  ZDiJMAYUCHI GALASU, PROBRATISX V  ODNE
MiSTECHKO. I TAM MI ZDOROVA POZHIVILISX - U TURECXKOGO MITNIKA ZABRALI PODATKI
Zi VSXOGO KOMiTATU. zA TE MENi DiSTAVSYA  ViD POLKOVNIKA  UGORSXKIJ  KiNX,  i
SHABLYA, i  ODYAG  TURECXKIJ.  aLE  POTiM  POLKOVNIKA ViDKLIKALI  DO  viDNYA.  a
KOMENDANT i KAZHE MENi, SHCHO YA ZABORGUVAV i ZA HARCH, i ZA ZHITLO, i ZA FURAZH DLYA
MO¿H KONYAK. ya ZH DUMAV, SHCHO ZA VSE PLATITX POLKOVNIK, BO ViN ZHE MENE PRIKLIKAV
NA TAºMNIJ POHiD. dOVELOSX SVOYU CHASTKU ZDOBICHi PRODATI, SHCHOB  ROZPLATITISX iZ
BORGAMI. niCHOGO, PRODAV KONYA, SHCHE J DVA GULXDENI  LISHILOSX NA  GULXKI... kOLI
PRIHODITX LIST  iZ  PRIKORDONNO¿ FORTECi, SHCHO ¿M POTRiBEN DOBRIJ STRiLECX. bO
DUZHE, MOVLYAV,  VZHE  BLIZXKO  POCHALI  PiDHODITI TURKI. I  KOMENDANT Z VELIKOYU
RADiSTYU i CHIMSHVIDSHE VIRYADIV MENE U DOROGU. bO POCHALA JOGO DONXKA ZADIVLYATISX
NA MENE.  oSOBLIVO, KOLI YA GRAV NA MO¿J CHARiVNiJ LYUTNi i SPiVAV Ti PiSNi, SHCHO
MENE  NAVCHIV VENECiºCX... oTOZH, SiV YA NA SVOYU MUCU TATARSXKU KOBILKU, VZYAV U
RUKI  SVOYU PREKRASNU LYUTNYU i POTRYUHAV NA  PiVDENX. I  MOº LOSHATKO ZO MNOYU. ya
GRAYU  NA LYUTNi, A VONO DRiBOTITX  PORUCH SVOº¿ MATKI,  NU PROSTO VITANCXOVUº.
vSi, HTO NAS NA SHLYAHU ZUSTRiCHAV, VSi MILUVALISX MO¿M LOSHATKOM. a SPEKA  V Ti
DNi  TAM  BULA STRASHNA. zARAZ U NAS U POLUDENX PRIPiKAº, ALE i RiVNYATI  NEMA
CHOGO  Z TiºYU  SPEKOTOYU, SHCHO VPALA TODi NA dUNANTUL... ¯HAV YA, ¿HAV, SPiVAV TA
SPiVAV,  POKI  GORLO   PERESOHLO.  I   VIRiSHIV  YA  SPINITISX,  VIKUPATISX  i
PEREPOCHITI. a KOLI  SPEKA SPADE, PRODOVZHU SViJ SHLYAH. sPUSTIVSYA YA Z  DOROGI V
DOLINU  DO RiCHKI. zNAJSHOV NAD RiCHKOYU ZATISHNU KUPU STARIH VERB.  nAPO¿V SVO¿H
GRIVASTIH DRUZYAK, POSTAVIV  ¿H U ZATiNOK... tA RiCHKA BULA TAM DUZHE VEREDLIVA
- TO SLABA TECHiYA i GLIBOCHENNi YAMI, TO SHALENO MCHITX PO KAMENYAH, GOGOTITX TAK,
SHCHO i KRIKU NE CHUTI.  nU J, ZVICHAJNO, MOZHE OB Ti KAMENi NE TE, SHCHO LYUDINU, A J
KONYA ROZBITI... viDiJSHOV  YA ViD SVO¿H  KONEJ  TROHI VNIZ PO TECHi¿ i  ZALiZ U
ZATISHNU  KOVBANYU. rOZLiGSYA  NA  OKRUGLIH KAMiNCHIKAH -  ViDMOKAYU ViD  POTU  i
PILYUKI. I DUSHA  AZH MLiº ViD TAKO¿ NASOLODI V TAKU SPEKU. kOLI CHUYU  KRiZX SHUM
VODI,  NiBI SMiH i  GALAS  NA TOMU BOCi. piDViVSYA YA Z  KUPELi i VIZIRAYU Z-ZA
KUSHCHiV.  I BACHU:  NA  TOMU BOCi, MAJZHE  NAVPROTI MENE,  NA  TOMU BOCi DiVCHATA
KUPAYUTXSYA. yaK POBACHILI MENE, POCHALI DROCHITISX: i TAK, i TAK VISTAVLYAYUTXSYA...
z KOSHIKiV  CHERESHNi DiSTAYUTX, DRAZNYATX-KLICHUTX: "IDI DO NAS. chERESHENX DAMO. "
zNAYUTX, SUCHi DOCHKI, SHCHO NiHTO TUT, MOZHE, NA PiVMILi RiCHKU NE PEREJDE, TA J NE
PEREPLIVE.
     oMELXKO ZAMOVK, PRITISHIV HiD i NiBI DO CHOGOSX PRISLUHAVSYA.
     mALIJ TEZH MOVCHAV, PRIGADAVSHI, YAK BATXKO oMELXKO ROZPOViDAV, ROZPOViDAV,
A TODi ZAMOVK, NiBI ZASNUV. a POTiM PRODOVZHIV ROZPOViDX, YAK BI  J NA MITX NE
PERERIVAVSYA. tAK i ZARAZ  BATXKO oMELXKO ZAMOVCHAV.  a  MALIJ NE PITAV  JOGO,
CHEKAV, KOLI KOZAK SAM POCHNE DALi ROZPOViDX.
     oMELXKO JSHOV iZ ZAPLYUSHCHENIMI OCHIMA, MiCNO i, VODNOCHAS, STOROZHKO TRIMAYUCHI
VUZDECHKU.  I  ZNOV  JOMU  GULA  U  VUHAH  SHALENA  RiCHKA, HLYUPALI  i BRIZKALI
PROHOLODNi STRUMENi.
     nA  TOMU  BOCi  NAD MiLKOYU ZATOKOYU CHETVERO GOLIH CHI  TO DiVCHAT,  CHI  TO
MOLODIH ZHiNOK VIKRUCHUVALISX, GASALI, DROCHILISX. pOKAZUVALI ODNA NA ODNU: YAKi
U  TO¿ GARNi CICXKI, A  V OTO¿ - YAKi OKRUGLi SiDNICi, CHI  ON  U TO¿ VOLOSiNX
KOSHLATA.  nU, TODi, POBACHIVSHI, SHCHO VONI  NiCHOGO NE  STIDAYUTXSYA, VIJSHOV i SOBi
Z-ZA KUSHCHiV. rUKI PiDNYAV UGORU, M'YAZI NAPRUZHIV, ZHIVOTA VTYAG, A PiVENX U NXOGO
VZHE  STRIMiV, YAK KiLOK. diVCHATA  YAK  POBACHILI,  POCHALI SMiYATISX,  ZA  ZHIVOTI
HAPATISX.  pOKAZUYUTX  PALXCYAMI, SHCHO  V  NXOGO PiVENX  MALENXKIJ.  tiLXKI ODNA
TOVSTUHA YAKOSX MLYAVO RUHAºTXSYA, PiDNESLA RUKU DO OCHEJ, SHCHOB ViDBLISK ViD VODI
NE BIV U OCHi,  i  PRIGLYADAºTXSYA  DO oMELXKA. a DiVCHATA CHORNYAVi KAZYATXSYA - ZA
CICXKI ODNA ODNU HAPAYUTX, ZA SiDNICi SHCHIPAYUTX, SEBE PO ZHIVOTAH LYASKAYUTX, SVO¿
GRUDI DOLONYAMI STISKAYUTX DOKUPI i NA oMELXKA NASTAVLYAYUTX.
     nE  VITRIMAV  oMELXKO  i  KINUVSYA  U  SHALENi  STRUMENi.  pONESLO  JOGO,
ZAKRUTILO,  KiLXKA  RAZiV  NAKRILO  HVILEYU  Z GOLOVOYU.  aLE  ViN  VIBOROV CE
ZMAGANNYA iZ TECHiºYU, VIPLIV NA POViLXNi VODI. I KOLI ZACHEPIV PALXCYAMI KAMiNNE
DNO, STAV NA NOGI.
     jOGO  SHVIDKOYU VODOYU ZNESLO MOZHE  NA  SOTNYU  SAZHNiV NIZHCHE KUPALXNICX. tO
JOMU DOVELOSX BRESTI DO NIH PO MiLKiJ, ALE BURHLIViJ, VODi. nA BEREG BULO NE
STUPITI  - KUSHCHi  ZAVISLI KORiNNYAM PROSTO U PiNISTU VODU. yaK oMELXKO PLIV,  U
VODi  VSE U NXOGO OPALO.  aLE  TEPER POCHALO  NAPRUZHUVATISX.  diVCHATA CHORNYAVi
YAKUSX  MITX STOYALI  iZ  VIRYACHENIMI OCHIMA.  a TODi  Z VERESKOM POHAPALI  SVOº
SHMATTYA TA  KOSHIKI i KINULISX VUZXKOYU MULISTOYU STEZHKOYU MEZHI GUSTIMI VERBOVIMI
KUSHCHAMI.  tOVSTUHA  STOYALA  MOVCHKI,  PiDPERSHISX  RUKOYU V  KRUTE PUHLE STEGNO.
oMELXKO NABLIZIVSYA  i DOBRE ROZDIVIVSYA,  YAKi V NE¿ VELICHEZNi  ROZHEVi  GRUDI,
OBSIPANi NACHE ZOLOTIM  LASTOVINNYAM.  I  OBLICHCHYA,  i SHIYA,  i  PLECHi.  oMELXKO
KINUVSYA DO NE¿. vONA ZH RAPTOM METNULASX i ZASKOCHILA U VODU. zAJSHLA PO POYAS U
VODU i  POCHALA VIVERNUTOYU DOLONEYU PLYUSKATI NA NXOGO VODOYU. oMELXKO POBRiV NA
NE¿, NE ViDVERTAYUCHI LICYA  ViD  STRUMENiV VODI. I  OSX ViN VHOPIV ¿¿ ZA MOKRi
GARYACHi PLECHi i PRITYAG  SHCHOSILI DO SEBE. aLE VONA VISLIZNULA iZ  JOGO OBiJMiV,
OSTUPILASX i Z PLYUSKOTOM GEPNULASX  U VODU. vODA NAKRILA ¿¿ Z GOLOVOYU i VONA
POCHALA ZAHLINATISX. oMELXKO,  NE GAYACHI J MITi, PiDHOPIV  TOVSTUHU i VITYAG ¿¿
NA SAMIJ URiZ VODI,  NA GARYACHIJ  RiDKIJ  NAMUL. I VONA ROZVELA NOGI. I ViN Z
PERSHOGO  POSHTOVHU ZAGNAV ¿J  PiVNYA  DO  SAMOGO  KORENYA. vONI  VOVTUZILISX  U
RiDKOMU  GARYACHOMU NAMULi.  aLE  oMELXKO ViDCHUV, SHCHO  CYA TOVSTUHA SHCHE NE ZOVSiM
ROZ'YATRILASX, i TOMU NE POSPiSHAV, ALE NAMAGAVSYA ZANURYUVATISX  YAKOMOGA GLIBSHE
i SILXNiSHE. shchOB VONA ViDCHULA VSYU JOGO SILU. I KOLI VONA, ZRESHTOYU, POCHALA VSYA
AZH  TREMTiTI,  ViN KiLXKOMA SILXNIMI  i  SHVIDKIMI UDARAMI  DOKiNCHIV  SPRAVU.
tOVSTUHA ZAREPETUVALA  NA  VESX  GOLOS,  ZASUCHILA  NOGAMI. I  POCHALA  HAPATI
ZHMENYAMI  NAMUL  i  MAZATI oMELXKOVi LICE i  SPINU...  pOTiM  VONI PiDNYALISX,
ZAJSHLI U VODU  i, NE  ZMOVLYAYUCHISX, POCHALI ODIN ODNOGO OBMIVATI ViD NAMULU...
kOLI VONI  ViDMILISX, VONA POKAZALA: "hODiMO POLASUºMO  CHERESHNYAMI... "  vONI
SIDiLI  ODIN NAVPROTI ODNOGO,  ¿LI CHERESHNi i STRiLYALI CHERESHNEVIMI KiSTOCHKAMI
ODIN V  ODNOGO. ¯J CE  STRASHENNO SPODOBALOSX, OSOBLIVO, YAK oMELXKO POCiLYUVAV
¿J U SOSCi...
     - oTO,  SINKU, ZROBIV YA DURNICYU. pOPERSYA,  DOBRA B JOMU NE BULO, NA TOJ
BEREG.  dO TIH CHORNYAVOK. ni, BRESHU, TiLXKI  TROº  BULI CHORNYAVi. a  CHETVERTA,
mAGDA,  BULA  RUDA.  vSi VONI JSHLI NA YARMAROK,  NESLI POVNi KOSHIKI CHERESHENX.
kOLI  CHORNYAVKI  POBACHILI,  SHCHO  YA PEREBRAVSYA  CHEREZ TU BURHLIVU  RiCHKU,  VONI
VTEKLI.  a  mAGDA  LISHILASX. vONA  BULA  PROSTO  VRAZHENA,  SHCHO  YA  NE  TiLXKI
NAVAZHIVSYA, A J  NEUSHKODZHENIM PODOLAV BISTRINU. pOSMiHAºTXSYA MENi TAK PRIYAZNO
i ZAPROSHUº SKUSHTUVATI CHERESHENX TA ¿¿ KORZHIKiV. pOTiM VITYAGAº VONA TAKU DIVNU
PLYASHKU - VNIZU PUZATA, A GORLO TONKE i OTAKE DOVGE. I KAZHE, SHCHO CE NAJSOLODSHE
UGORSXKE  VINO  i  DAº MENi, SHCHOB  YA  SKUSHTUVAV. ya  TAK, MOZHE TRI-CHOTIRI RAZI
KOVTNUV.  a  MENi  YAK  ZASHUMITX  U  GOLOVi,  YAK  ZAKRUTITXSYA. oTUT  BI  MENi
SHAMENUTISX, A YA SHCHE J SHCHE KOVTAYU. sMiSHNO MENi ZROBILOSYA, SHCHO YA VRAZ SP'YANiV...
bUV YA  GETX P'YANIJ,  A VSE ZH ZGADAV PRO KOBILKU. vIJSHOV NA BEREG  iZ  KUSHCHiV.
dIVLYUSX NA SViJ BEREG i NE BACHU Ni KOBILKI, Ni LOSHATI. yaK TVEREZIJ YA POLiZ U
VODU, TO TEPER, GETX P'YANIJ, Ni MITi NE VAGAYUCHISX, KINUVSYA U  SHALENIJ POTiK.
I NARAZ ViDCHUVAYU: RUKI J NOGI NACHE SKAMENiLI, NE HOCHUTX MENE SLUHATISX  i NA
DNO TYAGNUTX... lEDX-LEDX NE ZAHLINUVSYA i VIPOVZ NA SViJ  BEREG. tA YAKOSX VZHE
VCHEPIVSYA ZA LOZI TA J ZViVSYA NA  NOGI. a NOGI MENE NU ZOVSiM NE TRIMAYUTX. tA
TREBA JTI SHUKATI MO¿H RiDNENXKIH KONIKiV...
     - bATXKU! oTA mAGDA - VONA CHARODiJKA i CHARODiJSXKIM VINOM VAS NAPO¿LA.
     - e-E-E-E, SINKU. tUT  NE V  CHARAH  SPRAVA -  YA  SEBE VISNAZHIV  VAZHKIMI
ViJSXKOVIMI  VPRAVAMI. u  MENE TODi OTAKENNi M'YAZI NAROSLI. viD VPRAV YA STAV
SILXNIM, YAK NiKOLI, A DO  PITTYA GETX, NU GETX,  OSLAB... nU, PiDViVSYA YA, SHCHOB
BiGTI TA SHUKATI KONEJ. I TUT, YA-AK  LUPONE MENE ZZADU V POTILICYU. rAZ! - VSE
PEREKINULOSX DOGORI NOGAMI, ROZLETiLOSX NA VSi BOKI. pRIJSHOV YA DO PAM'YATi, A
RUHATISX TAK VAZHKO, TAK  VAZHKO...  tiLXKI STUPLYU KROK - BiLX B'º V TiM'YA i V
POTILICYU, VSE V OCHAH TXMARITXSYA. ¯J bOGU, YAKBI MiG PLAKATI,  TO  PLAKAV BI -
LEGSHE  B  STALO... yaKOSX  VZHE DODIBAV TUDI, DE  LISHIV KOBILU  Z  LOSHAM... ni
KOBILKI, Ni LOSHATI. nA  TRAVi  i  PO KUSHCHAH  ROZKIDANi RESHTKI  MO¿H  LAHiV...
dOBRE, SHCHO SHAPKU V ROZVILKU  MiZH GiLKAMI NE POMiTILI  TA SHABLYU NE ZDOGADALISX
BiLYA  KOVBANXKI SHUKATI. aLE PiHVI POCUPILI. I SiDLO TATARSXKE LISHILI  - DUZHE
PRIMiTNE. pOZBIRAV VSE, SHCHO LISHILOSX. piDPEREZAVSYA SAGAJDACHNIJ REMENEM POVERH
SOROCHKI,  BO J  SHTANI  ZABRALI,  POViSIV LUK  i SAGAJDAK. pOV'YAZAV  SiDLO  Z
POROZHNiMI TORBAMI i NA ODNE PLECHE POKLAV. gOLU SHABLYU NA DRUGE PLECHE i VIPOVZ
NA SHLYAH... chVALAYU BITIM SHLYAHOM - A Ni DE Ni DUSHi. v  GOLOVi RAZ PO  RAZ NACHE
HTO Z MUSHKETA  STRiLYAº. yaK KRiZX TUMAN BACHU: OSX i SELO NA OBRi¿ OB'YAVILOSX.
aLE ZOVSiM MENi MLOSNO ZROBILOSX. ziJSHOV YA Zi SHLYAHU TA SiV PiD DEREVOM. I NE
DOBERU: CHI TO YA UMLiVAYU ViD BOLYU, CHI DRiMAYU ViD SLABOSTi... kOLI SHCHOSX RIPITX
i NACHE  GURKOTITX. vIZIRNUV YA  OBEREZHNO Z-ZA DEREVA. bACHU:  TOVSTIJ DYADECHKO,
NACHE NA KORCHMARYA SHOZHIJ, SHTOVHAº POPERED SEBE VOZIKA. I PROSTO V Ti ZAROSTi,
DE YA PRITULIVSYA. I  VSE ViN OZIRAºTXSYA, VSE OBERTAºTXSYA. I VIDNO, DUZHE, DUZHE
POSPiSHAº... ya  ViD BOLYU GETX  ZDIHAYU, ALE YA YAKOSX  NAPRUZHIVSYA i VIJSHOV  Z-ZA
DEREVA. yaK POBACHIV  MENE CEJ  TOVSTUN iZ  SHABLEYU V  RUCi - YAK DREMENE  GETX.
pOSTRIBAV,  YAK KiZONXKA,  HOCHA  OTAKENNE  CHEREVO  MAV. vOZIK ViN KINUV. a  U
VOZIKU LEZHALA OTA SAMA MISHASTA SUKA. pOMORDOVANA VONA  BULA STRASHENNO. shKiRA
Z  GOLOVI Z  POLOVINOYU VUHA  VISITX NA  OKO. oBIDVi PEREDNi LAPI PEREBITi. z
ROZPOROTO¿ PAHVINI ZVISAº PETLYA KISHOK. aLE SHCHE DIHALA.
     sAM YA KONAYU ViD BOLYU,  A, ViRNiSHE, ViD SLABOSTi. aLE SHKODA MENi  STALO:
ZHIVE SOTVORiNNYA. pOV'YAZAV  ¿J LAPI LIKOM - SHCHOB NE SiPALASX. pERETYAG Z VOZIKA
NA CHISTU TRAVU. pERSHIM DiLOM ZAPHAV KISHKI V RANU. vZYAV SVOYU GOLKU ULYUBLENU -
CHOGOSX VONA V MENE BULA  NA RiVNA, A KRIVA, i DViCHi PROSHIV  RANU. a SHITI  NE
BOYAVSYA, BO BACHIV, YAK  NASH  PSAR ZASHIVAV PANSXKOGO  HORTA PiSLYA  POLYUVANNYA NA
VEPRA. ci  PADLYUKI POCUPILI  MiJ  TURECXKIJ  MUSHKET, ALE  POROHiVNICYU,  BACH,
LISHILI.  a V NiJ  BULO POVNO  NAJKRASHCHOGO  PILKU ViD PLAVUNA. cEJ  PILOK i  V
ZATRAVOCHNIJ POROH NAJKRASHCHIJ, i  DLYA RAKET NEZAMiNNIJ.  a YAK  RANI GO¿TX - TI
SAM NA lISKOVi  BACHIV. pRISIPAV  YA  ZASHITU  RANU  TA  J ZAHODIVSYA NAD MORDOYU
BiDOLASHNO¿  SUKI...  pEREBITi LAPI POPRIV'YAZUVAV DO PALICHOK. nAKOSIV  SHABLEYU
ZDOROVENNU KUPU TATARSXKOGO ZiLLYA. I VMOSTIV NA NXOMU NA VOZIKU PiDRIHTOVANU
SUKU. tA SHCHE J VMOSTIV NA VOZIK SiDLO i SPOROZHNiLi MO¿  SAKVI. I POPER VOZIKA
PO  SHLYAHU...  dIVNA  SHTUKA: POCHAV  KONAYUCHU SUKU DOGLYADATI -  i SAMOMU  STALO
LEGSHE.  dOVGO  YA  JSHOV,  DOVGO  J  VAZHKO.  aLE,  ZRESHTOYU, DiJSHOV  DO  chORNO¿
FORTECi... zBiGLASYA VSYA  ZALOGA i POSELYANI, SHCHO FORTECYU  REMONTUVALI. vSi, YAK
ODIN, VIRYACHILISX  NA  MENE. a  YA KAZHU  ¿M,  SHCHOB KOMENDANTA POKLIKALI. vIJSHOV
KOMENDANT  i POCHAV KRICHATI NA MENE, CHOGO YA V TAKOMU VIGLYADi i DE YA PROPIVSYA?
ya NE STAV JOMU NiCHOGO POYASNYUVATI,  TiLXKI VITYAG LISTA iZ SHAPKI i PODAV JOMU.
kOMENDANT  PROCHITAV LISTA  i  TiLXKI SKAZAV: "gUT". sTAV YA  SLUZHITI V chORNiJ
FORTECi...  vSE,  SHCHO NALEZHITX  PO  SLUZHBi  VOYACXKiJ  ROBITI,  ROBIV.  nU  i,
ZVICHAJNO, iZ SUKOYU PORAVSYA.
     sPOCHATKU KiLXKA  DNiV VONA BULA GETX POGANA: ZDAVALOSX,  SHCHO NACHE OSX SHCHE
ODIN PODIH  - i SKONAº. aLE  YA VSE ODNO ¿¿ DOGLYADAV  YAK  RiDNU  DITINU, RIBU
NAViTX  LOVIV  i MiNYAV  U POSELYAN-ROBiTNIKiV NA YAJCYA J MOLOKO.  viVSYANU KASHU
CiDIV KRiZX GANCHiRKU i TIM SLIZOM CHEREZ DUDKU, SHCHO VSTAVLYAV U GORLYANKU, ZHIVIV
SUKU!  I POCHALA VONA OKLIGUVATI... tAK VONO ODNE  DO ODNOGO  PiDiJSHLO, SHCHO  YA
MOZHE  BiLXSHE ZA  VSiH STIRCHAV NA MURAH  FORTECi.  z  VISOCHENNIH MURiV chORNO¿
FORTECi YA POBACHIV, YAK NA SHIROKU DOLINU U VIGINi NASHO¿ RiCHKI SHCHODNYA PRIGANYAYUTX
TABUN KONEJ. bO TUT U NEVISOKIH GORAH HOCH YAKiSX DOSHCHi VIPADALI, A V TURKiV iZ
VESNI POSUHA.  oT  VONI NAJKRASHCHIH KONEJ i PRIGANYALI SYUDI, NA CYU  VELETENSXKU
OBOLONX. ya  J PITAYU V SLOVAKA yaNiCHKA, MOGO NAPARNIKA: "nEVZHE  NiHTO J ZHODNO¿
KOBILKI NE ZViV? tUT BiLYA VODI STiLXKI KUSHCHiV TA OCHERETU! tAKi SHOVANKI. "
     yaNiCHEK i KAZHE:  "tUROK NE DURENX. vONI PERED TABUNOM VISILAYUTX POPEREDU
CiLU ZGRAYU PSiV. oDIN TAKIJ PES-KARABASH VOVKA ZAGRIZE. ti KARABASHi OBBiGAYUTX
VSi KUSHCHi i KUPINI. hiBA TI NE BACHIV PSiV? "
     "tA BACHIV, -  KAZHU. - tiLXKI NE ZAUVAZHIV, YAK VONI PO KUSHCHAH NISHPORYATX...
" oT  TODi YA J ZAMISLIV  ODNU HITRiSTX. tiLXKI BEZ SUKI NiCHOGO  B NE VIJSHLO.
tOMU YA Z USiH SIL STARAVSYA, SHCHOB SUKA PRIJSHLA V POVNU SILU. u BORGI ZALiZ - A
KUPUVAV KURCHAT, VARIV YUSHKU, BOVTANKOYU Z MOLOKA TA  YAºCX  GODUVAV. pOSUHA TIM
CHASOM  SKAZHENiLA.  riCHKA MiLiLA, RUCHA¿ Z  NASHIH GiR VSE SLABiSHALI. tURKI VSE
BLIZHCHE  J BLIZHCHE POCHALI PiDGANYATI SViJ TABUN  DO chORNO¿  FORTECi.  bO TUT SHCHE
DOBRA TRAVA  LISHILASX.  mOYA  SUKA, YA ¿¿ mAGDOYU NAZVAV NA ZLO  OTiJ, SHCHO  MENE
VINOM  NAPO¿LA, STALA VESELA, DUZHE GRAJLIVA. ya ZROZUMiV  TODi: CHAS NASTAV. u
MENE VZHE BUV ZAGOTOVLENIJ LANCYUG i  OSHIJNIK Z KOLYUCHKAMI...  I YA POSADOVIV ¿¿
NA LANCYUG i ZAPER U SVO¿J KELi¿. zBROYU  PRIGOTUVAV, YAK  NA OSTANNiJ SMERTNIJ
BiJ. u POSELYAN KUPIV DVA SHKiRYANIH MiHI. u CIGANA-KOVALYA KUPIV ZAKRUTKU. kOLI
VSE PRIGOTUVAV, POPROHAV U KOMENDANTA DENX ViDPUSTKI, BO HOCHU RIBU V YAMAH ZA
GORBAMI POLOVITI. kOMENDANT  POHITAV GOLOVOYU i KAZHE:  "dURNO  GOLOVOYU VAZHISH.
tUDI TURKI MOZHUTX NASKOCHITI. I GAJDUKI TAM BUVAYUTX. "  ya TODi KAZHU: "zO MNOYU
mAGDA. yaK YA  NE DOCHUYU - VONA POCHUº.  " "nU, DIVISYA... " vZYAV YA VELIKU VERSHU,
SHCHO SAM ¿¿ ZAZDALEGiDX VIPLiV, i VIJSHOV iZ  FORTECi. a  U VERSHU YA POKLAV VSE,
SHCHO TREBA DLYA MOGO POHODU PROTI TURKiV. bUV SAME SHALENO SPEKOTNIJ POLUDENX. ya
PiSHOV CHEREZ GORBI, NiBI  DO  RiCHKI NA ZAHiD. aLE TiLXKI YA ZAHOVAVSYA ViD OCHEJ
STOROZHi,  SHCHO VARTUVALA NA VEZHi, TO ZRAZU POBiG DO POTiCHKU.  tAM, DE  POTiCHOK
DOPLIVAV TONKOYU CiVKOYU DO RiCHKI, YA SPINIVSYA. ya SHVIDKO  NADUV SHKiRYANi  MiHI i
POV'YAZAV  ¿H MiZH SOBOYU. pRIPASUVAV DO NIH ZBROYU, LINVI TA VUZDECHKI. a  ZGORI
VSE  PRIKRIV HMIZOM,  NEMOVBI  TO - KUPA SMiTTYA, SHCHO  POTOKOM NESE.  a  VERSHU
POSTAVIV  U YAMU, DE POTiCHOK  VLIVAVSYA U RiCHKU... tA J  POPLIV, PRIKRIVAYUCHISX
HMIZOM. I mAGDA PORUCH MENE - YA ¿¿ ZA OBRUCHKU TRIMAYU. kOLI DOPLIV DO NIZXKOGO
BEREGA  oBOLONi, YA  PiDSHTOVHNUV mAGDU,  SHCHOB  VONA VILAZILA  NA  BEREG.  vONA
VILiZLA  i STO¿TX, HVOSTOM  METELYAº - MENE  NA BEREG ZAPROSHUº. tODi YA MAHNUV
RUKOYU i KAZHU: "IDI". tUT Z OBOLONi POViYAV ViTERECX i POTYAGLO GUSTIM KiNSXKIM
DUHOM.  mENi  AZH SERCE  ZAKALATALO!  mAGDA  TEZH ZAHVILYUVALASX,  YAK  ViTERECX
POViYAV. piDNYALA MORDU, POKRUTILA TUDI-SYUDI NOSOM - i YAK  POMCHITX NA PASOVISHCHE
CHEREZ KUPINI  i  KOVBANi. ya  TIHO,  ALE  SHVIDKO, POPLIV DO  PERSHOGO  ZVOROTU
BEREGA.  tAM BULO  NAJNEBEZPECHNiSHE MiSCE - MAJZHE  NE ROSLI TAM Ni OCHERET, Ni
OSOKA. niSHCHO MENE  ViD  BEREGA  TAM  NE PRIKRIVALO. kOLI YA OBEREZHNO i  SHVIDKO
OBMINUV PERSHIJ ZVOROT BEREGA, POTIHENXKU PiDPLIV DO KUSHCHiV ROGOZI.
     vIZIRNUV:  A SHCHO TAM  ROBITXSYA NA  OBOLONi.  I BACHU OSX  SHCHO: MEZHI KUSHCHAMI
VERBOLOZU GASAº MOYA mAGDA. a ZA NEYU CiLA CHEREDA  OTAKENNIH KARABASHiV... mENi
AZH DUH PEREHOPILO, KOLI PODUMAV, SHCHO OCi PESIKI MOGLI MENE ZASKOCHITI... I  YA,
SKiLXKI BULO SIL, POPLIV DO BRODU, DE TURKI PEREGANYAYUTX  TABUN NA OBOLONX...
zVICHAJNO,  YAKBI BULA VELIKA  ZALOGA V chORNiJ  FORTECi,  TURKI B  i  NOSA  NE
POTIKALI NA OBOLONX. aBO PLATILI ViDSTUPNE, SHCHOB MI PO
     NIH iZ  GAKiVNICX  NE STRiLYALI. yaK VILiZ  YA BiLYA BRODU,  ZRAZU  NATERSYA
SViZHIM KiNSXKIM KiZYAKOM, NAMULOM i ZiLLYAM. zROBIVSYA SUSHCHIM CHORTYAKOYU - BRUDNIJ
i SMERDYUCHIJ. aLE  GOLOVNE, SHCHO CIMI PAHOSHCHAMI LYUDSXKIJ  DUH PEREBIV. I PLAZOM,
PLAZOM, TA YAKOMOGA  SHVIDSHE, POSPiSHIV NA  CHEREVi  DO  KUPI KONEJ. vONI  YAKRAZ
POZAHODILI U HIRYAVIJ ZATiNOK VERBICHOK. oTUT,  SPRAVDi, º CHIM POHVALITISX. yaK
VUZHAKA YA  PROSLIZNUV  DO  NAJKRASHCHO¿ KOBILKI  i SPOKiJNO  ZAGNUZDAV ¿¿.  mENi
NAViTX  NE ViRILOSX,  SHCHO  YA  ZMOZHU TAK LEGKO VPORATISX  iZ  GNiDOYU KOBILKOYU.
pRIV'YAZAV ¿¿ DO KUSHCHA. I SHCHE DVOH KOBILOK  PRIHOPIV. nA ODNiJ BULA VUZDECHKA, A
DRUGiJ PROSTO PETLYU NA SHIYU NAKINUV.  I VONA NE  PRUCHALASX. pOV'YAZAV ¿H TRXOH
ODNiºYU  LINVOYU  i POTIHENXKU, PRIHILYAYUCHISX DO NIH, PRIKRIVAYUCHISX NIMI, POViV
DO VODI. pEVNO TAKI TODi ZO  MNOYU BULA mATiR bOZHA. I ZAKRILA MENE POLUDENNOYU
YUGOYU  ViD   NEViRNIH  BUSURMAN.  oT  DIVLYUSX:  VILiZ  TUROK  iZ  BLAGENXKOGO
KURiNCHIKA, PODIVIVSYA PROSTO NA  "MO¿H" KOBILOK, ZA YAKIMI YA STOYAV. pODIVIVSYA,
PODIVIVSYA  i  SPOKiJNENXKO  ZALiZ NAZAD U  ZATiNOK. aLE YA  BOYAVSYA,  SHCHO  MENE
POCHUYUTX KARABASHi.  dUZHE BULA STRASHNA SLAVA PRO  NIH. tA ¿M BULO  NE  DO MOGO
ZAPAHU.  vONI SPRAVDi  POKAZILISYA.  kARABASHi  GRIZLISYA SHALENO,  BEZ GAVKOTU.
tiLXKI  HARCHALI i TIHENXKO GARCHALI.  kOZHEN HOTiV VIBOROTI SOBi SUKU... nU, A
YA, TIM CHASOM, PEREGNAV KOBILOK CHEREZ OBOLONX i PEREPLIV Z NIMI CHEREZ  RiCHKU.
miSCE TAM BULO ZRUCHNE -  YAR PiDHODIV DO SAMiSiNXKO¿ VODI. vILiZ iZ RiCHKI - i
ZRAZU  V LiSi. pEREGNAV YA KOBILOK DO RUCHAYU KRUTIMI PROHODAMI. I DUZHE SHCHASLIVO
-  ZHODNA NE ZiRVALASX,, ZHODNA  NE  POVEREDILASX.  tAKi  DOBRONRAVNi  KOBILKI
DiSTALISX.  ya  DOBRE ¿H ZAHOVAV  U ZELENiJ USHCHELINi  -  TAM i STRUMOCHOK Z-PiD
SKELi  SHCHE VITiKAV i  SHCHE J  TRAVA  NE VIGORiLA.  nU, PERSHIM DiLOM ODMIVSYA ViD
BRUDU. pOTiM VITYAG VERSHU. vIDNO  V TOJ DENX  ZO MNOYU i SVYATIJ mIKOLAJ BUV! u
VERSHi SIDiV OTTAKENNIJ SOM... viDNiS YA SOMA  KOMENDANTOVi. I ViDPROSIVSYA YA V
NXOGO NA KERMESU, TOBTO NA YARMAROK iZ GULYANKOYU.
     a TA KERMESA MALA BUTI V TOMU SELi, BiLYA YAKOGO MENE POGRABUVALI...  pRO
TE,  YAK  YA  PRODAVAV   TURECXKIH   KOBILOK  -  SHCHO  GOVORITI.  pOTORGUVALISX,
POTORGUVALISX TA  J  UDARILI PO  RUKAH... nU  J PiSHOV YA DO KORCHMI, YAK PRODAV
KOBILOK.  ni, BORONX  bOZHE,  NE PITI. kORCHMAR DO MENE  ZRAZU  Z  TAKOYU SAMOYU
PLYASHKOYU,  YAK i  OTA  V MURO¿ mAGDI. ya  POKAZUYU: "gETX VINO! nESI GULYASH. " u!
dOBRE YA TODi NAZHERSYA. nA CiLIJ TIZHDENX NAPERED NA¿VSYA.
     a  CHOGO?  a TOGO,  SHCHO MENE SHOPILI GAJDUKI ODNOGO  KNYAZYA, VOLODARYA  TIH
ZEMELX...
     - bATXKU! hiBA VI NE MOGLI ¿H PODUZHATI?
     -  pODUZHATI...  ya  VIHODZHU  Z  KORCHMI - Z  OBOH  BOKiV  MENi  PiD REBRA
PiDSTAVLENi. a  ZZADU PiD LOPATKU TAK LEGENXKO POKOLYUYUTX... ya J NE PRUCHAVSYA,
YAK RUKI V'YAZALI - DO GORLYANKI YATAGAN TURECXKIJ PRISTAVILI...
     - a SHCHO VONI Z VAMI DALi ZROBILI?
     - pOGNALI MENE PiSHKI  NA ARKANi, YAK POLONENOGO, DO  ZAMKU. 1 VSiH TRXOH
TURECXKIH  KOBILOK  POGNALI  DO  ZAMKU.  lYUDI,  SHCHO   V  MENE  KONEJ  KUPILI,
REPETUVALI,? VALT  ZNYALI, VIMAGALI, SHCHOB ¿M GROSHi  ViDDALI... aLE HTO ¿H  TAM
SLUHAV?  dE SELYANINA  SLUHAYUTX? tA  NiDE V  SViTi!.. pRIVELI  MENE  DO  TOGO
VELXMOZHNOGO KNYAZYA. I ViN POCHAV SHCHOSX MENi GOVORITI. ya  KAZHU,  SHCHO YA NE ROZUMiYU
PO-UGORSXKOMU. viN  ZRAZU YAK ZAVOLAº. piDSKOCHILI  GAJDUKI  i POCHALI  NAGAYAMI
MENE SHMAGATI.  kUDI  MENi  DO  NIH  iZ MOºYU TATARSXKOYU  NAGAJKOYU.  tAK  MENE
ViDRIHTUVALI, SHCHO VESX ODYAG  U KROVi BUV.  oDSHMAGALI i KINULI DO LXOHU.  ciLU
DOBU LEZHAV i  NiHTO  J VODI  NE  DAV. bEZ SERCYA  NAROD.  pOTiM  ZNAJSHLI DESX
TLUMACHA, NASHOGO, PRAVOSLAVNOGO DESX iZ dUKLYAVSXKOGO PEREVALU... pRIVELI MENE
DO KNYAZYA ZNOV. I PITAº ViN MENE OSX SHCHO: Z KIM YA VIKRAV KNYAZHIH MATOK i KOMU i
DE  YA PRODAV  iNSHIH KOBILOK?  ya TODi  ROZLYUTIVSYA ViD NESPRAVEDLIVOSTi i KAZHU
KNYAZEVi  SHCHO CE  MENE  NA JOGO  ZEMLi POGRABUVALI:  ZABRALI V MENE KOBILKU  Z
BiLOZORIM LOSHAM. a Ci KOBILKI - TO MOYA TURECXKA ZDOBICH. nE ViRYATX MENi, ZNOV
B'YUTX. ya ¿M KRICHU,  SHCHO ZA TIZHDENX  U  MOº¿ SUKI TiCHKA  KiNCHITXSYA i VONA SYUDI
PRIBiZHITX. I CE DOKAZ, SHCHO YA  KONEJ U TURKiV VIKRAV.  zA  Ti SLOVA MENE  ZNOV
ViDSHMAGALI. ya TODi PROSHU KNYAZYA,  SHCHOB  ViN NADiSLAV GiNCYA DO chORNO¿ FORTECi i
KOMENDANT STVERDITX, SHCHO YA  KOZAK, A SLUZHU  V  NXOGO STRiLXCEM NA MURAH. oTUT
SAM  KNYAZX MENE YAK VZHUCHITX  V  LICE. I  AZH ZAJSHOVSYA V LAJCi. tLUMACH PEREKLAV
MENi, SHCHO JOGO SViTLiSTX,  KNYAZX, Z NiMECXKIM  GiVNOM NE  ZNAºTXSYA, SHCHO i  SAM
KOMENDANT i JOGO KNEHTI -  GiVNO, ZLODi¿, BREHUNI i BOYAGUZI. tODi YA ZAMOVCHAV
i NE STAV BiLXSHE  Ni SPRAVDOVUVATISX, Ni PROSITI. mENE SHCHE POSHMAGALI  i  ZNOV
KINULI DO LXOHU PiD VEZHEYU...  sLAVA bOGU,  HOCH CEBRO VODI POSTAVILI i  MISKU
SUHARiV.  piDUPAV  YA  DUHOM: YAKSHCHO mAGDA  NE PRIBiZHITX  SYUDI  -  MENi KiNECX.
pOViSYATX. tA DOLYA ZNOV ZGLYANULASX NADi MNOYU. nA YAKIJSX DENX PRIHODYATX TLUMACH
i STRAZHNIK, OBIDVA  SMiYUTXSYA: "mAGDA PRIBiGLA. " nU, YA ZRADiV: VSi POBACHATX,
SHCHO YA  NE BREHAV.  giSHPANSXKA  SUKA  - MiJ  GOLOVNIJ DOKAZ... piDNiMAºMOSYA  V
KORDEGARDiYU. pRI DVERYAH, MiZH VARTOVIMI STO¿TX OTA MURA mAGDA. a KOSHIKA V NE¿
VIGLYADAº  TA  CHORTOVA  ZELENA  PLYASHKA  Z  TIM  CHORTOVIM  VINOM. ya  TODi KAZHU
TLUMACHEVi: "sKAZHI ¿J, SHCHO CHEREZ OTU PLYASHKU V MENE KOBILU i DIVNE LOSHA VKRALI.
chEREZ TE YA J SYUDI  POTRAPIV. bO NA KIJ BiS MENi Ti TURECXKi KOBILI,  YAKBI  V
MINE LISHILISX MO¿ KONi?! " a VONA SMiºTXSYA: "tUT U  TEBE NiCHOGO NE VKRADUTX,
MOZHESH PITI! ya TOBi PRINESLA KORZHiV i SIRU i VINOGRADU. chOGO TOBi SHCHE TREBA? "
ya  KAZHU: "piDI V  chORNU  FORTECYU.  nEHAJ DASTX LISTA, SHCHO  YA JOGO  KNEHTi.  "
"dOBRE, - SMiºTXSYA  mAGDA, - PiDU. tiLXKI DAJ, YA TEBE POCiLUYU. "  I TAK  PRI
VSiH MENE V GUBI YAK ZASMOKCHE... lISTA ViD KOMENDANTA cUMBUSHA VONA DiSTALA. a
TiLXKI  DO  KNYAZHO¿ FORTECi  NE  DONESLA. bO MENE VZHE VIPUSTILI i YA  Z  SUKOYU
POVERTAVSYA DO chORNO¿ FORTECi.
     - shchO, SPRAVDi, SUKA PRIBiGLA TUDI? yaK VONA DOROGU ZNAJSHLA?
     -  tOGO MENi NE OB'YAVLENO,  YAK VONA ZNAJSHLA... a  TOJ KNYAZX BUV VELIKIJ
LYUBITELX  SOBAK. viN STRASHENNO ROZCHULIVSYA,  KOLI JOMU SKAZALI, SHCHO mAGDA BiLYA
ZAMKOVO¿  BRAMI  SKAVULITX. sAM DO MENE  V LXOH SPUSTIVSYA i NAKAZAV ViDKRITI
GRATI.... hOTiV ViN POGLADITI mAGDU - VONA YAK ZAGARCHITX NA NXOGO. tUT ViN SHCHE
BiLXSHE ROZCHULIVSYA i KAZHE  MENi:  "ya ViD  TEBE  CHEKAYU  PODARUNKA: OSHCHENITXSYA -
PRINESI MENi  SUCHKU i PESIKA. " ya KAZHU: "yaKSHCHO  SViTLiSHIJ KNYAZX ViDDASTX MENi
MOYU TURECXKU KOBILU. bO PiSHKI TA SHCHE BOSOMU VAZHKO KAM'YANISTIM SHLYAHOM iTI. a V
MENE TVO¿, NAJSViTLiSHIJ KNYAZYU, GAJDUKI CHOBOTI ZABRALI. "
     kNYAZX MENi J KAZHE:  "tURECXKU KOBILU TI SOBi SAM DOBUDESH, HITRIJ RUSiN.
a TURECXKIH CUCIKiV  YA  OBOV'YAZKOVO  CHEKAYU.  "  tAK  i  NE  ViDDAV MENi  CEJ
NAJSViTLiSHIJ  GiVNYUK MOº¿ CHASTKI Z TURECXKOGO  LUPU... a  KOLI YA  POVERTAVSYA
DODOMU  iZ KNYAZHO¿ V'YAZNICi, ZDIBAV MURUYU  mAGDU  NA BITiM  SHLYAHU. vONA NESLA
KNYAZYU LISTA ViD MOGO cUMBUSHA...
     - bATXKU, BATXKU! a SHCHO BULO DALi?
     - o! bAGATO CHOGO BULO. pOTiM PRO MENE VESX TOJ KORDON TiLXKI J GOVORIV.
oDNE GEROJSTVO BULO, POKI Z mAGDOYU BUV...
     - z TiºYU GiSHPANSXKOYU SUKOYU? vI Z NEYU SHCHE KONEJ VIKRALI?,
     - tA Ni... ya PRO RUDU mAGDU... a KONi TURECXKi TEZH BULI. I DUKATI BULI.
sPRAVZHNi, CHERVONi, YAK SONCE... I  KNYAZHIM GAJDUKAM ViDPLATIV. yaK  ZHIVi,  TO J
ZARAZ  PAM'YATAYUTX... a  NAJSViTLiSHOMU  UGORSXKOMU KNYAZYU  YA  PiDNiS TURECXKIH
CUCIKiV, DOBRA B JOMU NE BULO!.. nU OT - VZHE J CHAS TAGANUVATI...  I  oMELXKO
SPINIV KONEJ i SOBAKU NA ZATISHNiJ ZELENiJ GALYAVINi PiD VISOCHENNIMI TOPOLYAMI.



     shchE  DENX  i  DVi NOCHi  VONI  JSHLI  DO  BRODU.  I KOLI  VONI RANO VRANCi
PiDSTUPILI DO LIPOVOGO GAYU NAD DOROGOYU, MALIJ  VZHE i  NE PAM'YATAV PRO GOSTRU
NABiZHNU LIHOMANKU.
     vSE BULO  TOCHNiSiNXKO TAK, YAK ROZPOViDAV oMELXKO. oSOBLIVO  BULI  GARNi
VISOCHENNi  LIPI, SHCHO  NiBI  PROSADOM NAKRIVALI GLIBOKU  OSADKU DOROGI.  a ViD
MOGUTNiH SiRIH SKELX NA TOMU BOCi RiCHKI AZH DUH ZAHOPLYUVALO.
     vONI PRO¿HALI  CIM  NiBI  ROVOM,  PROHODOM PiD LIPOVIM OTISHSHYAM.  pROHiD
KiNCHAVSYA PERED SAMiSiNXKOYU VODOYU.
     sPiSHILISX i ROZVANTAZHILI KONEJ.
     - tREBA PEREViRITI, CHI VESNYANA POViNX NE VIMILA YAMI.
     kONEJ VELI CHEREZ PROZORi STRUMENi i PiSHCHANE DNO BULO NACHE PERED OCHIMA.
     tEPLA, YAK  PARNE  MOLOKO,  VODA  V  NAJGLIBSHIH MiSCYAH SYAGALA  MALOMU DO
PiDBORiDDYA.
     kOLI  VONI  VZHE  VIHODILI  NA SHIL SKELYASTOGO BEREGA, MiZH ¿HNiMI NOGAMI
PRONESLASYA ZGRAYA NAPOLOHANIH RIB.
     - bATXKU! rIBI! zhIVi RIBI!
     - hOCHESH VLOVITI?
     - aGA. u NAS  NA HUTORi NEMAº RiCHKI. kOLI YA BUV MALENXKIM, NAM PRINESLI
ZDALEKU KARASiV, ZHIVIH. bABA CiLU PATELXNYU NASMAZHILA.
     - gARAZD, ZROBLYU TOBi VUDKU. aLE SPOCHATKU PODIVIMOSX, SHCHO TAM NAGORi.
     pOVELI KONEJ KRUCHENIM PROHODOM MiZH VELETENSXKIMI BRILAMI KAMENYU.
     vIJSHLI  NA RiVNE. liVORUCH, NiBI POZNACHAYUCHI ZVIVI RiCHKI, VELIKIMI KUPAMI
PiDiJMALISX SRiBLYASTi VERBI  TA  TEMNO-ZELENi  ROZLOGi  TOPOLi. pROSTO PERED
NIMI STELILASX RiVNINA, ZAROSLA
     BUJNIMI TRAVAMI TA POODINOKIMI KUSHCHAMI, A DALi NA UZVISHSHi  CHORNiLA STiNA
SOSNOVOGO LiSU.
     - oN BACHISH: TAKA NiBI  PLYAMKA  PERED LiSOM? tO  STAREZNA SOSNA, ROZBITA
BLISKAVKOYU. viD NE¿ POCHINAºTXSYA  DOROGA NA HUTiR...  a TEPER HODiMO NA LiVIJ
BEREG. ya LIPI PiDSiKATIMU, A TI LOVI RIBU. shchOB NAM DOBRA YUSHKA BULA...
     oMELXKO VITYAG iZ PEREKIDNO¿ TORBI  MALESENXKOGO  KOZUBOCHKA.  a ZViDTiLYA
KLUBOK VOLOSiNi, SPLETENO¿ iZ BiLOGO KiNSXKOGO  VOLOSU  TA MALENXKIJ KOVANIJ
GACHOK. pRILADNAV DO VOLOSiNi GRUZILO iZ SHMATOCHKA KULi TA POPLAVECX PRIV'YAZAV
iZ SOSNOVO¿ KORI.  a TODi OZIRNUVSYA,  CHI NEMA POBLIZU  DE DOBRO¿ LiSHCHINI, SHCHOB
VIRiZATI VUDLISHCHE. pROSTO NAD NIMI, NA SHILi KRUGLOGO PAGORBA PiDNYALISX MAJZHE
DO LIPOVIH GiLOK TRI ZDOROVENNIH KUSHCHi LiSHCHINI.
     vONI VIDERLISYA PO KRUTOMU SHILU OKRUGLOGO GORBA DO TIH KUSHCHiV. vIRiZAYUCHI
NAJDOVSHIJ PAGiN, oMELXKO NAHILIVSYA DO SAMOGO KORiNNYA.
     - sINKU,  SHCHOSX  TAM  ZBLISNULO.  u  TEBE  RUKI MALENXKi  - MEZHI PAGONiV
PROLiZUTX.
     mALIJ  ZASUNUV  RUKU  MEZHI PAGONiV i  VITYAG  BLISKUCHU  ZHOVTU  TRUBKU  Z
OKRUGLIM NAVERSHYAM.
     - oGO, SINKU!  tA  CE  ZOLOTA RUKOYATX  MECHA.  bACHISH:  OSX NACHE  iRZHAVIJ
VUHNALX STIRCHITX. oCE VSE, SHCHO ViD  KLINKA LISHILOSX. z'¿LA iRZHA  KRICYU... bOG
iZ  NIM, iZ  ZOLOTOM...  pRINESI  MENi KONIKiV, YA ODIN RAZ  TOBi NAZHIVLYU  NA
GACHOK. pOTiM SAM UPRAVLYAJSYA. tiLXKI NE ZAKIDAJ TUDI, DE KUSHCHi J KORCHi.
     mALIJ  POBiG Z VUDKOYU  DO VODI, A  oMELXKO,  PiDKINUVSHI KiLXKA RAZiV NA
DOLONi VAGOVITU ZOLOTU TRUBKU, NEDBALO ZHBURNUV ¿¿ DO TORBI.
     oMELXKO  ViDRUBUVAV DVi  KRAJNi LIPI  TAM, DE,  NA JOGO GADKU, NAJKRASHCHE
PEREKRIVAVSYA PROHiD.  I ZA KOZHNIM UDAROM JOGO  ZAMASHNO¿ SOKIRI PROKOCHUVALASX
LUNA NAD VODOYU, ViDBIVAYUCHISX ViD SiRIH SKELX.
     tiLXKI MALIJ  ZAKINUV SNASTX  Z VELIKIM ROZHEVOKRILIM  KONIKOM, YAK YAKASX
VELIKA RIBA OB'YAVILASX iZ KORICHNEVO¿ GLIBINI i RVONULA NAZHIVKU.
     dOVELOSX BiGTI U ZAROSTi VISOKO¿ TRAVI i LOVITI PRINADU. I  ZNOV PRUDKA
RIBA  ZiRVALA  KONIKA,  LISHIVSHI  HLOPCHIKOVi GOLOGO GACHKA.  rIBA  BULA.  rIBA
VISTRIBUVALA PROSTO  NA  KONIKA, SHCHO  PADAV U VODU. aLE HLOPCHIK  NiYAK  NE MiG
PiDSiKTI RIBU - ZANADTO-SHVIDKO SMIKAV i VSE VITYAGAV GOLIJ GACHOK.
     viD NEVDACH  ViN ROZHVILYUVAVSYA i VKOLOV SOBi PALXCYA,  KOLI NASADZHUVAV NA
GACHOK  OSTANNXOGO KONIKA.  zAKINUVSHI SNASTX, VUDLISXKO  ZATIS  PiD  PAHVOYU i
POCHAV VISMOKTUVATI KROV iZ PALXCYA. tOMU J PROPUSTIV TU MITX, KOLI RIBA HAPAº
NAZHIVKU,  i  NE  SMIKNUV POSPiSHNO. a TiLXKI  TODi  OTYAMIVSYA, KOLI  VUDLISXKO
SHCHOSILI  SHARPONULO,  i VONO LEDX NE VILETiLO  Z-PiD  PAHVI. sHOPIV PRUT OBOMA
RUKAMI. vUDILISXKO ZiGNULOSX  DO VODI GORBATOYU DUGOYU,  A VOLOSiNX BiGALA  TO
TUDI, TO SYUDI, Z BRIZKAMI ROZSiKAYUCHI VODU.
     - ya VLOVIV! ya VLOVIV! pOMOZHiTX!
     nA KRIK HLOPCHIKA PERSHIM PRISKAKAV bUBKA,  A TODi VZHE PiDiJSHOV oMELXKO Z
SOKIROYU V RUCi.
     - dIVI, DOBRIM RIBALKOYU STANESH. - pOHVALIV  oMELXKO,  PEREBIRAYUCHI Z RUK
HLOPCHIKA VUDLISHCHE. viN POVODIV, POVODIV,  SHCHOB  RIBA ZAMORILASX  i TiLXKI TODi
VITYAG PRUDKOGO CHORNOSPINNOGO GOLOVENYA, MOZHE V LiKOTX ZAVDOVZHKI.
     - tEPER DiLO PiDE. aLE TREBA SPOCHATKU KOPANKU ZROBITI.
     - a DLYA CHOGO?
     - shchOB RIBA ZHIVOYU LISHALASX, POKI TI NA YUSHKU NALOVISH.
     mALIJ PRITYAG LOPATU, oMELXKO KOPNUV  KiLXKA  RAZiV, i VODA VMITX ZALILA
YAMKU. gOLOVANYA J PUSTILI TUDI.
     - lOVI. mOZHE Z TEBE RIBACXKIJ OTAMAN BUDE.
     hOCH U  MALOGO SHCHE NE RAZ  ZRIVALO  NAZHIVKU, A  PROTE  NA  DOBRU YUSHKU ViN
NALOVIV.
     yuSHKU  VARILI BEZ  CIBULi TA PETRUSHKI, OKROPU i MORKVI. I HLiBA V NIH NE
BULO.
     tA ODNAK VSE, DO OSTANNXOGO PLAVCYA OBSMOKTALI. aZH POSOLOViLI ViD CiLOGO
KAZANA GUSTO¿ YUSHKI.
     - tEPER,  SINKU, DOBRE VIMIJ  KAZANOK. tA  ZVARI ViVSYANKU bUBCi Z MALO¿
TORBINKI. a MENi SHCHE TREBA YASENEVIH KiLOCHKiV NARUBATI.
     pOKI MALIJ CHISTIV KAZANOK TA  VARIV  ViVSYANKU  bUBCi i  GODUVAV  JOGO Z
SHIROKOGO  LOPUHOVOGO  LISTA, oMELXKO Z SHALENOYU SHVIDKiSTYU  NARUBAV  KiLOCHKI Z
MOLODIH YASENiV.
     - a TEPER PiDKINX U VOGONX TRiSOK - TREBA DOBRE KiLKI OBPALITI.
     - dLYA CHOGO?
     -  oBPALENi  ViSTRYA NABAGATO  TVERDiSHi. tAKIM  ViSTRYAM YAK  NAKONECHNIKOM
MOZHNA LYUDINU  PROTNUTI...  pOKI YA  GARTUVATIMU  KiLKI,  POVIZBIRUJ VSi SViZHi
TRiSKI  V  ODNU KUPU  OTAMO  V OPADKU. dO NAJMENSHO¿  TRiSOCHKI.  shchOB NE  BULO
NiYAKOGO SLiDU.
     tA NE TiLXKI NAKAZAV HLOPCHIKOVi POZBIRATI SLiDI Ciº¿ HITRO¿ ROBOTI. viN
PORUBANIJ BiLIJ STOVBUR ZATER SUMiSHSHYU ZEMLi, VUGiLLYA i ROZTERTO¿ ZELENi.
     kOZAK VIKOPAV YAMKI PRI  VIHODi DOROGI Z OPADKI. nA  DNO VSTROMIV GOSTRi
OBPALENi KiLKI.
     uDVOH iZ MALIM VONI  OBKLALI KiLKI ROGOZOYU, A ZGORI PRITRUSILI  ZEMLEYU.
shchE J GiLKAMI ROZRiVNYALI, SHCHOB NiCHOGO NE BULO POMiTNO.
     - zAMORIVSYA? - sPITAV oMELXKO, NAGRiBAYUCHI U SHKiRYANE ViDRO,  VIDOBUTE iZ
sTEPANOVO¿ TORBI  ZAJVU  ZEMLYU... -  IDI  PO LASUJ SMORODINOYU.  yaGODA ZOVSiM
DOZRiLA.
     - ya... HOCHU SHCHE RIBU POLOVITI.
     - sPROBUJ. hOCHA SHCHE NE CHAS KLXOVU... IDI...
     bULO PiSLYA POLUDNIKA, ALE SPEKOTA NE SPADALA. lEGENXKA YUGA ROZPLIVALASX
NAD  RiCHKOYU,  NAD  DEREVAMI. I  SONCE NA  BEZHMARNiM  NEBi  NACHE  OGORTALOSX
ZOLOTISTOYU PELENOYU. vSE ZAVMIRALO, NACHE POTROHU ZATAMOVUVALO PODIH.
     u  VISOKIH  PRIBEREZHNIH  TRAVAH MALIJ Z  VELIKIM ZUSILLYAM ZLOVIV KiLXKA
KONIKiV.
     dO OBiDU VONI ZLiTALI Z-PiD NiG CiLIMI  ROYAMI. a TEPER, MOV KRiZX ZEMLYU
PROVALILISX.
     z  PERSHOGO ZAKIDU SNASTi RIBA VZYALA, i MALIJ, O DIVO, PiDSiK ¿¿ i VITYAG
DOVGASTU SRiBNOBOKU RIBU.
     nE  VSTIG DRUGIJ KONIK PiTI PiD VODU, YAK ZNOV  VZYALO. mAJZHE BEZ PERERVI
ViN VZYAV P'YATX SViTLOSRiBLYASTIH PRUDKIH RIBOK.
     pUSTIV RIBOK U KOPANKU. tA ZNOV POBiG NA LUZHOK LOVITI KONIKiV.
     biGAV,  BiGAV,  AZH  ZAHEKAVSYA,  TOLOCHIV  TRAVU i,  NARESHTi,  Z  VELIKIM
ZUSILLYAM VLOVIV TRXOH KONIKiV.
     oDNOGO NASADIV NA GACHKA, DVOH ZAHOVAV U ºDINIJ ZAKASANIJ RUKAV.
     pOMCHAV  NAZAD  DO  BRODU  -  ADZHE  RIBA  SAMA NA GACHOK  CHiPLYALASX. kOLI
PiDSKOCHIV DO BRODU, TO POBACHIV, SHCHO VODA SKALAMUTILASX
     vODA ZALIVAº RiNX. vODA POKRIVALA KOPANKU Z JOGO SRiBLYASTIM POLOVOM. nA
JOGO OCHAH  iZ KOPANKI,  VISTAVIVSHI SPINNi PLAVCi NAD POVERHNYU, VIPLIVALI  NA
GLIBOKU VODU ODNA ZA ODNOYU VSi P'YATX RIBINOK.
     - bATXKU! vODA! - zAVOLAV MALIJ. aLE NiHTO NE ViDGUKNUVSYA.
     mALIJ  OZIRNUVSYA - oMELXKA NE BULO BiLYA  PASTOK NA DOROZi.  I KONEJ  NE
BULO VIDNO Z-ZA UZVISHSHYA.
     mALIJ OZIRNUVSYA NA RiCHKU -  KALAMUTNIJ PLIN  VODI  VZHE ZALIVAV  POCHATOK
PROHODU MiZH SKELYAMI NA TOMU BOCi.
     tODi POBiG ViD RiCHKI DO ¿HNXOGO STiJBISHCHA. kONi STOYALI, POKLAVSHI ODIN NA
ODNOGO  GOLOVI.  biLYA ZAGASAYUCHOGO BAGATTYA  SIDiV  "BATXKO"  oMELXKO.  gOLOVU
POKLAV NA  KOLiNA, A KOLiNA OBHOPIV  RUKAMI.  pORUCH LEZHALI LUK i  STRiLI,  i
VALYALASX SHAPKA.
     - bATXKU, BATXKU! vODA iDE!
     aLE oMELXKO NE POVORUHNUVSYA. mALIJ PiDSKOCHIV VPRITUL DO KOZAKA.
     pOBACHIV: CHEREZ GUSTU  SHCHETINU  NA  TiMENi PROHODITX TONKIJ  BiLIJ  SHRAM.
chOGOSX CEJ RiVNIJ,  NiBI PiD NITKU, SHRAM  ZLYAKAV HLOPCHIKA BiLXSHE, NiZH VISOKA
VODA i ZHOVTE GALO NAVKOLO SONCYA.
     viN  POCHAV  TORSATI   "BATXKA"  oMELXKA   ZA  PLECHE.   oMELXKO  LISHAVSYA
NEPORUSHNIM.
     aLE OZHILA JOGO  RUKA  i NACHE SAMA SOBOYU VHOPILA  SHAPKU i  KINULA  ¿¿ NA
DAVNO NEGOLENIJ CHEREP. zA  PRAVICEYU OZHILA  LiVICYA i ZAPHALA  LUK  U NALUCHCHYA.
pRAVA TIM CHASOM ZAKLALA STRiLU V SAGAJDAK.  I ZRAZU ZH ZA  CIMI DiYAMI oMELXKO
VSTAV  NA VESX  ZRiST.  jOGO OCHi, ZAVZHDI TEMNi, ZARAZ ZROBILISX  SViTLIMI, A
ZiNICi ZVUZILISX DO CHORNIH KRAPOK.
     -  pLAVATI  VMiºSH?  -  gLUHIM, NACHE  NE  SVO¿M  GOLOSOM  SPITAV  KOZAK,
UP'YAVSHISX U MALOGO SVO¿MI STRASHNIMI ZiNICYAMI.
     - ni.
     - tODi SHVIDKO NA TOJ BEREG. zNiMAJ LAHI. dOBRE! sKRUCHUJ OTAKO... dOBRE!

     oMELXKO SHCHOSILI  SVISNUV  U PALXCi, i NACHE Z-PiD  ZEMLi VISKOCHIV bUBKA Z
VISOLOPLENIM YAZIKOM.
     oMELXKO,  NE SiDLAYUCHI,  ZAGNUZDAV  OBOH  KONEJ  i POViV DO  BRODU. vODA
VLIVALASX PiNISTIMI STRUMENYAMI U VOVCHi PASTKI Z KiLKAMI. kOZAK PODIVIVSYA  NA
Ci KALAMUTNi POTOKI i MAHNUV RUKOYU.
     -  bACH,  YAK BUVAº:  KOPALI,  LADNALI... tA  NA  VSE  bOZHA VOLYA!.. dOBRE
VCHEPISYA U GRIVU i TRIMAJSYA. rOTA NE ViDKRIVAJ. I NE BiJSYA - YA PORUCH.
     oMELXKO POViV KONEJ VISHCHE  PO TECHi¿ DO  VERBOLOZU i TAM STUPIV  U  VODU.
bUBKA ZA NIMI POLiZ.
     ¯H  ZRAZU PONESLO  -  TiLXKI KONi  ViDiRVALISX ViD  GRUNTU  - i  SHVIDKO
PRIBILO DO PRAVOGO BEREGA. mALIJ ViD TAKO¿ SHVIDKOSTi NE VSTIG i ZLYAKATISX.
     - tI SIDI TUT i CHEKAJ MENE. lISKA GLYADI. I bUBKA BUDE Z TOBOYU. vSE BUDE
GARAZD. nE BiJSYA!
     I  SHVIDKO  POTYAG  bULANKA U  VODU. kONYA  i LYUDINU KRUTONULO, PiDHOPILO,
PONESLO NA SEREDINU VODI i ZATYAGLO ZA ZVOROT BEREGA.
     z PRAVOGO, VISHCHOGO, BEREGA HLOPCHIK POBACHIV, YAK, ZRESHTOYU, KiNX i "BATXKO"
oMELXKO  Z'YAVILISX NA  BISTRINi i POPLIVLI DO LiVOGO. pO STRiMKiJ KALAMUTNiJ
VODi, DE SHCHE  GODINU NAZAD BUV PiSHCHANIJ  SHIL, oMELXKO  PRYAMUVAV DO POKINUTOGO
STiJBISHCHA.... ... tiLXKI KOZAK PEREPRAVIV NA bULANKOVi CiLU KOPICYU ¿HNiH TORB
i VSYAKOGO NACHINNYA, RAPTOM NASTALI RUDi SUTiNKI.
     viN ZAViV OBOH KONEJ U ZATISHOK MEZHI  SKELYAMI.  u  VELIKU ZAGLIBINU  PiD
SEREDNiM, NAJBiLXSHIM VISTUPOM KAM'YANO¿ STiNI POSKLADAV i  PEREKIDNi TORBI, i
SiDLA,  i MUSHKET, i LOPATI,  i  SOKIRU i  HLOPCHIKOVU VUDKU. I TUGO SKRUCHENIJ
ZHUPAN, i CHOBOTI ZAPHAV TUDI.
     vDYAG KOZAK SOROCHKU i SHAROVARI, A NOGI NE VZUVAV. I SKAZAV:
     - piSLYA PERSHIH DESX PiVNiV POCHNETXSYA GOROBINA NiCH. a YA DO PERSHIH PiVNiV
ViDPOCHINU. shchOSX MENi DRiMAºTXSYA.  a VI Z bUBKOYU,  GLYADiTX,  DOBRE  STEREZHiTX
MENE.
     oMELXKO SKOCYURBIVSYA,  PRITISNUVSYA SPINOYU DO GARYACHOGO  KAMENYA  i V  ODNU
MITX ZASNUV...
     viN VZHE DOBRE POSPAV, KOLI HLOPCHIK ROZBUDIV JOGO.
     - shchO TAM STALOSYA? - z-PiD RUKI SPITAV oMELXKO.
     - biDA, BATXKU! bUBKA PROPAV.
     - yaK PROPAV?
     -  sTRIBNUV  U  VODU i  POPLIV  NA TOJ BEREG. tAM  SHCHE  GAVKAV.  a POTiM
PERESTAV...
     - a CHI ViYAV ViTER Z TOGO BEREGA?
     - tiLXKI SHCHO POTYAGLO Z TOGO BEREGA. aZH SYUDI CHUTI, YAK SMORODINA PAHNE.
     - oTOZH  BO! vONI ZARAZ U  DiBROVi. zViDSiLYA MILi PiVTORI, MOZHE  DVi. yaK
bOG DASTX, ZAVTRA TUT BUDUTX.
     - bATXKU, BATXKU! vI VSE ZNAºTE. a KUDI TO bUBKA PODAVSYA?
     - tA YA TOBi J KAZHU - bUBKA DO NIH PODAVSYA. bO Z NIMI SUKA, U YAKO¿ TiCHKA
POCHALASX. pRI ViTRi DOBRi PSI i ZA DVi MILi SUKU POCHUYUTX. oT bUBKA J  POCHUV.
tO J POPERSYA PiD BURYU TA SHCHE J CHEREZ VODU DO  SUKI. tAKA VZHE JOGO SOBACHA DOLYA
- VAZHITI SVOºYU SOBACHOYU GOLOVOYU Z-ZA  SUKI... a TI, TI - CHATUJ. ya SHCHE POLEZHU -
CHOGOSX MENi DRiMAºTXSYA...
     zA  YAKIJSX  CHAS  ZAPANUVALA POVNA  TEMRYAVA.  pROSTiR  TEMRYAVI, GARYACHIJ,
LIPUCHIJ,  NAPOVNIVSYA  PLYUSKOTOM  VODI, SHERHOTOM LISTYA,  YAKIMOSX  RIPiNNYAM  U
VERHOViTTYAH VERB, YAKIMISX KRIKAMI i NiBI PLACHEM DESX U LiSi.
     mALOMU CHULOSYA,  SHCHO HTOSX, i NE ODIN, PiDKRADAºTXSYA DO  ¿HNXO¿  ZATISHNO¿
SHOVANKI  PiD  SKELYAMI. a BATXKO JOGO  NE  ZAHISTITX. bO SHCHOSX  DIVNE  Z  NIM
SXOGODNi  DiºTXSYA: SPITX, YAK P'YANIJ, KOLI TREBA  STEREGTISX. I OCHi  V  NXOGO
STRASHNi  ZROBILISX. mALOMU  STALO DUZHE-DUZHE SHKODA SAMOGO SEBE. I ViN ViDCHUV,
SHCHO OSX-OSX ViN ZAPLACHE.
     - sINKU! - pROKAZAV iZ TEMRYAVI VESELIM i BADXORIM GOLOSOM oMELXKO. - tI
NE  BiJSYA TEMRYAVI, BO  SKORO TAKE SViTLO BUDE, SHCHO CHORTI V PEKLi ZASUMUYUTX. a
MI Z TOBOYU POMOLIMOSX, SHCHOB BiDA NAS OBMINULA...
     vONI  VKLYAKLI NAVKOLiSHKI -  i MALIJ POVTORYUVAV ZA  oMELXKOM  VSi  SLOVA
MOLITVI.
     I VRAZ, TiLXKI VONI SKiNCHILI MOLITVU,  NA ZAHODi, ZA VERBAMI SPALAHNULO
NEBO VISOKOYU ROZHEVOYU ZAGRAVOYU.
     tA GROMU NE BULO SHCHE CHUTI.
     pO  MOLITVi  oMELXKO  PiDViVSYA,  OGLADIV   OBOH  KONEJ.  bO  SHCHOSX  VONI
TUPCYUVALI, SKIDUVALI GOLOVAMI. I KOLI NEBO SPALAHUVALO DA LEGKIMI ZiRNICYAMI,
BULO VIDNO, YAK HVILYUYUTXSYA TVARINI, YAK VONI KOZIRYATX NALYAKANIMI OCHIMA.
     nEBO NA ZAHODi VSE CHASTiSHE SPALAHUVALO ROZHEVO-BLAKITNIM SYAJVOM.
     I DESX, DALEKO-DALEKO, NACHE Z-PiD ZEMLi POCHINAV CHUTISX GLUHIJ GURKiT.
     - nE BiJSYA! mATiR bOZHA NE VIDASTX, BLISKAVKA NE VDARITX... ¯STI HOCHESH?
     - nE HOCHU... a GOROBINA NiCH OBOV'YAZKOVO BUDE?
     - a VONA VZHE POCHALASX.  hiBA NE CHUºSH, YAK  GURKiT NABLIZHAºTXSYA? hiBA  NE
BACHISH,  YAK  BLISKAº?.. zRANKU VZHE  BULO VIDNO, SHCHO PiDE DOSHCH - SXOGODNi Z NOCHi
ROSA  NE VIPALA.  a OT SHCHO BUDE GOROBINA  NiCH, TO TiLXKI TODi ViDCHUV,  KOLI U
TiMENi ZAPEKLO.
     - bATXKU! tO VAS SHABLEYU CHI STRiLOYU PO TiMENi VDARILI?
     - a TI VZHE  i SHRAM TOJ ROZDIVIVSYA? ziRKIJ TI, ODNACHE! tO i NE SHABLYA,  i
NE STRiLA. tO POZNACHKA ViD aNTIHRISTA...
     - bATXKU! tO VI i Z aNTIHRISTOM ZUSTRiCHALISX?
     - tA ZUSTRiVSYA, DOBRA B JOMU NE BULO!
     - a V YAKiJ BUSURMENSXKiJ ZEMLi VI JOGO BACHILI?
     - tA V YAKiJ TAM BUSURMENSXKiJ!? u HRISTIYANSXKiJ mOSKVi!
     - a DE CE? dALEKO?
     - oTA  mOSKVA  ZNAHODITXSYA  U mOSKOVi¿.  I  VONO  DALECHENXKO. hAJ  VONO
SKAZITXSYA!
     - a CHOGO SKAZITXSYA? vI HiBA TAM U POLONi BULI?
     - bORONX  bOZHE,  SINKU!  I NE  GOVORI TAKOGO.  hTO Z  NASHOGO TOVARISTVA
VOYUVAV U liVONi¿  Z MOSKOVITAMI i POTRAPIV U POLON - NiHTO NE POVERNUVSYA. ¯H
USiH DOKONALI  U TU STRASHNU ZIMU, KOLI aNTIHRIST ZAHOPIV tVER. tAM  U  tVERi
ODNi  POLONENi NiMCi,  POLOVCHANI i NASHi KOZAKI SIDiLI U  V'YAZNICi.  a HTO  Z
POLONENIKiV i  PO HATAH U TAMTESHNiH LYUDEJ PROZHIVAV. I NiHTO  Z CHORNIH  LYUDEJ
BRANCiV  NE  OBKRADAV, KRIVDI  ¿M NE  CHINIV. pOKI  NE  PRIJSHLA ¿HNYA SMERTNAYA
GODINA.  bO TOJ aNTIHRIST, CAR  ¿HNiJ mOSKOVSXKIJ, IVAN vASILXOVICH  ¿HAV  iZ
USiM SVO¿M ViJSXKOM VOYUVATI i GRABUVATI SVOº MiSTO nOVGOROD...
     - bATXKU? hiBA TAKE BUVAº, SHCHOB SViJ GOROD CAR VOYUVAV?
     - sINKU! chOGO TiLXKI U TiJ mOSKOVi¿ NE BUVAº... tAM OTO CHEREZ RiK PiSLYA
Tiº¿ ZIMI  BULA  CHUMA.  tAK  SHCHOB  POSHESTX NE PiSHLA DALi,  STRiLXCi  ZABIVALI
DOSHKAMI HATI i HLiVI  i USiH OTAKO: i ZHIVIH,  i HVORIH, MERTVIH i  SKOTINU -
VSE GETX PALILI...
     - yaK TATARI U NAS SVINEJ NA HUTORi?
     - tOCHNiSiNXKO... a  POTiM SHCHE CHEREZ RiK  ViD CARSXKOGO ROZORU V mOSKOVi¿
POCHAVSYA GOLOD i SKRiZX PO SELAH LYUDI ¿LI LYUDEJ... nU, TA CUR JOMU, PEK JOMU,
TAKOMU  GIDKOMU. sLUHAJ KRASHCHE,  SHCHO DALi BULO  U ¿HNiJ tVERi.  jOGO ViJSXKO -
OPRICHNIKAMI NAZIVAYUTXSYA i NOSYATX CHORNi  RYASI Z  KAPTUROM - GRABUVALO  KiLXKA
DNiV TE MiSTO tVERX.  a SHCHO JOGO OPRICHNIKI NE MOGLI POTYAGTI Z SOBOYU NA VOZAH,
TE aNTIHRIST NAKAZAV SPALITI. oDIN PROSTIJ CHOLOViK U mOSKVi ROZPOViDAV MENi:
LXON, KONOPLi,  SALO, ViSK, MED, KOZHi, POLOTNO, VOVNU, ZBiZHZHYA - OTAKOYU GOROYU
SKLALI  NA  TORZHISHCHi.  I  KiLXKA RAZiV  PiDPALYUVALI,  POKI  VONO  VSE  POCHALO
GORiTI...  I  PERSH, NiZH PO¿HATI  DALi U  nOVGOROD,  NAKAZAV  aNTIHRIST  VSiH
POLONENIH DO RiKI ¿HNXO¿ vOLGI VIVESTI. yaK VIVELI, TO ¿H  PORiZALI, POSiKLI,
POKOLOLI i PiD KRIGU V  OPOLONKI POVKIDALI. piSLYA TOGO aNTIHRIST PO¿HAV DALi
GRABUVATI  i  VBIVATI  SVO¿H  PiDDANIH... dRUGIJ  DOBRIJ  CHOLOViK  U  mOSKVi
OPOViDAV, SHCHO Z TOGO POHODU CAR PRIViZ PiVTISYACHi VOZiV DOBRA: ZOLOTO, SRiBLO,
SAMOCViTI,  PARCHA  i VSYAKi  iNSHi  KOSHTOVNOSTi...  oTOZH,  VSiH  LYUTIH VIGADOK
TURECXKIH,  TATARSXKIH,  MAVRITANSXKIH, GiSHPANSXKIH, NiMECXKIH i LYADSXKIH NE
VISTACHITX, SHCHOB ZRiVNYATISX iZ MOSKOVSXKIMI KROVOPIVSTVAMI...
     - a CHOGO VI, BATXKU., PO¿HALI V TAKE STRASHNE MiSTO? vI NE ZNALI, SHCHO TAM
TAKi LIHi.
     -  tA  PEREKAZUVALI BiGLi MOSKOVSXKi LYUDI... aLE VPOVNi  NE  JNYAV ViRI,
POKI SAM NE POBACHIV... tA J NE SAM YA TUDI POPHAVSYA... pRIKLIKALI MENE STARSHi
KOZAKI  i SKAZALI: "tiLXKI  TI  MOZHESH  TUDI PiTI PO ODNiJ NAGALXNiJ SPRAVi i
NAZAD VERNUTISX.  "  dOBRE MENE  VIRYADILI. o  DVU-KiNX  iSHOV. shchE J DALI MENi
PROViDNIKA  IVASHKU.  viN  RODOM  BUV  iZ  mOSKOVi¿. bUV ViN KOZAK  SPRAVNIJ,
MOTORNIJ.   kIRPU  NE  GNUV,  BRATSTVO  POVAZHAV,  GROSHEJ   NE  ZHALiV...   nE
STRAHOPOLOH.  nA TURKA  J  TATARINA U PERSHiJ  LAVi  JSHOV.  I Z  SAMOPALU BIV
VLUCHNO. oDNIM SLOVOM, DOBRIJ KOZAK.
     a  YAK VZHE PiSHLI  MI MOSKOVSXKIMI  ZEMLYAMI,  STRASHNIMI PUSHCHAMI, SHCHE BiLXSHE
PRIHILILOSX MOº  SERCE  DO  NXOGO. bO  DOROGU  ZNAV,  YAK SVO¿ P'YATX PALXCiV.
tAKIMI  NETRYAMI  VEDE, VZHE,  ZDAºTXSYA: PROPALI!  rAZ - i VIViV NA PROSiLKOVU
STEZHKU. ya JOGO PITAYU: "zViDKI TI TAK DOBRE ZNAºSH DOROGU? " viN  SMiºTXSYA: "ya
CIMI STEZHKAMI ViD LIHIH  LYUDEJ BiGAV... " tA KOLI VZHE LISHILOSX DO mOSKVI DVA
DNi  SHLYAHU,  POCHAV  ViN  ZHALiTISX:  "tREBA  V  BANXKU  SHODITI,  POPARITISX.
zANEDUZHAV.  I NUZHA  POCHINAº ZA¿DATI.  tREBA  POPARITISX,  BO  PROPADU!  "  ya
PODIVIVSYA NA NXOGO: SPRAVDi, AZH SiRIJ ZROBIVSYA CHOLOViK, NA GRIVU HILITXSYA. ya
PITAYU: "a DE A TUT BANYA? " IVASHKA  MENi ViDKAZUº: "oN ZA TIMI PERELiSKAMI NA
YAMSXKiJ DOROZi... " vI¿HALI MI DO Tiº¿ YAMSXKO¿ DOROGI, i  TAM BULI i KORCHMA,
i ZA¿ZD i VELIKA BANYA NAD RiCHKOYU... a DOBRA B ¿J NE BULO!  yaKA TA BANYA BULA,
DOBRU  KAZKU  MOZHNA  ROZKAZATI... sKAZHU TiLXKI,  SHCHOB  TI  ZNAV:  TAM  KAMENi
ROZZHARYUYUTX DO  BiLOGO,  A  TODi NA NIH VODU  LLYUTX iZ ZiLLYAM.  viD TOGO PARA
VIBUHAº CiLOYU HMAROYU.  I ViD TO¿ PARI, YAK HVORIJ, TO VIDUZHAºSH. a V ZDOROVOGO
i SERCE MOZHE LUSNUTI. z PARI VIBiGAYUTX NA DViR GETX GOLi.  chERVONi ViD ZHARU,
YAK PECHENi RAKI, LYUDI STRIBAYUTX U HOLODNU RiCHKU.
     - I VI, BATXKU, STRIBALI?
     - sTRIBAV!  bO NE MOZHNA, SHCHOB HTOSX U TOBi CHUZHOGO ZAPRIMiTIV... pARILISX
MI, PARILISX,  TA  J  NE ZCHUVSYA  YA,  YAK  U  MOGO  IVASHKI  PRIYATELi  NAJLiPSHi
OB'YAVILISX.  pIVO PRINESLI, POTiM  OKOVITA Z'YAVILASX. hTO Z CXOGO TOVARISTVA
VDYAGNENIJ,  HTO GOLIJ.  p'YUTX, KRICHATX... tANCYUVATI J SPiVATI  POCHALI VSYAKIH
DURNIH  PiSENX... dESX DiVKI J  MOLODICi VZYALISX. I  TEZH -  HTO  GOLYAKA, HTO
VDYAGNENIJ. sODOM, SPRAVZHNiJ SODOM! ya POCHAV POTIHENXKU IVASHCi KAZATI, SHCHOB ViN
ZBIRAVSYA, BO NAS BRATSTVO POSLALO.  a ViN PROSTO OZViRiV ViD OKOVITO¿. vSiMA
KERMUº, NA  VSiH GIRKAº... kRICHITX  NA MENE: "tI MENE BRATSTVOM NE LYAKAJ!  ya
SAM  SOBi  OTAMAN. dIViTXSYA  NA  NXOGO!  - nA MENE PALXCYAMI TICXKAº.  -  cEJ
POSLANECX U  mOSKVU SAMOCViTI VEZE... a YAK ZHE - mOSKVA PODNOS LYUBiT. " hTO Z
TIH  PIYAKiV  NiCHOGO  VZHE NE TYAMITX.  a  KiLXKA DEBELIH MUZHiV POCHINAYUTX  MENE
OBSTUPATI. mOVCHKI. hTOSX UZHE DO DVEREJ POSPiSHAº, SHCHOB KONEJ MO¿H ZAHOPITI.  ya
DVOH BLIZHCHIH YAK SHOPLYU, YAK ZiTNU ¿H LOBAMI. tA NA DViR, DO KONEJ. ti VIBiGLI
ZA MNOYU. rEPETUYUTX: "lITOVSXKIJ SHPIGUN. tRIMAJTE JOGO! " I HOCH - P'YANi, A NA
SVO¿H KONEJ VIDERLISX i  POGNALISX, SOBAKI, ZA MNOYU. tA MO¿ KONi BULI KRASHCHi.
a  SHCHO DOROGA  TA PRYAMA  NA  mOSKVU, TO NASTUPNOGO DNYA  BUV U STOLXNiM  GRADi
mOSKVi. nA ZASTAVi NE ZATRIMALI, BO DAV  STRiLXCYAM PO TALYARU. sKAZAV  ¿M, SHCHO
PO-P'YANi GRAMOTU  ZAGUBIV,  TO  J NEMAº V MENE  PODOROZHNXOGO  LISTA...  bACH,
PRAVDU  SKAZAV NAViZHENIJ  TOJ IVASHKA:  "mOSKVA  PODNOS LYUBiT. " tORGOVi LYUDI
MENE  PRIHISTILI,  KONEJ DO  SVOº¿  STAJNi  POSTAVILI. tA BACHU,  SHCHOSX POGANE
DiºTXSYA V  NIH U DOMi, YAKASX GRIZOTA ¿H MUCHITX. ya DUMAV,  SHCHO TO, MOZHE,  Z-ZA
MENE?  pITAYU.  tA  Ni, GOVORYATX...  tODi YA ZMIKITIV i  PITAYU  U  NAJTIHiSHO¿,
NAJUBOGiSHO¿ DVOROVO¿ DiVKI: "sKAZHI MENi, GOLUBONXKO, CHOGO CE U VAS LYUDI TAKi
MARNi  HODYATX?  "  vONA MENi  J KAZHE:  "a TI, KAZACHE, ALX  NE VºDAºSH  - CARX
gROZNIJ, IVAN  vASiLXºViCH,  ZAVTRA  NA pOGANOJ  lUZHE  BUDºT  KAZNYAMi KAZNiTX
LYUDºJ. " "a YAKIH LYUDEJ? " "a VSYAKiH i VSºH, SKAZIVAYUT. kABACKIJ SLUGA vANXKA
hOLUJ SKAZIVAL - BRXOVºN CELU TISHCHU VOZOV SVEZLi NA pOGANUYU lUZHU. dA PRiVºZLi
CEPi ZHºLºZNIYA, DA KRYUKi  MYASNiCKiYA. dA POSTAViLi KOTLI O STO  VXODºR.  dA TI
SAM,  SOKOLiK, ALX NE SLISHiSH, KAK TOPORI STUCHAT? " pRISLUHAVSYA - NACHE YAKIJSX
GURKiT CHUTI. nU,  A YA  VZHE  ViD GOSPODARYA  NASLUHAVSYA PRO MUCHENICXKU  SMERTX
NASHIH HLOPCiV U  tVERi  TA PRO CARSXKi KROVOPIVSTVA U nOVGORODi Tiº¿ ZIMI. I
PODUMAV  TODi: "oSX, oMELXKU,  VZHE SPRAVDi  TVOYA SMERTX  PiDSTUPAº... "  dAV
TALYARA DiJ  DiVCi: "kUPI SOBi PLAT NAJGARNiSHIJ. " a VONA MOYU RUKU Z TALYAROM,
TI  CHUºSH: Z  TALYAROM ViDHILYAº: "zAVTRA  VSºM SMERTX. zACHEM MNE NA ADiN  DºNX
DOROGOJ PLAT?.. " ya ¿J KAZHU: "hOCHU ODIN POMOLITISX. sKAZHI, DE MENi PiTI, SHCHOB
MENi NiHTO NE ZAVADIV? " vONA ViDPOViDAº: "IDi KO MNE V KLºTUSHKU NAD HLºVOM.
tUDA KTO POLºZET? " piDNYAVSYA YA TUDI i POCHAV MOLITISX.  vSi MOLITVI, SHCHO ZNAV,
PROKAZAV. I ViDCHUV: "ni,  NE ZGINU ZAVTRA. "  I DiVCi DVOROViJ KAZHU: "viZXMI
TALYARA! yaK ViZXMESH, TO Ni TI NE ZAGINESH, Ni YA NE ZAGINU... " a GOSPODARi MO¿
ViD STRAHU PILI  VSYU NiCH. ya,  SHCHOB NE PIYACHITI  i ¿M  PERED  OCHIMA NE MAYACHITI,
PROSIDiV TAM SOBi NAD HLiVOM... a TAM,  U mOSKVi, LiTNi NOCHi  DUZHE KOROTKi i
SViTLi, YAK U NAS TEMNi SUTiNKI... I OT, KOLI ROZVIDNiLOSX  ZOVSiM, OT TODi YA
DOBRE POCHUV,  YAK ZA TIHIMI VULICYAMI  STUKOTiLI DZViNKi SOKIRI.  dALi  POCHALI
FURKOTiTI  VOZI  PO VULICHNIH KOLODAH. zADZVONILI U DZVONI  VSi SOROK-SOROKOV
MOSKOVSXKIH CERKOV NA VRANiSHNYU SLUZHBU. a NA VULICYAH MERTVO. pOTIHENXKU VILiZ
NA  SAMiSiNXKIJ VERH. dIVLYUSX: NA VULICYAH  ZHODNO¿  LYUDINI POSPOLITO¿! tiLXKI
SKACHUTX TUDI i SYUDI OTi LYUDOZHERI-OPRICHNIKI  Zi  STALEVIMI  OSLOPAMI V RUKAH.
oTO NAJSTRASHNiSHi  CARSXKi PSI!.. pOTiM i ¿H  NA VULICYAH  NE  STALO... tiLXKI
BEZPRITULXNi PSI SHVENDYALI... sONCE PiDNYALOSX - SKORO POLUDENX.
     I TUT - YAK VDARYATX  BUBNI TA ZAVIYUTX SURMI  U ¿HNiJ  GOLOVNiJ FORTECi -
kREMLi. mENi DOBRE VIDNO:  ViD kREMLYA  ¿DE NA DIVNOMU  BiLOMU KONi U ZOLOTiM
KAPTANi.  oCE, ZNACHITX, i º  ¿HNiJ CAR,  ¿HNiJ aNTIHRIST.  a  ZA NIM  GARCYUº
OPRICHNA BRATiYA U CHORNIH RYASAH Z KAPTURAMI. yaK POGLYANESH - SERCE ZAHODITXSYA! a
DALi STRiLXCi U CHERVONIH KAPTANAH. mOZHE J TISYACHA ¿H BULO, A MOZHE J BiLXSHE. I
OTA  VSYA ARMADA VELA  YURMU  POSHARPANIH, POBITIH NESHCHASNIH V'YAZNiV U  ZALiZNIH
PUTAH... cE POBACHIVSHI, YA ZASPOKO¿VSYA: YAKSHCHO VEDUTX VZHE PRIRECHENIH NA STRATU -
NA  KIJ BiS HAPATI NOVIH LYUDEJ  TA SHCHE J NA  VULICYAH...  I  OTOJ  VESX POLK i
NESHCHASNi  POPRYAMUVALI  NA TORZHISHCHE. pOTROHU  i  BUBNI, i  SURMI ViDDALILISX  i
ZATIHLI... ya  VZHE VNIZ  LiZU, KOLI TUT PO  VSiH VULICYAH  i PROVULKAH POCHAVSYA
STRASHENNIJ  REJVAH. kONi  iRZHUTX, KOPITAMI  PO  KOLODAH GRIMLYATX,  U  SADIBI
OSLOPAMI -  OPRISHNIKI,  A STRiLXCi BERDISHAMI B'YUTX: VIGANYAYUTX USiH CHOLOViKiV
NA VULICYU. I  VSE Ti NELYUDI GORLAYUTX: "gOJDA! gOJDA! dIVLYUSX: NA VULICYAH VZHE
POVNO  CHOLOViKiV.  niHTO ¿H NE ZHENE  - SAMi DALi  NA  pOGANUYU lUZHU  iDUTX. ya
PRITXMOM  SPUSTIVSYA: ZNAV, YAKSHCHO HOVATIMUSX - MENE Zi STRAHU VIKAZHUTX. a TODi
MENi GAPLIK!  tiLXKI ZAGURKOTiLI - YA  Z  USiMA CHOLOViKAMI VIJSHOV NA  VULICYU.
IDUTX TLUMI  LYUDEJ MOVCHKI, TiLXKI TISYACHAMI NiG TUPOTYATX PO SOSNOVIH KOLODAH.
aZH  ZA  SERCE  POCHINAº  BRATI.  zRESHTOYU PRIJSHOV YA  NA TORZHISHCHE, SHCHO NA pOGANOJ
lUZHE...  a TAM, A TAM, CHOGO TiLXKI NEMAº: ZAGORODA,  YAK NA  HUDOBU, ZROBLENA
VPRAVNIMI TESLYAMI. nOVENXKi  SHIBENICi STRiMLYATX U NEBO.  dVA RYADI  STOVPiV Z
GAKAMI DOBRE  VKOPANi. oTAKi HRESTI POSTAVLENi, YAK SVYATOGO aNDRiYA  POViSILI.
nU, A LYUDEJ -  KOGO VZHE ZA REBRO GAKOM  ZACHEPILI, KOGO NAD KAZANOM  KIPLYACHIM
PiDViSILI  ZA  NOGI...  a ODNOGO  DEBELOGO  CHOLOViKA,  PRIV'YAZALI DO OTAKOGO
NAVHRESNOGO  HRESTA i LLYUTX JOMU OKRiP NA GOLOVU. viN ZAHLINAºTXSYA, HARCHITX,
KORCHITXSYA,  AZH SOBi SUGLOBI  VIVERTAº. a TOJ  MOSKOVSXKIJ aNTIHRIST Zi SVOGO
BiLOGO ARGAMAKA SHILIVSYA i ZAGLYADAº. zAGLYADAº  NA MUKI LYUDSXKi, YAK SOROKA DO
KiSTKI!  oSX POCHALI  Ti  OPRICHNIKI  U  CHERNECXKIH  RYASAH KOLi¿VSXKIMI NOZHAMI
SiKTI, YAK  KAPUSTU. a CEJ  CAR- aNTIHRIST SHCHE BLIZHCHE SHILIVSYA i  NiYAK NE MOZHE
NADIVITISX,  YAK TOJ  U  SUDOMAH  KORCHITXSYA... oDNi  ROZHEVi KiSTKI  NA HRESTi
VISYATX, TA PiD  HRESTOM KRIVAVIM -  KUPA KRIVAVOGO M'YASA TA LAJNA:  iZ NXOGO
KISHKI VIPUSTILI i ROZTOPTALI  PO ZEMLi. aNTIHRIST POMORSHCHIV NOSA POKLYAPOGO TA
J ViD'¿HAV GETX... kOLI BACHU: ZiJSHOV NA LOBNE MiSCE.
     vSi ZAMOVKLI. ni PARI  Z  VUST.  tiLXKI CHUTI, YAK NEDORiZANi SHCHE HARCHATX.
piDNYAV  aNTIHRIST  ZALiZNIJ  SViJ  OSLOP i POCHAV  SHCHOSX KAZATI. ya  VSXOGO  NE
DiBRAV. bO J NE BLIZXKO STOYAV, TA J MOVA MOSKOVSXKA, HOCH i ZROZUMiLA, TA VSE
ZH NE NASHA. tiLXKI DOBRE  ZAPAM'YATAV,  YAK ViN  NA KiNECX SKAZAV: "sLUHAJ, MiJ
NAROD, MO¿ ViRNi¿ HOLOPI. mALI  MI NA DUMCi VIMORDUVATI  VAS USiH DO ODNOGO.
aLE MI VZHE  ZNYALI Z VAS SViJ GNiV, HOLOPI... "  sPOCHATKU BULO ZOVSiM TIHO, A
TODi YAK ZAGORLAYUTX VSi. shAPKI KIDAYUTX  UGORU, SHAPKAMI VIMAHUYUTX i REVUTX, AZH
ZAHODYATXSYA:  "zhIVi PRºBLAGOJ  CARX! tI  HOROSHO  KAZNiSH  iZMENNiKOV... sMERTX
ZLODºYAM.  "  nU  SHCHO ZA LYUDI,  SINKU, SKAZHI MENi:  KAT KRIVAVIJ HOTiV ¿H USiH
VIRiZATI V  PENX... A VONI KRICHATX JOMU: "mNOGAYA  LºTA ZHiVi, PRºBLAGOJ CARX!
"?!!
     oMELXKO SPERESERDYA SPLYUNUV i ZAMOVCHAV.
     IZ  ZAHODU NAKOCHUVAVSYA  GURKiT. vSE  CHASTiSHE NEBO  SPALAHUVALO  YAKIMOSX
FiALKOVIM SViTLOM.
     - bATXKU! a SHCHO VONI JOMU ZROBILI, SHCHO ViN ¿H USiH RiZAV?!
     - a HTO JOGO ZNAº? dOBRi LYUDI KAZALI, SHCHO CAR SHUKAº VSE YAKUSX ZRADU. nU,
A  ZRADA, CE  i  DiTYAM ViDOMO,  ZAVZHDI BUVAº  SERED SVO¿H. kAZALI MENi DOBRi
LYUDI, SHCHO ViN UZHE POLOVINU SVO¿H STARIH DRUZiV  VIRiZAV. tA NE  V TOMU ZLOCHIN
aNTIHRISTA:  ViN  VIRiZAV  DO NOGI VSYU  CHELYADX  TIH BOYAR, YAKIH  ZAPiDOZRIV U
ZRADi...  chIM  VINEN  KONYUH i JOGO  DiTOCHKI  MALi, YAKIH  OPRICHNIKI U KONYUSHNi
SPALILI?! cARSXKi  OPRICHNIKI NAViTX VODU iZ STAVKiV VIPUSKALI, SHCHOB  RIBA BEZ
VODI ZDOHLA... a SHCHO GOVORITI? aNTIHRIST ViN i  º aNTIHRIST. yaK OTO  ViN ZNYAV
OPALU  Z  MOSKOVITiV,  TO  DALi  POCHALOSX  TAKE,  SHCHO  NiYAKIMI  SLOVAMI CXOGO
ROZPOViSTI NE  MOZHNA. dO  SAMOGO POLUDNIKA V'YAZNiV  KOLOLI, RUBALI,  ViSHALI,
POLIVALI OKROPOM, VARILI V PARi NAD KAZANAMI!.. ya  PiSLYA TOGO KiLXKA DNiV NE
MiG ¿STI. pIV  TiLXKI VODU TA OKOVITU... cE  ºDINIJ RAZ  U ZHITTi BULO, SHCHOB YA
PIYACHIV AZH TRI DNi...  mO¿  HAZYA¿ TEZH PILI. aLE VONI ZAKUSYUVALI. a  YA NE  MiG
NiCHOGO V  ROTA VZYATI. I ZARAZ OCE TOBi ROZPOViDAYU, A MENE  ZNOV NUDITX. niBI
MENi SMERDITX  YUSHKOYU Z LYUDSXKOGO M'YASA TA GARYACHIM KRIVAVIM  LAJNOM... a  MUH
PONAZLiTALOSX NA pOGANUYU lUZHU!  mABUTX, Z  USiº¿  mOSKOVi¿.  pOTiM aNTIHRIST
UDVOH iZ SINKOM, TOJ  TEZH  KOLOV LYUDEJ, OB'¿HALI VSYU PLOSHCHU: PEREViRYALI, A CHI
VSi,  SHCHO LEZHATX U  KROVi, SPRAVDi  POZDIHALI.  yaK  ViN  POVERNUVSYA DO  SVO¿H
CHENCiV-DUSHOGUBiV, VONI  YAK  ZAGORLAYUTX ZNOVU: "gOJDA!  gOJDA! " viN  SHCHOSX ¿M
SKAZAV. tUT VONI  YAK GIKNUTX, YAK VDARYATX NAGAYAMI, YAK POTNUTX OSTROGAMI SVO¿H
KONEJ.  I  VSi VERSHNIKI NA LYUDEJ POPERLI. oHOPIV STRASHNIJ  ZHAH  USYU  pOGANUYU
lUZHU. kINULISYA LYUDI VROZTiCH. hiBA PiSHIJ KiNNOGO PEREZHENE? kRAJNi ViDSKOCHILI,
A  SEREDNi ZBILISX KUPOYU,  TUPCYUYUTX  NA  MiSCi. oDNE  ODNOGO DAVLYATX. I MENE
ZATISLI: NE MOZHU Ni RUKI PiDNYATI, Ni VDIHNUTI NA POVNi GRUDI. I BACHU YA CHEREZ
LYUDSXKi GOLOVI -  aNTIHRIST SKACHE PROSTO  NA MENE. I  TiLXKI CHUTI NESAMOVITi
ZOJKI, HRUSKiT KiSTOK.  oSX  ViN VZHE ZA  DVi SAZHENi ViD MENE. z-ZA  KiNSXKO¿
MORDI BACHU TiLXKI,  YAK GORYATX JOGO OCHi,  NU, CHISTO ZViRINi!  yaK UVi SNi VSE:
NACHE POVOLi PiDNiMAº aNTIHRIST SViJ GOSTRIJ OSLOP i OPUSKAº NA MOYU GOLOVU. a
YA NiYAK  NE MOZHU ViDHILITISX i  UNIKNUTI  UDARU.  kOLI  aNTIHRIST DiSTAV MENE
OSLOPOM, YA POCHUV, YAK TRiSNULA MOYA SHKiRA NA TiMENi, i  YAK SKRIGNULO ViSTRYA PO
KiSTCi MOGO CHEREPA. I TAK MENi STRASHENNO ZAPEKLO, NACHE  SPRAVDi VOGNEM. I  V
OCHAH, i U VUHAH, i V ZUBAH. hOCHA V MENE  ZUBI NiKOLI NE BOLiLI.  niKOLI... I
OT PiSLYA TOGO,  YAK ZAGO¿LASX RANA, POCHALA TRAPLYATISX ZO MNOYU  NAPASTX: PERED
DUZHE, DUZHE SILXNOYU GROZOYU  TA PERED SILXNOYU ZAMETiLLYU  POCHINAº  MENi  VOGNEM
PEKTI GOLOVU. niBI  HTO VDYAGAº MENi NA CHEREP ROZPECHENU ZALiZNU SiTKU. a TODi
VRAZ ZASINAYU MERTVIM SNOM. sLAVA bOGU, SHCHO SPLYU MALO. cE  SXOGODNi TiLXKI TAK
DOVGO SPAV. cE PEVNIJ ZNAK, SHCHO BUDE SHALENA GROZA...
     kOLI oMELXKO DOKAZAV  OSTANNi SLOVA,  SPALAHI  BLISKAVOK VZHE RAZ-PO-RAZ
ZAPALYUVALI VSYU NEBESNU BANYU.
     gURKOTiLO VSE BLIZHCHE i BLIZHCHE. aLE DOSHCH NE KAPAV.
     tiLXKI ZAHiDNIJ  ViTER  TYAGNUV  VSE  PRUZHNiSHE  NAD KAMENYAMI NAD  VODOYU,
GOSTRO SHELESTiV TONKIM VERBOVIM LISTYAM, GUDiV U MOGUTNiH KRONAH LIPOVOGO GAYU
NA LiViM BEREZi. u  ZAKAPELOK  PiD  SKELEYU,  DE  SHOVALISX MANDRiVCi,  NESLO
ZiRVANi  LISTKI, SUHi BADILINI, TRiSKI,  PiSOK i GRUDOCHKI ZEMLi. I KRUTILO V
PROHODi VSE CE SMiTTYA TUGIM STOVPOM. oSX i BLISNULO SHALENO SLiPUCHIM SViTLOM.
I  ZRAZU ZH,  BEZ PERERVI LUPONUV  STRASHNIJ GRiM, AZH  ZEMLYA STRUSILASX. gROZA
PRIMCHALA DO  NIH.  viTER  VDARIV  PRONIZLIVIM SVISTOM.  zNOV  BiLIJ SLiPUCHIJ
SPALAH.
     oDNOCHASNO Zi SPALAHOM LUPONUV GRiM. viD NXOGO i ZEMLYA ZAKOLIVALASX.
     viD NXOGO ZAKLALO VUHA.
     kONi SHARPALISX ZA KOZHNIM VIBUHOM GROMU. tA KOZAK MiCNO TRIMAV POVODI. I
ViN PiDNYAVSYA NA POVEN ZRiST, SHCHOB KRASHCHE STRIMUVATI TVARIN.
     pRI  SPALAHAH MALIJ  BACHIV, YAK oMELXKO NAMAGAºTXSYA OGLADITI, ZASPOKO¿TI
OBOH GRIVANiV, NACHE SHCHOSX ¿M GOVORITX. aLE BACHIV TiLXKI,  YAK VORUSHATXSYA VUSTA
KOZAKA.
     mALIJ  NiCHOGO NE  CHUV -  KOZHNIJ  UDAR  GROMU ROBIV  JOGO  NA YAKIJSX CHAS
GLUHIM.
     I,  NARESHTi, ZLIVA  VDARILA  Z  NEBA  SPRAVZHNiM POTOPOM. gARYACHi  PRUZHNi
STRUMENi  BILI NAVSKiSNO U ZEMLYU, U SKELi Z TAKOYU  SILOYU, SHCHO  ROZBIVALISX NA
VODYANIJ PIL.
     kONi PERESTALI VIHATI, ZDRIGATISX USiºYU SHKiROYU.
     vONI OBOº PRITISNULISX DO oMELXKA MORDAMI. I ViN, NE VIPUSKAYUCHI POVODiV
Z LiVICi, PRAVICEYU GLADIV PO CHERZi TO bULANKA, TO lISKA.
     chEREZ KOROTKi J  RiVNi PROMiZHKI CHASU SPALAHUVALI BLISKAVKI ODNOCHASNO  Z
OGLUSHLIVIM GROMOM i DVIGTiNNYAM ZEMLi.
     bLISKAVKI  BILI ZViDUSiLX.  vIBUHALO, ROZKOLYUVALOSX GURKOTOM  VSE NEBO.
zLIVA  NESLA  SVO¿  SHALENi STRUMENi  i VDARYALA NIMI  i  U KAM'YANIJ  ZAHISTOK
VTiKACHiV. pRI  VIBUHAH SViTLA  BULO VIDNO, YAK STRUMENi, VDARIVSHISX  U SKELi,
PERETVORYUYUTXSYA NA VODYANIJ MOLOCHNO-BiLIJ DIM.
     nARAZ  SPALAHNULO i  VDARILO  iZ  NEJMOViRNOYU,  SHALENOYU  SILOYU ZA SAMOYU
SKELEYU.
     viD STRUSU VIVALIVSYA  ULAMOK KAMENYU i VPAV PORUCH iZ oMELXKOM. uLAMOK NE
MENSHIJ KiNSXKO¿ GOLOVI.
     oMELXKO PROMOK DO NITKI, YAK  TiLXKI ZViVSYA NA NOGI.  mALIJ, HOCH SIDiV U
ZATISHKU,  TA  CUPKE  POLOTNO  PROSYAKLO  VOLOGOYU ViD  TOGO  VODYANOGO PILU, SHCHO
NAPOVNIV SOBOYU VESX PROSTiR.  kOLI  MALIJ  ViDCHUV, SHCHO ViN GETX VIMOK, ViN NE
STAV HOVATISX  U  ZAKUTOK PiD SKELEYU,  A  TEZH  PiDViVSYA  i STAV DO  "BATXKA"
oMELXKA, PRIHOPIV SVO¿MI PALXCHIKAMI MOKRi POVODI.
     kOLI SPALAHNULO  BLAKITNE  SYAJVO BLISKAVKI, MALIJ POBACHIV,  SHCHO "BATXKO"
POVERNUV DO NXOGO MOKRE VUSATE LICE i KIVNUV  SHVALXNO:  "mOLODECX! dBAJ PRO
KONEJ! " kOZAK i MALIJ STOYALI UDVOH  U PROHODi MiZH  SKELYAMI, A  GARYACHA  VODA
POTiCHKAMI STiKALA Zi SKELi i OBMIVALA ¿M NOGI.
     nA  YAKUSX  MITX BLISKAVKI NACHE  PRIPINILISX. oMELXKO TODi  NAHILIVSYA  i
PROMOVIV HLOPCHIKOVi:
     - tAKO¿ GARYACHO¿ ZLIVI YA i V aFRICi NE PAM'YATAYU...
     viN  PEVNO SHCHOSX  SHCHE  GOVORIV,  TA  ZA  RiCHKOYU PROTI NIH  POSTALA  STiNA
SLiPUCHOGO SViTLA, i VSE NAVKOLO STRUSONULOSX U GURKOTi GROMU.
     pO SLiPUCHOMU  VIBUHOVi  BLISKAVKI  ZAPALA CHORNA  SHCHiLXNA TEMRYAVA. tiLXKI
NEVPINNIJ SHUM OSKAZHENiLO¿ RiCHKI i  ZLIVI.  oMELXKO PRIHOPIV MALOGO ZA PLECHE,
NAHILIVSYA DO NXOGO i SKAZAV JOMU:
     - zLYAKAVSYA?
     -  bATXKU!  ya NiCHOGO  NE CHUYU.  mENi VUHA  POZAKLADALO. oMELXKO POLYASKAV
MALOGO PO PLECHU: "nE BiJSYA, i VSE BUDE GARAZD. "
     I ZNOV UDARILI BLISKAVKI ODNA ZA  ODNOYU NA TOMU BOCi. yaKRAZ  U  KRUGLIJ
PAGORB iZ STAREZNIMI LIPAMI.
     kOLI GROMOVA LUNA  ViDLETiLA, i KOZAK i HLOPCHIK POCHULI TRiSK ZA RiCHKOYU.
aLE iZ-ZA SKELi VONI NE BACHILI, SHCHO TAM STALOSYA.
     viTER POVOLi VIDIHAVSYA.
     I ZLIVA VZHE NE HLXOSKALA TUGIMI STRUMENYAMI, A PROSTO LIVMA LILA.
     I BLISKAVKI NACHE ZACHEPILISX ZA LiS i BILI TAM, i BILI.
     - bATXKU! ya PiDU PODIVLYUSX, SHCHO TAM TRiSHCHALO.
     - nE RIPAJSYA! riCHKA PiDNYALASX  PROSTO DO NAS. shchE YAKIH PiV-SAZHENi - NOGI
NAM POMIº. hiBA NE CHUºSH?
     aZH TUT ZNOV NA LiVOMU BEREZi VDARILA BLISKAVKA i OSViTILA VSE NAVKRUGI,
YAK UDENX.
     mALIJ U POVNiJ TEMRYAVi ViDCHAJDUSHNO ZAREPETUVAV.
     - bATXKU! bATXKU! zMi¿! dO NAS POVZUTX ZMi¿!.. vISOKO V HMARAH NAD NIMI
PROLETiLA  BLISKAVKA  i GRiM  UPAV ¿M NA  GOLOVI.  tA  BLISKAVKA  VISViTLILA
HOLODNOYU BLAKITTYU PROHiD MiZH SKELYAMI.
     u KALAMUTNIH DOSHCHOVIH STRUMKAH CHORNi LISKUCHi  GADI  PRUDKO DOLALI PROHiD
MiZH SKELYAMI. vONI POSPiSHALI NA LUKI, ZVIVAYUCHISX iZ NEJMOViRNOYU SHVIDKiSTYU.
     oMELXKO PROKRICHAV MALOMU NA VUHO:
     - tO NE ZMi¿! tO VUGRi! dUZHE SMACHNA RIBA.
     - a-A-A... ya ZARAZ, YAK BLISNE, VLOVLYU.
     u CYU MITX VISHCHE PO TECHi¿, NAD STARIMI VERBAMI, VIBUHNULA BLISKAVKA.
     kOZAK i MALIJ  V  PROSViTi MiZH KAMENYAMI  POBACHILI, YAK ROZKOLOLASX KRONA
NAJVISHCHO¿ VERBI, i ¿¿ CHASTINI OPADAYUTX U TEMRYAVU.
     - sTiJ NA MiSCi! nE CHAS!
     bLISKAVKI ZNOV POCHALI  NAZDOGANYATI ODNA ODNU.  zEMLYA,  VODA  i  POViTRYA
STRUSHUVALISX ViD GROMOVIH UDARiV.
     a VUGRi VSE PLAZUVALI PROHODOM.  pOTiM YAKOSX  NEPOMiTNO, A ZLIVA POCHALA
VSHCHUHATI.  bLISKAVKI  KUDISX ViDLETiLI  NA  SHiD,  i  TiLXKI  SHCHE  DOVGO-DOVGO
ZViDTiLYA CHUVSYA GURKiT.
     oSX i DOSHCH BiLXSHE NE KRAPAV. tEMRYAVA POSLABILASX. pOTROHU STALO VIDNO.
     aLE SiRE HMARNE NEBO, ZDAVALOSX,  VSE  PRIDAVLYUº  DO ZEMLi. v  SUTiNKAH
STALO VIDNO, YAK iDE TEPLA PARA ViD ZATIHAYUCHIH STRUMENiV VODI.
     chORNi VODI  RiKI NE DiJSHLI DO MANDRiVCiV MOZHE NA PiVSAZHENi. I Z NIH VSE
SHCHE  CHAS  ViD CHASU VIRINALI VUGRi  i ZMi¿LISX  PROHODOM, NE  ZVERTAYUCHI NiYAKO¿
UVAGI NA KONEJ i LYUDEJ.
     tUT VZHE PRI SViTLi SiROGO  RANKU MALIJ NE VTERPiV i KINUVSYA ¿H  LOVITI.
sHOPITI JOMU VDAVALOSX, ALE VTRIMATI ¿H ViN NE MiG.
     -  oBLISH! kUDI  TAM  VUGRYA i V'YUNA RUKAMI LOVITI?  kUDISX VONI NA BEREG
LiZUTX, ZNACHITX, TAKA ¿H DOLYA...
     mALIJ  NEVDOVOLENO  ViDiJSHOV  ViD CHEREDI VUGRiV i VIZIRNUV Z PROHODU NA
RiCHKU.
     - bATXKU, NASHi LIPI POVALYALO.
     oMELXKO, VSE SHCHE NE VIPUSKAYUCHI POVODiV iZ RUK, VIZIRNUV iZ SHOVANKI.
     nA TOMU BOCi BURYA POVALILA NE TiLXKI  PiDRUBANi LIPI. pOLOVINA KRUGLOGO
GORBA BULA OGOLENA.
     pOTROSHCHENi  LIPI  VELETENSXKIMI  KUPAMI  POKRILI SHiDNIJ  SHIL  KRUGLOGO
PAGORBA. tEPER PO GORBU BULA ViLXNA DOROGA DO SAMO¿ VODI. dALi NA SHiD LiVIJ
BEREG ZANURIVSYA U VODU DO SAMIH VERHiVOK SHELYUGU TA LiSHCHINI.
     tEPER, SHCHOB PEREPRAVITISX KONEM UPLAV,  TREBA BULO Z KRUTOGO GORBA ZRAZU
SPUSTITISX U VODU i PLISTI DO SKELX. viD ZAHODU NE BULO NiYAKO¿ MOZHLIVOSTi  -
Z RUDO¿ VODI SKRiZX STIRCHALI VERSHKI KUSHCHiV TA NAPiVZATONULi POLAMANi VERBI TA
TOPOLi.
     shchE BLISKAVKA ViDKOLOLA ViD NAJBiLXSHO¿  TA NAJVISHCHO¿ LIPI POLOVINU KRONI.
cYA GORA  GiLOK i  LISTYA  UPALA TOCHNO  NA PROHiD.  viD  UCiLiLO¿ CHASTINI  NAD
PROHODOM NAVSKiSNO STIRCHALA TOVSTENNA GiLKA.
     pO KOZACXKOMU PROHODU Z-PiD ULAMKiV LIPI VIPLIVALI KALAMUTNi POTOKI.
     riCHKA ROZLILASX  NA POVNU  SILU  i STRiMKO NESLA KALAMUTNi VODI. pRUZHNi
STRUMENi  ZAKRUCHUVALI  VSYAKE  SMiTTYA,  NEVELICHKi  DEREVCYA,  POLAMANi  GiLKI,
ZAGIBLIH PTAHiV. biLYA STOVBURiV i BiLYA PAGONiV KUSHCHiV  SHUMUVALA BRUDNA PiNA i
ZBIRALOSX SMiTTYA.
     mALIJ TAKI  NE  VTRIMAVSYA  i KINUVSYA NA  VUGRiV,  SHCHO PRODOVZHUVALI  SVOYU
NEZROZUMiLU PUTX NA LUKI.
     viN  PLAZOM UPAV  U PROHODi, NAMAGAYUCHISX SHOPITI CIH PRUDKIH  DOVZHENNIH
RIB.
     tA VUGRi VISLIZALI Z-PiD JOGO RUK.
     viN BORSAVSYA V GRYAZYUCi, NAMAGAYUCHISX SHOPITI ZDOBICH, YAKA OSX PiD RUKAMI,
A NE ViZXMESH.
     oMELXKO,  STOROZHKO TRIMAYUCHI POVODI PRITIHLIH  KONEJ, Z VESELOYU USMiSHKOYU
SPOGLYADAV, YAK HLOPCHIK NAMAGAºTXSYA SPiJMATI VUGRYA.
     oDNi  RIBI  BLISKAVICHNIMI  KIDKAMI ZMi¿NOGO  TiLA  UNIKALI  HLOPCHIKOVIH
PALXCiV. INSHi VISLIZALI VZHE TODi, KOLI  ViN TAKI PRIHOPLYUVAV ¿H i PiDNiMAVSYA
Z GRYAZYUKI, SHCHOB ViDNESTI DO PEREKIDNIH TORB.
     I OSX NAJBiLXSHIJ, MOZHE, U  TRI LiKTi, VISLIZNUV Z HLOPCHIKOVIH PALXCiV i
RVONUVSYA ZA ZVOROT SKELi, DO GUSTO¿ TRAVI. mALIJ SKOCHIV NA NOGI i KINUVSYA ZA
RIBOYU. oSX ZARAZ ZELENOSPINNIJ, SRiBNOBOKIJ VUGOR ZANURITXSYA U GUSTi ZAROSTi
MOKRO¿ TRAVI. mALIJ U ViDCHAJDUSHNOMU STRIBKU PROSTO VPAV  NA SLIZXKU  RIBU. I
VPIVSYA V RIBU PALXCYAMI. rIBA VIKRUCHUVALASX, VIGINALASX  KiLXCYAMI, ZVIVALASX,
YAK SPRAVZHNYA ZMiYA.
     a MALOMU PALXCi ZVELO SUDOMOYU,  TAK ViN STISNUV RIBU. I OSX PEREKALYANIJ
GRYAZYUKOYU,  POTOVCHENOYU TRAVOYU,  RIB'YACHIM  SLIZOM,  HLOPCHIK  ZViVSYA  NA  NOGI.
piDiJSHOV DO oMELXKA Z PiDNYATIMI RUKAMI.
     - ¯J ZHE bOGU, Z TEBE SHCHOSX BUDE! - zASMiYAVSYA oMELXKO. - piDNESI BLIZHCHE!
     I oMELXKO RiZKIM RUHOM SVO¿H ZALiZNIH PALXCiV PRITISNUV GOLOVU VUGREVi.
rIBA KiLXKA RAZiV SILXNO SHARPONULASX i OBVISLA SRiBLYASTIM PASOM.
     - mI ZVARIMO Z NE¿ YUSHKU?
     - I NE ZVARIMO, i NE VZHARIMO. vODA - ON YAKA RUDA  ZHIZHA. I SUHOGO DEREVA
NiDE A Ni TRiSKI.
     - a SHCHO ZH TODi Z NEYU ROBITI?
     - tRIMAJ KONEJ. ya ¿¿ POSOLYU TA SKRUCHU i ZAGORNU V GANCHiRKU.
     kOLI V LiSi  ZATAGANUEMO, TODi SPECHEMO...  a  TEPER - ROZDYAGAJSYA.  dAJ,
VIKRUCHU TVO¿ DAHI...
     mALIJ  GOLYAKA  STRIBAV PO  MOKRiJ  TRAVi  ZA  SKELEYU,  COKOTiV ZUBAMI i
PRIKAZUVAV:
     - a MENi NE HOLODNO! a MENi NE HOLODNO!
     - sINKU,  iDI SYUDI!  -  pOKLIKAV oMELXKO  ViD ZAKAPELKA  PiD SKELEYU.  -
vDYAGAJ  OCYU  SOROCHKU.  bUDE TOBi YAK RYASA. cE kRINCHINA SOROCHKA,  CARSTVO JOMU
nEBESNE. vDYAGAJ, VDYAGAJ, NE BiJSYA, VONA  NE Z MERCYA ZNYATA. tI  ZH SAM  BACHIV:
TATARSXKi PSI VSE Z NXOGO ZDERLI... u NIH TEZH NEMA SUHOGO PALIVA. I VONI TEZH
PORAYUTX KONEJ. yaK TiLXKI VONI CHOGOSX PiDSNiDAYUTX, ZRAZU POZHENUTX ZA NAMI...
     - a MOZHE ¿H GRiM POBIV?
     - yaKBI... aLE YA ViDCHUVAYU, SHCHO SKORO VONI TUT BUDUTX. oTOZH, ZBIRAJMOSYA.
     vONI SUHIM SHMATTYAM,  SHCHO  BULO V TORBAH,  OBTERLI  NASUHO KONEJ. kOZHNOGO
OGLYANULI ViD HRAPA DO KRUPA, ViD CHUBKA DO KOPIT. I NAPO¿LI CHISTOYU VODOYU,  BO
oMELXKO ZDOGADAVSYA PiDSADITI HLOPCHIKA NA SKELYU i TOJ  iZ ZAGLIBINI  NA VERHU
SKELi NACHERPAV  KiLXKA KAZANKiV  CHISTO¿ VODI.  shchE  J U  BAKLAGU NACiDILI  NA
dOROGU.
     pOKI  oMELXKO  SiDLAV KONEJ  TA PRILADNUVAV TORBI J iNSHE SVOº  NACHINNYA,
MALIJ POBiG VZDOVZH BEREGA. shchOB KRASHCHE ROZDIVITISX, SHCHO  TAM SHCHE STALOSYA NA TOMU
BOCi. tA J ZA YAKUSX HVILYU POVERNUVSYA:
     - bATXKU! tAM VODA OPADAº. I TAM SHCHE TAKE STRASHNE...
     - zNOV HTOSX NA DEREVi OB'YAVIVSYA?
     - ni-i-iiii! tAM  LYUDSXKi KiSTYAKI  i CHEREPI  GOLiV OB'YAVILISX.  tAM  Zi
SHODU SHIL OBVALIVSYA i VONO VSE OB'YAVILOSX!
     - dOBRE!  pODIVIMOSX,  SHCHO VONO ZA KiSTYAKI  VILiZLI... a  OT  SHTANI TVO¿
POKLADEMO NA KRUP lISKOVi. u NXOGO KROV GARYACHA - NEHAJ SUSHITX.
     - a VASHi, BATXKU?
     - ya i VOGKi VDYAGNU. u MENE  SHKiRA VITRIVALA. a V TEBE ViD MOKRIH SHTANiV
MOZHUTX  NA SRACi  VAVKI PiTI... tEPER  ZASIPLEMO NASHIM GRIVANYAM OSTANNiJ NASH
OVES. yaKSHCHO ZHIVi LISHIMOSYA, TREBA VZHE NA BAZAR ¿HATI.
     kOLI  oMELXKO NADYAGAV NA lISKA SHALXKU,  ViD  DOTIKU  JOGO  RUKI KiNSXKA
GRIVA  PiDNYALASX VGORU  i  TAK  STOYALA. oMELXKO  PEREHRESTIVSYA  i  ZDIVOVANO
PROTYAG:
     - a TAKI SHCHOSX SXOGODNi TAKI TA BUDE.
     - bURYA? zNOV BURYA?
     - ni. u MENE GOLOVA YASNA, YAK NiKOLI. ya NA TRI DNi NAPERED VISPAVSYA.
     - a YA NE SPAV i SPATI NE HOCHU!
     - a ¿STI HOCHESH?
     - hOCHU. oT YAKBI MOGO VUGRYA POKUSHTUVATI...
     -  nU, DO VUGRYA SHCHE DOVGO.  tA J KOZLYATINA SHCHE NE  GOTOVA.  viZXMEMO MI Z
TOBOYU  PO TARANi.  a ODNU  NA ZAPAS LISHIMO. pO¿MO TA J PiDEMO PODIVIMOSX  NA
KiSTYAKI.
     kOZAK i  MALIJ  VILiZLI NA  PiDSOHLIJ VERH  BRILI. mALOMU VIPALA PUZATA
TARANX Z iKROYU. viN  ZRAZU  VIDER iKRU VSYU i POKLAV  PORUCH  NA  KAMiNX,  SHCHOB
SMACHNIM  ZAKUSITI. vONI SHVIDKO Z'¿LI RIBU, i MALIJ  VZHE POTYAGSYA  DO iKRI, YAK
bULANKO NASHOROSHIV  VUHA i PiDViV  VISOKO GOLOVU.  lISKO  TEZH ZADER  GOLOVU i
NASHOROSHIV VUHA NA LiVIJ BEREG.
     -  nU,  SINKU, CHAS SHTANI NATYAGATI.  tA  SOROCHKU DOBRE ZAPRAV. tA OCHKURA
HOROSHE ZASILX.
     oMELXKO SHOPIV MALOGO ZA RUKI i SHVIDKO SPUSTIV UNIZ NA VOGKU ZEMLYU, SAM
LEGKO ZiSTRIBNUV i VMITX BUV U SHAROVARAH i PRI ZBRO¿.
     I, NIZXKO PRIGNUVSHISX, PRICHA¿VSYA U KAM'YANOMU PROHODi.
     -  shchO TEPER BUDE? - sPITAV  MALIJ, PiDSKAKUYUCHI DO KONEJ i HAPAYUCHI lISKA
ZA POViD.
     - yaK DOBRE PODIVIMOSX, TO POBACHIMO. yaK POBACHIMO - TO J ZROZUMiºMO.
     I ROZBITi LIPI, i KUSHCHi i ROZMITA ZEMLYA KRUGLOGO PAGORBA - VSE OPOVIVALA
VOGKA BLAKITNA YUGA. nEMOV U POViTRi SKLIVSYA BLAKITNIJ DIMOK.
     v  PARKOMU  TEPLOMU  POViTRi  KOZHEN, KOZHEN SHERHiT,  KOZHEN PLYUSKiT  NACHE
POMNOZHUVAVSYA BAGATOKRATNO i ROZLiTAVSYA NA VSi BOKI.
     sPOCHATKU  VTiKACHi POCHULI HRUSKiT GiLOK, PLYUSKiT VODI,  SLABKIJ, HRIPKIJ
SOBACHIJ BREHiT. dALi - i NAPRUZHENi LYUDSXKi GOLOSI.
     vERSHNIKI NEKVAPNO, PRITRIMUYUCHI RAZ PO  RAZ  KONEJ,  VI¿HALI  NA VERSHINU
KRUGLOGO PAGORBA.
     zA  OSTANNiMI DVOMA VERSHNIKAMI,  A VSXOGO ¿H BULO DESYATERO,  NA  SVORAH
PLUGANILOSX  P'YATX  GONCHAKiV.  sOBAKI  VSE  SPINYALISX.  hVOROBLIVO  VIGINALI
HREBTI, NEMOV  HOTiLI SPOROZHNITISX, ZDRIGALISX U SUDOROGAH i ZNOV TYAGLISYA ZA
PSARYAMI.
     - vPiZNAV? - pROSHEPOTiV oMELXKO DO MALOGO.
     - aGA! oTOJ U BiLiJ SVITi BUV. oTOJ HUDIJ U SINiM ZHUPANi BUV... ISHCHE OTi
DVA PSARi BULI... a OCXOGO, CHEPURNOGO, NE BULO...
     -  t-S-S-S!..  cE ¿HNiJ SOTNIK. bACH,  YAK CEJ POKATOLICHENIJ  PEREVERTENX
UBRAVSYA? oTO NA GOLOVi V NXOGO BLISHCHITX  STALEVA MiSYURKA. I KOLXCHUGA SPRAVNA.
kARABiN  ZA  PLECHIMA. dIVISYA:  i LUK, i  STRiLI,  i SHABLYA i SPIS.  shchE J  DVA
PiSTOLi PRI SiDLi V KOBURAH. tA SHCHE J STALEVIJ  SHCHIT VZYALO i KONCHAR... cE  ViN
NA  ODNOGO MENE TAK VIRYADIVSYA.  a  DE  ZH CE  STERVO BULO, YAK LYUDEJ NA  ZARiZ
GNALI?!
     oMELXKO POKLAV RUKU NA PLECHE HLOPCHIKU.
     - tIHO VEDI KONEJ ZA SKELi. I TRIMAJ, SHCHOB NE ViDSKOCHILI. I NE POTIKAJSYA
Z-ZA KAMENiV. nU OT.
     mALIJ, PRIGINAYUCHISX, TAK  SAMO YAK OTO TiLXKI-NO oMELXKO,  PROBiG NAGORU
PROHODOM i VZYAV KONEJ ZA POVODI.
     - vZHE, BATXKU! - pROSHELESTiV HLOPCHIK.
     -  mOLODECX. sIDI  TIHO. - pROKAZAV U PROHiD oMELXKO. I ZRAZU NASTROMIV
NA STRiLU SVOYU SHAPKU i VISUNUV ¿¿ NAD KAMENEM. sKLAV PALXCi KiLXCEM i SHCHOSILI
SVISNUV.
     vERHiVCi MITTYU SHOPILISX ZA ZBROYU.
     oMELXKO POViV SHAPKOYU  VZDOVZH KAMENYA. nA  CE Z  LiVOGO  BEREGA  LUPONULI
POSTRiLI ARKEBUZiV, TA SHCHE NAD SHAPKOYU PROSVISTiLI DVi STRiLI.
     pRISiVSHI  NAVKARACHKI,  KOZAK OBERNUVSYA SPINOYU DO LiVOGO  BEREGA,  SKLAV
TRUBOYU RUKI i PROKAZAV DO KAMENiV U PROHiD.
     -  gEJ,  STRiLXCi  SRANi!  yaKIJ SHINKAR  VAS  VCHIV? lUNA  ViDBILASX  ViD
KAM'YANO¿ BRILI - NA TiM BOCi ZDALOSX, SHCHO KRICHATX AZH Z-ZA KiNCYA SKELX.
     - a, CE TI, VOVKULAKA? - zAKRICHAV CHORNYAVIJ U SINiM ZHUPANi. - zA KAMENEM
SHOVAVSYA? bO¿SHSYA.
     - shchO TI KAZHESH? nE CHUYU. - tAK SAMO DO KAM'YANO¿ BRILI PROKRICHAV oMELXKO.
     -  tI,  TI,  VOVKULAKA  CHORTiV, ARHIMNIK  i VOROZHBIT,  VIHODX,  VIHODX,
POGOVORIMO.
     pOKI  HUDORLYAVIJ GORLAV,  oMELXKO NAP'YAV LUKA, MITTºVO SKINUV JOGO  NAD
KAMENEM i PUSTIV STRiLU  NA ZVUK. I  ZRAZU NAD LiVIM  BEREGOM POCHUVSYA ZOJK i
HRIPKIJ STOGiN.
     oMELXKO  KINUVSYA  KAM'YANIM PROHODOM  NAGORU  i  PRIPAV  DO  SHCHiLINI  MiZH
KAMENYAMI.
     viN POBACHIV, SHCHO HUDORLYAVIJ NAMAGAºTXSYA VIDERTI STRiLU iZ KISTi PRAVICi.
INSHi  POSPiSHNO  NABIVALI  ARKEBUZI.  a  DVOº  VERSHNIKiV   VZHE  TRIMALI  LUKI
NAPOGOTOVi. sOTNIK PROSTO NAPRAVIV SVOGO KOLiSHCHATKOVOGO KARABiNA  NA  KAMENi.
zNACHITX ViN SHCHE NE  STRiLYAV. "cE  VZHE POVAZHNIJ VOROG. sTRiLOYU  JOGO ZARAZ  NE
DiSTANESH. oT MUSHKETIK BI MiJ ZARAZ... " - miRKUVAV oMELXKO, PRIMiRYAYUCHISX, YAK
ZViDTiLYA VDARITI  KRASHCHE  PO  VOROGAH.  shELYUG  NE  TiLXKI  ZAKRIVAV JOGO  ViD
VOROGiV, A J  NE DAVAV DOBRE PRICiLITISX.  pOZADU POCHULOSX  GARYACHE  DIHANNYA.
oBERNUVSYA - MALIJ, PRIGNUVSHISX, TEZH PRIGLYADAºTXSYA DO TOGO BEREGA.
     - kONi?
     - pRIV'YAZAV DO KUSHCHA...
     - yaKSHCHO SHCHOSX - DO SOSNI. a DALi SiDAJ NA lISKA. pAM'YATAºSH?
     - aGA! kOGO TEPER POCiLITE?
     - nE BAZiKAJ PiD RUKU.
     I OSX VTiKACHi POBACHILI: TROº  VERHiVCiV ¿DUTX KUDISX NAZAD, SPUSKAYUTXSYA
ZA KRUGLIJ PAGORB.
     -  dIVISX,  VIRiSHILI  OBiJTI  MENE Z ZAHODU.  zNACHITX, NE ZNAYUTX  CXOGO
PROHODU.  dIVISX  i  NAVCHAJSYA:  Ci  TRIMATIMUTX  NAS   PiD  PRICiLOM,  A  Ti
PEREPLIVATIMUTX RiCHKU...
     sPRAVDi, TAK VSE i BULO - PiD LIPAMI VSi Zi ZBROºYU NAPOGOTOVi.
     a ZGORI, iZ ZAHODU, Z-PiD  ROZBITO¿ BLISKAVKOYU  VERBI,  VIPLIVALI TROº,
TRIMAYUCHISX ZA SVO¿H KONEJ.
     -  bATXKU!  vODA ¿H NESE  DO  NAS! dOSTRELXTE  ¿H. bO  VONI  VILiZUTX i
POVBIVAYUTX NAS.
     -  e, Ni!  nE VILiZUTX.  dIVISX. yaKRAZ SHVIDKA TECHiYA PiDHOPILA  KONEJ TA
VOYAKiV i POTYAGLA PROSTO DO PRAVOGO BEREGA.
     mALIJ VP'YAVSYA V RUKU oMELXKA.
     - tS-S! nEHAJ VILAZYATX....
     I  OSX  PERSHIJ  KiNX,  RUDIJ,  ZACHEPIVSYA PEREDNiMI  KOPITAMI  ZA DNO. I
SPROBUVAV STATI. tA PiD VODOYU BUV NE GRUNT, NE PiSOK, A KRUTIJ SHIL KAM'YANO¿
BRILI. kiNX ViDCHAJDUSHNO  ZASHKRYABAV KOPITAMI PO KAMENYU. tECHiYA ROZVERNULA JOGO
KRUP  i  ViN UPAV NAVZNAK.  shchE J  SVOGO HAZYA¿NA VDARIV, i  TOJ  ZANURIVSYA  Z
GOLOVOYU U KALAMUTNi STRUMENi.
     kiNX  YAKOSX  VIRiVNYAVSYA i POPLIV UNIZ PO  TECHi¿, JOGO HAZYA¿N  LEDX-LEDX
VIPiRNUV i  VZHE BEZ  ZBRO¿ V RUKAH PROBUVAV  YAKOSX ZACHEPITISX  ZA BEREG. aLE
MARNO ViN OBRIVAV  SOBi  NiGTi  OB MOKRIJ  SLIZXKIJ  KAMiNX.  piSLYA  KiLXKOH
NEVDALIH SPROB ViN POVERNUV  NAZAD i JOGO VINESLO NA LiVIJ BEREG DALEKO VNIZ
ViD BRODU.
     tIM  CHASOM  DRUGIJ KiNX VIDNO NAMACAV  YAKUSX NEVELICHKU PLOSHCHINU,  SHCHO VZHE
PiDViVSYA NA PEREDNi. I JOGO GOSPODAR ZA NIM.
     oT  TODi oMELXKO ZATIS NOSA NA PERENiSSi  LiVICEYU, PRAVICEYU ZROBIV NiBI
KUHLIK. nABRAV POVNi LEGENi POViTRYA i, PRISiDAYUCHI DO ZEMLi, VIDIHNUV JOGO iZ
SHALENIM VOVCHIM ZAVIVANNYAM.
     nE TiLXKI CEJ KiNX, A J KONi VSiº¿ POGONi NA LiVOMU BEREZi SHARPONULISX.
oDIN  LUCHNIK  - TAK  LEDX  iZ  SiDLA  NE  VILETiV. a KVOLi  SOBAKI ZABREHALI
HRIPKIMI HVORIMI GOLOSAMI.
     cEJ  ZHE KiNX, SHCHO VZHE VIPADKOVO ZACHEPIVSYA NA KAMENi,  STAV DIBKI i BOKOM
VPAV U KALAMUTNi HVILi. I PADAYUCHI, PRITOPIV SVOGO HAZYA¿NA. shchOSX CXOMU KONEVi
STALOSYA, BO ViN VIPLIV NIZHCHE ZVOROTU NA RiVNIJ BEREG. aLE VPAV  NA MiLKOMU i
NE  PiDVODIVSYA. a HAZYA¿NA CXOGO KONYA,  TAK BiLXSHE NiHTO i NE  BACHIV.  tRETiJ
PLAVECX KINUV KONYA i POVERNUV NAZAD DO LiVOGO BEREGA.
     I KiNX SPROBUVAV VILiZTI, ALE NE  MiG, i TiLXKI STOYAV NAPOLOVINU U VODi
i SHKRYABAV KOPITOM PO KAM'YANOMU SHILU.
     - gEJ, KURVASHi! vI MENi KONYA DARUºTE? chI POZICHAºTE?
     - vOVKULAKA! gAD PEKELXNIJ!
     - sATANA. uPIR.
     oMELXKO  METNUVSYA  DO  SVO¿H  KONEJ.  vITYAG  iZ  TORBI  DOBRIJ   ARKAN.
pRITULIVSYA  ZA  OSTANNYU NEVISOKU BRILU i, ROZKRUTIVSHI ARKAN, NAKINUV JOGO NA
GOLOVU KONEVi. I POTYAG, UPERSHISX NOGAMI  V KAMiNX TA ViDKINUVSHISX VSiM TiLOM
NAZAD. I  KiNX  NACHE ZROZUMiV, CHOGO ViD NXOGO HOCHUTX, PiDDAV ZADNiMI NOGAMI,
PEREDNiMI  KOPITAMI ZACHEPIVSYA  ZA YAKIJSX VISTUP i  VISKOCHIV NA  TVERDE.  aLE
POTiM, TiLXKI oMELXKO ZNYAV ARKAN, VIRVAVSYA i POBiG MEZHI GUSTi MOKRi TRAVI.
     sTALO TIHO. tiLXKI  SHUMiLA  SHVIDKA VODA. oMELXKO, iDUCHI  PiD PRIKRITTYAM
KAMENiV, SKRUCHUVAV ARKAN. I NA NXOGO PROSTO VILETiV Z-ZA BRILI MALIJ.
     oCHi VIRYACHIV, VUSTA BiLi, i ViN SHCHOSILI NIMI HAPAV POViTRYA.
     - shchO?!
     - tAM! nAD DEREVAMI...
     - shchOSX ZNOV POBACHIV?
     - aGA!
     -  pOKAZHI,  MOZHE, CXOGO RAZU POBACHU i YA.  sTOYACHI ZA KAMENYAMI Zi  SHODU,
MALIJ POKAZAV PALXCEM NA ROZBITU  VERBU.  viD NE¿ U  POViTRi, ODNA ZA ODNOYU,
PLIVLI TRI  SYAYUCHi KULi.  kOZHNA  ZAVBiLXSHKI Z GORSHCHIK. tO VONI SPINYALISX, NACHE
TANCYUYUCHI NA ODNOMU MiSCi, TO ZNOV,  Z POViVANNYAM POViTRYA, POCHINALI  RUHATISX
NA SHiD. shchE KROKiV  Z PiVSOTNi - i VONI DOPLIVUTX DO OBLAMANO¿ GOSTRO¿ GiLKI
OTiº¿ NAJSTARiSHO¿ LIPI.
     oMELXKOVi GONITELi  NE BACHILI CIH SRiBLYASTIH SYAYUCHIH KULX, BO PLIVLI  ZA
¿HNiMI SPINAMI.
     - gOSPODI! pOMILUJ NAS GRiSHNIH  i  SPASI! -  oMELXKO Z TAKIM  OSTRAHOM,
REVNO TA PRONIKLIVO PROKAZAV  CE  TA PEREHRESTIVSYA, SHCHO J MALIJ ZRAZU  ZA NIM
POVTORIV. I RAPTOM oMELXKO ZAKRICHAV TIM:
     - nE STRiLYAJTE!  ya ZARAZ VIJDU!  mI POGOVORIMO. nE STRiLYAJTE TiLXKI. bO
VSiM BUDE VELIKA BiDA. oT i GARAZD! pOGOVORIMO.
     -  bATECHKU! - mALIJ  VHOPIV KOZAKA ZA  RUKU. -  nE HODiTX! cE ViN UPIR,
VOVKULAKA i PEREVERTENX KATOLICXKIJ.
     -  cITX!  sHOVAJSYA i  NE POTIKAJSYA! - viDTRUTIV MALOGO i  VISTUPIV Z-ZA
BRILI.
     vSi PRICiLILISX V NXOGO.
     - chOGO VAM ViD MENE TREBA?
     - viDDAJ SHAHViRI. cE Z SHATiV SVYATO¿ iKONI.
     - chOGO CE TI DBAºSH PRO NASHi iKONI?
     - ci SHAHViRI NE Z CERKVI. vONI Z KOSTXOLU.
     - a SHCHE SHCHO?
     - tI POVINEN ViDDATI HLOPCHIKA.
     - cE VSi VIMOGI?
     - shchE TI POVINEN PO¿HATI DO lXVOVA i VITLUMACHITI, SHCHO TAM GOVORITX TUROK,
BO NE VSE ZROZUMiLO, SHCHO ViN GOVORITX.
     - zROZUMiV! tEPER SLUHAJTE, TiLXKI NE STRiLYAJTE,  BO BUDE  BiDA. niYAKIH
SHAFiRiV U MENE NEMA.
     - tUROK PRIZNAVSYA, SHCHO TI ¿H U NXOGO ZABRAV.
     - niYAKIH TURKiV NE ZNAYU!
     - a TOJ BUSURMEN, YAKOGO TI ViDDAV MO¿M HLOPCYAM?
     - tO ORDINECX!
     -  viN  PRIZNAVSYA, SHCHO ViN  TUROK i SHCHO  ViN  TOBi ViDDAV SHAHViRI TA iNSHi
KOSHTOVNOSTi.
     - shchE RAZ  KAZHU - SHAFiRiV  NiYAKIH NE  ZNAYU.  hLOPCHIK MENi BUDE SINOM. dO
lXVOVA NE PO¿DU - NiYAKO¿ MOVI, KRiM NASHO¿ PRAVOSLAVNO¿, YA NE ZNAYU.
     -  pODUMAJ! rAHUVATIMU DO TRXOH. tI  SAM VILiZ - TEPER ViD NAS ZHIVIM NE
PiDESH.
     -  piDOZHDiTX, NE STRiLYAJTE.  vI ZH BACHITE, YA  BEZ ZBRO¿. hiBA BEZZBROJNU
LYUDINU VBIVATI MOZHNA?
     - tI NE LYUDINA - TI ARHIMNIK.
     oMELXKO PiDViV RUKI VGORU i PROGOVORIV NE DUZHE GOLOSNO, RiVNIM GOLOSOM:
     - oBERNiTXSYA i PODIViTXSYA!
     I  RAPTOM  TOJ, SHCHO  KINUV  KONYA i ZBROYU  i VZHE VILiZ NA  PAGORB, SHCHOSILI
ZAVOLAV:
     - tA STRiLYAJTE! viN SATANA! viN VAS DURITX.
     sOTNIK TEZH ZAKRICHAV:
     - tIHO! hTO TUT KERMUº?
     aLE, POBACHIVSHI SYAYUCHi KULi, ODIN  ARKEBUZER Z PERELYAKU SHARPONUVSYA, NATIS
NA GACHOK. kUROK  Z  TLiYUCHIM? NOTOM  KLYUNUV POLICHKU  iZ  ZATRAVKOYU. I LUPONUV
GUCHNIJ POSTRiL, SPOVIVSHI  STRiLXCYA  GUSTIM DIMOM. I ZRAZU  ZH  SRiBLYASTi KULi
KINULO STRUSOM  POViTRYA NA TOVSTENNIJ  SUK STARO¿  LIPI. sPALAH SYAJVA i GRiM
VIBUHU BUV TAKO¿ SILI, SHCHO MALOGO NA YAKIJSX CHAS OSLiPILO i OGLUSHILO.
     a oMELXKA HVILEYU POViTRYA SHCHE J  NA ZEMLYU  KINULO. vIBUH ROZNiS NA DRiBNi
TRiSKI ZALISHOK  NAJBiLXSHO¿  LIPI.  a  TE  KRUCHENE TOVSTENNE  KORiNNYA  GORiLO
YASKRAVIM VOGNEM, NACHE ZOVSiM SUHE DEREVO.
     nA  SUSiDNiH  STOVBURAH  VIBUHOM  POSTINALO  VSi  GiLKI.  pO  KORi  TIH
STOVBURiV,  NACHE  HTO  BRIZNUV  PALAYUCHOYU  SMOLOYU,  ZMi¿LISX  YAZICHKI VOGNYU  i
PiDiJMAVSYA BLAKITNIJ DIMOK.
     I PO ZEMLi MOV HTO ROZBRIZKAV VOGONX - GORiLO V BAGATXOH MiSCYAH.
     vSYU POGONYU POKIDALO NA ZEMLYU.
     hTO OCHMANiLO SIDiV. hTO NERUHOMO LEZHAV. hTO BEZTYAMNO POVZAV.
     dVOº KONEJ LEZHALO NERUHOMO.
     sOBAK VZAGALi NE BULO VIDNO.
     sOTNIK  POVZAV RACHKI, SHCHOSX NiBI SHUKAV U TRAVi. a KAPTAN i SHTANI U NXOGO
V KiLXKOH MiSCYAH TLiLI, i ViD NIH iSHOV BLAKITNIJ DIM.
     - nU  OT - VSE  SKiNCHILOSX! oSX VASHi  SHAHViRI, OSX  VAM  VASHIJ TUROK! -
SKAZAV oMELXKO i OBiJNYAV MALOGO ZA PLECHi.
     - shchO CE BULO, BATXKU?
     - nASH PORYATUNOK. sAM PROROK ILLYA POBIV ¿H KOLESAMI SVOº¿ KOLiSNICi.
     - a HiBA BUVAYUTX U KOLiSNICi TRI KOLESA?
     -  sINKU! bOZHESXKE LYUDSXKIM NE MiRYAYUTX. shVIDKO NA KONYA! bO NAM SHCHE ¿HATI
TA ¿HATI!
     - a TOJ KiNX, GNiDIJ, TEPER NASH?
     - a TO CHIJ?!
     I  KOLI VONI  BULI  VZHE  NA POLOVINi SHLYAHU DO LiSU,  oMELXKO  NAZDOGNAV
GNiDOGO  KONYA.  bEZ  ARKANU, NE ZLAZYACHI  Z bULANKA, PRIHOPIV  CHUZHOGO KONYA ZA
VUZDECHKU. I POVELI VONI GNiDOGO iZ SOBOYU V KOZACXKi PROHODI.
     oTAK,  VZHE O  TRI-KiNX, VONI PiD'¿HALI DO  SOSNI, KOLISX DAVNO ROZBITO¿
BLISKAVKOYU. a V CYU GOROBINU NiCH SHCHE ZALISHKI STARi BULO ROZKOLOTO NAVPiL.
     viD PONiVECHENO¿  STAREZNO¿  SOSNI  NA  KOZACXKU  STEZHKU ¿H VIViV ViRNIJ
KOZACXKIJ KiNX lISKO.



     nEVIDIMA STEZHKA, KRUCHENA i ZVIVISTA, POZNACHENA TiLXKI V KiNSXKiJ GOLOVi
lISKA,  VELA ¿H ZRUCHNIM PROHODOM  MiZH  DEREVAMI, CHEREZ TRAV'YANISTi GALYAVINI,
ZAROSLi OPADKI i PiSHCHANi RUCHA¿.
     chIM  DALi  VONI  POSUVALISX  NA PiVDENNIJ SHiD,  TIM MENSHE  BULO SLiDiV
STRASHNO¿ NiCHNO¿ BURi. mENSHE ViDCHUVALOSX NAPRUGI  V POViTRi. oT TiLXKI KOLI U
VUZXKIH PROHODAH bULANKO i  NOVIJ KiNX TORKALISX SHIYAMI,  ¿HNi GRIVI  ZLiTALI
VGORU  i YAKIJSX  CHAS STOYALI STORCHMA.  tODi  oMELXKO  HRESTIVSYA  i PROKAZUVAV
KOROTKU MOLITVU. mALIJ VSE POVTORYUVAV ZA NIM.
     sPOCHATKU   BULA   SILA-SILENNA  POVALYANIH  ViKOVIH   SOSON.  dE-iNDE  J
VIVERNUTIH iZ KORiNNYAM.
     aLE POVOLi  POViTRYA STAVALO SUHiSHIM, LEGSHIM,  NAPOºNIM PAHOSHCHAMI  SViZHO¿
ZHIVICi TA ROZKViTLO¿ NA PiSHCHANIH GORBAH ROZHEVO¿ SMOLKI.
     pERED POLUDNEM POCHAV NA NIH NAPLIVATI GOSTRIJ ZAPAH SMOLISTOGO DIMU.
     u  LEGKiM TUMANi BLAKITNOGO  DIMU  VONI VI¿HALI NA ZDOROVENNU GALYAVINU.
oDNA VELETENSXKA SOSNA NA KRAYU GALYAVINI DOTLiVALA.
     viD  GALYAVINI  DO  UZLiSSYA BURYA  PROLAMALA  SHIROKIJ  PROSAD.  tOVSTENNi
STOVBURI  LEZHALI,  POTROSHCHENi,  YAK  CURPALKI.  zA  CIMI  POVALENIMI  DEREVAMI
ViDKRIVAVSYA VNIZ ViLXNIJ PROHiD DALi NA SHIROKU RiVNINU.
     - tAGANUºMO! vOGNISHCHE GOTOVE.
     vONI ZRAZU  SPiSHILISX i  PRIPNULI  KONEJ DO VISOKOGO PNYA. oMELXKO MITTYU
PRILASHTUVAV VUGRYA, ZAGORNUTOGO V TRAVU, NA TLiYUCHIJ STOVBUR SOSNI.
     sKORO DO SMOLISTOGO DIMU POCHAV DODAVATISX ZAPAH SMAZHENO¿ RIBI.

     - bATXKUJ tAK SMACHNO PAHNE, SHCHO AZH U ZHIVOTi HAPAº.
     - pOTERPI. bORONX bOZHE,  NEDOPECHENU  RIBU ¿STI. tAKi  RiZi BUDUTX, SHCHO J
SKONATI MOZHNA.
     vONI SIDiLI ZBOKU ViD ZHARU, SHCHOB DIM OCHi NE VI¿DAV. a  KONi STOYALI TROHI
NAVKiS ViD NIH. tO ZRAZU Ni MALIJ,  Ni oMELXKO i  NE ZVERNULI  UVAGI, YAK VSi
TRI  KONYA  SKINULI  GOLOVI, NASHOROSHILI VUHA,  ROZDULI  NiZDRi.  tiLXKI  TODi
oMELXKO SHAMENUVSYA, YAK PRIV'YAZANi KONi POCHALI VIHATI. viN SHOPIVSYA ViD VOGNYU
VZHE Z LUKOM i STRiLOYU NA TYATIVi. a KONi PROSTO OBiSiLI - RVALISYA Z PRIV'YAZi.
kOZAK VISKOCHIV NA POVALENIJ STOVBUR, SHCHOB KRASHCHE ROZDIVITISX, SHCHO TAM TAKOGO? I
PERELYAKANO ZAVOLAV MALOMU:
     - nA SOSNU! shVIDKO! - viN TiLXKI GOLOVOYU KIVNUV, NA YAKU POVALENU  SOSNU
LiZTI.
     kONi  ViDCHAJDUSHNE  ZAiRZHALI,  RVONULISX  i  ViDiRVALISX.  pOMCHALI CHEREZ
GALYAVINU DO LiSU.
     mALIJ NAVKARACHKI DRYAPAVSYA VGORU POHILIM STOVBUROM. viN
     VZHE PiDNYAVSYA DO PERSHIH GiLOK. I RAPTOM POSLIZNUVSYA, i NOGI
     JOGO SPRISNULI VNIZ. aLE RUKAMI ViN VHOPIVSYA ZA GiLKU i TAK
     i ZAVIS MiZH STOVBUROM i ZEMLEYU.
     I SAME  V  CYU MITX ViD DOLINI VILETiV  NEJMOViRNO¿ VELICHINI  VOVK. mCHAV
PROSTO DO KONEJ, SHCHO VZHE  ZNIKALI MEZHI  SOSON. vOVK  RUHAVSYA  Z TAKOYU SHALENOYU
SHVIDKiSTYU, SHCHO oMELXKO LEDX VSTIG PRICiLITISX U NXOGO i SPUSTITI STRiLU.
     sTRiLA VLUCHILA  ZViRU ZZADU  V SPINU i  VIJSHLA  ViSTRYAM  Z  GRUDEJ  PiD
GORLOM.
     zViR KiLXKA RAZiV  PEREKINUVSYA Z ROZGONU CHEREZ  GOLOVU. I NA YAKUSX MITX
ZASTIG.  a  TODi  VRAZ  OZHIV  i  POCHAV PiDSKAKUVATI, MOV  YAKASX STRASHNA SILA
PiDKIDALA JOGO NAD ZEMLEYU.

     viN  KLACAV SLINYAVOYU KRIVAVOYU PASHCHEKOYU, GRiB KiGTYAMI i  ROZKIDAV NAVKOLO
SEBE TRAVU, PiSOK, GLICYU i SHISHKI.
     oMELXKO  VLOVIV  MITX  i ODNA ZA  ODNOYU PUSTIV DVi STRiLI. pERSHA STRiLA
PROSHILA VOVKA ViD SHI¿  DO CHEREVA, A DRUGA PROBILA  OKO i ZASTRYAGLA U CHEREPi.
zViR VITYAGSYA. aLE  VSE GRiB  i GRiB PEREDNiMI LAPAMI PiSOK. mALIJ  ViDPUSTIV
RUKI  i VPAV  NA ZEMLYU. tA ZRAZU ZH  PiDViVSYA i,  SHKUTILXGAYUCHI ZLEGKA,  POBiG
PODIVITISX NA ZViRA.
     - kUDI TI?!
     - nA VOVKA PODIVITISX. viN TAKIJ STRASHNIJ.
     -  nE PiDHODX!  cE SKAZHENIJ  VOVK. u  NASHOGO PANA, YAK YA SHCHE  BUV  ZOVSiM
MALENXKIM, DRUGIJ PSAR ZABIV iZ KUSHi SKAZHENOGO VOVKA.  I VZYAV JOGO ZA HViST,
SHCHOB ViDKINUTI Z DOROGI.  I  SKORO PO TOMU ZAHVORiV. yaK CHUV,  SHCHO HTOSX VODU V
KUHOLX NALIVAº, CHI Z DiJNICi PERELIVAº V GLECHIK MOLOKO, TO KRIKOM KRICHAV ViD
BOLYU,  GOLOVOYU  BIVSYA OB STiNU.  vESX  PiL, DE  ViN LEZHAV,  BUV U KROVi! tAK
NESHCHASNIJ MUCHIVSYA, POKI POMER, TAK KRICHAV!.. tEPER  NAM KLOPiT - CE STRAHiTTYA
TREBA SPALITI. bO YAK HTOSX JOGO SKUSHTUº, TO TEZH SKAZITXSYA!..
     - I NASH bUBKA MOZHE?..
     - bUBKA,  YAKSHCHO Ti KURVASHi  JOGO NE PORiSHILI, NiKOLI NE VHOPITX  VOVCHOGO
PADLA. oTAM PiD HVOSTOM KOLO  GUZNA  U  VOVKA º ZALOZA. oTOJ SMORiD  OD  TIH
ZALOZ - TAK  i KARABASHiV LYAKAV. a  VONI, MOZHE, J BiLXSHi ZA  VOVKA BULI... nU
DOBRE, NA BALACHKI CHAS VITRACHAºMO. pOKI NE SPALYU VOVKA, KONi NE ZASPOKOYATXSYA.
     oMELXKO  SHABLEYU  NARUBAV  ZDOROVENNU  KUPU GiLOK,  NAKIDAV  NA  ZViRA i
PiDPALIV. zAJNYALOSX VISOKE POLUM'YA.
     -  bATXKU,  A  NASHA  RIBA?  -  sKRIKNUV  MALIJ  i  PROZHOGOM KINUVSYA  DO
VELETENSXKOGO DOGORAYUCHOGO STOVBURA.

     oBPiKAYUCHI PALXCi,  VITYAG ZGORTOK iZ VUGREM. viN POKLAV JOGO NA POVALENU
SOSNU  i  ROZKOLUPAV  GiLOCHKOYU,  BO  ZHARINKI  PEKLI  RUKI.  mAJZHE VSYA RIBINA
OBVUGLILASX. lISHIVSYA SHMATOCHOK MOZHE BiLXSHIJ ZA DVA VERSHKI.  mALIJ POKLAV JOGO
NA CHISTU KORU, SHCHOB VICHAH i POBiG DO KOZAKA.
     - bATXKU! dAJTE TOGO NOZHICHKA, SHCHO VI MENi PODARUVALI!
     oMELXKO VITYAG TONKIJ  STILET iZ SHAPKI i PODAV  HLOPCHIKU. mALIJ SHMATOCHOK
VUGRYA ROZRiZAV. oDIN SHMATOCHOK Z'¿V, OBSMOKTUYUCHI HREBET i OBLIZUYUCHI PALXCi.
     dRUGIJ SHMATOCHOK  ViDNiS "BATXKOVi". bO TOJ NE ViDHODIV  ViD BAGATTYA,  A
VSE PiDKIDAV GiLKI U VOGONX.
     - sPASIBi, SHCHO BATXKA NE ZABUV. tI SAM ¿ZH. ya ¿H NE RAZ i NE DVA ¿V, KOLI
U LYAHAH BUV. a TI - KOLI TO SHCHE bOG  DASTX TOBi VUGRYA SKUSHTUVATI -  ¿ZH SAM. a
NOZHA  MENi ViDDAJ:  BEZ PiHOV -  RiCH NEBEZPECHNA. oT ZROBLYU PiHVI - BUDESH SAM
NOSITI. a ZARAZ HODiMO KONEJ ZBIRATI...
     nA DIVO, PERSHIM  VONI ZNAJSHLI CHUZHOGO GNiDOGO, POTiM  lISKA,  A  DALi  J
bULANKA.
     tODi oMELXKO  VZYAV SOKIRU i NARUBAV  DOBROGO, TOVSTOGO GiLLYA i POSTYAGAV
NA  BAGATTYA.  I TiLXKI TODi, KOLI  VOGONX  DOBRE ZAJNYAVSYA, POSPiSHILI Z  Ciº¿
NEBEZPECHNO¿ GALYAVINI.
     kONEJ  NAPO¿LI V  OLADCi  Z MiLKOGO  PROZOROGO RUCHAYU.  I SAMi NAPILISX.
mALIJ ZNOV POZHALiVSYA.
     - vUGOR TAKIJ SMACHNIJ, ALE ¿STI SHCHE BiLXSHE HOCHETXSYA!
     - pOTERPI, SINKU. dO HUTORA VZHE RUKOYU PODATI.
     sPOCHATKU VONI  STERNEYU POSUVALISX  BADXOROYU  RISSYU. pOTiM STEZHKOYU  MEZHI
VISOCHENNIMI  KONOPLYAMI,  ViD YAKIH  iSHOV  GUSTIJ,  YAKIJSX VODNOCHAS TERPKIJ  i
PODRAZLIVIJ DUH. dALi  BULA ZDOROVENNA LATKA BUJNOGO MAKU, YAKIJ UZHE POSKIDAV
MAJZHE Zi VSiH KUSHCHiV
     VELIKi  ROZHEVi, Z CHORNIMI  PLYAMAMI, PELYUSTKI. dALi JSHOV DOBRIJ  CHASNIK,
VISOKE  SOKOVITE  PiR'YA  CIBULi,  POPELYASTi  KUSHCHi RYASNOGO GOROHU, CiLE  POLE
CHORNO¿  REDXKI  iZ SHIROKIM, RVANIM i DiRCHASTIM LISTOM. dALi PROSADOM RYASNiLI
NACHE KORALAMI ZASIPANi, VISHNi.
     vZHE PERED SAMIM PODViR'YAM ZROSTALI VISOKi GRUSHi i KiLXKA NIZENXKIH, ALE
RYASNIH, AZH GiLKI OBLAMUVALISX, YABLUNX. vSE PODViR'YA OTOCHUVAV DOBRIJ  VISOKIJ
PLETENIJ TIN  iZ TESANIMI  STULKAMI  VORiT NA  DUBOVIM STOVPAH.  tA SHCHE ZBOKU
NEPRIMiTNO, PiD YABLUNYAMI, BUV U TINi VISOKIJ PERELAZ.
     kOLI oMELXKO PiD'¿HAV DO SAMIH VORiT, ViN  ZAPUGAV. aLE NA JOGO PUGANNYA
NiHTO NE ViDGUKNUVSYA, KRiM DVOH KUDLATIH POLOVIH SOBAK.
     tODi  KOZAK PROSTO  ZAGUKAV, ZLEGKA  VDARYAYUCHI NAGAºM U  DZViNKi  STULKI
VORiT.
     - sIMONE! viDCHINYAJ! cE YA - oMELXKO.
     zRAZU V HATi POCHULISX SPOLOHANi GOLOSI. zAGURKOTiLI ZASUVI, ViDCHINILISX
DVERi, i NA PODViR'¿ VRAZ Z'YAVILASX YURBA. pOPEREDU DEBELA  VAGiTNA MOLODICYA,
DViJKO DiVCHATOK-PiDLiTKiV, DVA HLOPCHAKI, SHCHE  DVOº DiVCHATOK MALENXKIH,  STARA
SMAGLYAVA BABA TA MALENXKIJ SIVIJ DiDOK:
     -  dOBRIJ DENX,  LYUDI  DOBRi. pRIJMAJTE GOSTEJ.  - pRIViTAVSYA  oMELXKO,
ZNiMAYUCHI PERED HUTORYANAMI SHAPKU.
     - dOBRIJ DENX, KOZACHE! - pROKAZALA VAGiTNA MOLODICYA BASOVITO. -  tO OCE
TI TOJ SLAVNIJ oMELXKO?
     -  ya  SPRAVDi oMELXKO. a  CHI SPRAVDi YA  SLAVNIJ,  TO PRO TE NEHAJ  LYUDI
SKAZHUTX.
     - nE PRIBiDNYAJSYA. vSi VI, DOBRA  B VAM NE  BULO, SLAVNi. tViJ sIMON TEZH
SLAVNIJ. sLAVNIJ, SLAVNIJ, A V LXOHU ON SIDITX!..
     - cITX! mOVCHI. - shARPONULA ¿¿ ZA RUKAV SMAGLYAVA BABUSYA.

     sTULKI VORiT ViDCHINILI DiVCHATKA-PiDLiTKI.  tODi NAPERED VIJSHLA SMAGLYAVA
BABA, NEVISOKA, ALE STATECHNA, VZYALA KONYA PiD VUZDU.
     - kOZACHE-SOKOLE! tI ¿¿ NE SLUHAJ. yaZIK BEZ KiSTOK, TO VONA J MELE...
     oMELXKO  SKOCHIV  Z  KONYA, ZNYAV Z SiDLA  MALOGO. pOCiLUVAV  RUCHKU STARiJ
GOSPODINi. mALIJ TEZH PRIKLAVSYA.
     kOZAK  i  MALIJ DOVGO  ViDMIVALISX, NATIRAYUCHI  RUKI BiLOYU GLINOYU.  oDNA
DiVCHINKA ¿M POLIVALA, DRUGA PODAVALA RUSHNIK. pOTiM oMELXKO i MALIJ SIDiLI ZA
DOVGIM STOLOM, ¿H PRIGOSHCHALI PiSNIM BORSHCHEM  Z GRIBAMI, KRUTOYU PSHONYANOYU  KASHEYU
TA KVASOM Z VISHENXOK.
     mOLODICYA  POSTAVILA  PLYASHKU  ZELENOGO  SKLA  Z  OKOVITOYU.  aLE  oMELXKO
ViDTRUTIV.
     -  chI TI CHASOM  NE TAºMNIJ POTURNAK, SLAVNIJ  KOZACHE?  - ªHIDNO SPITALA
MOLODICYA.
     - chASOM SHCHE Ni. a ZARAZ YA V DiLi. oTOZH i NE CHAS... mI Z  HLOPCYAMI VOZILI
RIBU  NA  YARMAROK.  sPRODALISX   i  VERTALI  NA  siCH.  tA  J  ZDIBALISX   iZ
LYUDOLOVAMI...
     I oMELXKO ROZPOViV PRO BiDI i PRIGODI Ciº¿ PODOROZHi. tA NE PRO  VSE. ni
SLOVOM  NE  OBMOVIVSYA  PRO  SHAHViRI,  Ni  PRO  DYADXKA  Z KOSOYU, Ni PRO VIBUH
SRiBLYASTIH KULX. sKAZAV  TiLXKI,  SHCHO  BLISKAVKA VDARILA  U  DEREVO, PiD YAKIM
VOROGI STOYALI, TO ¿H GETX POROZKIDALO NA VSi BOKI.
     - bACH,  YAK VONO BUVAº!  tUT SILXNIJ ViTER PiD NiCH SHOPIVSYA. dUMALI: VSE
TUT PORUJNUº, SADOK OBTRUSITX... tA Ni, bOG MILUVAV NAS GRiSHNIH, ViTER SKORO
VSHCHUH, PiSHOV  RYASNIJ DOSHCH TA  ZRAZU J PERESTAV. a OT NAD LiSOM i TUDI DALi  NA
PiVNiCH, VSYU NiCH GRIMiLO i TAK BLIMALO, SHCHO NiBI TAM NEBO GORiLO...

     oMELXKO  OBERNUVSYA  NA MALOGO  i POBACHIV,  SHCHO ViN  MiCNO SPITX.  sIDITX
RiVNO, GOLOVU SHILIV PiDBORiDDYAM NA GRUDI, A LOZHKU MiCNO ZATIS U RUCi.
     - vIBACHAJTE, MATiNKO. zARAZ MALOGO VMOSHCHU, A TODi POGOVORIMO.
     oMELXKO  POKAZAV  STARiJ OCHIMA i PORUHOM BRiV, SHCHOB PRI ROZMOVi MOLODSHIH
NE BULO. viN VINiS  MALOGO Z HATI i VMOSTIV U HLiVi NA SiNi, DE ViN POSTAVIV
SVO¿H KONEJ.
     I SOBAKI NAViTX NE ZAGARCHALI, KOLI oMELXKO U HLiVi PORYADKUVAV.
     kOLI  oMELXKO  Z PEREKIDNIMI TORBAMI ZAJSHOV DO SViTLICi, TAM Z MOLODECHi
VZHE NiKOGO NE BULO.
     - ya TAK, LYUDI DOBRi, ZROZUMiV, SHCHO DOBRIJ NASH PRIYATELX sIMON POTRAPIV DO
UZILISHCHA. tAK?
     mOLODICYA AZH SiPALASX, SHCHOSX HOTiLA BOVKNUTI GOSTRE i OBRAZLIVE, ALE BABA
TAK NA NE¿ ZIRKNULA, SHCHO VONA NA YAKIJSX CHAS VGAMUVALASX.
     - zYATX HODIV Ciº¿ VESNI NA RIBU. cE TI, KOZACHE, PEVNO,  ZNAºSH.  I DOBRE
POTiM UTORGUVAV. tA  J KUPIV U biLiJ PARU SPRAVNIH SiRIH VOLiV. yaK MALXOVANi
- KRUTOROGi TA BEDRASTi. a TUT NASHA OZIMINA CXOGO ROKU VRODILA YAK NiKOLI, TA
SHCHE J RANiSHE,  NiZH U SUSiDiV. viN SHVIDENXKO NAMOLOTIV i POViZ U sKVIRU. pERSHA
PSHENICYA CXOGO VROZHAYU. aZH TUT - DE VZYAVSYA TAKIJ PANOK iZ SLUGAMI.  I KAZHE, SHCHO
TO JOGO VOLI. shchO ¿H U NXOGO NAVESNi VKRALI. sIMON JOMU SKAZAV, SHCHO ViN  VOLiV
U biLiJ KUPIV. a TOJ KAZHE, SHCHO PO¿HALI V biLU, NEHAJ TAM ZASViDCHATX, SHCHO TI ¿H
KUPIV. sIMON  SKAZAV, SHCHO V NXOGO CHASU NEMA PO  YARMARKAH ¿ZDITI  -  VCHORASHNiH
SViDKiV SHUKATI. pANOK TODi J GOVORITX, SHCHO CE SAME ViN, sIMON, i VKRAV VOLiV,
BO NiYAKIH SViDKiV  U  NXOGO  NEMA.  a sIMON, TI ZH ZNAºSH, GARYACHIJ CHOLOViK, NE
STERPiV TAKOGO
     GLUMU i KINUVSYA  NA  NXOGO.  a Ti SUCHi  SLUGI TODi  NA sIMONA. pOCHALASX
BiJKA... pORANILI sIMONA i ViN DVOH SLUG POVEREDIV. tEPER SIDITX V UZILISHCHi U
sKVIRi...  kOLI SUD  BUDE,  NE KAZHUTX... mABUTX, PiSLYA  sPASA...  zABRALI  i
VOLiV, i VOZA, i PSHENICYU... shchO MI TEPER?
     oMELXKO  MOVCHKI,  Z  NEZVORUSHNIM  LICEM  VISLUHAV  OPOViDX  STARO¿.  nE
OPUSKAYUCHI GOLOVI, NAHILIVSYA DO TORBI,  POKOLUPAVSYA TAM  i  VIKLAV NA DZViNKi
DOSHKI VAGOVITIJ GAMANECX.
     - sLUHAJTE, SHCHO SKAZHU.  oCE VAM GROSHi NA DOBRIH VOLiV. - oMELXKO ODNA PO
ODNiJ  VIKLAV  SHiSTX  SRiBNIH MONET.  -  ci GROSHi MO¿.  yaK DUZHE ZBAGATiºTE -
ViDDASTE CHEREZ DESYATX ROKiV. a OCE - NA VIKUP sIMONA. cE GROSHi GURTOVi, KOLI
sIMON ZMOZHE ViDDATI,  NEHAJ ViDDASTX. viN ZNAV HLOPCiV, ZNAº DOBRE HLOPCiV Z
NASHOGO KURENYA i TIH, HTO KAZNU TRIMAº... hTO PiDE  U sKVIRU Z VASHIH RODICHiV,
TO NE MOº DiLO. mENi ZH NE Z RUKI, BO, VI ZH ZNAºTE, KOZHNOMU VLADCYU, YAK KiSTKA
V GORLi, ZAPOROZHECX. yaK YA TAM OB'YAVLYUSYA,  TiLXKI ZASHKODITX sIMONOVi. gOLOVNE
- VIZVOLYAJTE  JOGO DO  sPASA. pOTiM BUDE PiZNO, YAK POCHNUTX  SUDITI... a POKI
VIKUPITE sIMONA, YA  VAM TROSHKI  PiDSOBLYU. ya VZHE J  MiSCE  PRIDIVIVSYA. oTAMO,
BiLYA KONOPELX. tiLXKI SHCHOB TUDI, KRiM MOGO MALOGO, TUDI NE POTIKAVSYA NiHTO...
     - sINKU... tA YAK ZHE TAK?.. oTAKO. tA TOBi TREBA GOLOVU ZMITI, TA  CHISTE
VDYAGTI TA  ViDPOCHITI! - zAHVILYUVALASX STARA. nE ZNALA, SHCHO KAZATI, SHCHO ROBITI.
tiLXKI PERESOVUVALA SRiBLYANIKI PO DOSHKAH.
     - mATiNKO, MOYA GOLUBONXKO! kOZAK ZAVZHDI PRI DiLi. hOCH  BI J VOSHi B'º, A
VSE NE  GULYAº!  yaKSHCHO  TAKA VZHE VASHA LASKA, TO VIPERiTX MENi  KAPTAN. shchOB ViN
DOBRE VISOH, POKI YA MOLOTITIMU...
     sTARIJ DiDOK SIDiV NA OSLiNCHIKU i TiLXKI SLXOZI RUKAVOM UTIRAV.

     oMELXKO ZAJSHOV  DO KLUNi  i, VIBRAVSHI NAJZAMASHNiSHOGO CiPA TA  GRABLi  J
DEREV'YANU LOPATU, PODAVSYA Z DVORU. a SViJ BAGATOSTRAZHDALXNIJ KAPTAN KINUV NA
PLETENIJ TIN. pSI,  KOLI ViN  iSHOV PODViR'YAM, POTRYUHALI ZA  NIM i POMAHUVALI
VOLOHATIMI HVOSTAMI.
     oMELXKO  VZHE  PROJSHOV  VISHNEVIJ PROSAD, YAK POCHUV GALAS U HATi.  lAYALISX
SHCHIRO i ZAPEKLO. aLE PRO SHCHO JSHLOSYA, NA TAKiJ ViDSTANi NE BULO DiBRATI.
     kOZAK UVAZHNO OBDIVIVSYA MiSCE  DLYA TiCHKA. zRADiV,  SHCHO NE POMILIVSYA, KOLI
PRIMiTIV Zi STEZHKI  CE MiSCE: RiK CHI DVA TOMU TUT BUV  DOBRIJ  GARMAN,  SHCHE J
GLINOYU  ZMASHCHENIJ.   dOVELOSYA   TiLXKI  U  KiLXKOH  MiSCYAH  ZRiZATI  ZASTUPOM
BUR'YANINI.  pERETYAG SNOPI  iZ  NAJBLIZHCHOGO POLUKiPKA,  ROZSTELIV U DVA  RYADI
KOLOSSYAM DOKUPI.
     rEVNO  PROKAZAV  MOLITVU i, VHOPIVSHI OBiRUCH  KISLICEVE CiPILNO, LUPONUV
DUBOVIM BICHEM  PO  KOLOSKAH. I BiLXSHE Ni PRO SHCHO NE DUMAV KOZAK, A PILXNUVAV,
SHCHOB  ODIN  UDAR  BUV ZA DRUGIM, YAK U TOGO  MOLOTA,  PRILADNANIJ DO  VODYANOGO
KOLESA.
     lUPANNYA CiPA  HOCH i GLUSHILA SOLOMA, A ODNACHE  VONO POKRIVALO  VSi ZVUKI
HUTORA.  tA J CiP ZHE BUV SPRAVNIJ - i PO  JOGO ZROSTU, i PO JOGO RUCi. tAK i
PRILIPLO DO PALXCiV ROZHEVE KISLICHNE CiPILNO, VICHOVGANE ROBOTYASHCHIMI  RUKAMI DO
SKLYANOGO POLISKU. bIV ROZMASHISTO, RiVNO i PRISPiVUVAV PiD UDARI BICHA:
     - pO-NA-DIV-SYA ZHU-RA-VELX! dO BA-BI-NIH KO-NO-PELX!
     tiLXKI  NA  MITX  PERERIVAV  ROZMiRENE  LUPANNYA  BICHEM,  SHCHOB  ViDSUNUTI
OBMOLOCHENU SOLOMU i ViDGREBTI LOPATOYU ZERNO.
     yaK HTO ZACHAKLUVAV: TiLXKI DOBIV POLUKiPOK - i SONCE ZAJSHLO.
     sONCE ZAJSHLO CHISTE - NA DOBRU GODINU.
     oMELXKO   OZIRNUVSYA  NA   SADIBU:  TAM  SHCHOSX  VONI  KAMESHILISX,  BiGALI
PODViR'YAM.
     zDER  iZ  SEBE GETX MOKRU VAZHKU  SOROCHKU i  SHVIDKO  VSTUPIV U ROZiGRiTi
SPEKOTNIM DNEM  DURMANNO DUHMYANi KONOPLi. dUH ¿H BUV GOSTRIJ,  SOLODKUVATIJ,
ViD NXOGO ZRAZU SUSHILO i TERPLO V GORLi. oDNOYU RUKOYU ZATULIV NOSA i PODERSYA,
ZATAMUVAVSHI DIHANNYA, CHEREZ  VISOCHENNi  ZAROSTi KONOPELX. kOLI V NXOGO VZHE NE
VISTACHILO  DUHU, YAKRAZ SHIRINA LATKI SKiNCHILASX. viN ViDDIHNUVSYA, ZNOV ZAKRIV
NOSA. I SHVIDKO PODERSYA  KRiZX KONOPLi. cUPKE  LISTYA  DERLO SHKiRU, Z PLOSKONi
OBSIPAV JOGO RYASNIJ TEPLIJ, MOV BOROSHNO, PILOK.
     tAK oMELXKO PRODERSYA V  KONOPLYAH KiLXKA RAZiV TUDI J SYUDI. tA POCHUV, SHCHO
PiT POCHINAº PiDSIHATI. zRAZU  SPINIVSYA i,  VITYAGSHI  Z PiHOV TURECXKOGO NOZHA,
POCHAV OBUSHKOM LEZA ZiSHKRYABUVATI  KONOPLYANIJ PILOK, SHCHO PONALIPAV  NA SPiTNiLE
TiLO. dOBRE CViLA PLOSKiNX,  BO Ciº¿ LIPUCHO¿ TA PAHUCHO¿ ZAMAZKI NABRALOSX iZ
VORONYACHE YAJCE. oMELXKO OBEREZHNO ZLiPIV  DOKUPI CE TiSTO, OBKATAV U POLOVi i,
ZAGORNUVSHI U  LISTOK PODOROZHNIKA, ZAHOVAV U POYAS.  tiLXKI PERESTUPIV VISOKIJ
PERELAZ, DO NXOGO KINULISX SOBAKI i POCHALI LASHCHITISX.
     -  o! - oB'YAVILASX  Z-ZA  HLiVU MOLODICYA  -  uZHE NOVOGO GOSPODINA  SOBi
ZNAJSHLI. shchO  V TEBE ZA MALIJ?  hOTiLA JOGO SKUPATI -  TAK  ViN  TAKIJ REJVAH
ZNYAV: VIDIRAºTXSYA, KUSAºTXSYA. tA YA ZH JOMU ZiLLYA ZAPARILA! tA  YA ZH JOMU NOCHVI
POMILA! tA NA NXOMU LEPU CiLIJ PUD. mOZHE, i NUZHA º!
     -  mOLODICE! oBLISH  MALOGO. nEHAJ SPITX. viN VSYU NiCH i NA MITX  OCHEJ NE
SKLiPIV.
     - tO YA JOGO MAYU V SVO¿J HATi KLASTI NA ODIN PiL Z DiTXMI SVO¿MI?
     - dO TEBE NiHTO V HATU NA PROSITXSYA.
     - tA YAK TAK? tA SHCHO PRO MENE LYUDI SKAZHUTX?..
     oMELXKO MOVCHKI MAHNUV RUKOYU i PiSHOV U HLiV: YAK TAM KONi, i SHCHO MALIJ.
     vSi  TRI  KONYA  Z  SHALXKAMI  HRUPALI  OVES.  mALIJ,  NAKRITIJ  PODERTOYU
KOZHUSHINOYU, MiCNO TAK SPAV, SHCHO, ZDAVALOSYA, i NE DIHAº.
     a NA  NIZENXKiM OKORENKU SIDiV SIVIJ DiDOK i PILXNUVAV GLINYANIJ LiHTAR,
Z YAKOGO BLIMAV NEDOGAROK TOVSTENNO¿ SViCHKI.
     - oCE, KOZACHE, POBACHIV TEBE i NACHE TROHI OZHIV DUSHEYU! sPASIBi, SHCHO ZVICHAJ
TRIMAºSH. bACHU, SHCHO SPOKiJNO MOZHNA i POMIRATI - º SHCHE  V  NAS BiJCi... a  TO YAK
POPERLA SHLYAHTA LYADSXKA Zi  SVO¿MI  PAHOLKAMI TA  POSiPAKAMI,  TAK NASHi  LYUDI
PERED NIMI ZRAZU J PiDUPALI. tXHU! aZH GIDKO DIVITISX.
     - diDU,  NE  PEREJMAJTESYA.  z KOZHNIM LiTOM NASHOGO  LICARSTVA  PRIBUVAº.
sXOGODNi MI ZA  pOROGAMI TA U  vELIKiM lUZi.  a PRIJDE NASH CHAS - NASHA  SHABLYA
DALEKO  DiSTANE.  I ZEMLYU,  i  ViRU ZAHISTIMO. tATARAM i TURKAM  HiBA POGANO
REBRA SKORODIMO?! zAZHDiTX, SHCHE J KATOLIKI NASHi SAMOPALI POCHUYUTX.
  - oJ SPASIBi TOBi, KOZACHE. oZHIVIV MOYU DUSHU. bO TAK MENE Ti KLYATi BABI
ZA¿LI. vREDNIJ NAROD, BABI, SHCHOB  TI ZNAV! oTO POKI TI V SILi, SHCHE NiCHOGO... a
YAK SLABiSTX  TEBE ODOLiLA, TAK DZXOBAYUTX  BEZ SOROMU i  SOViSTi...  I NiCHOGO
TOBi  NE PROMINUTX: CHI SKIBKU  HLiBA VPUSTISH, CHI TAM,  ZVINYAJ,  ZAKUNYAºSH  TA
PERDNESH... a KOLISX ZHE  YA  BUV  PRI SAMiM  oSTAFi¿!  zAVZHDI PRI NXOMU: CHI NA
TATAR iDEMO, CHI NiBI TATARI, PEREVDYAGNENi, NA MOSKOVSXKi ZALOGI NALiTAºMO.
     - tO SKiLXKI VAM ROKiV, DiDUSYU?
     - tA RAHUJ, YAKSHCHO VMiºSH.  -  oSTAFiJ POMER SKORO SOROK ROKiV TOMU.  a YAK
ViN POMER, TO V MENE VZHE BULA DRUGA DRUZHINA. a ViD PERSHO¿ DOCHKI BULA ONUKA.
     vPERSHE YA OZHENIVSYA,  YAK  KNYAZX  mIHAJLO PiDNYAVSYA  NAKAZATI  KATOLIKiV  i
LYAHiV... eH. yaKBI MI TODi PEREMOGLI. a OCE MOYA TRETYA ZHiNKA. vONA NARODILASX,
YAK VZHE oSTAFiJ BUV STAROSTOYU CHERKASXKIM.
     - tO VI STiLXKI ROKiV ZHIVETE! aZH ZAVIDKI!
     - e, KOZACHE, DOVGE ZHITTYA - TO DAR bOZHIJ. a STARiSTX - LAJNO... tI HODI,
POVECHERYAJ, A YA POSIDZHU TA PODIVLYUSX ZA KiNXMI TA ZA LiHTAREM...
     tiLXKI  VIJSHOV  oMELXKO  Z  HLiVA,  YAK  PiDSKOCHILI DiVCHATKA-PiDLiTKI  Z
GLEKOM-NOSATKOYU TA TONKIM RUSHNIKOM. u HATU ZAJSHOV -  VSi VSTALI ZA STOLOM  i
PRIViTALI  KOZAKA.  sTARA   ZRAZU  VITYAGLA  Z  PECHi   ZDOROVENNU  MAKiTRU  Z
VARENIKAMI. I DiVCHATKA KINULISX ¿J NA PiDMOGU, VTRXOH VONI POSTAVILI NA STiL
PERED KOZAKOM.  shchE  J  MISOCHKU Z MEDOM. zOLOTIM  i  PROZORIM,  YAK  KRISHTALX,
LIPOVIM MEDOM. dRUGU MISOCHKU BLIZHCHE DO MALECHi.
     oMELXKO PROKAZAV  "oTCHE NASH"  i VSi ZA NIM? RECHNO POVTORILI. tA  TiLXKI
oMELXKO  VZYAV  VARENIKA i  ZANURIV JOGO V  ZOLOTIJ TYAGUCHIJ MED, ZRAZU ZNYAVSYA
SHUM, i  MALECHA  KINULASX DO  MAKiTRI.  kOZHNIJ SPRITNO  VHOPIV PO VARENIKU. I
KOZHNOMU  PO  SHI¿  BLISKAVICHNO  VRiZALA  MOLODICYA.  oMELXKO  AZH  SP'YANiV  ViD
VARENIKiV  Z  VISHNYAMI TA  SViZHOGO MEDU. bULO JOMU TAK DOBRE, SHCHO  J SLOVA  NE
HOTiLOSYA PROKAZATI.
     mALECHA,  Z'¿VSHI PO VARENIKU i POZLIZUVAVSHI MED Z PALXCiV, SIDiLA  TIHO.
tiLXKI PROVODZHALA POGLYADOM KOZHEN RUH KOZAKOVO¿ RUKI DO MAKiTRI.
     viN MOVCHAV, i VSi MOVCHALI.
     oMELXKO PRIKINUV NA  OKO, SHCHO SHCHE  LISHILOSX PO DVA  VARENIKI NA  KOZHNOGO,
OBTER VUSTA, ROZRiVNYAV VUSA i SHCHIRO PODYAKUVAV ZA Ci SPRAVDi RAJSXKi VARENIKI.
vSTAYUCHI Z-ZA STOLU, POPROHAV, SHCHOB ZAVTRA LANTUHI PRIGOTUVALI SHCHE DO OBiDU.
     -  kOZACHE-SOKOLE! -  pRONIKLIVO SKAZALA  STARA.  nOCHUJ U  HATi. ya  TOBi
POSTELYU NA LAVi, A MALOMU NA DOLiVCi NA TRAVU KINU KOZHUHA.
     - kRASNO DYAKUYU, MATiNKO. aLE  MENE  TREBA PRI KONYAH BUTI. chAS NEPEVNIJ:
YAKSHCHO NE LIHi LYUDI, TO NECHISTA SILA NA NAS ZAZiHAº.
     -  oTO TI, KOZACHE, TA  Tiº¿  NECHISTO¿  SILI  TA J BO¿SHSYA? chI TI SPRAVDi
TAKIJ LYAKLIVIJ? - ªHIDNO SPITALA MOLODICYA.
     -  ya,  MOLODICE,  NE  BOYUSYA  Ni  LIHIH  LYUDEJ, Ni  NECHISTO¿ SILI.  ya ¿H
STEREZHUSYA. dOBRANiCH, LYUDI DOBRi.
     oMELXKO  POSTOYAV TROHI NA  DVORi  -  DIVIVSYA NA  iSKRISTi  ZORi i DIHAV
VECHiRNiM ZAPASHNIM POViTRYAM.
     sOBAKI PiDiJSHLI DO NXOGO, POTERLISX  LOBASTIMI MORDAMI OB JOGO  KOLiNA.
oMELXKO POCHUHAV ¿H ZA VUHAMI i POPRYAMUVAV DO HLiVA.
     tONESENXKA NITKA ZHOVTAVOGO SViTLA PROBIVALASX KRiZX SHPARINU V DVERYAH.
     I  TUT  ViN  PiDViV OCHi  i  YAKRAZ  POBACHIV VISOKO  NAD  KLUNEYU  SRiBNIJ
iSKRISTIJ  SLiD  PADUCHO¿ ZORi.  "shchOSX  VONO  BUDE.  yaK OTO  KAZALA TA  CHORNA
CHARiVNICYA: "tI  ZORYA PADUCHA NAD MOREM. tI Z-ZA  MORYA VPAV SYUDI. zA MORE TI i
VPADESH".  zGADAV  SVOYU  CHORNU  CHARiVNICYU i ZGADAV,  SHCHO  V  TEMRYAVi  VONA VSYA
ROZCHINYALASX.  tiLXKI  DESX  NAD  NIM  PLAVALI  ¿¿  BiLi SYAYUCHi  ZUBI  i BiLKI
VELICHEZNIH VIRLATIH OCHEJ. bO VONA BULA MOZHE DESX NA GOLOVU VISHCHA ZA NXOGO...
     tIHENXKO, BEZ NAJMENSHOGO  RIPiNNYA ViDCHINIV  DVERi.  sViCHKA DOGORiLA  DO
KiNCYA GNOTU U MALENXKiJ VOSKOViJ KALYUZHCi. diDOK, KOLISHNiJ KiNNOTNIK oSTAFiYA,
SPAV NA OKORENKU i, YAK DITINA, PUSKAV SLINU NA KOROTKU BiLU BORODU, NA GRUBU
SOROCHKU.
     diDOK SPAV, ALE POROZHNi SHALXKI BULI GARLIVO SKLADENi NA ZAGORODi.
     oMELXKO PiDNYAV  NA  RUKI, YAK  DITINU, i  POKLAV NA  SiNO PORUCH  MALOGO.
sTARIJ SHCHOSX PROSHAMOTiV, ALE ZOVSiM NE PROKINUVSYA. oMELXKO DMUHNUV NA ZALISHOK
GNOTU, i PO HLiVU POPLIV MEDOVIJ DIMOK PEREGORiLOGO VOSKU.
     oMELXKO VPAV NA SiNO GOLiCHEREVA i SHIROKO ROZKINUV STOMLENi RUKI J NOGI.
viN, KOLI LYAGAV NA SPINU, TO ZRAZU ZASINAV.  tAK i ZARAZ: TiLXKI ViDCHUV VAGU
V DOLONYAH i STOPAH - VZHE  SPAV...  viN SPAV i ZNAV,  SHCHO ViN  SPITX  MiCNO, i
OZHIVAV SILOYU. I KRiZX CEJ  MiCNIJ SON  NACHE ZASPiVALI ZA  GOROYU PERSHi PiVNi.
pOTiM  DRUGi PiVNi ZASPiVALI NACHE  BLIZHCHE. a OT KOLI  TRETiH PiVNiV ZASPiVAV
CHORNIJ  ZDOROVENNIJ sIMONiV  PiVENX  DESX  NAD  GOLOVOYU,  ViN PROKINUVSYA.  I
ViDCHUV, SHCHO VSE TiLO ZNOVU ZDATNE DO NAPRUGI i RUHU.
     - pROKINUVSYA, KOZACHE? - lEDX CHUTNO SPITAV STARIJ.
     - tA PiVENX ZBUDIV. zARAZ SKAZHU SOBi:  "sPI! " i ZNOV  SPATIMU, DOKI NE
STANE O PiVNYAH.
     - a TI ZACHEKAJ, NE KAZHI SOBi. bACHU, SHCHO TI  HARAKTERNIK,  A OT VSXOGO NE
ZNAºSH.  tI  SLUHAJ UVAZHNO, YA GOVORITIMU TIHO.  shchOB Ci ViDXMI NE  POCHULI. tUT
GRiH SKRiZX, ZNAºSH.  sIMON KUPIV TIH VOLiV NE V biLiJ, A PO DOROZi Z  biLO¿.
bO BUV P'YANIJ, A PRODAVALI ZADARMA. I DIVISYA, OSX SHCHO: VOLI PREDIVNi, A TAVRA
NiDE NE VIDNO. chOMU? a bOG JOGO ZNAº... sIMON PRO TE, DURENX, SKAZAV gALXCi.
hOCH  MOYA  DOCHKA,  ALE PORODA NE MOYA, VSYA VONA V SVOYU  CHORTOVU BABU. oTO BULA
HVOJDA TA  SHCHE J ViDXMA NAVCHENA...  gALXKA  VSE CHEREZ  GORU TA  CHEREZ DiBROVU
BiGAº DO SVOº¿ KUMI. a V KUMI CHOLOViK - MiROSHNIK.
     kUMA vARKA STARSHA ZA gALXKU NABAGATO, VVAZHAJ, VZHE BABA... u KUMI HATA V
ODNiM  KiNCi SELA, A MLIN  NA iNSHOMU KiNCi SELA. tO gALXKA, YAK iDE DO vARKI,
TO  ZAVZHDI ZABiZHITX DO MLINA. bO MLIN,  NACHE, PO  DOROZi. hOCHA MOZHNA DO KUMI
DiSTATISX KOROTSHOYU DOROGOYU.
     tA CE SHCHE NE VSE. zA SELOM CIM º SHCHE GORA NEVISOKA i LiS, i TAM TEZH SELO.
a V TiM SELi MLIN NAJKRASHCHIJ NA VSYU OKRUGU. aLE MiROSHNIK TAM DUZHE STARIJ. viN
HOCHE  PRODATI, ALE  PRAVITX DOROGO.  bO i MLIN TAM DOBRIJ,  i MiSCE  ZRUCHNE:
BAGATO LYUDEJ TUDI PRI¿ZDITX i PRIHODITX. I OT SHCHO VIHODITX: NASH sIMON POZICHIV
VSi GROSHi, SHCHO ZA DVA  UHODI  V sTEP  UTORGUVAV.  tA SHCHE J  KONEJ  POZICHIV.  I
nIKODIM VCHASNO  NE ViDDAV KONEJ  - NiBI VOZITX SESTRi DEREVO NA HATU. tOMU J
PODAVSYA sIMON U sKVIRU VOLAMI. tAM DO NXOGO CEJ POLUPANOK i PRICHEPIVSYA... dE
VONO NA  NASHU GOLOVU  VZYALOSYA -  LAJDAK LAJDAKOM,  TiLXKI  SHCHO PRI  SHABLi  TA
KOROLiVSXKiJ GRAMOTi.
     - a BACHIV HTO TU GRAMOTU?
     - tA LYUDI KAZALI, NACHE HTOSX BACHIV. a SHCHE  DiDI  KAZALI, SHCHO CEJ  SHLYAHTICH
BUVAV U nIKODIMA. a DE CE BACHENO, SHCHOB SHLYAHTICH  SAM VOZIV ZERNO DO  MLINA? tA
SHCHE VERHI?
     - tA NACHE TAKOGO NE BACHILI. tiLXKI  OT  ODNOGO NE VTOROPAYU: VASHA gALXKA
VZHE NEBAVOM DiVCHATOK VIDAVATIME ZAMiZH. yaKA TUT VZHE GRECHKA9
     - tO VONA ZARAZ TAKA BRIDKA V TYAZHi! I STARSHOYU ZDAºTXSYA. tA J MELXNIK NE
PARUBOK.  nU, A DiVCHATKA  CE NE ¿¿,  A sIMONOVO¿ SESTRI DOCHKI... tO YA TOBi J
KAZHU: TI, KOZACHE, PODUMAJ, MOZHE SHCHO J VIGADAºSH...
     - aGA, DiDUSYU. shchOSX VIGADAYU.
     - tODi SPI. dOBRE VISPISYA.
     - I VI, DiDUSYU, SPiTX, ViDPOCHIVAJTE. - e Ni, YA VZHE NE SPATIMU. ya ZGADAYU
USiH SVO¿H DRUZiV. pOGOMONYU Z NIMI PODUMKI...

     pOKI oMELXKO i MALIJ PORALISX iZ KiNXMI - NAPUVALI, GODUVALI J CHISTILI,
STARA VZHE ZGOTUVALA ¿M NA SNiDANOK KRUTU GRECHANU LEMiSHKU TA ZDOROVENNIJ SHMAT
SALA PRIVARILA.  shchE J POKLALA  PiVHLiBINI, OGiROCHKI TUGENXKi,  ZDOROVU  BiLU
GOLiVKU  CHASNIKU  TA  POSTAVILA GLECHIK  GUSTOGO  KISLYAKU. oMELXKO  i HLOPCHIK
SNiDALI OSTANNiMI, BO ZATRIMALISX iZ KiNXMI.
     u HATi KAMESHILISX  TiLXKI DiVCHATKA-PiDLiTKI - NAVODILI  PORYADOK. a BABA
pARASKA NIMI KERMUVALA.
     - mATiNKO MOYA, SKAZHiTX, sIMON ZHE MINULOGO ROKU ¿ZDIV BAZARYUVATI U mOZIR
DO LITVINiV?
     - kOZACHE-SOKOLE. tA HiBA YA TAM PAM'YATAYU? 3NAYU, SHCHO DO LITVINiV...
     sTARSHENXKA  POLISHILA  TERTI ViHTEM  PATELXNYU NAD  RiZANKOYU  i  OZVALASX
DZViNKIM GOLOSOCHKOM:
     - dYADECHKO  sIMON  HODILI MINULOGO ROKU BAZARYUVATI DO nAROVLYU. vONI  TAK
DOBRE TODi BAZARYUVALI...
     - shchO TOBi Z SESTROYU ViN PODARUVAV PO DUKACHU DO NAMISTA?
     vRAZHENA OTROKOVICYA  SHIROKO ROZPLYUSHCHILA OCHi i LEDX NE VPUSTILA PATELXNYU V
RiZANKU.
     - vAM DYADXKO sIMON SKAZALI?
     -  mOZHE  ViN i  KAZAV, TA  YA NE  POCHUV. IZ  V'YAZNICi DO HUTORA NE  DUZHE
CHUTNO...
     -  oJ, YA  TAKA DURNA!  - diVCHINKA VDARILA SEBE PO  GUBAH. - a NA DUKACHi
TOMU  Z  ODNOGO BOKU  BORODATIJ KOROLX  U  KORONi, A NA DRUGOMU BOCi KORONA,
VERSHNIK i STOVP.
     - ni, TO VONI TAKi DUKACHi POZICHILI DYADXKOVi nIKODIMU,  A NAM iZ SESTROYU
PODARUVALI DUKACHi ODNAKOVi. tAM  NA ODNOMU BOCi OREL Z OTTAKENNIMI PAZURAMI.
a NA DRUGiM SKACHE LICAR iZ MECHEM i SHCHITOM. a NA SHCHITi V NXOGO...
  - dITINO MOYA! - pEREBILA ¿¿ STARA LAGiDNO, ALE DUZHE NAPOLEGLIVO. -
hODiTX iZ SESTRICHKOYU, VISHENXOK NARViTX NA VARENICHKI. - a TODi DO  oMELXKA. -
ya CE  NADUMALA SXOGODNi VARENICHKiV ZVARITI. bO  VCHORA ViN  NE  ¿V. nEHAJ HOCH
SXOGODNi DITINA POLASUº MEDKOM i VISHNYAMI.
     - sPASIBi, MATiNKO, ZA VASHU LASKU. mENi OCE TREBA  DVA LANTUHI SHCHiLXNIH,
TA  SHCHOB  PO  VERHU PO  DVi DOBRIH  MOTUZKI PRISHILI. shchOB  VONI  POVNIJ LANTUH
VITRIMALI.
     - nA KOLI TOBi TREBA, KOZACHE?
     - tA NA POLUDNIK.
     oMELXKO VZYAV GNiDOGO KONYA, i RAZOM iZ MALIM VONI PiSHLI NA GARMAN.
     sXOGODNi  NEMOLOCHENi POLUKiPKI BULI  VZHE  DALECHENXKO  ViD GARMANU. tOMU
oMELXKO V'YAZAV PO KiLXKA SNOPiV  DVOMA PAKAMI, TODi VANTAZHIV NA GNiDOGO,  YAK
PEREKIDNi TORBI. a HLOPCHIK ViDVODIV GNiDOGO DO GARMANU. tAM SHARPAV  ZA PETLYU
VOLOSYANOGO ARKANU, YAKIM PAKI BULI SPOLUCHENi, i SNOPI PADALI NA ZEMLYU.
     kOLI TAKIM ROBOM NAVOZILI SNOPiV POVEN TiK, oMELXKO VHOPIVSYA ZA CiPILNO
i NE VIPUSKAV JOGO Z RUK, POKI NE OBMOLOTIV P'YATX POLUKiPOK.
     sXOGODNi  oMELXKOVi  BULO KUDI  KRASHCHE, NiZH UCHORA  -  MALIJ  PORUCH. yaK i
VCHORA, KOLI  BUV  GETX MOKRIJ, ROZiBRAVSYA  i VSKOCHIV  U KONOPLi.  tEPER i Zi
SPINI MALIJ ZiSHKRYABAV PLOSKiNNIJ PILOK.
     - bATXKU, CE DLYA YAKOGOSX CHARODiJSTVA TAKE?
     -  cE  NE  CHARI!  cE STRASHNIJ  BUSURMENSXKIJ  DURMAN.  oCEJ  PILOK,  YAK
PERETERTI Z BRUNXKAMI  KViTOK NA MATERINCi, TA SHCHE DODATI  TUDI KiLXKA TRAVOK
DLYA DUHMYANOSTi, TROSHKI MEDU i KRAPOCHKU

     POPELU, TO ViD TIH OLADOCHKiV BUSURMENI DURiYUTX. vONI ¿H TAK  POVOLi, YAK
OTO  KOROVA  ZHUJKU REMI?  Aº, ZHUYUTX i POVOLi  DURiYUTX.  I DURiYUTX GiRSHE, NiZH
NASHIJ OSTANNiJ P'YANICHKA. sYADE, ABO  LYAZHE,  YAK  POLiNYAKA,  LEZHITX.  sMiºTXSYA,
POSMiHAºTXSYA, SHCHOSX MURMOTITX, A J SAM NE ZNAº,  SHCHO.  aZH  STRASHNO PODIVITISX:
BOZHEViLXNi, TA J USE!.. nASH YAK UP'ºTXSYA, TAK HOCH  TANCYUº, PiSENX SPiVAº, NU,
NEHAJ TAM  B'ºTXSYA  - ZHIVA  LYUDINA. a  CE - YAK ZDOHLYATINA YAKA: GOLIMI RUKAMI
BERI.
     - a NAM DLYA CHOGO VONO? mI ZH NE BUSURMENI.
     - tI  POVINEN ZNATI, SHCHO SKORO YA STANU NiBI BUSURMENOM. bUDU SERED NIH i
BUDU ¿H  PRIGOSHCHATI CIM DURMANOM, SHCHOB NASHIH LYUDEJ iZ ¿HNXO¿ NEVOLi VIZVOLITI.
yaK VIZVOLYU, ZNOV NA KOZAKA OBERNUSX.
     - bATXKU, A CE DUZHE VAZHKO: i TUDI, i SYUDI OBERTATISX?
     - kOLI YAK...  zARAZ OT VAZHKO¿.  mENi CHAS NA TURKA OBERTATISX, A  sIMON,
NASH TOVARISH, POPAV U BiDU. tA SHCHE VSYAKi KURVASHi, VSYAKi LYAHI TA ¿H  POHLiBNIKI
PiD NOGAMI PLUTAYUTXSYA!..
     tUT ¿H Z DVORU POKLIKALI NA OBiD. vONI VZHE BULI MAJZHE BiLYA PERELAZU, YAK
MALIJ SPITAV.
     - a MELXNIK nIKODIM TEZH KURVASH?
     - tS-SS! pOTiM SHCHE POBACHIMO. biLXSHE Ni SLOVA!
     pO DOBRiM OBiDi Z  BORSHCHU,  GRECHANO¿ KASHi  Zi  SHKVARKAMI  TA VARENIKiV Z
VISHNYAMI, oMELXKO ZVERNUVSYA DO STARO¿:
     - mATiNKO MOYA. yaK VASHA LASKA, TO VVOLXTE MOYU VOLYU - SPECHiTX  VERTUTU NA
VECHiR. tA SHCHE ZAGADAJTE DiVCHATKAM NEHAJ NAViYUTX MENi ZERNA NA MLIVO.
     - sKiLXKI TOBi, KOZACHE?
     - oDIN LANTUH NA DERTX. a DRUGIJ NAViYUTX NA MLIVO.
     tA  TiLXKI NE  POVNi LANTUHI, NA TRI CHVERTi. ya OCE TROHI POLEZHU, CHOGOSX
MENi  DRiMAºTXSYA... a VI VSi JDiTX  NA GARMAN  i  ZERNO ZASIPAJTE U LANTUHI.
vVECHERi YA PEREVEZU JOGO DO KOMORI.
     oMELXKO,  TROHI  PODRiMAVSHI V HOLODKU NA SHIROKiJ PRIZXBi, ZNOV UHOPIVSYA
ZA CHERVONE KISLICEVE CiPILNO. I PONESLOSYA NA VSi BOKI ViD GARMANU  ROZMiRENE
LUPANNYA DUBOVOGO BICHA. nACHE DESX DALEKO V BUBON KALATALI.
     vZHE  PERED SAMIM ZAHODOM SONCYA ViN ViDiSLAV Z TOKU VSiH POMiCHNIKiV, HTO
ViDGRiBAV SOLOMU,  ViYAV ZERNO TA NASIPAV U MiSHKI. tiLXKI GURT MALIH i STARIH
VTYAGSYA U  VISHNEVIJ PROSAD, KOZAK POZHBURNUV  CiPA,  SKINUV  MOKRU  SOROCHKU  i
SKOCHIV U KONOPLi. mALIJ STAV  NAPOGOTOVi Z LOZHKOYU. I, YAK  "BATXKO" VIJSHOV iZ
KONOPELX, ZRAZU KINUVSYA ZiSHKRYABUVATI Zi SPINI PILKOVIJ LEP.
     - vZHE  PILKU NAM  DOSITX.  shchE NADEREMO VERSHKiV  Z  MATERINKI  - i MOZHNA
GOTUVATI MANDZHUN.
     pOKI SMERKLO, KOZAK i MALIJ  PEREVEZLI  NA  GNiDOMU LANTUHI  Z NEViYANIM
ZERNOM DO DVORU. pO VECHERi SKAZAV:
     - kONi ZASTOYALISX. sYU NiCH POPASEMO ¿H NA  LEVADi. vRiZHTE NAM SALA TA SHCHE
HLiBA OKRAºCX. tA SHCHE CHASNIKU, SHCHOB DUHOM NECHISTOGO ViDGANYATI...
     diDOK TEZH OPINIVSYA V HLiVi.
     - diDUSYU, SKAZHiTX, YAK iZ LEVADI DO MLINA VIJTI?
     - dUZHE PROSTO: PRAVORUCH, PRAVORUCH TA VSE ZA VERBAMI, i CHEREZ MILYU BUDESH
BiLYA MLINA... chEREZ NASHU  GORU DO MLINA  RUKOYU  DiSTATI. aLE TAM DEREVA DUZHE
GUSTO ROSTUTX, A STEZHKA
     KRUCHENA, KiNX NE PROJDE.
     - sPASIBi, DiDUSYU ZA SLOVO! ya OTAM BACHIV ZA ZHOLOBOM STARA CHORNA KIREYA Z
ViDLOGOYU  NACHE  LEZHALA. tO MOZHNA ¿¿  U  VAS  POZICHITI? mENi, SHCHOB  KAPTAN  NE
SViTIVSYA.
     - tO TI NADUMAV, KOZACHE?
     - a NADUMAV.
     - ya DIVIVSYA: GA-ARNIJ U  TEBE SAMOPAL. u NASH CHAS TAKIH NE BULO. aLE ViN
POPSOVANIJ.  bEZ  KUZNi  NE POLAGODISH. tO  YA TOBi  POZICHU  PiSTOLYA.  sLAVNIJ
PiSTOLX, TURECXKIJ. z MOGO OSTANNXOGO LUPU. shchE TODi NA hORTICi bAJDA FORTECi
NE ZRUBAV, TA SHCHE JOGO TODi NiHTO J NE CHUV. tiLXKI PAM'YATAJ: PRUZHINA TUGA.
     sTARIJ POKAZAV NA BRUS, SHCHO PEREKRIVAV STOVP KONOV'YAZi. oMELXKO PiDKOTIV
OKORENOK,  STAV  NA  NXOGO  i  ZNYAV  YAKIJSX  ZAPILENIJ,  ZATKANIJ  PAVUTINOYU
POLOTNYANIJ  ZGORTOK. oMELXKO ZAPHAV i PiSTOLYA, i KIREYU DO PEREKIDNO¿ TORBI i
VIViV KONEJ iZ HLiVU.
     sTARA PODALA PASTUHAM NA¿DOK U PLOSKiNNiJ TORBi i ZACHINILA STULKI VORiT
ZA NIMI.
     nA LEVADi oMELXKO  SPUTAV KONEJ i,  ROZSTELIVSHI  KIREYU,  VMOSTIVSYA  PiD
KOPICEYU. mALIJ PRITULIVSYA DO NXOGO. vONI OBOº LEZHALI GOLiCHEREVA i SPOGLYADALI
NEBO.
     - oT DE KNIGA,  NAPISANA bOGOM! I NiHTO ¿¿ NE PROCHITAV i NE PROCHITAº! a
V  KOZHNOGO  TAM, NA NEBi,  SVOYA ZORYA, YAK OTO VOLOHI KAZHUTX:  "SVOYA PLANIDA".
tiLXKI PiDI VZNAJ, DE SAME TVOYA, i SHCHO TOBi VONA ViSHCHUº? oT SKiLXKI YA ZiROK NA
NASHiM  NEBi  ZNAYU?.. mOZHE PiVSOTNi... a  TOJ FRANCUZ- KAPiTAN,  TOJ, SHCHO VCHIV
MENE VUZLI V'YAZATI, TAK ViN ¿H,  MOZHE, KiLXKA SOTEN' ZNAV. pO NIH ViN  ZNAV,
YAKOYU SAME DOROGOYU PO MORYU DO YAKOGO MiSTA i BEREGA PLISTI.
     - hiBA NA MORi º DOROGI? tAM ZHE VSE VODA, VSE VODA.
     - vODA VODOYU, A NAD VODOYU º VNOCHi ZiRKI. I OT TI PLIVESH PO VODi, A KUDI
PLISTI, KERMUºSH PO ZiRKAH. I BULA V KAPiTANA KNIGA,  V YAKiJ  BULO VKAZANO  i
SPISANO, NAD  YAKIM  MiSTOM V  YAKU  PORU ROKU  YAKA ZiRKA  STO¿TX, SHCHOB  PO NiJ
TRIMATI STERNOVOMU SHLYAH... zARAZ POSPLYU. tAK TI, SINKU, DOGLYADAJ KONEJ. sIDI
i  DOBRE  PILXNUJ. yaK  SHCHO NE TAK - BUDI MENE. tiLXKI TIHO-  TIHO, SHCHOB Ti  NE
POCHULI. shchOB NE BULO STRASHNO - OSX TOBi NiZH.
     I  MALIJ,  MiCNO  ZATISNUVSHI  NOZHA,  PRINISHK  PiD  KOPICEYU  i  STOROZHKO
PRISLUHAVSYA DO NOCHi.
     pORSKALI  KONi i CHAS  ViD  CHASU  VAZHKO  GUPALI KOPITAMI,  PERESTRIBUYUCHI
OPUTANIMI NOGAMI. sYURCHALI  VGORi NA STERNi  CViRKUNI. dESX  TAM, ZA SHIROKIMI
PROHODAMI,  DALEKO-DALEKO PUGAV PUGACH.  z-ZA  LEVADI,  Z-ZA  VERB, LEDX-LEDX
POCHULISX PERSHi PiVNi. I ZRAZU ZH, ZGORI, Z PODViR'YA PROGORLAV sIMONiV PiVENX.
     - cE SHCHE PERSHi?
     - sPiTX, BATXKU! cE SHCHE PERSHi...
     o DRUGIH PiVNYAH oMELXKO PROKINUVSYA i SiV PO-SHEVSXKI.
     - shchO CHUTI?
     - sOBAKI CHOGOSX BREHALI TAM, DALEKO V SELi. u NIH NA PODViR'¿ VSE TIHO.
     - nU, TODi SPI. kOLI TOBi CHAS PRIJDE, YA TEBE PiDNiMU.
     - ya SPATI NE HOCHU. ya HOCHU SHCHE NA ZORi DIVITISX.
     -  ni, NE  ZARAZ. tI POVINEN DOBRE  VISPATISX  -  ZAVTRA VAZHKIJ ROBOCHIJ
DENX. bEZ  TVOº¿ DOPOMOGI YA NE VPORAYUSX.  I NiZH ViDDAJ, BO SONNIJ SHCHE PORANISH
SEBE.
     o PiVNYAH KOZAK ROZBUDIV MALOGO. nAD LEVADOYU SLAVSYA LEGENXKIJ TUMAN.
     bULO TIHO-TIHO.
     oSiDLANi  bULANKO i lISKO,  A GNiDIJ Z LANTUHAMI PO BOKAH, STOYALI PORUCH
iZ  KOPICEYU i  HRUPALI  V SHALXKAH OVES. oMELXKO VITYAG  iZ TORBI  DOBRIJ SHMAT
HLiBA, DO NXOGO VRiZAV CHIMALIJ KUSENX SALA.
     - pOKRiPLYAJSYA DOBRE, BO JDEMO U POHiD.
     - sPRAVZHNiJ?
     - sPRAVZHNiJ!  -  kIVNUV  GOLOVOYU  oMELXKO  i ZAHODIVSYA  OCHISHCHATI  TONKIM
STILETOM OGiROCHOK - TUGIJ Z BiLIMI SMUZHKAMI  ViD NOSIKA i VESX U  PUP'YANKAH.
rOZRiZAV NAVPiL, MOV BRITVOYU, POSIPAV  POLOVINKI SiLLYU i POTER. pOLOVINU DAV
MALOMU, POLOVINU SAM SHRUPAV.
     - yaKBI TI TiLXKI ZNAV, SINKU, YAK OTO V PUSTELi MENi HOTiLOSYA ZVICHAJNOGO
OGiROCHKA Z NASHO¿ ZEMLICi. bACH,  Z USXOGO MOZHE BUTI RADiSTX i MRiYA. nAViTX  Z
OGiRKA.
     sTAVALO VSE SViTLiSHE. aLE DO SHODU  SONCYA  BULO SHCHE DOSITX CHASU. oMELXKO
ZNYAV POROZHNi SHALXKI Z KONEJ, ZAPHAV ¿H U TORBI. mALOGO VISADIV NA lISKA, SAM
ZLETiV NA bULANKA i PiDHOPIV POVODI GNiDOGO.
     kOROTKOYU RISSYU PO GUSTiJ TRAVi LEVAD VONI SHVIDKO DiSTALISX DO  MLINA ZA
SELOM. kONEJ VONI SHOVALI U VERBOLOZi. dO SAMOGO MLINA, STAROGO, POHILENOGO,
OBROSLOGO PO DAHU KUPAMI SMARAGDOVOGO MOHU, VONI PiDiJSHLI PiSHKI. vODA VESELO
PLYUSKOTiLA  CHEREZ KRAJ  GREBLi. a VISOCHENNE  KOLESO STOYALO SUHIM PiD  SUHIMI
POTOKAMI.
     - oJ! ya TAKOGO ZDOROVENNOGO KOLESA U SVOºMU ZHITTi NE BACHIV.
     - tIHO, DIVISX i PRISLUHAJSYA!
     oMELXKO SHILIVSYA  i  UVAZHNO ROZGLYADAVSYA  SLiDI  NA  VOGKiJ ZEMLi  PERED
DVERIMA MLINA.

     zOVSiM PORUCH, NAD  SAMIM RUCHAºM  TRI YASENI  ZNESLI ViTTYA  U  PEREDDENNU
SINYAVU NEBA. I VONI TAK BLIZXKO ROSLI ODNE DO ODNOGO, SHCHO MALIJ MiG ¿H RUKAMI
DiSTATI. viN ZAJSHOV  MiZH YASENI  i ZADER GOLOVU,  SHCHOB  PODIVITISX,  YAK  UGORU
PiDNiMAYUTXSYA  YASNO-SiRi  STOVPI.  pOBACHIV,  SHCHO NA  VISOTi MOZHE DVOH LYUDSXKIH
ZROSTiV STIRCHITX SUCHOK. sUHIJ SUCHOK. tA YAKIJSX DIVNIJ, YAK RUKAMI ZROBLENIJ.
     - bATXKU!
     oMELXKO MITTYU KINUVSYA DO YASENiV.
     - bATXKU! oN TAM SUCHOK YAKIJSX...
     - ya TEBE PiDSADZHU! sPROBUJ POSHARPATI SUCHOK...
     mALIJ STAV NA PLECHi KOZAKOVi. aLE NE ZMiG DOTYAGTISX DO SUCHKA.
     -  zLiZAJ! zARAZ VSE DiSTANEMO. oMELXKO OPUSTIV MALOGO NA  ZEMLYU, A SAM
PROZHOGOM KINUVSYA  U ZAROSTi DO KONEJ.  mITTYU  POVERNUVSYA NAZAD  iZ  SOKIROYU,
ZNAJDENOYU NA HUTiRSXKOMU POZHARISHCHi.
     viDTRUTIV MALOGO, PRIMiRYAVSYA SOKIROYU,  KUDI VDARITI. shIROKO ROZMAHNUVSYA
i ZASADIV SOKIRU U STOVBUR. aZH DEREVO ZAGULO.
     tEPER oMELXKO PiDSADIV MALOGO. tOJ  STAV ODNOYU NOGOYU NA SHIROKIJ  OBUH i
BEZ USYAKIH ZUSILX DOTYAGSYA DO SUCHKA.
     - sINKU. tI JOGO POTORSAJ TUDI-SYUDI.
     sUCHOK PiDDAVSYA i HLOPCHIK VIDER JOGO Z GNiZDA. vSTROMIV U OTViR RUKU.
     - ª!  - gOLOSNO SKRIKNUV  MALIJ i VITYAG  DOVGIJ,  MOV  KOVBASA,  KAPSHUK
SAP'YANOVIJ.
     - sTRIBAJ! ya TEBE  VLOVLYU. hOP! - oMELXKO  VLOVIV HLOPCHIKA, POSTAVIV NA
ZEMLYU,  A  TODi VDARIV KULAKOM PO TOPORISHCHU, POTiM SHARPONUV i VIDER SOKIRU iZ
STOVBURA.
     kOZAK iZ SOKIROYU V RUCi, A MALIJ iZ KAPSHUKOM i SUCHKOM

     POBiGLI SHCHODUHU DO SHOVANKI. rOZSTELILI KIREYU i NA NE¿ VISIPALI MONETI.

     - oJ! sKiLXKI ¿H TUT.
     - tIHO, SINKU! nE ZAVAZHAJ. mENi NE MOZHNA POMILITISX, A CHAS KiNCHAºTXSYA.
     oMELXKO Z KUPI VIHOPLYUVAV MONETI, OBDIVLYAVSYA Z  OBOH BOKiV  i ROZKLADAV
NA TRI KUPKI. nAJBiLXSHU KUPU ZASIPAV NAZAD U KAPSHUK, MENSHi ZAGORNUV U SHMATKI
ViD STARO¿ SOROCHKI MALOGO.
     dALi  KOZAK  SHVIDKO ViDSTiBNUV REMiNX  Z  SHABLEYU i PEREKINUV JOGO CHEREZ
PRAVE PLECHE, TAK SHCHO  SHABLYA  VISiLA  ViD  GRUDEJ DO  STEGNA.  rOZKRUTIV DiDiV
ZGORTOK i VIDOBUV ZViDTiLYA TURECXKIJ PiSTOLX. vSTROMIV  ZA SHIROKIJ KOZACXKIJ
POYAS PORUCH iZ CHINGALOM.
     - bATXKU! a ViN ZARYADZHENIJ?
     - pEVNO, SHCHO NE ZARYADZHENIJ. dLYA STRAHU. a  V BiJCi  ZAMiSTX BULAVI BUDE.
bACHISH - YAKA MiDNA KULYA NA KiNCi.
     dALi  oMELXKO  SKINUV CHOBOTI, PiDKATAV SHAROVARI,  NATYAGNUV STARU  CHORNU
KIREYU POVERH  KAPTANA. piDPEREZAVSYA MOTUZKOYU, A ZAMiSTX SMUSHEVO¿ SHAPKI NATYAG
YAKOGOSX KLOBUKA Z SiROYU SMUSHEVOYU OPUSHKOYU.

     -  oSX TOBi  PISHCHIK. yaKSHCHO  VGLEDISH ZBROJNIH LYUDEJ  - PODAVAJ ZNAK. oTAK:
"PiTX- PiTX-PiTX! ". nU, gOSPODI, NE VIDAJ. aMiNX!
     I, PRIHOPIVSHI ZA POViD GNiDOGO, POTYAG JOGO Z KUSHCHiV NA STEZHKU. a DALi NA
DOROGU DO MLINA.
     vONI ODNOCHASNO PiDiJSHLI DO MLINA - ZDOROVANX U RUDiJ SVITi TA oMELXKO Z
POViDNIM KONEM.
     - zDOROVENXKi BULI, HAZYA¿NE! nE CHEKALI TAK ZRANNYA?
     - tA VSYAKi BUVAYUTX LYUDI, YAK KOMU TREBA... zDOROVi BULI!
     miROSHNIK  ZDOROVENNIM KLYUCHEM ViDCHINIV VISLIJ ZAMOK i  ROZCHINIV  RIPLIVi
VAZHKi DVERi.
     oMELXKO PRIV'YAZAV GNiDOGO DO KONOV'YAZi.

     lEGKO ZNYAV LANTUHI iZ ZERNOM i, PEREKINUVSHI ZAV'YAZKI CHEREZ PLECHE, PONiS
U MLIN.
     - shchO TAM U TEBE, CHOLOViCHE?
     -  v ODNOMU  NA  DERTX. u DRUGOMU ViYANE MLIVO NA BOROSHNO.  nA SHULIKI NA
mAKOViYA.
     - tODi TYAGNI NAGORU MiH  iZ MLIVOM i ZASIPAJ U KiSH. tA, GLYADI, NE CHiPAJ
ZAKRUTKU, BO KAMENi NA TONKE BOROSHNO VISTAVLENi. a YA PiDU - PUSHCHU VODU.
     oMELXKO  ZASIPAV  U  KiSH PROViYANE ZERNO.  u CEJ  CHAS MiROSHNIK VIJSHOV iZ
MLINA,  PiDNYAV  LYADU  PERED  POTOKAMI.  vODA  RADiSNO  ZASHUMiLA  V  POTOKAH,
VPALA-VDARILA NA LOPATi KOLESA. kOLESO  ZDRIGNULOSX.  yaKUSX  MITX  STOYALO  i
TREMTiLO. tA  OSX KOLESO ZARIPiLO  i ZRUSHILOSX. tUGIJ STRUMiNX VODI BIVSYA  V
LOPATi, ROZLIVAVSYA SKLISTOYU PLiVKOYU PO OBODU, VIGRAVAV  ROZHEVIMI iSKRAMI PiD
PERSHIMI ROZHEVIMI PROMENYAMI SONCYA.
     zAKRUTILISX  U MLINi VALI, KORBI,  ZDOROVENNi DEREV'YANi KOLESA ZUBCHATi,
ZADVIGTiLI SiRi ZHORNA, PRIPOROSHENi, MOV OPASTYU, BiLIM PILKOM MLIVA.
     I  TONKOYU CiVKOYU  U  KORITO  POSIPALOSX TEPLE PAHUCHE  BOROSHNO. miROSHNIK
PiDSTUPIV  DO  KORITA,  POTER  PUCHKAMI  TEPLE BOROSHNO, PONYUHAV i  ZIRKNUV NA
oMELXKA ZHOVTUVATIMI, NACHE VOVCHIMI, OCHIMA.
     - tI, CHOLOViCHE, NE TUTESHNiJ?.. tA NACHE J NE RATAJ...
     oMELXKO VIPROSTAV DOLONi Z-PiD VISLIH OBSHARPANIH RUKAViV CHORNO¿ KIRE¿.
     -  pOMACAJ  MOZOLi!  -  lAGiDNO  SKAZAV  oMELXKO.  tA  TiLXKI  MiROSHNIK
TORKNUVSYA  PROSTO  KiSTYANIH MOZOLiV,  YAK  oMELXKO  PRIHOPIV  JOGO PALXCi.  I
MiROSHNIK NE  MiG A Ni STISNUTI PALXCi V KULAK,  A Ni VIDERTI ¿H Z oMELXKOVIH
RUK.
     - pUSTI! - yaKOSX PERELYAKANO i VRAZ SHRIPLIM GOLOSOM POPROHAV MiROSHNIK.

     - cE YA TOBi POKAZAV, SHCHO YA SPRAVDi PRACYUYU! - oMELXKO ViDPUSTIV TOVSTENNi
PALXCi MiROSHNIKA  i POTKNUV JOMU V RUKI  POROZHNiJ LANTUH. - pUSKAJ BOROSHNO V
LANTUH!
     miROSHNIK, NEDOBRE KOSYACHI  ZHOVTIM  OKOM, NASTAVIV  LANTUH  PiD  STRUMiNX
TEPLOGO BOROSHNA.  tA  ZRAZU POTYAGSYA DO VELIKOGO KOZUBA, SHCHOB  MiRKU VZYATI  TA
ViDMiRYATI SOBi ZA TRUDI SViZHOGO BOROSHNA.
     -  pOLISH MiRKU! -  zUPINIV  JOGO  oMELXKO.  -  ya  GROSHIMA  PLACHU!  -  I
POBRYAZKOTiV ZA PAZUHOYU MONETAMI U KAPSHUKU.
     miROSHNIK  ZDIVOVANO SKINUV BROVI, ViDKRIV  ROTA, TA J ZAKRIV, NiCHOGO NA
SKAZAVSHI.
     - zAV'YAZHI TA POSTAV... tEPER ZASIPAJ NA  DERTX. tA ZAKRUTI ZAKRUTKU  NA
DERTX. dRiBNO¿ MENi NE TREBA.
     I oMELXKO PILXNO DIVIVSYA, KUDI POVERTAV ZAKRUTKU MELXNIK.
     a KOLI DERTX PERESTAVALA VZHE SIPATISX, ViN SPITAV.
     - tOBi SKiLXKI - TRI CHI TRIDCYATX SRiBNIKiV PLATITI?
     oCHi V MELXNIKA ZABiGALI, ViN STAV ViDSTUPATI DO STiNI, ZAVODYACHI RUKU ZA
SPINU.
     oMELXKO VIHOPIV Z-ZA POLI KIRE¿ PiSTOLX.
     - rUKI, MATERi TVO¿J KOViNXKA! vOSTANNº PITAYU: TRI CHI TRIDCYATX?
     mELXNIK PiDNYAV RUKI, OCHi V NXOGO BiGALI, NE MOGLI Ni NA CHOMU SPINITISX.
     - nU,... NEHAJ... TRI...
     -  dOBRE. oSX  TOBi TRI TALYARI!  - oMELXKO  KINUV  ODIN  ZA  DRUGIM TRI
GRUBEZNi JOHIMSTALYARI U KiSH. I V TU ZH MITX SHCHOSILI POVERNUV ZAKRUTKU.
     zhORNA ZASKREGOTiLI ODNE OB DRUGE.
     - shchO TI ROBISH?! nE ZAJMAJ ZAKRUTKU!!! pUSTI MENE! - rEPETUVAV MiROSHNIK,
ALE STOYAV NA MiSCi.
     vERHNº ZHORNO VZHE SKREGOTiLO PO NIZHNXOMU - VISiKALO iSKRI.

     zAPAHLO PiDGORiLIM BOROSHNOM.
     -  tA HTO  TEBE NE  PUSKAº? IDI. sPINYAJ.  ya VZHE TVO¿  KAMENi POSRiBLIV.
oMELXKO TRIMAV PiSTOLYA, VPERSHI LiKTYA U STEGNO.
     - IDI, iDI! tEPER TiLXKI V TEBE SRiBNi ZHORNA!
     miROSHNIK BOKOM, BOKOM, POPiD STiNOYU PiDKOTIVSYA DO  ZAKRUTKI i V OSTANNYU
MITX PiDNYAV VERHNiJ KAMiNX, BO ZHORNA VZHE POCHALI Zi SKREGOTOM KRUSHITISX.
     oMELXKO  BOKOM, NE ZVODYACHI  LYUFI PiSTOLYA Z MiROSHNIKA, VIJSHOV iZ MLINA i
STAV NAVPROTI DVEREJ.
     - tEPER  VINESI OBIDVA LANTUHI  NA DViR.  pOV'YAZHI  ¿H  MiZH  SOBOYU OTIMI
MOTUZKAMI. tA DOBRE, GLYADI! yaKSHCHO OBiRVETXSYA Z KONYA, TO YA TOBi VUSA VIRVU i U
VUHA ZATOVCHU.  tA POVANTAZH  NA GNiDOGO... oT i DOBRE... a  TEPER STANX OTAMO
PiD STiNU i SLUHAJ. tI  OCE  DUMAºSH,  SHCHO YA BOZHEViLXNIJ? tI PROSTO  JOLOP: CHI
TOBi gALXKA NE  KAZALA, SHCHO  V MENE TRETiJ KiNX  GNiDIJ? I  ¿HNiH LANTUHiV iZ
FARBOVANO¿ PLOSKiNi NE VPiZNAV! I TI DUMAºSH, SHCHO YA OCE
     SVO¿MI TALYARAMI TOBi ZHORNA POSRiBLIV?
     oMELXKO VITYAG Z-ZA PAZUHI KAPSHUK iZ SRiBLOM.
     - dOBRE,  SHCHO  TI  SKAZAV  TiLXKI TRI. a  POSIPAV BI  VSi  U  KOSHi TVOGO
KAPSHUKA.  ya ZABRAV VSi SVO¿,  ¿H TOBi gALXKA PRINESLA, TA sIMONOVi GROSHi, SHCHO
ViN TOBi POZICHIV... tA NE STISKAJ P'YASTUKI i NE  ZIRKAJ NA MENE VOVKOM! mENE
TI  NE VKUSISH  - i NE PRODASI, YAK sIMONA! tI KRASHCHE DUMAJ, YAK TOBi  sIMONA iZ
UZILISHCHA TA VIZVOLITI. tI, yuDO sKARiOTSXKIJ.
     piSLYA pOKROVI, A NE PiZNiSHE mIHAJLA, YA PRI¿DU NA yaRMAROK. I YAKSHCHO NASHOGO
sIMONA NE BUDE NA VOLi - VSE TVOº DOBRO Z POPELOM ROZViYU. I RiD TViJ POGANIJ
VIMORDUYU. a TEBE, PSA SMERDYUCHOGO, LISHU ZHITI. tA SHCHOB TI NiYAKO¿ VTiHI NE MAV -
ZVALASHU.  pOViR MENi - CE YA DOBRE ZROBLYU.  u MAVRiV NA VERBLYUDAH NAVCHILI. yaK
VIZVOLISH  sIMONA, TO  TVOº YUDSTVO PERED SHLYAHTOYU  GOLOSRANOYU ZABUDU NA PERSHIJ
RAZ. tVOº SRiBLO MENi NE  POTRiBNE.  nA!  -  oMELXKO  KINUV KAPSHUK  PiD NOGI
MiROSHNIKU.
     z KAPSHUKA ROZSIPALISX MONETI.  I MiROSHNIK POVZAV NAVKOLiSHKI PO  ZEMLi i
ZBIRAV MONETI.
     - tA SHVIDSHE ZBIRAJ. nU... tA PEREDAJ LYAHU, SHCHOB ViN VOLI  sIMONU ViDDAV.
a TEPER POVZI DO  MLINA. bO MENi NiKOLI. tA SHVIDKO,  SHVIDKO!  I SIDI U MLINi
SVO¿M TIHO-TIHO. pOKI V OBiD TEBE NE ViDKRIYUTX.
     oMELXKO ZAMKNUV NA ZDOROVENNIJ ZAMOK  MLIN. I  KLYUCHA  CHEREZ PLECHE KINUV
SOBi U ViDLOGU.
     I PRITXMOM POBiG, ZHENUCHI GNiDKA DO KUSHCHiV VERBOLOZU.
     lANTUHI Z BOROSHNOM i DERTYU  VONI SHOVALI V KUSHCHAH NA UZLiSSi  TAM, DE NA
SViTANKU oMELXKO SHOVAV ZGORTOK U DERZi Z POLAMANIM MUSHKETOM i ZASTUPAMI.
     a  TODi  POVERNULI NAZAD,  DO  sIMONOVO¿ SADIBI.  ¯H  VIGLYADALI i  TOMU
POBACHILI ZDALEKU. vOROTA ¿M ViDCHINILI ZAZDALEGiDX. aLE oMELXKO  SPINIV KONEJ
PERED VORiTXMI. vSi MOVCHALI, TiLXKI BABA SPLESNULA RUKAMI.
     -  sLAVA bOGU,  ZHIVi! mI VZHE NE  ZNALI, SHCHO J DUMATI... nA NIVi NEMA, NA
GARMANi  Ni  SLiDU,  i   Z  LEVADI  SHCHEZLI...  gUKALI,  GUKALI  -  NiHTO   NE
ViDZIVAºTXSYA... tA CHOGO CE VI STO¿TE?! zAHODXTE MERSHCHiJ!..
     -  kRASNO DYAKUYU VAM,  MATiNKO. nEMAº CHASU...  sPRAVA  OSX YAKA: MiROSHNIK
nIKODIM  MENi  ViDDAV  SViJ  BORG sIMONOVi. a  YA ViDDAYU VAM.  nIKODIMOVi  NA
PORYATUNOK sIMONA NiCHOGO  NE DAVAJTE. nIKODIM PRISYAGAVSYA, SHCHO VIZVOLITX sIMONA
ZA  SVOº KROVNE  SRiBLO.  kAZAV, SHCHO DO sPASA  sIMON BUDE VDOMA. aGA, MALO NE
ZABUV:  YA SVO¿  GROSHi ZABRAV. bO VONI  nIKODIMOVi  NE  POTRiBNi. oTOZH, TEPER
NiHTO NiKOMU NiCHOGO NE VINEN... oTOZH, BUVAJTE
 ZDOROVi TA SHCHASLIVi. dYAKUYU ZA LASKU!
     viD NESPODiVANKI  HUTORYANI  NE  MOGLI VSXOGO VTOROPATI,  SHCHO  ¿M  VIKLAV
oMELXKO.
     tiLXKI RAPTOM gALXKA ROZPACHLIVO i ZLiSNO KRIKNULA:
     - tI JOGO VBIV!.. tOGO i TiKAºSH.
     - oTAKO¿! hTO ZH TODi sIMONA Z UZILISHCHA VIZVOLITX?  oT ZARAZ TViJ nIKODIM
SIDITX U  MLINi i ViDKOLUPUº ViD  ZHOREN  SRiBLO...  chOMU? bO ViN SVOº SRiBLO
HOVAV U KAPSHUKU V DUPLi.  dUMAV, SHCHO CE DUZHE NADiJNA SHOVANKA.  nU, A YA  JOMU
POKAZAV, SHCHO NAJNADiJNiSHE - SRiBLO ROZTERTI NA ZHORNA.  niHTO POSRiBLENi ZHORNA
VZHE NE  VKRADE... nE ViRISH, MOLODICE? oSX TOBi  KLYUCHi. v OBiD MOZHESH nIKODIMA
ViDCHINITI. tiLXKI RANiSHE NE MOZHNA. bO YA ZAKLYAV!
 - I oMELXKO KINUV ¿J PiD NOGI ZDOROVENNOGO KLYUCHA ViD MLINA. - shchE RAZ,
BUVAJTE ZDOROVi TA SHCHASLIVi.
     - hODiTX Z bOGOM! - pROKAZALA STARA.
     a VZHE ZA NEYU VSi, PERETINAYUCHISX TA MiSHAYUCHISX, PROKAZALI.
     - hODiTX Z bOGOM!
     - hODiTX Z bOGOM!
     - z bOGOM!
     - hODiTX!..
     -  pARASKO!  - tONKIM  GOLOSKOM,  Z OSTANNiH SIL NAPRUZHUYUCHISX,  ZAVOLAV
DiDUSX. - a VERTUTU, A VERTUTU!
     sTARA VDARILA RUKAMI OB GRIVKI CHORNO-RUDO¿ KARTATO¿ PLAHTI:
     -  diVCHATKA!  - sKOMANDUVALA  VONA sIMONOVIM NEBOGAM. biZHiTX! vITYAGNiTX
VERTUTU! tA V RUSHNIK OTOJ ZAGORNiTX, SHCHO PiD MISNIKOM VISITX.
     diVCHATKA POMCHALI DO HATI i  ZA YAKUSX MITX VZHE BiGLI  NAZAD Z POLOTNYANIM
ZGORTKOM...
     - bATXKU... - sKAZAV HLOPCHIK i ZAMOVCHAV.
  - shchO, SINKU?
     - bATXKU, A CHOMU MI PO¿HALI NA LEVADI, A POTiM DOLINOYU DO LiSU, A TEPER
ZNOV DO sIMONOVO¿ ZEMLi?
     - tI HOCHESH SKAZATI, SHCHO MI DURNO STiLXKI CHASU STRATILI i MOZHE Z DVi MILi
GAKU ZROBILI?
     - aGA.
     -  cE  VSE,  SINKU,  TAK  ROBIMO, SHCHOB  NiHTO  Z HUTORYAN  NE ZNAV,  YAKOYU
NASPRAVDi DOROGOYU MI  PO¿HALI. ya TOBi POYASNYUYU, A TI SLUHAJ  TA MOTAJ SOBi NA
VUSA.  diDUSX ¿HNiJ DOBRIJ, ALE SLABIJ, YAK MALA DITINA. yaK ViN ZNATIME, KUDI
MI  PODALISX, NASHi  VOROGI  VIPITATI  V  NXOGO  MOZHUTX.  diVCHATKA,  sIMONOVi
NEBOGI,? RECHNi, DOBRi i SLUHNYANi. tA HITRUVATI NE  VMiYUTX: U NIH SHCHOSX TiLXKI
SPITAJ - VONI VSE VIKAZHUTX. yaK  HOROSHOMU CHOLOViKOVi, TAK i ZLOMU. nU, A MALi
DiTLAHI ZOVSiM DURNi: ¿M KORZHIK DAJ - VSE ROZKAZHUTX.
     - a SHCHE TAM º TiTKA gALXKA i BABA pARASKA...
     - a OT  TEPER TI  MENi SKAZHI, SINKU, CHI MOZHNA ¿M  ZNATI,  KUDI  SAME MI
POPRYAMUVALI?
     - tiTCi gALXCi NE MOZHNA ZNATI! vONA ViDXMA URODZHENA.  vONA VAS, BATXKU,
LYUTO NENAVIDITX. vONA VOROGAM ZRAZU DOROGU NASHU VIKAZHE.
     -  pRAVILXNO  KAZHESH. vSE  VONO TAK i º.  tUT ViD  NE¿  iDE  VSYA ZLOBA i
ZRADA.... nU, A BABA pARASKA? yaKA VONA?
     - bABA pARASKA,... VONA TAKA... VONA TAKA... nE ZNAYU,  YAKA VONA TAKA...
oT DUZHE OTAKA.
     - I  YA  NE ZNAYU,  SINKU, NiCHOGO  PEVNOGO PRO  NE¿.  nE ZNAYU,  YAKA  VONA
NASPRAVDi. zNAYU TiLXKI, SHCHO KEBETA  V NE¿ DOBRA. I YAKBI NE  VONA, TO VSE ¿HNº
DOBRO PiSHLO B U GUZNO...  a OT CHI VIKAZALA B VONA  NASH SHLYAH VOROGAM?.. oT NE
ZNAYU... bABA pARASKA, TO BABA pARASKA...
     kOLI SONCE ZLETiLO U SVOYU  NAJVISHCHU TOCHKU NA BLiDO BLAKITNiM  ROZPECHENiM
NEBi, MALIJ POPROHAV.
     - bATXKU. hOCHETXSYA POKUSHTUVATI VERTUTI.
     - e Ni, SINKU! vERTUTA - NE KALACH. vONA DLYA DALEKO¿ DOROGI. a  SHCHOB TVO¿
KISHKI NE MURKOTiLI - OSX  TOBi PERSHA MORKVA. - I oMELXKO VIDOBUV iZ TORBI ZA
SPINOYU DOBRIJ PUCHOK MOLODENXKO¿  MORKVI. - cE V BABI pARASKI, YAK TI  SPAV, YA
PROPOLOV RYADOCHOK... shchE TROSHKI - i BUDUTX gOROBCi. yaKSHCHO TAM SXOGODNi BAZARNIJ
DENX, POKUSHTUºMO CHOGOSX SMACHNENXKOGO...
     mALIJ  Z  VELIKOYU  NASOLODOYU DOGRIZAV MOZHE  P'YATU MORKVINU,  YAK  PiSHCHANA
STEZHKA VIVELA  ¿H NA UZLiSSYA. liS STOYAV NA VISOKiM SUGORBi, i ZViDTiLYA  BULO
DOBRE VIDNO DOLINU NA OBIDVA BOKI.
     pO  DOLINi  PROTiKALA  RiCHKA.  hOCHA  ¿¿  SONYACHNIJ  DZERKALXNIJ   ZBLISK
PRORIVAVSYA TiLXKI DE-iNDE Z-ZA ZDOROVENNIH VERBOVIH KUP.
     nA, CXOMU BLIZHNXOMU DO LiSU, HATI  PiDSTUPALI  DO SAMiSiNXKO¿ RiCHKI. nA
TOMU BEREZi HATI ViDSTUPALI AZH DO PiDVISHCHENNYA DOLINI.
     aLE  i  TAM, i  TUT  HATI  TiLXKI  DIMARYAMI  TA  VERSHKAMI  SiRIH  STRiH
POZNACHALISX SERED TEMNO¿ ZELENi  VISHNEVIH SADKiV. pO OBOH BEREGAH RiCHKI BULO
BEZLiCH  TEMNOLISTIH GRUSHEVIH, VISHNEVIH  TA SViTLIH YABLUNEVIH DEREV. miZH NIMI
SViTILISX LATOCHKI VOHRISTO¿ STERNi. I ZOLOTILISX iGRASHKOVi FiGURI POLUKiPOK,
LATOCHKI i SMUZHKI RiZNIH ViDTiNKiV GORODNXO¿ ZELENi.
     - bACHISH SINKU,  YAKE  BAGATE i GARNE SELO? a  VSE  TOMU,  SHCHO TUT NAVKOLO
LiSI! tA  J  GORBI, HOCH  NEVISOKi, TAK KRUTi - SYUDI NA KONYAH  TATARVi PROJTI
VAZHKO.  bACHISH,  U NIH NEMAº  NAViTX  VALU  NAVKOLO SELA. a  CHASTOKiL  TiLXKI
ZViDSiLYA,  ViD  LiSU. mI Z TOBOYU  NE  PO¿DEMO CHEREZ  SELO. a  OTAKO  LiVORUCH
OBiJDEMO -

     TA DO  BRODU, A TAM  i  NA TORZHISHCHE PO RiNi. tUT PiSOK U RiCHCi, YAK BiLIJ
SNiG. I PiCHKURi TUT OTTAKENNi. biLXSHIH NiDE NE BACHIV.
     - bATXKU, MI TUT DOVGO BUDEMO?
     - chOGO CE TI PITAºSH?
     - a YA HOCHU TIH PiCHKURiV POLOVITI.
     - pODIVIMOSYA. mOZHE  J POLOVISH. a ZARAZ DOBRE TRIMAJSYA, SHCHOB NE  GEPNUVSYA
MENi Z lISKA! kOZAKI ABO PRIKOROCHENIM KROKOM ZAHODYATX DO SELA, ABO NA RISYAH.
     oMELXKO SVISNUV U  SViJ KiSTYANIJ SVISTOK. I  bULANKO ZARUHAV  NOGAMI  U
PODOVZHENiJ RISi. zA NIM ZiRVAVSYA i lISKO.
     - tRIMAJSYA, SINKU, TRIMAJSYA!
     tA  J  GNiDOGO  POViD POTYAG,  i  ViN  Z  DRiBNO¿  TRYUHI  STAV  KOPITAMI
PEREKIDATI  NAVVIMASHKI.  dZViNKO  VLUPILI KOPITA  PO GLINISTiJ SMUZi UZVOZU.
m'YAKSHE  VDARYALI  PO  PiSKUVATOMU  PROVULKU  MiZH  VISOKIMI PLETENIMI  TINAMI,
PLETENIMI iZ CHERVONO-PURPURNO¿ LOZI, GUSTO PRIPOROSHENO¿ SIVIM BOROSHNOM PILU.
     mALOGO DOBRE GICALO NA  VISOKiM TATARSXKiM SiDLi, ALE ViN ZiSHCHULIVSYA, YAK
KiT NA PARKANi,  ZCiPIV  ZUBI,  PRIHOPIVSYA  SHCHOSILI  ZA  LUKU SiDLA i  PILXNO
DIVIVSYA POMiZH VUH KONYA NA DOROGU.
     oMELXKO   ZH   ViDKINUVSYA  U  SiDLi,  POVABIVSYA.  shAPKA  NABAKIR,   VUSA
PiDKRUCHENi,  ODNE OKO  PRIMRUZHIV. pOLI KAPTANU ROZViYALISX,  A ZA  KViTCHASTIM
POYASOM,  SHCHO MiCNO  OBGORTAº  PODERTi SHAROVARI, BLISHCHITX MiDNA KULYA NA RUKOYATi
TURECXKOGO  PiSTOLYA TA VIGRAYUTX,  SPALAHUYUTX SAMOCViTI  NA RUKOYATi TA PiHVAH
CHINGALA. pOVODI ROZPUSTIV,  LEDX MiZINCEM LiVICi PiDTRIMUº. pRAVICYA Z NAGAºM
BEZSILO METELYAºTXSYA PRI  BOCi KONYA. dIVITXSYA KUDISX POVERH TINiV i PEREHOZHIH
POSELYAN.
  oMELXKO NiKOGO NE POMiCHAº, A BOKOVIM ZOROM PILXNUº, CHI NE PADAº,
RAPTOM, MALIJ Z VISOKO¿ TATARSXKO¿ KULXBAKI. ni, NACHE SIDITX, NE PADAº, HOCHA
J NAPRUZHIVSYA Z USiH  SIL. vONI PROMCHALI DO  BRODU, CHEREZ  RiCHKU PERESKOCHILI,
KRUSHACHI  SMARAGDOVE ViDBITTYA TEMNOLISTIH ViLXH  NA iSKRISTi ZOLOTi BRIZKI, i
VILETiLI NA PROTILEZHNIJ BEREG. tUGA VOGKA RiNX PROSTELILASYA PiD KOPITA ¿HNiH
KONEJ.  vONI SKAKALI NAD SAMIM URiZOM VODI, KARBUYUCHI  MOKRi  SLiDI KOPIT  NA
SLiPUCHO-BiLiJ PiSHCHANiJ RiNi.
     mALIJ KRAºM OKA  SHOPIV,  YAK NA TOMU BOCi  NAD SAMIM BEREGOM PO  STEZHCi
JSHLI  LYUDI  i  YAK  VONI SPINYALISX  i  DIVILISX  Z-PiD  RUKI  PROTI SONCYA  NA
VERSHNIKiV.
     dE  RiCHKA  ROBILA  KRUTIJ   ZVOROT  PRAVORUCH,  URVISHCHE  PiSHCHANOGO  BEREGA
ROZRiVNYUVALO. SNZELENIM SHILOM.
     tIM POLOGIM SHILOM VONI i VILETiLI NAGORU PROSTO NA TORZHISHCHE.
     yaKRAZ  NA  SAME  TORZHISHCHE,  NA  MAJDANCHIK, DE  PRODAVALI KUPI  VOGNENNO-
BAGRYANIH  VARENIH  RAKiV  TA  ZDOROVENNi KORZINI  Z TRiPOTLIVIMI  ZOLOTAVIMI
KARASYAMI U SMARAGDOViM ZHABURINNi TA KROPIVi. zASKOCHENi POKUPCi i PRODAVCi NE
VSTIGLI  NiCHOGO  VTOROPATI, YAK oMELXKO VZHE  POSTAVIV  bULANKA NA KOLiNA  i Z
HODU, Z KONYA, PERESTUPIVSHI LiVOYU NOGOYU, PiSHOV UPERED DO KUPI RAKiV.
     mALIJ TEZH VIRiSHIV POKAZATI VPRAVNiSTX TA J SKOTIVSYA PO NAHILENiJ SHI¿ NA
ZEMLYU. tA NA PERSHOMU ZH KROCi VPAV NA KOLiNA i PODER LiVU  HOLOSHU ZAMIZKANIH,
ZAPRANIH POLOTNYANIH SHTANiV.
     oMELXKO, KINUVSHI  KONEJ, iSHOV DO KUPI NAJBiLXSHIH RAKiV.  pEREVALYUVAVSYA,
TROHI ROZKARYACHIVSHI NOGI PiSLYA DOVGO¿ ¿ZDI
     VERHI. rUKI ZAKLAV ZA SPINU Z NAGAºM i ZLEGKA NIM POMAHUVAV.
     - bATXKU! - pOKLIKAV MALIJ.
     oMELXKO OBERNUVSYA i SUVORO NASUPIV BROVI: "mOVCHI. I JDI ZA MNOYU. "
     mALIJ  TAK,  YAK  i "BATXKO" oMELXKO, ZAKLAVSHI  RUKI  ZA  SPINNU,  PiSHOV
UROZKARYACHKU.
     oMELXKO  SPINIVSYA PERED KUPOYU  RAKiV, TiLXKI  SHCHO  CHOBOTAMI NE  STAV  NA
RYADNINU. oBERNUVSYA DO MALOGO. pORUHOM BROVI POKAZAV:
     "viZXMI RAKA i PODAJ MENi!
     mALIJ  SHOPIV  NAJBLIZHCHOGO  i   NAJBiLXSHOGO   RAKA  i  PODAV   PRITXMOM
"BATXKOVi".
     oMELXKO  ROZDAVIV  DVOMA PALXCYAMI KLESHNYU. shMATOCHOK  POKLAV SOBi V ROTA,
DRUGIJ ZAPHAV MALOMU.
     - nU?!
     - sMACHNO.
     - I  YA KAZHU -  SMACHNO! - oMELXKO ZAPUSTIV  DVA PALXCi V  POYAS  i METNUV
MONETU PRODAVCEVi NEVLOVIMIM PORUHOM. -  nASIP OTOJ MiSHOK, TA DOBRE ZAV'YAZHI.
tA POSTAV BiLYA KONEJ...
     zASHEPOTiV, ZAGOMONiV BAZARNIJ LYUD.
     - yaKIJSX CHUDNIJ KOZAK! zBROYA DOROGA-A, A SAM OBDERTIJ...
     - tO ViN Z dIKOGO pOLYA! hiBA NE BACHISH?
     - tA Ni, TO V NIH ZVICHAJ TAKIJ - PRI DOBRiJ ZBRO¿ U LAHAH HODITI.
     - e Ni. oN PODIViTXSYA, YAKi SPRAVNi CHOBOTI!.. tA J SHAPKA SMUSHEVA.
     - tA CE ZH ZAPOROZHECX! hiBA NE VIDNO?
     - aVZHEZH. oN YAK ZASMAG DO CHORNOGO.
     - tA TO V NXOGO BORODA ViDROSLA...
     - dIVI, SPRAVDi, ZAPOROZHECX!
     - dAVNO TUT ZAPOROZHCi NE Z'YAVLYALISX...
     - kAZHUTX, SHCHO VONI ZAVZHDI PRI DOBRIH GAMANAH.
     - tO VZHE KOLI YAK!

     - nU, NASH ZAPOROZHECX PRI GROSHAH - ZA MiSHOK RAKiV SRiBNYAKA KINUV.
     - tA NEVZHE?
     - a VZHE!
     a oMELXKO VSE POHODZHAV MEZHI PRODAVCiV. aLE NE PITAV, NE GOVORIV NiCHOGO.
tiLXKI PRISLUHOVUVAVSYA, PRIDIVLYAVSYA. tA VSE NAGAºCHKOYU ZA SPINOYU POKACHUVAV.
     zRESHTOYU, SPINIVSYA PERED MOLODICEYU, YAKA PRODAVALA POLOTNO, MOTKI  PRYAZHi,
KLUBKI TONKIH NITOK.
     - zDOROVA BULA, MOLODICE CHORNOBROVA.
     - zDOROV BUV, KOZACHE, YAK NE ZHARTUºSH.
     - I YAK TI VGADALA, SHCHO YA NiKOLI NE ZHARTUYU? tO ZH SKAZHI MENi,  GOLUBONXKO,
A CHI VMiºSH TI SHVIDKO DiRKI ZASHIVATI?
     - tAKI ZHARTUºSH, KOZACHE.  nA BAZARi NE Ti DiRKI ZASHIVAYUTX! I  YA  TUT, YAK
BACHISH, NE SHIYU, A POLOTNO, NITKI PRODAYU... kUPUJ - DOROGO NE ZAPRAVLYU.
     - tA BACHISH, GOLUBONXKO, ONO MiJ DZHURA PODER SVO¿ OKSAMITOVi SHAROVARI. a
MI ZiBRALISX  U GOSTi...  nEPOSHTIVO iZ  PODERTIM KOLiNOM DO ZNAMENITO¿ OSOBI
JTI...
     - tO TAK BI J SKAZAV. tA VZHE ZH ZASHIYU. nU, DAVAJ DZHURO, SVO¿ OKSAMITI! -
pROBASILA MiCNA  CHORNYAVA MOLODICYA, NASUPLYUYUCHI ZROSLi  BROVI  i  PRIMiRYAYUCHISX
NITKOYU U  VUSHKO GOLKI. - nU ZNiMAJ, ZNiMAJ  SHTANI, DZHURO KOZACXKIJ, SHCHO KAZHU?
zASHIYU TA J BiZHI Zi SVO¿M PANOM HOCH NA TANCi.
     - viN NE PAN, ViN BATXKO oMELXKO... a SHTANI NE ZNiMU... ya STIDAYUSX...
     - zNiMAJ, ZNiMAJ. yaK MOLODICYA  KAZHE, SHCHO TREBA  ZNiMATI  SHTANI, TO TREBA
SLUHATISX. ya VZHE NA SHCHO SOROM'YAZLIVIJ, A YAK VZHE MENi  SKAZHUTX, SHCHOB ZNiMAV, TO
YA NE PRUCHAYUSX...
     mOLODICYA TiLXKI HMIKNULA i PROSTYAGLA RUKU PO SHTANI...
     mALIJ  ROZV'YAZAV  OCHKUR, SPUSTIV SHTANI  i, PRIKRIVSHISX DOVGOYU kRINCHINOYU
SOROCHKOYU, PRISiV NAVPOCHiPKI.
     mOLODICYA  ZAPRACYUVALA GOLKOYU TA  TAK VPRAVNO i SHVIDKO,  SHCHO NE VSTIGLI i
OZIRNUTISX, A SHTANI BULI GOTOVi.
     - vDYAGAJ, DZHURO!
     - sPASIBi TOBi, GOLUBONXKO! - oMELXKO LiVOYU VZYAV ¿¿  RUKU, SHCHE Z GOLKOYU,
i  PRITIS ZGORI  PRAVOYU.  kOLI ZRAZU ZH  ZNYAV  SVO¿ RUKI,  MOLODICYA ZDIVOVANO
VIRYACHILASX NA SVO¿ PALXCi, SHCHO RAZOM Z GOLKOYU ZATISKALI BLISKUCHIJ PENYAZX.
     -  ni, Ni,  Ni!  kOZACHE, KOZACHE,  YA  NE ViZXMU,  NE ViZXMU!  tI  YAKIJSX
ARHIMNIK.  ya  J  NE  POCHULA, ZViDKiLYA VZYALOSX  SRiBLO.  tA J HiBA  ZA  POMiCH
PLATYATX?! pOBiJSYA bOGA i NE OBRAZHAJ! ya Z LASKI VZYALASX  ZA GOLKU. - mOLODICYA
ZACHERVONiLASX VSYA, HITALA GOLOVOYU i GOVORILA SHVIDKO-SHVIDKO.
     - gOLUBONXKO! tO  ZADATOK. ya  LISHENX  HOTiV PODIVITISX,  A  CHI SHVIDKO i
VPRAVNO  TI  SHIºSH?..  nA  VECHiR MALOMU  POSHIJ  SHTANI  Z  OCHKURNEYU i  SOROCHKU
CHUMACXKU. zA POLOTNO, NITKI ROZRAHUYUSX UVECHERi.
     - tA TUT VSYA PLATA!.. vZHE. a DE TEBE SHUKATI, KOZACHE?
     - a J SPRAVDi, DE MENE  SHUKATI?... -  oMELXKO  POSUNUV SHAPKU NA BROVI i
POCHUHAV  POTILICYU. - dE MENE SHUKATI?.. nU, MALIJ, RAKI V NAS º NA POLUDENOK.
a NA VECHERYU SHCHO: VARENIKI Z VISHNYAMI CHI KARASi V SMETANi?
     - I VARENIKI Z VISHNYAMI.  -  ViDKAZAV  MALIJ, KREKCHUCHI, BO VOVTUZIVSYA iZ
PATICHKOM OCHKURA.
     - oT  BACHISH,  GOLUBONXKO, SHUKAJ  MENE TAM, DE MENi  ZVARYATX  VARENIKI Z
VISHNYAMI i KARASiV ZAPECHUTX.
     - a HTO ZH TOBi, KOZACHE, ¿H ZVARITX i SPECHE? ya NE ZNAYU.
     - yaK NE ZNAºSH? tO TA DOBRA HAZYAJKA, YAKU TI PORADISH.
  tiLXKI SHCHOB DO VARENIKiV BUV MED TiLXKI LIPOVIJ - oMELXKO VIGRiB KiLXKA
DRiBNIH MONETOK i VKLAV U RUKU MOLODICi.
     - oTOZH SLUHAJ, KOZACHE. ya OTAM ZHIVU ZA  MiSTKOM, YAK ZViDSiLYA  JTI, TRETYA
HATA.  a KARASiV ZGOTUº MOYA  SUSiDKA  nASTYA,  A  VARENIKI  ZVARITX  MOYA KUMA
hRISTYA. u NE¿ HATA PiD ZDOROVENNOYU GRUSHEYU. nAJBiLXSHA  V SELi GRUSHA. hRISTINA
HATA ZA TRI HATI ZA MOºYU. kOZACHE, GULYAJ DO VECHORA, A VVECHERi NE BARISYA.
     - oT SPASIBi TOBi, GOLUBONXKO!  pORYATUVALA  MENE.  nU,  SINKU,  PODYAKUJ
CHEMNENXKO TiTONXCi, TA J PiSHLI, BO NA NAS DAVNO CHEKAYUTX...
     pOVERTAYUCHISX DO  KONEJ, KOZAK  KUPIV MAKiTRU  VISHENX. I KOZAK,  i MALIJ
LASUVALI VISHNYAMI i STRiLYALI KiSTOCHKAMI, HTO DALi.
     a ZA ¿HNXOYU SPINOYU VZHE GUDiV BAZAR:
     - u tETYANI NA CiLIJ GRiSH NAKUPIV POLOTNA i PRYAZHi!
     -  I NE KAZHiTX TAKOGO! viN  DAV ¿J  P'YATX  PULOK. sAMA BACHILA! sPOCHATKU
ODNU. a POTiM SHCHE CHOTIRI Z RUKAVA VISIPAV!..
     - I NE Z RUKAVA, A PROSTO iZ RUKI! u NXOGO RUKAVA ZAKASANi.
     - aRHIMNIK! aRHIMNIK YAKIJSX!
     - I YAK tETYANA NE BO¿TXSYA?!
     - a CHOGO ¿J BOYATISX? u  NE¿ VSi DiTLAHI CHORNYAVENXKi  JDUTX, HOCH YAKIJ BI
BATXKO NE BUV...
     oMELXKO i MALIJ VIJSHLI Z TORZHISHCHA i POPROSTUVALI SHIROKOYU PiSHCHANOYU STEZHKOYU
CHEREZ NIZXKU OBOLONX  MiZH DVOMA ZMi¿NIMI  ZVIVAMI RiCHKI. dE- iNDE SRiBLILISYA
KUPI VERBOLOZU, TA DVA CHI TRI TEMNIH KUSHCHi KALINI.
     oBOLONX SKiNCHILASX  i PiSHLO UZVISHSHYA, POVOLi  NAROSTAYUCHI. I OT KOLI VONI
VIJSHLI NA GREBiNX UZVISHSHYA, LiVORUCH Z  YARU Z'YAVILISX  VERHI SRiBLYASTIM  VERB,
TEMNO-ZELENIH ViLXH.
     a KRiZX RiDKE  GiLLYA  STAREZNO¿ VSIHAYUCHO¿  VERBI  VONI POBACHILI VISOKIJ
DIMAR,  SiRU OCHERETYANU STRiHU DOVGO¿ HATI.  sPOCHATKU DESX Z-ZA  GORBOCHKU, SHCHO
NAVPROTI  HATI, DOLINALI YAKiSX  PRIGLUSHENi  KRIKI. dALi Ti KRIKI POSILILISX.
kOGOSX, PEVNO, BILI SMERTNIM BOºM, CHI RiZALI ZHIVCEM. bO TOJ HTOSX REPETUVAV,
ZAHLINAVSYA, ZATIHAV i ZNOV, ZNOV KRICHAV NE SVO¿M GOLOSOM. ti KRIKI PEREROSLI
V TONKE VITTYA, YAKESX MUKANNYA, ROZPACHLIVi SMERTELXNi ZOJKI.
     -  bATXKU! mENi STRASHNO!  tAM  YAKUSX  TiTKU  HTOSX  UBIVAº! bATXKU!  vI
CHUºTE?..
     - tA CHUYU, CHUYU, SINKU.  - viDKAZAV oMELXKO STRiLYAYUCHI VISHNEVOYU  KiSTOCHKOYU
PO METELIKU, SHCHO ROZKRIVAV i ZAKRIVAV SVO¿ YASKRAVi KRILXCYA, SIDYACHI NA STRiLCi
KiNSXKOGO SHCHAVLYU.
     - chUYU...  tO  mIHVODiJ KOZU LUPITX. pEVNO HTOSX  iZ MUZIK  ZAMOVIV JOMU
SHKiRU NA "KOZU".
     - zhIVU KOZU LUPITX?
     - a TO!.. mUZIKI KAZHUTX, SHCHO TiLXKI iZ ZHIVO¿ KOZI CHI CAPA ZLUPLENA SHKiRA
DOBRA NA DUDU.
     - bATXKU! ya TUDI NE PiDU.
     - tO TI V MENE STRAHOPOLOH?
     - ni! mENi NE STRASHNO, A TAK,... OTO...
     - gIDKO?
     - aGA! aZH NUDITX...
     - nU TODi POGLYADI TUT KONEJ! kOLI TAM VSE SKiNCHITXSYA, YA TOBi  SVISNU. a
TI, YAK SHCHO - DMI SHCHOSILI! - pODAV MALOMU TU RURKU, SHCHO DAVAV SHCHE KOLO MLINA.
     dO KOZOLUPA  mIHVODiYA  oMELXKO iSHOV  PRI  POVNiM NARYADi -  i  SHABLYA,  i
SAGAJDAK, i LUK U NALUCHCHi, i PiSTOLX TA CHINGAL ZAPHNUTi ZA POYAS.
     oMELXKO PiSHOV, A MALIJ iZ MAKiTROYU VISHENX LISHIVSYA PRI KONYAH NA PAGORBi.
kONi  STOYALI  ZOVSiM SPOKiJNO,  POPUSTIVSHI  GOLOVI, TiLXKI ZRiDKA STRUSHUVALI
GRIVAMI.
     zA GORBOCHKOM KOZA REPETUVALA, YAK MORDOVANA LYUDINA, ZAHLINALASX U TYAZHKIH
SMERTELXNIH ZOJKAH.
     mALIJ ZAPHAV ZHMENXKU VISHENX ZA SHCHOKU i ZRAZU ZH ZATULIV VUHA, SHCHOB NE CHUTI
TIH MOTOROSHNIH KRIKiV KONAYUCHO¿ TVARINI.
     tOMU ViN i NE  ZCHUVSYA, YAK PERED NIM POSTALA NEVISOKA, ZOVSiM MOLODENXKA
DiVCHINA. siROOKA, RUSOVOLOSA, KRUGLOVIDA.
     vONA TICXKALA V POViTRi PALXCEM NA MALOGO, A POTiM NA lISKA. gUBI V NE¿
YAKOSX NEZVICHNO VORUSHILISX.
     mALIJ  ViDTULIV VUHA,  SHCHOB POCHUTI, SHCHO  VONA JOMU  GOVORITX.  I  ViN  AZH
ZATRUSIVSYA  Z PERELYAKU, KOLI POCHUV, SHCHO VONA, ZAMiSTX SLiV, ROZPACHLIVO MUKAº.
ni, VONA NE DROCHILASX, NE SMiYALASX  iZ MALOGO. vONA ROZPACHLIVO MUKALA  i  TO
SHCHOSILI.
     tA SHCHE Z-ZA GORBA DOLINALO VZHE SMERTELXNE VISHCHANNYA DOMORDOVANO¿ KOZI.
     mALIJ KINUV NAPRIZVOLYASHCHE  MAKiTRU iZ  ZALISHKAMI VISHENX i, PRIHOPIVSHI ZA
POVODI KONEJ, POGNAV ¿H SHIROKOYU POHILOYU  STEZHKOYU DO YARU TUDI, KUDI TiLXKI-NO
SPUSTIVSYA oMELXKO.  diVCHINA NE ViDSTAVALA ViD NXOGO,  ZABiGALA VPERED  i VSE
TICXKALA PALXCEM NA SiDLO, SHCHO BULO NA lISKOVi i NA VELICHEZNU,  YAK NA MALOGO,
SOROCHKU iZ ZAKASANIMI RUKAVAMI. I VSE MUKALA  i MUKALA, A OCHi DIVILISX YAKOSX
BLAGALXNO.  viD TOGO  OSOBLIVO  STRASHNO STAVALO  MALOMU.  viN  ViDCHUVAV,  SHCHO
OSX-OSX ViN ROZPLACHETXSYA.
     kOLI ViN iZ  KiNXMI i Z CiºYU NAViZHENOYU DiVCHINOYU SPUSTIVSYA VNIZ U YAR, TO
NAD PAGORBOM NEVISOKIM Z'YAVIVSYA oMELXKO.
     -  a, CE TI,  SINKU? a  DE MAKiTRA? -  kOZAK DIVIVSYA  TiLXKI NA MALOGO,
HOCHA, BEZ SUMNiVU, ViN VMITX OHOPIV USE POGLYADOM.
     -  tA TAM, NA GORi...  ya OCE...  BO  VONA... vONA  MUKAº i MUKAº... tAK
STRASHNO...
     - nE  BiJSYA, SINKU! vONA NE  NAViZHENA, VONA PROSTO NiMA. ya ¿¿ RANiSHE NE
BACHIV, A TiLXKI CHUV PRO NE¿... hOROSHA DiVCHINA, TiLXKI NESHCHASNA.
     - a CHOGO ZH VONA  TAK STRASHNO MUKAº?... - sKINUVSYA, SHCHE NE ViDiJSHOVSHI ViD
PERELYAKU, MALIJ.
     - bO VONA NE CHUº,  SHCHO  VONA MUKAº... - I oMELXKO POKAZAV NA MIGAH, CHOGO
VONA, MOVLYAV, HOCHE?
     tODi VONA  POKAZALA SOBi NAD VUSTAMI  VUSA, POTiM SHCHABLYU PRI BOCi, POTiM
NA SiDLO NA  lISKOVi. a TODi VZYALASYA  PALXCYAMI ZA RUKAV SOROCHKI NA MALOMU. I
SHIROKO ROZVELA RUKAMI, NACHE POKAZUYUCHI: "NEMA".
     oMELXKO  ZAKIVAV  GOLOVOYU,  SHCHO ViN ZROZUMiV. I TODi POCHAV POKAZUVATI NA
MIGAH  TA J USiºYU POSTAVOYU, BiJ  Z TATARAMI, SMERTX TOGO,  HTO SIDiV U CXOMU
VISOKOMU  SiDLi NA  lISKOVi. niMA SiRIMI OCHIMA PROSTO VPIVALA KOZHEN oMELXKiV
RUH. zRESHTOYU, VSE ZROZUMiLA, VTOROPALA, SHCHO  kRINKA  V ZEMLi. I VONA PiDiJSHLA
TIHO DO lISKA, OBNYALA ZA SHIYU i PRITULILASX SHCHOKOYU DO GANASHA. I ZAVILA RAPTOM,
ZAMUKALA SHCHOSILI. kiNX SHARPONUVSYA ViD NE¿, i VONA VPALA U POROH NAVKOLiSHKI, i
BILA V ROZPACHi KULAKAMI PO ZEMLi i REViLA NACHE YAKASX NEViDOMA TVARINA.
     mALIJ PRITULIVSYA DO "BATXKA" oMELXKA i ZAPLAKAV.
     - tA NE BiJSYA. vONA NiMA TA J USE.
     - mENi ¿¿ ZHALKO. vONA TAKA GARNA, A REVE, YAK SKOTINA YAKASX...
     - tAKA ¿¿ NESHCHASNA DOLYA, SINKU. I MI NiCHIM ¿J NE POMOZHEMO...
     tUT KOZOLUP mIHVODiJ PiDiJSHOV, GUPAYUCHI VAZHENNIMI  CHOBOTAMI.  piDiJSHOV i
PiDNiSSYA NAD oMELXKOM SHCHONAJMENSHE NA PiVTORI GOLOVI. siRE VOLOSSYA KOROTKE,  i
SiRA BORODA KOROTKA, A VUSA RUDi i DUZHE DOVGi.
     pLOSKiNNi SiRi  SHAROVARI  SPADALI,  NACHE  SPiDNICYA, DO GOLiVOK CHOBiT. a
SPEREDU  ROZHRISTANi VOLOHATi GRUDI i BRUDNU PLOSKiNNU SOROCHKU PRIKRIVAV, YAK
U  KOVALYA,  SHKiRYANIJ FARTUH. fARTUH BUV GUSTO ZALITIJ  KROV'YU, AZH  NAPLIVAMI
LISKUCHIMI.  v ODNiJ ZDOROVENNiJ,  MOV VEDMEZHA LAPA, RUCi  TRIMAV  ROZHEVU, Zi
SMUZHKAMI SViZHO¿ KROVi KOZYACHU SHKURU i ZDOROVENNOGO  GOSTROGO  KOLiYA. u DRUGiJ
RUCi NiS CEBRO Z KRIVAVIMI TELXBUHAMI.
     - bACH, YAK BiDOLASHNA POBIVAºTXSYA ZA kRINKOYU. viN YAKOSX ZASKOCHIV DO MENE.
a  VONA PRIJSHLA  DO MENE PO  SViZHATINU. kRINKA TAKIJ  ZHALiSLIVIJ - YAK i TViJ
MALIJ OCE - DUMAV, DUMAV, CHIM BI ¿¿ POTiSHITI. niCHOGO V NXOGO NE BULO, TO ViN
¿J KULYU MUSHKETNU PODAV. tA SHCHE POKAZAV, SHCHO KUPITX  ¿J NAMISTO Z DUKACHEM. bACH,
VONA  TEPER  POBIVAºTXSYA. bO  HTO ZH ¿J,  UBOGiJ, NAMISTO, TA SHCHE  Z  DUKACHEM,
PODARUº? hiBA SHCHO sVYATIJ mIKOLAJ...
     tUT  Z-ZA  mIHVODiYA  Z'YAVIVSYA  CHOLOViCHOK,  SHCHO  ZGORBIVSYA PiD  MiSHKOM  Z
GRUBEZNO¿ DERGI.
     - bUVAJ  ZDOROV,  mIHVODiYU!  tiLXKI  ZH  TI POSPiSHI, DOROGENXKIJ  MiJ. -
chISTIM VISOKIM GOLOSOM  PROGOVORIV SIVENXKIJ CHOLOViCHOK. -  nA  sPASA V biLiJ
YARMAROK. z USiº¿ rOSi LYUDI  POZBIRAYUTXSYA. sTARIJ MiH NE TOJ, NU NE TOJ, TA J
USE... yaK TI MENi NA VICHINISH SHKURU,  YA BEZ  HLiBA NA ZIMU LISHUSX... tI CHUºSH,
mIHVODiYU?
     - ya NE  kRINKA, CARSTVO JOMU nEBESNE, MENE NE ROZZHALOBISH. ya SKAZAV,  SHCHO
VSE TOBi BUDE, YAK DOMOVILISX. oT i PRIHODX TODi, KOLI DOMOVILISX! vSE BUDE!
     - tA YA MOZHE SHCHE SXOGODNi POVERNUSX. pARUBKI MOZHE TANCi ZAMOVLYATX.
     - tA YAKi TAM TANCi, pANXKO?! mOLOTITI TREBA.
     - a HTO KAZHE? mOLOTITI TREBA, TA ZGADAJ, YAK MI BULI PARUBKAMI! zABUV?..
     mUZIKA, ZGINAYUCHISX PiD NEVELIKIM LANTUHOM, POCHIMCHIKUVAV NA PAGORB.
     niMA SIDiLA NA STEZHCi V POROSi.
     mIHVODiJ  POGUPAV  DO  SVOº¿  HATI,  DO  KAM'YANOGO VOGNISHCHA,  SKLADENOGO
NAVPROTI DVEREJ.
     mALIJ, POPUSTIVSHI RUKI, ZACHUDOVANO i SUMNO SPOGLYADAV NiMU DiVCHINU.
     oMELXKO TORKNUV JOGO ZA PLECHE.
     - oT TEPER MI  ZNAºMO, KOMU kRINKA PRIGOTUVAV NAMISTO  Z DUKACHEM.  tOBi
ViD NXOGO V SPADSHCHINU DiSTAVSYA lISKO. I JOGO SOROCHKA NA TOBi. zNACHITX, TOBi J
NAMISTO  ¿J  DARUVATI!  I oMELXKO  PROTYAG  MALOMU KORALI Z  DUKACHEM.  shchOSILI
ZATISKAYUCHI  V KULACi  VUZOL SHVORKI, NA  YAKU BULI NASILENi  KORALI  i  DUKACH,
HLOPCHIK SHILIVSYA DO NiMO¿ i POTORSAV ¿¿ ZA PLECHE.
     niMA   PiDNYALA   ZAPLAKANE,   ZABRUDNENE   KURYAVOYU  OBLICHCHYA.   dIVILASX
KALAMUTNIMI OCHIMA NA HLOPCHIKA i GiRKO KRIVILA ZASLINENi GUBI.
     - nA ViZXMI! cE TOBi kRINKA KUPIV.  viN TOBi POOBiCYAV i KUPIV. - shchOSILI
KRICHAV MALIJ i PROTYAGUVAV ¿J NAMISTO.
     - sINKU,  TA NE REPETUJ TI, A TO  NA TORZHISHCHi  POCHUYUTX.  vONA GLUHA, VSE
ODNO NiCHOGO NE POCHUº. tI ¿J POKAZHI, SHCHO NAMISTO BULO V sTEPANOVIH TORBAH.
     tAK MALIJ i ZROBIV: POKAZAV PALXCEM NA PEREKIDNi  TORBI NA lISKOVi i NA
Ci KORALI Z  DUKACHEM.  vONI ¿J  ViD TOGO,  MERTVOGO  ( MALIJ PRITIS RUKI  DO
GRUDEJ i ZAPLYUSHCHIV OCHi ) KOZAKA ( POKAZAV VUSA i OSELEDECX ).
     niMA ZAMOTALA GOLOVOYU: "ni,  Ni, CE NE MERTVOGO KOZAKA. " cE JOGO (VONA
POKAZALA NA oMELXKA.
     oMELXKO TODi ZNYAV TORBI Z lISKA, VIKLAV NA SPORISH ZGORTOK iZ OKULYARAMI,
KNIGOYU TA iNSHIMI DRiBNICHKAMI. pOKLIKAV mIHVODiYA.
     - mIHVODiYU, TI KRASHCHE  MENE  POYASNISH ¿J, SHCHO CE sTEPAN DARUNKI DLYA DRUZiV
PRIGOTUVAV, i SERED NIH BULI OCi KORALI.
     mIHVODiJ SPOLOSNUV ROZMAZANU  PO RUKAH ZOLU U RiZANCi, VITER BLAGENXKIM
RUSHNIKOM i PiDiJSHOV  DO VIKLADENIH RECHEJ. pODIVIVSYA, PODIVIVSYA TA J POCHAV NA
MIGAH VTOVKMACHUVATI  NiMiJ, SHCHO CE ¿J KORALI Z  DUKACHEM.  nAKAZAV ¿J VSTATI i
VMITI OBLICHCHYA.
     vSTALA  i, SHLIPUYUCHI TA  STOGNUCHI NiBI,  PiSHLA DO DZHERELXCYA. vMILASX  i
POVERNULASX DO HATI.
     I VZYALA NAMISTO iZ ZCiPLENIH PALXCiV HLOPCHIKA i, NE ROZV'YAZUYUCHI SHVORKU,
CHEREZ GOLOVU NADYAGLA. vPERLASX PiDBORiDDYAM U GRUDI, SKOSILA OCHi i NAMAGALASX
ROZDIVITISX DUKACH ZBLIZXKA. oTAK, SKOSIVSHI OCHi NA DUKACH, POCHALA POSMiHATISX.
vSE SHIRSHE  i SHIRSHE ROZTYAGUVALA VUSTA V POSMiSHCi. a TODi VRAZ ZAKRILA OBLICHCHYA
RUKAMI i ZATRUSILASYA V NESTRIMNOMU RIDANNi.
     mALIJ PiDSTUPIV DO NE¿  i POCHAV  GLADITI PO RUKAH, YAKIMI VONA  ZATULILA
LICE.
     mIHVODiJ PROSTYAG SVOYU GRUBEZNU  LAPU, SHCHOB ZABRATI MALOGO ViD NiMO¿. aLE
oMELXKO POHITAV GOLOVOYU: "nE CHiPAJ. nEHAJ TAK BUDE. "
     I KOZAK, i KOZOLUP PiSHLI DO VOGNISHCHA iZ VMUROVANIM  ZDOROVENNIM KLEPANIM
KAZANOM. piD KAZANOM VZHE POTRiSKUVAV HMIZ, i STRIBALI PROZORi YAZICHKI ZHOVTOGO
POLUM'YA. a Z KAZANA KRiZX KRIVAVU VODU VIRYACHILOSX KRUGLE KOZINE OKO.
     mIHVODiJ ZLIV NA RUKI KOZAKOVi. I VINiS STAROGO, ZAPRANOGO, ALE CHISTOGO
i PAHNUCHOGO M'YATOYU, RUSHNIKA.
     piSLYA TOGO VONI SiLI  V  ZATiNKU PiDDASHKA,  POSTAVIVSHI DOGORI DNOM NOVU
DiZHKU. I oMELXKO NA DNO OBOMA RUKAMI NASIP KUPU RAKiV.
     - eH, YAKBI SHCHE PIVA DO NIH. aBO HOCHA B KELISHOK  OKOVITO¿!  -  zi SHCHIRIM i
GLIBOKIM  ZHALEM PROKAZAV  KOZOLUP, ROZDIRAYUCHI RAKOVU  SHIJKU SVO¿MI KiSTYANIMI
TOVSTENNIMI NiGTYAMI.
     -  yaK  SKAZHESH. - VIGOLOSIV oMELXKO  i, NiBI iZ  SAMO¿  PRIZXBI, VIDOBUV
KORICHNEVU POLIV'YANU BAKLAGU, ZATULENU LiSHCHINOVIM CHiPOM.
     - oJ  bALAMUTE, bALAMUTE, TA  HTO  ZH  TEBE ZASTUPITX, YAK TEBE NE STANE?
tXHU, TXHU, TXHU! - sPLYUNUV CHEREZ PLECHE oMELXKO. - tAKE  SKAZHESH! zA MNOYU ViD
SAMOGO YARMARKU  SLiD  GONYATX. I YAKIJ UZHE DENX...  a  TI TAKE  PATYAKAºSH...  a
ZAMiNA BUDE. chI NE BACHISH?
     - oJ oMELXKU, oMELXKU, TO TOBi HOCHETXSYA, SHCHOB ViN TOBi SPADKUVAV. a VONO
ZH TAKE CHUTLIVE TA TENDiTNE, YAK DiVCHINKA.
     - eE-E, NE KAZHI, mIHVODiYU, DUBOCHOK MENi V UCHNi NE POT-Ri-BEN. mOYA NUZHDA
TAM, DE GNUCHKiSTX,  CHUTLIViSTX i KMiTLIViSTX POTRiBNi!.. oT YA TOBi ROZPOViM,
YAK YA JOGO ZNAJSHOV... aLE SPOCHATKU NESI SRiBNi CHAROCHKI TA POM'YANEMO sTEPANA i
VSiH HLOPCiV.
     -  sRiBNIH  NEMAº  VZHE...  pROGRAV  U  KARTI  GULXTYAYAM  NA  YARMARKU  NA
mIHAJLA...
     -  dIVI,  YAK DAVNO  MI  Z  TOBOYU  NE  BACHILISX.  tODi TYAGNI  GLINYANi TA
POM'YANEMO!
     pILI OKOVITU Z MALESENXKIH  GLINYANIH CHAROCHOK.  pO TRETXOMU RAZU oMELXKO
PEREVERNUV CHAROCHKU i TiLXKI RAKAMI LASUVAV.
     tUT TRI CHERVONi KURKI  i ZOZULYASTIJ PiVENX Z'YAVILISX  Z-ZA  HATI. pOTiM
DVA  SMUGASTIH  KOTI i HUDIJ, YAK  SMERTX,  VISOKONOGIJ, STARIJ HORT. vZHE VSYA
MORDA BULA SIVA.
     - dIVI! - zDIVUVAVSYA oMELXKO. - dUDKO SHCHE ZHIVIJ? I SHCHE ZAJCiV BERE?
     - vZHE JOMU GODi... aLE  KURYAM ViD LISICi ZAHIST.  bOYATXSYA. shchOSX MAºSH NA
DUMCi, bALAMUTE?
     - a KOLI YA NE MAV NA DUMCi?
     - tOBi HTOSX U PARU POTRiBEN?
     - tViJ NEBiZH DE?
     - tA VSE PIV TA GULYAV... tA ZA¿DAVSYA Zi SHLYAHTOYU... a TEPER U gRUSHKAH NA
TORZHISHCHi STIRCHITX.
     - dOBRE, ZA¿DU  V gRUSHKI, PODIVLYUSX... a ZARAZ POSHUKAJ U SEBE V KOMORi,
CHI NEMA TAM YAKIHOSX TATARSXKIH LAHiV i CHOGOSX NA NOGI?
     - nA KOLI VONO TOBi TREBA?
     - zARAZ.
     - zAVZHDI TI POSPiSHAºSH! - mIHVODiJ PEREHILIV CHARCHINU, HUKNUV i ZAHODIVSYA
SMOKTATI KLESHNYU.
     - ya KAZHU: ZARAZ.
     - sPINOYU CHUºSH?
     - aVZHEZH.
     - tODi NEMA MOVI - mIHVODiJ VIHILIV SHCHE CHARCHINU, VAZHKO VSTAV iZ PRIZXBI.
 - chORTOVi NOGI! nE SLUHAYUTXSYA. yaKBI NE VONI, i SXOGODNi B U vELIKiM
lUZi GULYAV BI... bAGATO ¿H?
     - yaK VSi OKLIGALI - SEMERO. yaKSHCHO NE OKLIGALI VSi - P'YATERO.
     - nU, CE NE BAGATO. ya Z TOBOYU STANU - VPORAºMO.
     - hiBA YA  SHCHO KAZHU? aLE  SELO VELIKE - BAGATO SViDKiV.  tODi TOBi KIDATI
HATU i  VSE NACHINNYA CHINBARSXKE i VSi LAHI. yaK POTiM HLOPCYAM Z lUGU BEZ TVOº¿
DOPOMOGI?
     -  tVOYA PRAVDA!..  dOBRA  B JOMU NE  BULO!  a TAK KORTITX, oMELECHKU, TA
VISMIKNUTI SHABELXKU TA ROZPANAHATI ZAJDU DO SAMOGO SiDLA.
     - aGA, MENi TEZH KORTITX, BO DO¿LI VONI VZHE MENi  DO NUTRA... tA YAK LAHI
ZNAJDESH, ZAPHAJ U MiSHOK, SHCHOB i MALIJ i NiMA NE BACHILI...
     - oBEREZHNIJ TI, SUCHIJ SINU, bALAMUTE!
  tiLXKI ZA mIHVODiºM RIPNULI DVERi, oMELXKO POKLIKAV MALOGO.
     - tUT U NAS BUDE BESiDA V HATi  Z  mIHVODiºM. siDAJTE Z NiMOYU OTAMO PiD
VERBOYU i  DIViTXSYA, SHCHOB BUVA HTO NE PiDiJSHOV NEPOMiTNO. rAKiV ¿ZHTE,  SKiLXKI
DUSHA ZABAZHAº... tA NA KONEJ, NA KONEJ POGLYADAJ!
     I oMELXKO ODNIM MAHOM  SKINUV iZ DNA DiZHKI RAKOVi SHKARALUPI i NASIPAV Z
MiSHKA TAKU KUPU, SHCHO VERHNi NE VTRIMALISX i VPALI NA SPORISH.
     mALIJ  VZYAV ZA RUKU NiMU, YAKA PERESTALA PLAKATI, i PRIViV DO HATI. vONA
NABRALA POVNU PELENU RAKiV, A MALIJ  CiLIJ  OBEREMOK, i VONI VDVOH PiSHLI PiD
VERBU. I TAM KOLUPALISX Z TIMI RAKAMI, KOLOLI SOBi i DRYAPALI PALXCi TA GUBI,
ALE VZHE ROZKOSHUVALI ViD DUSHi!
     oMELXKO TIM CHASOM  ZANiS PEREKIDNi  TORBI  V  HATU  DO  mIHVODiYA. pOCHAV
ROZKLADATI NA  STOLi J LAVi RECHi. tUT  iZ KOMORI CHEREZ SiNESHNi  DVERi ZAJSHOV
KOZOLUP iZ PUHLIM, ALE LEGKIM, MiSHKOM.
     - oCE TOBi, mIHVODiYU,  SVINECX i POROH DLYA TVOGO SAMOPALU. oSX TOBi TRI
LiKTi? NOTU. u VINi  VITRIMANIJ, U YAMCHUGU VIVARENIJ. hOROSHIJ, NiMECXKIJ. oSX
TOBi POROH i SVINECX. viN KUPIV DLYA BRATSTVA, TOMU YA TOBi VIDiLYAYU TVOYU DOLYU.
     - biDNIJ NASH kRINKA, CARSTVO  JOMU nEBESNE! yaKA DOBRA BULA DUSHA: ZAVZHDI
PRO VSiH  VSE  PAM'YATAV... tA DOBRE,  OSX TOBi  MiSHOK. tAM CHUVAKI CHERKESXKi,
KOVPAK SiRIJ POVSTYANIJ  TURECXKIJ,  SHAROVARI Z  KITAJKI  i  POYAS VOVNYANIJ  -
TURECXKIJ. mOZHE, TOBi SHCHO Z ORUZHZHYA ¿HNXOGO SHCHE TREBA?
     - nE  TREBA.  kRASHCHE DOPOMOZHI MENi HOCH P'YATX  SVIZHOK ZROBITI. tI KOLISX,
KAZHUTX, BUV MAJSTER SVIZHKI ZAPRAVLYATI...
     - nU J bALAMUT! I VSE ViN ZNAº. oT ZA CE TEBE, PANE-BRATE, LYUBLYU.
     - mIHVODiYU!  nE DO BALACHOK -  NAPRUGU CHUYU! tYAGNI OCHERET, SMOLU. yaMCHUG U
TEBE º? a SiRKA?
     pOKI mIHVODiJ VAZHKO GUPAV  DO KOMORI  TA  NAZAD, oMELXKO VSE PRIBRAV Zi
STOLU i ROZKLAV STRiLI, MOTOK? NOTU, POROSHNICYU, NITKI i BRITVU.
     mIHVODiJ  PRINiS  KOZUBKI   Z  RECHOVINAMI  i  PUCHOK  TOVSTIH  BLISKUCHIH
OCHERETIN. vISIPAV NA STiL Z KAPSHUCHKA NAKONECHNIKI.
     mIHVODiJ LADNAV Z OCHERETIN, NAPHANIH SMOLOYU i YAMCHUGOM, STRiLI.
     oMELXKO ROZRiZAV OCHERETINI  NA SHMATKI V  ODNE KOLiNCE. u Ti KOLiNCYA ViN
NATOVKUVAV POTROHU  POROHU,  YAMCHUGU,  SMOLI  i  BiLXSHE  SiRKI,  A  NAJBiLXSHE
PLAUNOVOGO  PILKU  Z  NATRUSKI.  zATIKAV  KOZHNIJ  SHMAT  OCHERETINI  SHMATOCHKOM
MUSHKETNOGO?  NOTU.  I  KOZHNU  OCHERETINKU  GARLIVO PRIV'YAZUVAV DO  TATARSXKO¿
STRiLI.
     - oMELXKU! shchOSX VONO, BACHU, NOVE ROBISH? gA? chASOM NE TOJ "PODZHAR", YAKIM
MOSKOVSXKIJ  CAR  POLONENIK  POPALIV?  chI NE GRiH NAM, KOZAKAM,  TAKU GIDOTU
VZHIVATI?
     - nE  MERTVISYA, mIHVODiYU! ci STRiLI DIMOVi. dIM ¿DUCHIJ - KASHLYATIMUTX, i
CHHATIMUTX i  SOPLi  PUSKATIMUTX. a V  CARSXKiM  "PODZHAR" NAJBiLXSHE YAMCHUGA TA
ZEMLYANO¿   SMOLI.   mOSKOVSXKi  STRiLXCi   KAZALI:  TU  ZEMLYANU  SMOLU  Z-ZA
hVALINSXKOGO  MORYA  PRIVOZYATX ViRMENSXKi KUPCi. tAM, KAZHUTX, Z KAMENiV Z-PiD
ZEMLi VITiKAº  OTA  VOGNENNA SMOLA, i DUH VIHODITX  PEKELXNIJ. viD iSKRI TOJ
DUH VIBUHAº VOGNEM i SMERDITX SILXNO PEKLOM...
     -  chOGO  TiLXKI  NE  BUVAº  NA  BiLOMU  SViTi.  aZH  STRASHNO,  YAK  DOBRE
PODUMATI...
     - a TI, mIHVODiYU, NE DUMAJ.  oT MI J SPORYADILISX VOGNENNIMI STRiLAMI...
tEPER MENi SHCHE DVi RECHi POTRiBNi: TVOº MASTILO, YAKIM TI VOLOS VIVODISH...
     - nA ZHIVE TiLO CHI NA ZiDRANU SHKiRU?
     - nA ZHIVE TiLO...
     -  dAM TOBi,  TiLXKI, YAK BUDESH KORISTUVATISX,  DODASI CHVERTX  BOROSHNA i
TROSHKI  TEPLOGO  MEDU...  nAMAZHESH  i  CHEKAJ,  POKI  DOBRE  ZASOHNE.  a  TODi
OBEREZHNENXKO  ViDKOLUPUJ - VOLOS STAº TRUHLIM PRI KORENi i LEGKO ZNiMAºTXSYA.
zROZUMiV?.. a SHCHO TOBi DRUGE?
     - fARBA CHORNA DLYA VOLOSSYA V TEBE º?
     - nA ZHIVIJ VOLOS CHI NA HUTRO?
     - nA ZHIVIJ VOLOS DOVZHINOYU NA VERSHKiV P'YATX.
     - yaK  OCE  MO¿ VUSA,  TOBTO?  pERED FARBUVANNYAM  POMITI GARYACHOYU VODOYU Z
POPELOM.  pOROSHOK  ROZVEDESH GARYACHOYU VODOYU  i TiºYU  KASHEYU RETELXNO  PEREMAZHESH
UVESX VOLOS i SHCHiLXNO ZAVERNESH CHISTOYU GANCHiRKOYU.
     mIHVODiJ  POSHKRYABAV VAZHKIMI  CHOBOTAMI  PO DAVNO  NE MAZANiJ  DOLiVCi DO
PECHi. pODLUBAVSYA U ZAPiCHKU i VITYAGNUV DVA KOZUBI.  z ODNOGO  VZYAV MALESENXKU
POLIV'YANU ZELENU MAHOTKU, ZATULENU TOVSTENNIM SOSNOVIM CHiPOM.
     - oCE TOBi MASTILO  VOLOS ZVODITI. tA DIVISX, NE  PERETRIMAJ, BO SILXNO
SHKiRU MOZHE ROZ'¿STI!
     z  DRUGOGO KOZUBA mIHVODiJ  ViDSIPAV  U KAPSHUK MOZHE Z PiVFUNTA CHORNOGO,
KRUPCHASTOGO, NiBI GARMATNIJ POROH, POROSHKU.
     - oCE TOBi DAYU Z ZAPASOM! bEREZHI, BO SPRAVDi HOROSHA SUMiSH VIJSHLA.
     - ya  ZNAV, SHCHO TiLXKI TI MENE  PORYATUºSH! shKODA MENi TEBE POLISHATI, TAK i
NE  POBALAKAVSHI PRO VSi SPRAVI TA NE ViDSLUZHITI  PO UBiºNNIM.  ya  TOBi LISHAYU
GROSHi: ZAMOV MOLITVU... a TOBi GROSHEJ LISHITI? kAZHI, SHCHO TREBA?
     -  bOROSHNA  LISHI. ya B i SAM  PiSHOV U ZAMOLOTNIKI,  TAK  TI ZH SAM BACHISH:
NOGI, DOBRA B ¿M NE BULO!
     -  sLUHAJ,  Z  TIMI  NOGAMI!  ya  B  TOBi  GNiDOGO LISHIV  -  KUDI SHOCHESH
POMANDRUºSH. tiLXKI RAPTOM SMERDYUCHi PSI i SYUDI PRIPRUTXSYA.
     - nE  BiJSYA. yaK LISHISH, TO SHCHE SXOGODNi DO TRETiH PiVNiV GNiDIJ MATIME NA
CHOLi  HO-RO-SHU-YU  BiLUYU  PROTOCHINU.  I  NAJKMiTLIViSHIJ   CIGAN-BARISHNIK   NE
ViDRiZNITX ViD PRIRODNOGO  VOLOSU... a VUZDECHKU  J  SiDLO ZABERI - CE DOKAZI
¿HNi... tiLXKI YAK ZHE YA NA TOGO GNiDOGO VILAZITIMU?..
     - mIHVODiYU! tA  TYU NA  TEBE!  zROBI YAK NASTAVNIKA.  zAVODX JOGO TUDI. a
TODi DVA OKORENKI PiDSTAV SOBi - i TI NA KONEVi.
     - tA VILiZTI  YA OTAK, YAK TI  KAZHESH, YA VILiZU!  a YAK  U GOSTYAH  ZLiZTI J
VILiZTI? nE GODEN VZHE YA SAM!..
     -  dRUZi NE POGORDUYUTX - PiDSOBLYATX, PiDSADYATX.  a  DO  NEPEVNIH - CHOGO
TOBi ¿ZDITI?!
     vONI PiDNYALISYA Z-ZA STOLU.
     -  pRO VSYAK VIPADOK, mIHVODiYU, VIPROSHCHAºMOSYA. mOZHE, OCE SHCHE SXOGODNi PiDU
DALi. nU, BUVAJ ZDOROV, PANE-BRATE!
     vONI  OBNYALISYA i  TRICHi  MOVCHKI POCiLUVALISX.  kOLI VIJSHLI  Z  HATI, TO
POBACHILI, SHCHO NiMA PiDKLADAº POLiNYAKU PiD KAZAN. a V KAZANi SHUMUº SiRA M'YASNA
PiNA, KLUBOCHITXSYA  PARA,  i  PO  VSXOMU  PODViR'YU  ROZLIVAºTXSYA  GOSTRIJ DUH
KOZINOGO M'YASA.
     oMELXKO UVAZHNO, PRISKiPLIVO i NEKVAPNO  PEREViRIV ZBRUYU, PROMACAV KOZHEN
REMiNECX i PRYAZHKU PiDPRUGI TA SiDLA, PEREVANTAZHIV PEREKIDNi TORBI, LANTUH iZ
DERTYU. rOZSiDLAV i ROZGNUZDAV GNiDOGO.
     - nU, SINKU, SKACHI NA lISKA! gOP! - oMELXKO PiDKINUV MALOGO V SiDLO.
     I  SAM  Z ODNOGO LEGKOGO  POSHTOVHU ZLETiV NA bULANKA. lEDX TORKNUV JOGO
P'YATAMI i bULANKO ZRAZU ZH PiSHOV KOROTKOYU RISSYU  UGORU PO YARKU. lISKO Z MALIM
U SiDLi - ZA NIM.
     niMA PiDVELASYA ViD VOGNYU, VITERLA OCHi, SHCHO ZASTILAV ¿H DIM, i OBERNULASX
NA VERBU, PiD YAKOYU TiLXKI-NO  STOYALI KONi. a VONI VZHE TRYUHALI RISSYU VGORU PO
YARKU.
     mALIJ  OBERNUVSYA i POMAHAV NiMiJ DiVCHINi. I VONA POMAHALA MALOMU, POTiM
ZAGLYANULA U SHUMUYUCHIJ KAZAN, TODi PODIVILASX NA mIHVODiYA.
     mIHVODiJ, PRIHOPIVSHI LABETOYU ZA CHUBOK GNiDOGO, ZAVODIV JOGO DO  STAJNi,
SHCHO BULA PRODOVZHENNYAM  i  HATI, i  KOMORI. mIHVODiJ ViDCHUV ¿¿ POGLYAD,  SPINIV
GNiDOGO i POKAZAV NiMiJ DiVCHINi, SHCHOB VONA JSHLA V SELO.
     niMA POKAZALA: "hTO ZH ZA VOGNEM DOGLYADATIME? ". a mIHVODiJ: "bERI MiSHOK
iZ RESHTKAMI RAKiV i JDI V SELO. IDI DODOMU. "
     niMA POSTOYALA,  POSTOYALA,  PODIVILASX NA  SHUMUYUCHE VARIVO  U KAZANi,  NA
CHORNIJ  OTViR DVEREJ  STAJNi,  KUDI  ZAJSHOV mIHVODiJ, NA  VERSHNIKiV,  SHCHO VZHE
ZNIKALI ZA SHILOM YARU. tOPNULA NOGOYU,  VHOPILA MiSHOK Z NEDO¿DENIMI  RAKAMI i
POBiGLA VGORU YARKOM. zA VERSHNIKAMI.
     a  BiGLA  VONA SHVIDKO, LEGKO,  ZOVSiM  NE  TAK,  YAK  BiGAYUTX  DiVCHATKA,
ROZKIDAYUCHI NARiZNO NOGI.
     kOLI VONA VIBiGLA NAGORU Z YARKA, TO VERSHNIKI BULI VZHE DALEKO ViD NE¿.
     sONCE SiDALO,  i KONi KOLIVALISX TEMNIMI ABRISAMI V  ZOLOTiM ROZPECHENiM
POViTRi OSTANNiH LIPNEVIH DNiV.
     oBLICHCHYA  NiMO¿  SKRIVILOSX  U SUMNU YAKUSX POSMiSHKU,  VONA SHCHOSX  BOLiSNO
ZAMUKALA. aLE BiGU NE SPINILA, HOCHA CE ¿¿ i NE NABLIZILO DO VERSHNIKiV.
     kOZAK NAPRAVLYAV KONEJ NE PRYAMO V SELO -  VONI PROSUVALISX  POPiD LiSOM,
YAKRAZ NA SEREDINi PiDJOMU Z RiCHKOVO¿ DOLINI.
     mALIJ ZOSEREDIVSYA  i VCHEPIVSYA Z  USiH SIL U KULXBAKU, PRIHOPIV, YAK MiG,
BOKI KONYA NOGAMI.  viN BOYAVSYA VPASTI, TA SHCHE BiLXSHE BOYAVSYA VIYAVITI SViJ STRAH
i NAPRUGU PERED "BATXKOM" oMELXKOM.
     nARAZ BATXKO oMELXKO SPINIV bULANKA. sPINIVSYA i lISKO.
     - chOGO VI, BATXKU?
     - vSE  MI Z  TOBOYU BiZHIMO TA BiZHIMO!  dAJ HOCH NA MITX PEREPOCHINU TA OCHi
PORADUYU  - SELOM POMILUYUSX! bACH, YAK NA TACi,  VSE SELO PERED  NAMI LEZHITX? a
HATINOCHKI YAKi  CHEPURNi  BiLESENXKi.  a  SADOCHKI VISHNEVi  ZELENi,  YAK  TEMNIJ
SMARAGD. oN i POLUKiPKI ZOLOTi, i STERNYA TAKA ZH NACHE. a RiCHKA? nU TOBi SKLO,
KRISHTALX  CHISTIJ!..  a ON,  BACHISH, YAKE TORZHISHCHE  -  VOZI, NAMETI, KONi, VOLI,
LYUDSXKE YURMISHCHE. tiLXKI  SHTANDARTU  POSEREDINi  NE  VISTACHAº,  TA  SHCHOB  SURMA
SURMILA - i BUV BI SPRAVZHNiJ ViJSXKOVIJ TABiR!..
     vONI  SPINILISX  NA SUGORBi, i  ZNIZU DO NIH DOLINALI ViD SELA  LYUDSXKi
GOLOSI, DITYACHIJ LEMENT, iRZHANNYA KONEJ, MUKANNYA HUDOBI,  GAVKiT, KUDKUDAKANNYA
TA POODINOKi KRIKI GUSEJ.
     mALIJ  TAKI ZADIVIVSYA  NA  SELO, A BATXKO oMELXKO VZHE NISHPORIV OCHIMA PO
OKOLICYAH SELA, PO UZLiSSYU, PO NAVKOLISHNiH GORBAH.
     sKRiZX  BULO,  YAK U VSYAKOMU  SELi NA ZAHODi SONCYA. IZ  DiBROV TA  LEVAD
POVERTALISX CHEREDI  HUDOBI i TURMI OVECHOK, Z  POLiV Z-ZA GAYU TYAGLISYA VOZI Zi
SNOPAMI, iSHLI LYUDI Z POLYA.
     tiLXKI  V  ODNOMU MiSCi,  NA  SHODi,  NA  DOBRE  OSViTLENOMU  VECHiRNiMI
CHERVONO-ZOLOTIMI PROMENYAMI TLi SMARAGDOVO-SINXOGO  SOSNYAKU Z'YAVILISX  CHOTIRI
VERSHNIKI. aLE ZNAHODILISX VONI TAK  DALEKO,  SHCHO YAKBI NE RUHALISX, TO oMELXKO
MiG BI PODUMATI, SHCHO TO YAKiSX ZOLOTAVi CYATKI  KUSHCHiV,  CHI SHCHE CHOGOSX. aLE  VONI
RUHALISX, i RUH VIYAVLYAV U NIH VERSHNIKiV.
     vONI  RUHALISX NAVPROTI oMELXKA  i  VIHODILI NA PRYAMiSiNXKU  DOROGU  NA
TORZHISHCHE.
     -  dIVISX,  SINKU,  ONO  PROSTO PERED NAMI  OTAMO MiSTOCHOK. viD  MiSTKA
PRAVORUCH - ZDOROVENNE TEMNE DEREVO. bACHISH?
     - bACHU.
     - oTO TAM NAM ZGOTUVALI KARASiV U SMETANi, TI ZNAºSH.
     - I VARENIKiV Z VISHNYAMI.
     - oTOZH, MI NE PO¿DEMO TUDI NAVPROSTECX. a CHOMU?
     - a CHOMU?
     -  a  TOMU,  SHCHO  KOLI  ¿DESH  NAVPROSTECX,  TO  TEBE  ZRAZU  POBACHATX  i
ZROZUMiYUTX,  KUDI  TI ¿DESH. yaK ZHE MANiVCYAMI, TO MOZHESH  POBACHITI  CHASOM  SHCHOSX
CiKAVE i KORISNE. tA SHCHE J ZASTEREGTISX...
     tUT VONI POCHULI DALEKE MUKANNYA NiMO¿.
     oZIRNULISYA  - VONA POSPiSHALA DO NIH GLINISTIM SHILOM, DE NE BULO NiYAKO¿
DOROGI.
     - zACHEKAºMO NiMU?
     -  ni! tI ¿J PODARUVAV NAMISTO Z DUKACHEM. ya ¿¿ RAKAMI PRIGOSTIV.  tEPER
NAM TREBA  ROBITI SVOº. tA J NE LICHITX  KOZAKAM BAGATO Z BABSTVOM  VOZITISX.
tEPER TRIMAJSYA. pUSKAYU bULANKA CHVALOM.
     oMELXKO NE GOLOSNO, ALE PRONIZLIVO  SVISNUV, i KiNX  Z MiSCYA  VLUPIV PO
GARYACHiJ DZViNKiJ STEZHCi. lISKO ZA NIM.
     pOVZ NIH PROLETiLI TERNINI, OBSIPANi RYASNOYU SIVOYU  YAGODOYU, KUSHCHi SHIPSHINI
iZ  CHERVONiYUCHIMI KORALOVIMI  YAGODAMI, SHCHE NE ZVEZENi Z POLYA ZOLOTi POLUKiPKI,
SRiBNi ZAROSTi VERBI NAD VUZENXKIM RUCHAºM.
     I OSX VONI VZHE U BLAKITNiM ZATiNKU SAMOGO LOZHA RiCHKI.  tUT VSE BLAKITX:
i  PiSOK,  i  ZELENX,  i  TEMNi  ViLXHI  i VICViLA BLAKITX  NEBA U  ViDBITTi
SKLISTOGO RiCHKOVOGO PLESA.
     z ROZGONU PUSTILI KONEJ NA PRAVIJ PiVDENNIJ BEREG. kONYAM NA CXOMU BRODi
BULO LISHE PO  CHEREVO.  aLE  PRAVORUCH i  LiVORUCH VIDNO BULO,  SHCHO VODA  CHORNA,
GLIBOKA.
     yaK  VITYAGLISX KONi  Z RiCHKOVOGO URVISHCHA NA KURNU DOROGU, oMELXKO  PUSTIV
bULANKA UKOROCHENOYU RISSYU.
     zNOV POSLABIVSYA VSiM TiLOM, POPUSTIV RUKI Z VUZDECHKOYU TA NAGAºM.
     mALIJ SPROBUVAV TEZH TAK VMOSTITISX U SiDLi, SHCHOB U NXOGO METELYALISX RUKI
J NOGI, SHCHOB BUV ViN ROZSLABLENIJ, YAK i JOGO "BATXKO" oMELXKO.
     vONI ZiGNALI Z DOROGI KUREJ, SHCHO KUPALISX  V  KURYAVi. yaKIJSX RUDIJ PSYUGA
Zi ZHMAKAMI NEDOLINYALO¿ SHERSTi NA REBRAH KINUVSYA Z GAVKOTOM NA VERSHNIKiV.
     tA  oMELXKO  YAKOSX  OSOBLIVO  CMOKNUV   NA  SOBAKU,  i  TOJ,   VINUVATO
ZAMETELYAVSHI HVOSTOM,  ViDBiG DO TINU. cYA SHIROKA DOROGA JSHLA,  ZVIVAYUCHISX, DO
MiSTKA.
     I KOLI oMELXKO POBACHIV ZA HATAMI VISOCHENNU GRUSHU, ViN ZAVERNUV PRAVORUCH
NA GLINISTU VULICYU. tUT KOPITA VDARILI PO ZEMLi, YAK PO BARABANU.
     pERED POHILENIM  TINOM, ZA  YAKIM BUJNO CViLI VISOCHENNi MALXVI,  oMELXKO
SPINIV bULANKA. lISKO TEZH SPINIVSYA.
     I ZRAZU, ZH Z-ZA TINU, ZA YAKIM BUJNO  PiDNOSILOSX VSYAKE ZiLLYA, Z'YAVILOSX
NE MENSHE  DESYATI DITYACHIH  GOLiV: ODNi  STARSHi, DRUGi MENSHi, TRETi  SHCHE MENSHi.
dEYAKIH  ZAMURZANIH OBLICH  NE BULO VIDNO - TiLXKI  RUCHENYATA, SHCHO  CHiPLYALISX ZA
VERH TINU, TA BLISK OCHEJ KRiZX ROZSHARPANE PLETIVO LOZIN.
     vISKOCHILA ZA VOROTA CHORNYAVA PRODAVSHCHICYA POLOTNA.
     - zAHODXTE, ZAHODXTE, DOROGi GOSTi! vSE VZHE  GOTOVE!  piDHOPILA ZA UZDU
bULANKA i ZAVELA U DViR.
     zA NEYU NAJBiLXSHA DiVCHINKA, ROKiV TRINADCYATI, VZHE iZ ZAPLiTKAMI V CHORNIH
KOSAH, VZYALA ZA UZDU lISKA i POVELA U DViR.
     oMELXKO  TORKNUV  bULANKA,  i  KiNX STAV  NA  KOLiNA.  diTLAHI, SHCHO SHCHOSX
SHCHEBETALI, HIHIKALI,  SHEPOTiLI, VRAZ ZAVMERLI, VITRiSHCHILI  OCHi  NA  bULANKA  i
ROZZYAVILI ROTA.
     pOTiM VSi, YAK ZA KOMANDOYU, OBERNULISYA DO lISKA i JOGO MALOGO VERSHNIKA.
     hLOPCHIK, YAK i V OBiD NA TORZHISHCHi, Z'¿HAV PO GRIVi lISKA NA ZEMLYU, TiLXKI
CXOGO RAZU NE VPAV i KOLiNA NE PODER...
     chORNYAVA MOLODICYA KAMESHILASX BiLYA KOZAKA i HLOPCHIKA. pOKAZUVALA i TAK, i
TAK  SOROCHECHKU  TA  SHTANCi. pOSHITi GARLIVO,  A NE BUDX-YAK, AZH TRI  RAZI  SHVI
PROJDENi.
     -  ya,  KOZACHE,  TVOºMU MALOMU LYUBISTOK Z CHEREDOYU  V ºNDOLi ZAPARILA. oT
ZMIYU JOMU  GOLOVU - TODi VZHE NEHAJ VDYAGAº OBNOVU... tI, KOZACHE, JDI, TAM UZHE
VSE ZGOTUVALI, i  KARASiV nASTYA  PONESLA. yaK POPORAYU TVOGO DZHURU, ZRAZU MI Z
NIM PRIJDEMO... mOZHE i TOBi B BULO GOLOVU ZMITI?..
     -  mENi  TREBA POGOLITISX  i GOLOVU  PiDGOLITI.  shchOB ZAVTRA NA ZAUTRENYU
SLUZHBU PiTI... tI, SINKU, SLUHAJ TiTKU tETYANU. nEHAJ VONA TOBi GOLOVU ZMIº.
     - a YAK ZHE VI BEZ MENE? hTO BiLYA KONEJ BUDE?
     - nE SKIGLI.  kONEJ  YA TUT LISHAYU. oSX TOBi TVOYA  VELETENSXKA "DAGGA". -
oMELXKO PODAV STARi ZAYALOZHENi PiHVI ViD CHINBARSXKO¿ SHVAJKI, Z YAKIH NA NiGOTX
VIZIRALA BLISKUCHA RUKOYATX. - sKiLXKI TAM GOLOVU ZMITI, VITERTI? rAZ, DVA - i
VSE! IDI.
     tiLXKI  MOLODICYA i HLOPCHIK  STUPILI NA  PORiG, YAK Z GORODU NA  PODViR'YA
VISKOCHILA CHEPURNA MOLODICYA V YUPCi TA KViTCHASTOMU OCHiPKU.
     - o! -  zRADiLA  VONA.  - vZHE TUT? dOBRIJ  VECHiR, PANE KOZACHE! aZH  MENi
LEGSHE STALO. a TO OCE PRIJSHLO  DVOº KOZAKiV! kAZHUTX, SHCHO VONI  TVO¿ SUSiDI NA
ºZAH... tiLXKI GOViRKA V  NIH  TROHI NE TAKA i TAKi NAHABI: SiLI ZA STiL PiD
GRUSHEYU J KAZHUTX, SHCHO CHEKATIMUTX TEBE, POKI TI NE PRIJDESH.
     - yaKi Z SEBE?
     -  oDIN  TAKIJ  U BiLiJ  SVITi,  DEBELIJ,  NA NASHIH  SHOZHIJ.  a  DRUGIJ
HUDORLYAVIJ, CHORNYAVIJ TAKIJ SOLOGUB...
     - dALi NE TREBA. sINKU,  tETYANO, KONEJ SHVIDKO V KLUNYU! shVIDSHE! tA JDiTX
MIJTE  GOLOVU. I POKI NE POKLICHUTX,  NE POTIKAJSYA Z HATI!  - sKAZAV  oMELXKO
TAKIM ZHORSTOKIM GOLOSOM, SHCHO AZH MOLODICi ZASTIGLI.
     - oJ, SHCHO BUDE? - zRAZU ZALOMILA RUKI CHEPURNA MOLODICYA.
     - tA  TIHO.  cE  NE KOZAKI, A PANSXKi GAJDUKI.  hOCHUTX ViD MENE  MALOGO
VKRASTI.  I MENE ViDDATI NA TORTURI  PANAM-KATOLIKAM.  ya  PiDU, NiBI  SILXNO
VPIVSYA.  a  TI,  MOLODICE,  SHVIDENXKO  BiZHI,  TA, YAKSHCHO  º CHIM, PiDPO¿TX  CIH
"KOZAKiV".  tA DIViTXSYA, SHCHOB TAM DiTEJ  NE BULO. tAK hRISTi  i SKAZHI. a YAK YA
PRIJDU - ZRAZU V HATU JDiTX PODALi ViD GRiHA.
     chEPURNA  METNULASX DO hRISTi,  A oMELXKO  VZHE ViSHAV LUK  iZ NALUCHCHYAM DO
SiDLA NA bULANKOVi, VIDOBUVAV  BAKLAGU Z TORBI  i NiBI DUDLIV Z NE¿ OKOVITU,
AZH PIRSKAYUCHI NA  VSi BOKI.  gOSPODINYA i MALIJ PRITXMOM ZAVELI KONEJ U KLUNYU.
tA  SHCHE J DVERi KLUNi PRISTAVILI GORSTKAMI  KONOPLi,  NiBI TUDI  NiHTO  J  NE
ZAHODIV.
     tETYANA NASVARILA DiTLAHiV, SHCHOB  BiGLI V HATU. vSi VMITX  SHCHEZLI  U HATi,
LEDX NE ZBIVSHI Z NiG MALOGO, SHCHO SPINIVSYA, SPOGLYADAYUCHI "P'YANOGO" BATXKA.
     vIPISUYUCHI KRENDELi TA SHCHOSILI PRI TOMU PRITUPUYUCHI,  oMELXKO VIVALIVSYA NA
VULICYU i ZAGORLAV:
     oJ CHOGO KOZAK P'º? oJ TOGO KOZAK P'º
     shchO V KOZAKA GAMAN º. a V GAMANi SRiBLO º.
     I TUPOTiV, i PRITANCXOVUVAV, ZBIVAYUCHI ZOLOTAVU KURYAVU.
     tUT iZ TEPLIH SUTiNOK NA NXOGO VISKOCHIV DUDAR pANXKO.
     -  o, KOZACHE!  ya TEBE SHUKAV, SHUKAV!  tAK  TEBE  HLOPCi  HOTiLI  BACHITI.
kAZHUTX: "zNAJDI NAM JOGO. mI TAK JOGO HOCHEMO BACHITI. " dALI MENi CiLIJ GRiSH,
SHCHOB TiLXKI TEBE Z NAJSHOV. yaKBI NE YA, VONI B TEBE DO ZAVTRA SHUKALI, U KOGO TI
GOSTYUVATIMESH... ¯H SHCHE  DVOº i DO mIHVODiYA PiSHLO. tA  SHCHOSX ¿H NEMA. ya  ¿M TEZH
POKAZAV, YAK DO NXOGO PROJTI...
     - nU MOLODECX, DUDARIKU!  pOSLUZHLIVIJ  TI,  pANXKO, NU, NE  GiRSHE YUDEYA.
gRAM MENi, GRAJ. sXOGODNi YA GULYAYU.
     -  tA YA B Z RADiSTYU, DOROGENXKIJ. tA MENi PARUBKI TANCi ZAMOVILI. vZHE J
MOGORICH ZAPILI! mENi VZHE TREBA NE  JTI, A BiGTI NA KUTOK! tAM USYA PARUBOCXKA
GROMADA ZiBRALASX... ya TiLXKI PRIBiG PODIVITISX, CHI TI VZHE Z'YAVIVSYA?..
     - vZHE Z'YAVIVSYA, Z'YAVIVSYA. pOGRAºSH MENi, A TODi BiZHI SOBi  DO SHMARKACHiV,
POSLUZHLIVIJ DURNYU!
     pANXKO NA  "DURNYA"  SPINIVSYA, ALE  oMELXKO PRIHOPIV JOGO ZA  LiVE PLECHE
LISHE DVOMA PALXCYAMI.
     - gRAJ! gRAJ MENi, GRAJ!
     I pANXKO Z PERELYAKU, ViD BOLYU PRITIS MiH i ZABiGAV PALXCYAMI PO KARABKAH
i SHCHOSILI ZADUV U SISAK.
     oMELXKO  YAKOSX DIVNO TANCYUVAV,  OBERTAYUCHISX  NA  ODNiJ NOZi,  TA SHCHOSILI
TUPAYUCHI DRUGOYU. pOTiM PiSHOV NAVPRISYADKI TA NE VTRIMAVSYA i GEPNUVSYA U PILYUKU.
tA  ZRAZU  ZH  SKOCHIV  i  ZATUPOTiV TAK, NACHE  HOTiV ZNISHCHITI  SLAVNIJ  VITViR
GALICXKIH SHEVCiV. tA VSE PRIKLADAVSYA DO POLIV'YANO¿ BAKLAGI.
     vOROTA NA hRISTINE  PODViR'YA BULI ZAVBACHLIVO ROZKRITi, i oMELXKO PROSTO
VKOTIVSYA NA PODViR'YA.
     I  NARAZ  STAV,  HITAYUCHISX  TA VIHILYAYUCHISX NA VSi BOKI.  piDNiS DO VUST
BAKLAGU, KOVTNUV, ZAKASHLYAVSYA. I TIHIM GOLOSOM SPITAV.
     - a DE ZH KARASi?
     tUT  VISKOCHILI DVi  MOLODICi:  nASTYA V  OCHiPKU,  A GOSPODINYA  hRISTYA  U
NAMiTCi, PiDHOPILI oMELXKA PiD RUKI i POVELI PiD GRUSHU DO STOLU.
     nA  STOLi  GLINYANIJ  LiHTAR  KIDAV TEPLE  SViTLO NA ZDOROVENNU  GLINYANU
PATELXNYU, ZAKRITU CHORNOYU GOSTROVERHOYU KRISHKOYU.
     oMELXKO, PRITISKAYUCHI  VELIKU BAKLAGU DO GRUDEJ  LiVICEYU, PRAVICEYU  ZNYAV
KRISHKU, POTYAG SHCHOSILI RIBNIJ. DUH, ZAKOTIV OCHi.
     a TODi  VRAZ,  NACHE  PROTVEREZiV,  i NiBI  TiLXKI  ZARAZ  POBACHIV  DVOH
CHOLOViKiV ZA STOLOM, ZRADiV.
     - dIVI. sTARi ZNAJOMi! nACHE BACHILISX  NA INGULXCi! gA? chI NE TAM?.. tA,
ZRESHTOYU, NE TE GOLOVNE. p'ºMO PO-PERSHiJ. nU, BUDXMO!
     oMELXKO  LEDX  NE  ROZTROSHCHIV CHARKI  "GOSTEJ",  SHCHO  VSE BLIZHCHE  J BLIZHCHE
POSUVALISX  PO  LAVi  DO  NXOGO. viN VIGLYADAV P'YANIM,  YAK CHiP. nAHILIVSYA NAD
STOLOM, PRITISKAYUCHI LiVICEYU DO PLECHA BAKLAGU, A PRAVOYU HAPAV SPINKI KARASiV,
ZAPIHAVSYA NIMI.
     a DUDAR pANXKO GRAV.
     pOKI  "GOSTi" VSTIGLI  OB'¿STI  POLOVINU  ZDOROVENNOGO  KARASYA, oMELXKO
ODNOYU RUKOYU VZHE ROZPRAVIVSYA Z TRETiM KARASEM.
     zRESHTOYU, CHORNYAVIJ Z PEREVINENOYU GOLOVOYU, SPITAV SHRIPLIM ViD HVILYUVANNYA
GOLOSOM.
     - nU YAK BAZARYUVALOSX?
     - tA VSE SPRODAV! aZH DVi KOPI V MENE!.. oDNU, HLOPCi, PROP'ºMO!.. a TI,
pANXKO, GRAJ, GRAJ.
     -   oCE  TAK   POBAZARYUVAV!   -   IZ   UDAVANIM  ZAHOPLENNYAM  PROHRIPiV
CHORNYAVENXKIJ. - dE TI PiSTOLX TAKIJ KUPIV? dAJ PODIVITISX!...
     chORNYAVENXKIJ PROSTYAG RUKU i VISMIKNUV PiSTOLYA Z-ZA POYASA V oMELXKA.
     oMELXKO NACHE  J  NE  POBACHIV  CXOGO,  PRODOVZHUVAV OBSMOKTUVATI  HREBECX
KARASYA.
     dUDAR pANXKO ZAMOVK, STOYAV, ViDDIHUVAVSYA.
     - dAJTE JOMU CHARKU, BO VZHE ViN  ZDOH! - nACHE ZNOV PROTVEREZiVSHI, TVERDO
SKAZAV oMELXKO, ALE ZRAZU ZH SHILIV GOLOVU PROSTO NA PATELXNYU.
     tODi chORNYAVIJ NALIV pANXKOVi CHARKU.
     a KOLI  ViN NALIVAV, ZDOROVILO V BiLiJ SVITi VITYAG V oMELXKA Z-ZA POYASA
TURECXKIJ CHINGAL.
     tUT pANXKO ZNOV ZAGRAV,
     I CE NACHE OZHIVILO  oMELXKA. viN POKOLUPAVSYA DESX U POYASi i PRIPECHATAV Z
ROZMAHU VAZHKIJ GAMANECX NA DOSHKI STOLU.
     -  hLOPCi!  oSX GAMANECX  -  NESiTX OKOVITU! pIJMO,  BRATTYA, MEDI-PIVO,
CHERVONE VINO. gULYAJ, DUSHA, BEZ KUNTUSHA...
     oMELXKO ZMAHNUV RUKOYU i ZNOV UDARIV  GAMANCEM PO  DOSHKAH. zAV'YAZKA  GRi
ELA-i-SRiBNYAKI Z DZVONOM i BLISKOM POKOTILISX PO STOLU, POSIPALISX NA ZEMLYU.
     oBIDVA GOSTYA  KINULISX  ZBIRATI  MONETI  Zi STOLU.  kOZHNIJ ODNiºYU RUKOYU
ZBIRAV MONETI,  A DRUGOYU TRIMAV  oMELXKOVU ZBROYU. tA MONET BiLXSHE VISIPALOSX
NA  ZEMLYU. tODi  VONI  SHILILISX NAD ZEMLEYU,  U GARYACHCi  POKLAVSHI  PiSTOLX i
CHINGAL NA STiL. oMELXKO TIHO POSTAVIV BAKLAGU.
     shchOSILI  VHOPIVSHISX RUKAMI  ZA  STiL,  VDARIV  NOSAKOM CHOBOTA  U  VILICYU
ZDOROVANYA.
     bLISKAVICHNO  ZiGNUV  NOGU,  AZH KOLiNO  DiSTALO  DO  GRUDEJ, i Z ROZGONU
VZHUCHIV MiZH LOPATOK CHORNYAVOGO.
     pANXKO ViD NESPODiVANKI i ZHAHU PODAVIVSYA SLINOYU i ZAMOVCHAV.
     -  gRAJ,  POSLUZHLIVIJ DURNYU! gRAJ!  bO  i  TEBE POKLADU  DO KUPI!  gRAJ
"GORLICYU"! gRAJ!
     pANXKO Z  PERELYAKU  TEPER ZADUDiV, ZAGRAV GOLOSNO i  NAViTX SHVIDSHE, NiZH
TREBA.
     oMELXKO ZASTROMIV  ZBROYU  ZA POYAS. vZYAV GLINYANIJ  LiHTAR i POSViTIV  NA
SKOCYURBLENIH. vOROGI NE VORUSHILISX,  NAViTX  NE STOGNALI. aLE oMELXKA  CE NE
ZASPOKO¿LO.  tEPER  ViN STAV NA VESX  ZRiST  i  Z USXOGO  ROZMAHU DODAV OBOM
NOSAKOM CHOBOTA PO-PiD REBRA.
     - a TEPER, SIVIJ DURNYU, iDI GRAJ SVO¿M  OCHKURAM. sIVIJ VZHE, A DE KOZAK,
A DE GNIDA PANSXKA, VPiZNATI NE MOZHESH, IDI, NE MULYAJ  MENi OCHi! tA MOVCHI, BO
Z-PiD ZEMLi  DiSTANU. I KARABKI  POZABIVAYU TOBi V  GUZNO.  bUDESH DOBRE  TODi
DUDiTI...
     -  tA  PANE  oMELECHKU,  TA RiDNENXKIJ.  tA YA  ZH  HOTiV KOZACTVU  NASHOMU
SLAVNOMU PRISLUZHITISX. vI ZH TAKi GERO¿!..
     - tA JDI VZHE, BAZiKA!
     oMELXKO POSTAVIV LiHTAR NA LAVU. oBEREZHNO ZNYAV iZ NEPRITOMNIH REMENi  Z
SHABLYAMI.  oBSHUKAV POYASI  i ZA  PAZUHOYU:  CHI NEMA  YAKOGOSX RiZAKA.  I  CHOBOTI
PROMACAV: A, MOZHE, DE NiZH ZAHALYAVNIJ PRITAºNO?
     - hRISTINO,  nASTYU! a  DE VARENIKI? u SiNESHNiH  DVERYAH DZViNKO BRYAZNULA
ZASUVKA, i NA PORiG STALA nASTYA.
     - vONI PiSHLI? dE VONI?
     - oNO ViDPOCHIVAYUTX.
     - gOSPODI, TI ¿H POVBIVAV? oJ SHCHO ZH TEPER BUDE?
     -  tA NE REPETUJ!  pROCHUNYAYUTX  i PiDUTX... sPASIBi  TOBi,  nASTUNYU,  ZA
KARASIKiV!..
     tUT iZ SiNEJ VIPLIVLA Z MAKiTROYU V RUKAH STAVNA i VISOKA hRISTYA.
     - nU J VARENIKI! nU J MED!  pRISYAGAYUSX: Ni U kRAKOVi,  Ni V pARIZHi YA NE
¿V. yaKBI SHCHE NE OCi GIDOLOVO¿ ViRI iRODI, TO NE ZNAV BI, DE YA - NA ZEMLi CHI V
RAYU...
     - tA VONI ZH PRAVOSLAVNi! - sKINULASX nASTYA.
     -  viZXMI SViCHKU TA PODIVISYA: YAKIJ HREST U CXOGO CHORNYAVOGO? - I oMELXKO
VITYAGNUV NOGU i PEREVERNUV NA SPINU SVOGO NEPRITOMNOGO VOROGA.
     - ya BOYUSYA! - zALAMALA RUKI nASTYA.
     - tODi, MOLODICE, NE PATYAKAJ.
     aLE hRISTYA  SHOPILA  GLINYANIJ LiHTAR,  NAHILILASX  i  VITYAGLA  SHNUROK Z
HRESTIKOM.
     - kATOLICXKIJ. - ZLiSNO VIGUKNULA VONA.  -  tI ¿H DOB'ºSH?  -  gOLOS  ¿¿
ZABRINiV NAPRUGOYU i CHEKANNYAM.
     - nE  MOZHU.  cE  SLUGI  PANA-KATOLIKA, NOVA VLADA, ODNIM  SLOVOM.  yaKSHCHO
PORiSHU - PRISKACHUTX SYUDI VLADCi. pOCHNUTX TUT VAS DOPITAMI MORDUVATI. tO TAKE
PADLO  -  GiRSHE TURKiV... tI,  nASTYU, PiDI  TA  PRIVEDI  MOGO  DZHURU. sKAZHI:
"bATXKO  oMELXKO  NA  VARENIKI KLICHE.  ". a  TI, GOLUBONXKO, YAKSHCHO NE  SHKODA,
PRINESI MENi DOBRU MOTUZKU, TAK, NA LiKTiV NA P'YATX...
     oMELXKO Zi SMAKOM Z'¿V DVA VARENIKI, OBTER VUSA i VSTAV
     Z-ZA STOLU.
     tUT YAKRAZ i MALIJ V OBNOVi POSPiV, i ZA NIM nASTYA Z tETYANOYU.
     -  viN!  I  ViN! -  sKRIKNUV  MALIJ, TICXKAYUCHI  PALXCEM  NA OGOLOMSHENIH
VOROGiV.
     - oJ SHCHO ZH VONO TEPER, LYUDONXKI, BUDE? - zNOV ZALOMILA RUKI nASTYA.
  - cITX, MOLODICE!.. a TI, SINKU, HODI, VCHISYA, YAK VOROGiV V'YAZATI.
     oMELXKO  POV'YAZAV  GAJDUKiV  PANSXKIH  ODNIM  MOTUZOM   i  PRIHILIV  DO
TOVSTENNOGO STOVBURA GRUSHi.
     - mOLODICHKI, GOLUBONXKI, ZLIJTE MENi NA RUKI, BO ZABRUDNIVSYA V RUDU!
     tETYANA ZLILA oMELXKOVi NA RUKI, hRISTINA PODALA RUSHNIKA.
     - oCE RUSHNICHOK! sKiLXKI ZH ¿J, GOLUBONXKO, NAD NIM SIDiLA?..
     - bREHATI NE BUDU - NE MOYA ROBOTA. cE MENi NiMA i VISHIVALA, i MEREZHALA.
     - oTA, TAKA NEVELICHKA, SiROOKA?
     - o! I TI VZHE ¿¿, KOZACHE, ZNAºSH?.. vISHIVAº VONA J MEREZHAº, YAK SPiVAº...
tiLXKI ZH - NiMA.
     tA  LISHE  KOZAK i  MALIJ SiLI  DO STOLU,  YAK  POCHAV  PRIHODITI  DO TYAMI
ZDOROVANX. zASTOGNAV i ROZPLYUSHCHIV OCHi.
     -  oJ, SHCHO ZH VONO DALi BUDE?  -  nASTYA SPOCHATKU  ZALOMILA  RUKI, A  TODi
POCHALA HRESTITISX.
     - nE  MERTVISYA,  nASTYU! zARAZ MI  Z DZHUROYU PO¿MO  VARENICHKiV. pOTiM ViN
PiDE DO tETYANI i PRIVEDE SYUDI KONEJ... dALi YA POVANTAZHU OCE LAJNO NA KONEJ i
PiDU SVO¿M KOZACXKIM PROHODOM.
     -  oCE  NA  NiCH  PiDESH... - IZ GLIBOKIM  ZHALEM CHI  TO  SPITALA,  CHI  TO
STVERDILA hRISTYA.
     - bATXKU! ya PiDU PO KONEJ.
     - yaK TOBi VARENIKI NE LiZUTX, TO JDI PRIVEDE KONEJ.
     oMELXKO ZOSEREDZHENO VIPLXOVUVAV  VISHNEVi KiSTOCHKI V  KULAK i SKLADAV ¿H
NA DOSHKI STOLU.
     - a ZARAZ, GOLUBONXKI  MO¿,  POVIZBIRUJTE  GROSHi, SHCHO POZAKACHUVALISX. tA
PRINESiTX  MENi MO. BAKLAGU  OKOVITO¿.  yaK U SAMIH NEMA - KUPiTX U TIH, SHCHO U
VAS TUT  SHINKARYUYUTX.  oSX MONETA! tA PRITXMOM, PRITXMOM, GOLUBONXKI MO¿!  tA
YAZIK  ZA  ZUBAMI  TRIMAJTE.  bO  YA  PiDU, A  VAM BUDUTX VSYAKi PRIGODI,  YAKSHCHO
ROZPATYAKAºTE.
     nASTYA PRISiLA  NAVPOCHiPKI,  ZBIRALA  MONETI.  a hRISTYA VZYALA  GROSHi  TA
MAJNULA Z DVORU.
     tUT YAKRAZ NA VULICi ZCHINIVSYA YAKIJSX SHUM, i SHCHOSX GUPNULO OB VOROTA.
     nASTYA PiDHOPILASX, SHCHOB KINUTISX DO VORiT, TA oMELXKO ¿¿ SPINIV.
     - zBIRAJ GROSHi! - oBSMIKNUV ODYAG, POPRAVIV ZBROYU i POSPiSHIV DO VORiT.
     a  NA VERSHOK  VORiT  SPERSYA  PiDBORiDDYAM  mIHVODiJ.  viD  NXOGO  NA VSE
PODViR'YA NESLO SIVUHOYU, CIBULEYU i KOZLYATINOYU. viN CHAS ViD CHASU POGIKUVAV.
     - bALAMUTE! tI VZHE ¿H UPORAV? bO YA CHEKAV, CHEKAV TEBE
     TA VIRiSHIV, SHCHO CHAS TOBi POMOGTI. viDCHINYAJ VOROTA, YA SVO¿H UKOSXKAV...
     viN NE DOGOVORIV, BO SHCHE POCHULISX GOLOSI tETYANI i MALOGO.
     oMELXKO ROZCHINIV VOROTA i PRI PRIMARNiM  SViTLi MOLODIKA POBACHIV, SHCHO NA
GNiDKOVi  VOZSiDAº-HITAºTXSYA mIHVODiJ.  nA LUCi SiDLA V NXOGO LEZHITX POPEREK
VAZHENNA GAKiVNICYA. viN ¿¿ PRAVICEYU PiDTRIMUº, A V LiVICi U NXOGO POVODI DVOH
KONEJ. nA  ODNOMU KONi LEDX SIDITX P'YANIJ,  YAK  CHiP, GAJDUK. nA DRUGOMU KONi
POPEREK, YAK LANTUH, LEZHITX DRUGIJ.  zA TIMI KiNXMI STOYATX tETYANA i  MALIJ  Z
bULANKOM i lISKOM.
     -  zAHODXTE.  -  tiLXKI  PROGOVORIV  oMELXKO,  YAK  bULANKO, ViDTRUTIVSHI
GRUDXMI CHUZHIH KONEJ, POTYAG i HLOPCHIKA, i lISKA U DViR.
     kOLI  VSi OPINILISX U DVORi, tETYANA i oMELXKO VZYALISYA ZA  STULKI VORiT.
yaK ZiJSHLISYA  STULKI  VORiT  -  KOZAK i MOLODICYA  ZiSHTOVHNULISYA LICE V  LICE.
tETYANA TIHO SPITALA:
     - shchO ROBITIMESH, KOZACHE?
     - pOKI SHCHO ViDBIVSYA, ALE TREBA TiKATI...
     - oJ BiDA, A YA ZH TOBi HOTiLA SOROCHKU POSHITI.
     - pOSHIJ, YAK ViDAºSH. a MEREZHU NEHAJ NiMA ZROBITX.
     -  nU VSE TI  ZNAºSH! nU  PROSTO SATANA - DIVLYUSX YA NA  TEBE, A  MENi AZH
MLOSNO STAº...
     - oJ GOLUBONXKO MOYA ZOLOTA!  - oMELXKO NISHKOM, ALE MiCNO PRIHOPIV ¿¿ ZA
PERSI. - ya TEZH MLiYU. aLE ZARAZ NE CHAS. piSLYA pOKROVI PRI¿DU PO SOROCHKU...
     - oMELXKU! - zATINAYUCHISX PO-P'YANOMU, POKLIKAV mIHVODiJ. - pOMOZHI MENi Z
KONYA ZLiZTI!
     - sLUHAJ, GOLUBONXKO, POKI YA TUT Z KOZOLUPOM, NASMIKAJ MENi  MORKVI, YAK
NE SHKODA - CiLU TORBU.
     - nE SHKODA, TA VONA SHCHE TONYUSiNXKA.
     - nE  BERI SOBi V GOLOVU.  nASMIKAJ i  ZMIJ.  tA ZHIVO,  BO PiSLYA PERSHIH
PiVNiV RUSHAYU....
     oMELXKO  PiDSTAVIV  PLECHE  mIHVODiYU,  i   TOJ,  KREKCHUCHI  TA  STOGNUCHI,
PEREKOTIVSYA  Z  KONYA  i  GUPNUV  CHOBOTAMI  PO  ZEMLi. tODi  DRiBNIMI KROKAMI
PiDCHAPAV DO GAJDUKA, SHCHO LEZHAV POPEREK SiDLA.
     liVICEYU VZYAVSYA ZA CHUBOK KONYA, A PRAVICEYU DOBRE PRIHOPIV ZA POYAS i YAK BI
MALOGO HLOPCHIKA ZNYAV  iZ KONYA i  POSTAVIV  NA ZEMLYU. aLE TOJ NE  VTRIMAVSYA i
VPAV NAVZNAK.
     - tXHU! - mIHVODiJ SPLYUNUV. - shchE J KOZAKOM SEBE  NAZVAV. tOBi, LAJDAKU,
NE GORiLKU PITI, A SCYAKI Z-PiD STARO¿ LXOHI!.. aNU VZHE TI, ZLAZX i STiJ!
     mIHVODiJ PRIHOPIV VERHiVCYA ZA DUSHU, PiDNYAV iZ SiDLA i POSTAVIV NA NOGI.
     vSi KINULI VSE  i Z'YURMILISX NAVKOLO.  oCHi  POVITRiSHCHALI: DE TAKA SILA V
LYUDSXKIH RUKAH BACHENA?
     -  oCE TAK RUKI V  CHOLOViKA.  tO VI, DYADXKU, J  KONYA  MOZHETE PiDNYATI. -
sPITALA ZCHUDOVANA KOZOLUPOVOYU SILOYU nASTYA.
     - nEViSTOCHKO!  - kAHIKNUV mIHVODiJ. - yaKOGO TAM KONYA, YAK YA SVO¿ NOGI NE
MOZHU PiDNYATI! dOBRA B JOMU NE BULO. nE SLUHAYUTXSYA  i VSE... oMELXKU,  SADOVI
¿H DO STOLU.
     oMELXKO POSADOVIV SVO¿H VOROGiV ZA STiL. aLE  TiLXKI ODIN  MiG SIDiTI -
ZDOROVILO iZ  ROZBITOYU VILICEYU.  tROº iNSHIH - P'YANi i POMORDOVANIJ  CHORNYAVIJ
UPALI GOLOVAMI NA STiL.
     nASTYA POKLALA  GROSHi NA KUT STOLU i STALA PERED oMELXKOM.  tUT i hRISTYA
CHEREZ GORODI  PRISPiLA MAJZHE  BiGCEM i VISTAVILA  Z KOSHIKA NA STiL oMELXKOVU
BAKLAGU Z OKOVITOYU TA GLEK iZ MEDOM,
  - hUH! tAKI VSTIGLA.
     -  oT DYAKUYU TOBi,  GOSPODINE!  -  oMELXKO  VSTAV,  VZYAV  RUKU hRISTi  i
POCiLUVAV. -  sPASIBi J VAM GOLUBONXKI, ZA TURBOTI i LASKU! shchOB VI ZGADUVALI
NASHU  TIHU  VECHERYU,  DARUYU VAM OSX SHCHO: tETYANi  - TELICHKU, nASTi  - BARANCYA J
OVECHOK, hRISTINi - VOLIKA, SHCHOB NE  ORALA BOVKUNOM!.. a MI SHCHE TROHI POSIDIMO,
POGUTORIMO OSX iZ "KOZAKAMI" TA J PODAMOSYA PiSLYA PERSHIH PiVNiV.
     oMELXKO VKLAV KOZHNiJ PO SHCHIROMU JOAHIMSTALYARU.
     - tA ZA SHCHO ZH TAKi DARUNKI?! - pOCHALA ZALAMUVATI RUKI nASTYA.  - tA YAKOSX
VONO MENi NiYAKOVO!.. tA VONO Ni ZA SHCHO...! shchO YA LYUDYAM SKAZHU?!
     - oT ZAVELA! - pHIKNULA hRISTYA. - shchO VONI TOBi, SPOViDNIKI?!
     - a YAK SPITAYUTX?! - NE VGAVALA nASTYA.
     - tA ZBRESHI, OT VZHE NEDORiKA! - rOZSERDILASX tETYANA.
     -  dOSITX  VAM,  DiVCHATA!  - hRISTYA PRIHOPILA OBOH  ZA  RUKAVI.  -  tUT
CHOLOViCHA ROZMOVA. hiBA NE BACHITE? piSHLI DO HATI!
     - sINKU! -  pOKLIKAV oMELXKO -  pRIV'YAZHI KONEJ  DO KONOV'YAZi. bACHISH, ON
PiD STAJNEYU KiLXCYA? tA MERSHCHiJ iDI SYUDI!
     mIHVODiJ PRITULIVSYA SPINOYU DO STOVBURA  GRUSHi, A LiVU NOGU PiDNYAV OBOMA
RUKAMI i POKLAV NA LAVU.
     - aNU, oMELXKU, NALIJ MENi CHARCHINU! yaKOGO VONA SMAKU?
     - mIHVODiYU!  ya ¿DU DO LiSU PORiSHITI TOGO PEREVERTNYA. tI ZO  MNOYU? chI  V
SELi LISHAºSHSYA?
     - tA Z TOBOYU, bALAMUTE! yaKA MOVA!
     -  tODi ZABUDX PRO  OKOVITU. nEHAJ  VONI  DUDLYATX, SHCHOB NE  VSRALISX, YAK
POCHNU ¿M ROGI PRAVITI...
     zDOROVANX  VZHE   ZOVSiM  OKLIGAV,   SPROBUVAV  POVORUSHITI  RUKAMI,  ALE
ZASTOGNAV ViD BOLYU.
     -  vIPIJ GORiLOCHKI -  LEGSHE STANE! - oMELXKO  NACiDIV  Z BAKLAGI  POVNU
GLINYANU  CHARU OKOVITO¿. I ZALIV U PELXKU POV'YAZANOMU. tOJ POZHADLIVO  VIPIV i
MOVCHAV.
     tIM  CHASOM mIHVODiJ POVERNUVSYA DRUGIM BOKOM  NA  LAVi i POMiNYAV NOGU. I
NACHE NE DIVIVSYA, A TiLXKI KINUV RUKU ZA SPINU ODNOGO P'YANOGO.
     I VZHE  P'YANIJ PiDiJMAVSYA NAD  STOLOM, BO mIHVODiJ  ZALOMIV JOMU RUKU ZA
SPINU SVOº LABETOYU. sTISKAV KULAK "KOZAKA", V YAKOMU BULO VTISNUTO ZAHALYAVNIJ
NiZH.
     - vONO DUMALO, SHCHO YA  STARE LEDASHCHO?  vONO  DUMALO,  SHCHO  YA NE  BACHU? vONO
DUMALO, SHCHO VONO MENE ZARiZHE!
     pRI CIH SLOVAH mIHVODiJ PEREHOPIV RUKU VOROGA LiVOYU i  KRUTONUV SHCHOSILI.
dVA RAZI HRUSNULA KiSTKA.
     - a-A-A-A-AAAA! -  pROHRIPiV, PROSICHAV  "KOZAK" i DOHLIM PiVNEM UPAV NA
STiL.
     -  oT  TOBi J  "A"! - gUPNUV  KULAKOM  PO  STOLU  mIHVODiJ.  - kOGO  SHCHE
KLISHORUKIM ZROBITI, GNIDI PANSXKi?
     zDOROVANX ZATRUSIVSYA, ROZDIVLYAYUCHISX NA NEZHIVU, POLAMANU KISTX TOVARISHA.
     sTOGNAV,  ZVODYACHI  GOLOVU, CHORNYAVIJ.  pOV'YAZKA  V NXOGO  ZBILASX i BULO
VIDNO, SHCHO
 OKO V NXOGO POVEREDZHENE, ZAPLILE. tRETiJ SHCHE TiLXKI SOPiV P'YANIM ViDDIHOM.
     - oMELXKU! tI V NAS HARAKTERNIK - PRIVEDI JOGO DO PAM'YATi.
     - piDNiMI JOMU PISOK! - zLiSNO PROKAZAV KOZAK.
     rAZ - i  ViN MITTYU VISMIKNUV  STRiLU iZ SAGAJDAKA i  VKOLOV  U YAMKU PiD
NIZHNXOYU GUBOYU.
     tONKOYU  NITKOYU  POCHURiLA TEMNA KROV NA DOSHKI  STOLA. p'YANIJ GAJDUK TIHO
ZASKIGLIV,  ZASTOGNAV. rOZKLEPIV OCHi i  PiDViV  OBIDVi  TREMTYACHi  RUKI,  SHCHOB
ViDSHTOVHNUTI STRiLU.
     - nE RIPAJSYA. bO TOBi OBIDVi RUKI POLAMAYU... oMELXKU, PANE-BRATE, OTOMU
ZALIJ OKOVITI, BO SHCHE ZDOHNE. bACH YAKE LAJNO SLABODUHE VIYAVILOSX. jOMU NA LAVi
SIDiTI TA MIKATI NA GREBENi, A VONO NA KONYA ZALiZLO.
     oMELXKO SILOYU  ZALIV GORiLKI, i TOJ TROHI POROZHEViSHAV, BO  J PRI SViCHCi
BULO VIDNO, SHCHO ViN GETX SiRIJ LICEM, NU YAK MRECX.
     - oSX SHCHO, SOLOGUBI VI SRANi. - dELiKATNO ZVERNUVSYA DO  NIH oMELXKO. - ya
VAM  VZHE YAKIJ  DENX SVOº  VMiNNYA  POKAZUYU, A VI  MENi VSE  NE ViRITE,  SHCHO  YA
SILXNiSHIJ ZA VAS. vI  OT DUMAºTE, SHCHO V  MENE PALXCi SLABSHi,  NiZH  U  NASHOGO,
SLAVNOGO  PANA KOZOLUPA? dIViTXSYA! - oMELXKO  VITYAG JOAHIMSTALYAR i  SPOKiJNO
ZiGNUV  JOGO NAVPiL.  - dO CHOGO CE  YA? dO  TOGO,  SHCHO CIMI PALXCYAMI YA VAM OCHi
POVIKOLUPUYU. tiLXKI ODNOMU LISHU ODNE  OKO. viN VAS DODOMU POVEDE... aLE MOZHU
i  TAK ViDPUSTITI...  yaKSHCHO  SKAZHETE,  DE  TViJ  i  TViJ KiNX!  - viN  RVUCHKO
POVERNUVSYA DO CHORNYAVOGO i DEBELOGO.
     chORNYAVIJ MOVCHAV, A DEBELOGO VZHE TRUSILO ViD STRAHU. I ViN POPROHAV:
     - dAJ SHCHE OKOVITO¿ - U GORLi SUSHITX...
     oMELXKO ZALIV JOMU PORCiYU OKOVITO¿.
     - kONEJ STEREZHE NASH HLOPECX MOLODIJ... NAVPROTI TORZHISHCHA...
     - dALi KAZHI!
     - a PAN U DiBROVi Z pETROM...
     - a CHOGO VI MENE PO DVOº PASLI? nEVZHE UDVOH DUMALI VPORATISX ZO MNOYU?
     -  tA  DUDAR  NAHVALYAVSYA,  SHCHO  mIHVODiJ  SKAZAV:  "oCE  ROZGOViºMOSYA  Z
oMELECHKOM. oCE VIP'ºMO! oCE VDARIMO LIHOM OB ZEMLYU. " tA SHCHE...
     - shchO "TA SHCHE"?!
     -  nA TORZHISHCHi VSi  KAZALI, SHCHO  KOZAK DOBRE VPIVSYA, BO SRiBNYAKI  ZA SHMAT
POLOTNA KIDAV i SHCHIRIJ TALYAR DAV ZA MiSHOK RAKiV...
     - zNACHITX KAZHESH, SHCHO MALI NADiYU, YAK  YA UP'YUSX DO VSRACHU, TO MENE P'YANOGO
POBORKAºTE?..
     - tA VIHODITX, SHCHO SAME TAK... dAJ SHCHE OKOVITO¿ - GORLO SOHNE...
     - nADPIJ! mENi NE SHKODA... a TI,  mIHVODiYU, SKAZHI MENi: A KUDI TI  ¿HNYU
ZBROYU PODiV?
     -  a ¿HNi SPISI U  SUSiDA V STRiSi, A SHABELXKI-UGOROCHKI PiD KROKVAMI NA
SHVOROCHCi...
     - dOBRE, NEHAJ  TAK... a TEPER, SOLOGUBI SRANi, KRiM TEBE -  OCHKURA, TI
PROSTO SiLXSXKE BIDLO, VEDiTX MENE DO  VASHOGO PANA. a SHCHOB VI NE VTEKLI i  NE
RIPALISX, MALIJ  VAS  ROZZUº.  shchOB NE BULO BiDI, POKI ROZZUVATIME,  mIHVODiJ
TRIMATIME VAS ZA GORLYANKU. mALIJ, TYAGNI CHOBOTI Z OCXOGO DEBELOGO OCHKURA.
     mIHVODiJ ZHE  VELIKIM i VKAZiVNIM  PALXCEM PRIHOPIV  DEBELOGO ZA ADAMOVE
YABLUKO.
     kOLI MALIJ ZNiMAV CHOBOTI Z CHORNYAVOGO, Z ONUCH POSIPALISX MONETI.
     - hA-HA-HA! hOHO-HOOO!  - zAHODIVSYA REGOTOM mIHVODiJ i LEDX  NENAVMISNE
NE ZADUSHIV CHORNYAVOGO.
     oMELXKO  TiLXKI  KRIVO  USMiHAVSYA  i  BARABANIV  PALXCYAMI  PO  DZViNKiJ
GLINYANiJ CHARCHINi.
     kOLI MALIJ POSTYAGAV Z USiH CHOBOTI,  oMELXKO PO-ODNOMU KLAV ¿H LICEM  NA
SPORISH. sTAVIV  CHOBiT NA  SHIYU,  A mIHVODiJ KiLKOM,  VISMIKNUTIM  Z TINU, BIV
KiLXKA  RAZiV  PO  P'YATAH.  bIV ViD DUSHi. tROº LISHE STOGNALI  i  HARCHALI,  A
CHORNYAVENXKIJ ZOMLiV.
     -  sINKU, TEPER SHVIDENXKO UZUJ  ¿H! tA ONUCHi NE  MOTAJ! pOKI NAMOTAºSH -
P'YATI TAK SPUHNUTX, SHCHO NE VLiZUTX i U HALYAVU...
     nARESHTi   i  PERSHi  PiVNi   ZAPiYALI.   oMELXKO  i  mIHVODiJ  POSADOVILI
POLONENIKiV PO DVA NA  KONYA.  I VSiM POV'YAZALI RUKI  ZA SPINU, A NOGI STYAGLI
MOTUZAMI PiD CHEREVOM KONEJ.
     oMELXKO PiDSADIV mIHVODiYA NA GNiDOGO. a MALIJ VILiZ  NA BITELXNYU, Z NE¿
VZHE SKOCHIV U SiDLO.
     kOLI VONI VI¿ZDILI Z DVORU, iZ TiNi Z'YAVILASX tETYANA i PODALA oMELXKOVi
POVNU TORBINKU.
     u KiNCi KUTKA,  AZH BiLYA DRUGOGO MiSTKA, REViLA, SVISTiLA, GULA pANXKOVA
DUDA. I STUGONiLA ZEMLYA PiD UDARAMI ZALiZNIH PARUBOCXKIH NiG.
     ¯HALI TIM SHLYAHOM, SHCHO VPERSHE - BRODOM, A TODi RiNNYU, RiCHKOVOYU DOLINOYU.
     tA NA TORZHISHCHE  NE VI¿HALI. tAM GOMONiLI  LYUDI,  HTOSX,  GRAV NA SKRIPCi
"GORLICYU". zViDTiLYA TYAGLO MOLOCHNIM, VOLYACHIM DUHOM, KiNSXKIM POTOM, DXOGTEM i
SMOLISTIM  DIMOM  VOGNISHCH TA  PAHOSHCHAMI  KULiSHA Z SALOM, RIBNOYU  YUSHKOYU, GUSTIM
DUHOM CHASNIKU J CIBULi. kiLXKA RAZiV POViYALO HMiLXNIM MEDOM.
     vONI PRO¿HALI PiD SAMIM URVISHCHEM BEREGA, PiD SAMIM TORZHISHCHEM.
     sOBAKI PRI VOZAH ZABREHALI NA VERSHNIKiV. aLE NiHTO NA
     TORZHISHCHi NE SPOLOSHIVSYA, NE POCiKAVIVSYA: NA KOGO BRESHUTX SOBAKI?
     - bEZPECHNi LYUDI, mIHVODiYU.
     - I DURNi, i BEZPECHNi, PANE-BRATE!
     pROBASIV mIHVODiJ.
     vARTOVOGO Z KiNXMI VONI ZNAJSHLI  SHVIDKO.  viN ZMORENO SPAV.  I HOCH KONi
ZAiRZHALI, POCHUVSHI SVO¿H, ViN NE ZBUDIVSYA.
     oMELXKO OBEREZHNO  ZABRAV ViD NXOGO  ZBROYU, UDARIV  PiD DIH.  I POKI TOJ
HARCHAV i GIKAV ViD BOLYU, ZAV'YAZAV JOMU RUKI ZA SPINOYU...
     kOLI VZHE PiDNiMALISX POLOGIM SHILOM, oMELXKO SPITAV CHORNYAVOGO:
     - yaK ZNAJSHLI?
     - sOBAKA TViJ VIViV... jOGO  iZ SUKOYU PANSXKOYU  PRIHOPILI.  -  pOSPiSHIV
ZAPOPADLIVIJ ZDOROVANX U BiLiJ SVITi.
     - tEBE PITAYU?
     - ya MOVCHU, YA MOVCHU! - pOSPiSHIV POLONENIJ ZAPEVNITI oMELXKA.
     a CHORNYAVIJ NE ViDPOViV.
     - dOBRE,  DOBRE! tI, ViRNIJ  PES PANSXKIJ,  SHCHE  POBACHISH,  YAK  ViN  TEBE
PERSHOGO i PRODASTX. tEPER SLUHAJTE MENE UVAZHNO. a HTO NEDOCHUº i  NE VTYAMITX,
TOJ - POKiJNIK... dO VASHO¿ GALYAVINI ZViDSiLYA BiLXSHE MILi. zARAZ NiCH. oTUT MI
ZATAGANUºMO. shchOB MENi NE BULO Z VAMI ZAJVOGO KLOPOTU, SIDiTX NA KONYAH.
     I  oMELXKO  PRIV'YAZAV  OKREMiSHNXO  KOZHNOGO KONYA  DO DEREVA NA NEVELIKiJ
GALYAVINi. mIHVODiJ  Z  DOPOMOGOYU  oMELXKA SPiSHIVSYA i  PRISiV PiD  DUBOM. viN
VIKRESAV VOGONX  i ZAPALIV? NOTA. mALIJ  i KOZAK NAVPOMACKI NAZBIRALI  DOBRU
KUPU GiLOK  TA SHISHOK. biLYA SAMIH KONEJ Z  BRANCYAMI KOZAK  V PiTXMAH  VIKOPAV
YAMKU DLYA VOGNISHCHA. zASIPAV TUDI VSE PALIVO  i ROZViV VOGONX. mALIJ VKLYAK BiLYA
VOGNYU i PiDPRAVLYAV SUHi GiLOCHKI.
     oMELXKO TIHO  POTYAG JOGO ZA RUKAV.  viD  VOGNYU U  ZATiNOK. zASHEPOTiV NA
VUHO.
     - bACHISH,  DE  BUVALIJ  STEPOVIK SIDITX? u  ZATiNKU. nAViTX? NOTA SHAPKOYU
PRIKRIV, SHCHOB i ZHARINKI HTO  CHUZHIJ NE POMiTIV.  mI TUT Z  TOBOYU  V ZATiNKU. a
NASHi  VOROGI  OSViTLENi.  dO  VSXOGO, ¿M STRASHENNO BOLYACHE i STRASHENNO MULXKO
SIDiTI VERHI... hODI TIHENXKO DO mIHVODiYA TA SPITAJ, CHI HOCHE ViN ¿STI?
     mALIJ NECHUTNO i SHVIDKO PROSLIZNUV DO mIHVODiYA.
     - dYADECHKO mIHVODiYU! bATXKO oMELXKO PITAYUTX: CHI HOCHETE VI ¿STI?
     - ni? - ¯ZHTE BEZ MENE - YA NA CHATAH.
     oMELXKO VIDOBUV iZ TORBI VERTUTU i VLOMIV PO DOBROMU SHMATU.
     - sMACHNO?
     - oJ, SMACHNO! ya TAKOGO V ZHITTi NE ¿V.
     - a VZHE! dLYA PODOROZHi RiCH NAJKRASHCHA.
     shchE VONI NE DO¿LI OSTANNi KRIHTI, YAK ZANEPOKO¿LISX, ZAVIHALI KONi.
     mIHVODiJ  PiDViVSYA NA ODNE  KOLiNO  i  ZAKLAV  TLiYUCHOGO? NOTA  V  KUROK
GAKiVNICi.
     I OSX NA GALYAVINU VILETiLI ZDOROVENNIJ CHORNIJ PES i STROKATA MISLIVSXKA
SUKA.
     pES ZRAZU ZH UPAV  NA ZEMLYU i PLAZOM, SKIGLYACHI  TA  POVISKUYUCHI,  NiBI  i
SKARZHACHISX i VIBACHAYUCHISX, POPOVZ DO oMELXKA.
     sUKA  SPINILASX POSEREDINi GALYAVINI, POVODILA  MORDOYU,  PRINYUHUYUCHISX, i
PRIViTLIVO POMAHUVALA HVOSTOM.
     - sUCHIJ TI SINU, bUBKA! pOCHUV NAS, POCHUV...
     zDOROVENNIJ ODNOVUHIJ PES, Z PODERTOYU SHKiROYU, Z POGANO VIGOºNIMI RANAMI
PO  VSXOMU  SHUDLOMU  TiLi,  PEREVERNUVSYA DOGORI  LAPAMI  i OBPiSYAVSYA,  KOLI
oMELXKO POCHUHAV JOGO PO PiDSHCHELEP'YU.
     -  ya  ZH TOBi  SKAZAV: TViJ  PES NAS NA  TEBE  VIViV, ZAGOVORIV  DEBELIJ
BRANECX U BiLiJ SVITi.
     pES PiDViVSYA i TEPER TERSYA LOBOM OB NOVi SHTANI HLOPCHIKA. piDiJSHLA SUKA.
pRIYAZNO POMAHUVALA HVOSTOM.
     oMELXKO,  PRISiVSHI  NAVPOCHiPKI,  POCHUHAV  ¿¿  PO  CHUBKU,  POTiM  ZLEGKA
POTORSAV PO PiDSHCHELEP'YU.
     - sINKU,  - PROSHEPOTiV ViN, - TEPER MI ViZXMEMO SOBAK TA PiDEMO DO PANA
V GOSTi.
     oMELXKO  PEREViRIV  PiSTOLi ZA  POYASOM,  POPiDKASUVAV  POLI KAPTANA PO-
TURECXKOMU, PiD  POYAS.  pEREViRIV,  CHI  LEGKO VIJMAYUTXSYA  SHABLYA  i CHINGAL iZ
PiHOV.
     pOMACAV PiD NOGAMI, ZNAJSHOV SHISHKU i LEGENXKO KINUV U mIHVODiYA.
     - tI? - zRAZU ZH SPITAV mIHVODiJ U TEMRYAVU.
     oMELXKO U ViDPOViDX TRICHi TIHO SVISNUV DROZDOM...
     yaSKRAVA TONENXKA SKIBKA MOLODIKA POCHALA ZNIZHUVATISX DO VERHOViTTYA, KOLI
MALIJ i KOZAK PiDiJSHLI DO KRAYU SOSNOVOGO LiSU.
     tAM, ZA NEGLIBOKOYU OPADKOYU, POCHINAVSYA DUBOVIJ GAJ.
     - bATXKU! - oN VOGNIK! - zASHEPOTiV MALIJ, SHARPAYUCHI oMELXKA ZA RUKAV.
     oMELXKO PRIDIVIVSYA U TEMRYAVU TUDI, KUDI POKAZUVAV MALIJ, NAHILIV GOLOVU
V ODIN BiK, U DRUGIJ.
     - diJSNO, SINKU, VOGONX GORITX, - zASHEPOTiV ViN NA VUHO MALOMU. - zARAZ
PiDEMO POMALU  i OBEREZHNO,  OBEREZHNO. sTAV NOGU i MACAJ PALXCYAMI  - CHI  NEMA
GiLOCHKI PiD NOGAMI, SHCHOB NE TRiSNULA, i NAS NE POCHULI.
     - bATXKU, A VI YAK? u VAS CHOBOTI.
     - eH TI, KOZACHE! - oMELXKO TORKNUV NOGU MALOGO SVO¿MI BOSIMI PALXCYAMI.
     - a VI ZH BULI U CHOBOTAH?!
     -  tIHO...  oSX ViZXMI MORKVINU.  nADKUSI, POZHUJ, SHCHOB NAVKOLO  ZAPAHLO.
nADZHOVANIJ KORiNECX TRIMAJ U  ZUBAH. yaKSHCHO KONi NE ZAGNUZDANi  -  DAMO KONYAM.
mORKVA DLYA NIH LASOSHCHi i PRINADA.
     sOBAKI BULI VESX CHAS BiLYA NIH. oMELXKO J HLOPCHIK iSHLI POVOLi.
     sTOROZHKO SPINYAYUCHISX RAZ-PO-RAZ, PRISLUHAYUCHISX DO NAJSLABiSHOGO ZVUKU.
     a VOGNIK TO ZNIKAV ZA STOVBURAMI DEREV, TO ZNOV MANIV DO SEBE.
     I RAPTOM VONI VIJSHLI DO SHIROKO¿ GALYAVINI.
     v PROTILEZHNOMU ViD NIH KUTKU GALYAVINI GORiLO BAGATTYA. pRI BAGATTi  BULO
DVOº. oDIN  LEZHAV, NAKRIVSHISX BURKOYU,  DRUGIJ  SIDiV, OBHOPIVSHI OBOMA RUKAMI
STVOL  SAMOPALU,  A KOLiNAMI ZATISNUVSHI LOZHE. gOLOVU ViN POKLAV NA  RUKI. nA
GALYAVINi PASLOSYA TRI KONYA.
     oMELXKO i MALIJ VKLYAKLI ZA KUSHCHIKOM, A TODi i NA CHEREVO LYAGLI.
     bUBKA i  SUKA  STROKATA SPOCHATKU SPINILISX i  STOYALI BiLYA NIH. tA POTiM
SUKA, PEVNO ¿J  NABRIDLO STOYATI BiLYA KOZAKA i HLOPCHIKA,  POBiGLA DO VOGNISHCHA.
bUBKA ZA NEYU.
     vARTOVIJ, STREPENUVSYA, ALE POBACHIVSHI  VESELU SUKU i PSA, SHCHOSX ZASHAMOTiV
TA KRASHCHE OBGORNUVSYA SVITKOYU.
     sUKA POTKNULASX DO SPLYACHOGO PiD  BURKOYU. z-PiD  BURKI Z'YAVILASX  RUKA V
KOLXCHUZi i NARUCHNIKU, POGLADILA SUKU i ZNOV SHOVALASX PiD BURKOYU.
     - pOMALU POVZI ON DO TOGO KONYA. dAJ JOMU MORKVI.  yaKSHCHO ViZXME, SHCHE DAVAJ
PO  KUSNIKU  i  SAM  ViDPOVZAJ  NAZAD  i  PiDMANYUJ   JOGO.  tA  TIHO-TIHO  i
POVOLi-POVOLi. tA NE BiJSYA, YAKSHCHO PROKINUTXSYA i POBACHATX TEBE. tI BiZHI OTUDI.
a YA ¿H POCiLYU. nU, Z bOGOM, SINKU!

     tAK VONI i ZROBILI:  PLAZOM VISLIZNULI NA  GALYAVINU.  u  VISOKiJ  TRAVi
PiDPOVZLI DO KONEJ.
     a KONi  Ti BULI STRINOZHENi REMiNNIMI TRINOGAMI NA TURECXKIJ SPOSiB. tOZH
oMELXKOVi DOVELOSYA  PODLUBATISX, POKI ROZSHCHiBNUV USi PRYAZHKI. tA VSE OBiJSHLOSYA
TIHO, BO,  POKI ViN VOVTUZIVSYA  iZ PUTAMI,  MALIJ  PRINADZHUVAV ¿H  KUSNIKAMI
MORKVI.
     pOTiM  POTIHENXKU,  POMALENXKU, PRIPAVSHI  GETX DO ZEMLi,  POVELI  ¿H iZ
GALYAVINI.
     pOVELI  SPOCHATKU  CHEREZ DiBROVU, A TAM  VZHE  SOSNYAKOM. I  SHCHE DO  TRETiH
PiVNiV VIVELI NA SVOº STiJBISHCHE.
     I  NA  ¿HNiJ GALYAVINi  GORiV VOGONX,  ALE  DiBRATI,  DE SAME  PRICHA¿VSYA
mIHVODiJ ZRAZU ¿M NE VDALOSYA.
     vSi KONi BULI NA PRIV'YAZi, YAK i PERSHE. aLE NEPOKO¿LISX.
     bO VERSHNIKI, YAKIH  BULO  NA NIH POV'YAZANO, KORCHILISX, STOGNALI, LAYALISX
POSHEPKI i KRiZX ZUBI. a CHORNYAVIJ LEZHAV NEPRITOMNIJ NA KiNSXKOMU CHUBKU LICEM.
     oMELXKO PiDSADIV mIHVODiYA  NA  GNiDOGO. mALOGO  PiDSADIV NA lISKA.  sAM
ZLETiV NA bULANKA. a VIKRADENi KONi BULI  VZHE MiCNO PRIV'YAZANi  mIHVODiºM DO
SOSONKI.
     -  nU,  "KOZAKI",  ¿DEMO.  tiLXKI  HTO PODASTX  ZNAK  ¿M,  TOJ MRECX. -
nEGOLOSNO,  ALE GOSTRO POPEREDIV oMELXKO. -  a TOGO, HTO NABERE VODI V ROTA,
ViDPUSHCHU SHCHE DO SHiD SONCYA.
     dOVGO PEREBIRAV STRiLI-SVIZHKI, POKI ZNAJSHOV POTRiBNU. vIKRESAV VOGONX i
PiDPALIV? NOTA.
     zA YAKIJSX CHAS SVIZHKA ZACHADiLA i ZAPALALA CHERVONIM VOGNEM.
     oMELXKO POViV VSYU DIVNU BATOVU NEKVAPNIM KROKOM DO PANSXKOGO STiJBISHCHA.
     u VITYAGNUTiJ RUCi ViN TRIMAV PALAYUCHU, SHIPLYACHU i CHADYACHU STRiLU.
     zNOV DO NIH PRIBiGLI SOBAKI.
     gAVKNULI KiLXKA RAZiV NA SMERDYUCHIJ SMOLOSKIP.
     aLE oMELXKO DO NIH PO SVISNUV YAKOSX TONKO i PERELIVCHASTE,
     i VONI ZAMOVKLI i VZHE NE PODAVALI GOLOSU i NE ViDBiGALI ViD BATOVI.
     oMELXKO NE POSPiSHAV.  sPINYAVSYA BAGATO RAZiV. pODOVGU PRISLUHAVSYA.  pOKI
DiSTALISX NA MiSCE, SPALIV AZH TRI SVIZHKI.
     pOTiM ViN SKAZAV MALOMU:
     - ya  NAVMISNE ZVOLiKAV  CHAS. nAM TREBA  BULO  PRIJTI  SHCHE V TEMRYAVi. aLE
TODi, KOLI PiSLYA  TOGO NEBAVOM NASTANE O PiVNYAH. cE BULO NAJVAZHCHE. oDNOMU CE
LEGKO. a  ¿H AZH  P'YATERO  TA  NA KONYAH.  ya BOYAVSYA, SHCHO HTOSX iZ NIH KRIKNE NA
PiDHODi i ZBUDITX PANA i JOGO DZHURU.
     - bATXKU! vI BOYALISX, SHCHO PAN U BRONi i VI JOGO NE PODUZHAºTE?
     - ni.  ya ZNAV, SHCHO YA JOGO  VPORAYU! ya BOYAVSYA, SHCHO HTOSX  iZ JOGO  GAJDUKiV
KRIKNE, i MENi TODi DOVEDETXSYA TOGO  KRIKUNA  ZABITI. oT CHOGO BOYAVSYA! ya TODi
BUV STRASHENNO LYUTIJ. aLE MARNOGO DUSHOGUBSTVA NE HOTiV. bOG BACHITX.
     - a CHOGO, BATXKU?
     - tOGO,  SHCHO VONI DURNi. dURNiV  TREBA DOBRE BITI, SHCHOB ROZUMU NAVCHITI...
aLE VBIVATI  NE VARTO... tA J KALiCHITI NE TREBA... aLE YA NiCHOGO  mIHVODiYU NE
SKAZAV TODi, SHCHO ViN TOMU POHLiBNIKU RUKU  POKALiCHIV.  nE DOBRE VONO  VIJSHLO,
KALiKU PO SViTU PUSTIV. aLE SHCHO ZROBISH -  SAMi POLiZLI V BARLiG DO VEDMEDYA...
viN  ¿H NE  ZAPROSHUVAV U  GOSTi... mIHVODiJ  - ViN mIHVODiJ.  viN TAK  LAMAº
VOROGiV, YA - PO-iNSHOMU.
     - a YAK VI, BATXKU, ROZKAZHiTX?
     - sINKU, HiBA TI NE BACHIV? ya ZH PRI  TOBi LISHIV PANOVi i DZHURi ODNOGO NA
DVOH  DOBROGO  NiMECXKOGO KONYA.  vONI SPOKiJNO  MOGLI VTEKTI  UDVOH. ya ¿M  i
PROHiD LISHIV ViLXNIJ. tO CHI VONI VDVOH UTEKLI?
     -  yaK UDVOH? tA PAN ZHE SKINUV SVOGO DZHURU NA ZEMLYU. I SAM, YAK SKAZHENIJ,
POGNAV KONYA CHVALOM. bO ViN BOYAGUZ.
     - oT BACH: i TI, i VSi POBACHILI,  SHCHO ¿HNiJ PAN - LAJNO i TiLXKI SAM HOCHE
ZHITI. a VSi iNSHi NEHAJ PROPADUTX.
     -  bATXKU,  BATXKU!  a VI  BACHILI, YAK  VONI  VSi  ZATRUSILISX,  KOLI VI
KRIKNULI  PANU: "miNYAYU  TVO¿H VOYAKiV NA TVOYU ZBROYU! viDDASI ZBROYU  - ZViLXNYU
TVO¿H LOTRiV. nE  ViDDASI - POCHNU RUBATI"!?  ya J SPRAVDi PODUMAV, SHCHO VI TOGO
CHORNYAVOGO SPRAVDi ZARUBALI. bO ViN KRIKNUV i VRAZ ZAHLINUVSYA.
     -  tO HITRiSTX, SINKU.  ya JOGO KIDAYU V  TRAVU. b'YU  SHABLEYU U TRAVU BiLYA
JOGO GOLOVI. I ODNOCHASNO  NOSAKOM B'YU JOGO PO P'YATAH. viD  TAKOGO BOLYU NE TE
SHCHO LYUDINA,  BUGAJ  ZOMLiº!  oT  ViN i ZOMLiV, i  PELXKA  JOMU ZATKNULASX. nA
ViJNi, SINKU, BEZ HITROSTi NE PEREMOZHESH.
     -  bATXKU,  BATXKU,  A OCEJ  OCHKUR, ViN  NE  ZAMISLIV HITRiSTX -  UBITI
mIHVODiYA?
     - viN TAKI SPRAVDi  OCHKUR, A NE KOZAK. viN PO¿HAV  DO nASTi PROSITISX U
PRIJMI. tI  ZH  SAM CHUV  i BACHIV  - ViN  U  MENE  VIMOLIV SUMNOGO KONYA,  A NE
VERHOVOGO.
     - a nASTYA JOGO PRIJME?
     - a KUDI VONA, VDOVA, DiNETXSYA? nA GOSPODARSTVi CHOLOViK POTRiBEN. a ViN
HLOP DUZHIJ - NA NXOMU J ORATI MOZHNA... nU, SINKU, TEPER SKACHEMO V gRUSHKI!
     - a TAM RiCHKA º? I PiCHKURi TAM TEZH º?
     - o,  TAM SLAVNA RiCHKA rOSTAVICYA  PROTiKAº! I DNO  TAM PiSHCHANE.  I TECHiYA
HOROSHA. tAM POVNO PiCHKURiV  NA PiSKU PASETXSYA.  a V YAMAH TAM OTAKENNi OKUNi.
nA BISTRINi NA PLESAH GOLOVANi GRAYUTX... rAJSXKE MiSCE. nU, SINKU, POMCHALI V
gRUSHKI. gAJDA!



     vONI PROMCHALI CHVALOM MOZHE Z DESYATX MILX, Ni NA HVILYU NE STISHUYUCHI BiGU.
     chEREZ  LiS,  CHEREZ  PERELiS,  CHEREZ  BOLiTCE,  CHEREZ  OBOLONX  TA CHEREZ
STAREZNU DiBROVU i OPINILISX U SLAVNOMU SELi gRUSHKAH.
     dIVNE  BULO  SELO. niBI KiLXKA NEVELIKIH SiL PO  OBOH BOKAH POKRUCHENOGO
RUSLA SLAVNO¿ rOSTAVICi. kOZHEN KUTOK BULO OTOCHENO STiNOYU GOSTROGO
     PAKiLLYA. vONI VI¿HALI  PROSTO NA TORZHISHCHE, SHCHO ROZKINULOSX POSEREDINi MiZH
TRXOMA UKRiPLENIMI KUTKAMI.
     lYUDI VZHE ViDBULI VRANiSHNYU  SLUZHBU, i Z  KOZHNOYU HVILEYU RUH  i  GALAS  NA
MAJDANi POSILYUVAVSYA.
     aLE KOLI  NA TORZHISHCHi  Z'YAVILISX oMELXKO Z MALIM, TA  SHCHE DVOMA KiNXMI NA
ARKANi,  TORZHISHCHE  POCHALO  STIHATI.  vSE BiLXSHE LYUDEJ  POCHALO  OBERTATISX  NA
MANDRiVCiV. oMELXKO VSMiHAVSYA i KLANYAVSYA NA VSi BOKI, LEDX PiDNiMAYUCHI SHAPKU.
     tAK VONI DO¿HALI DO SAMOGO STOVPA V CENTRi MAJDANU.
     I TUT ViN VRAZ ZDIBIV KONYA.
     vDARIV  PO  SUHOMU  DZViNKOMU  STOVPU  RUKOYATTYU  NAGAYA.  I  ZAPITAV TAK
GOLOSNO, SHCHOB CHULI LYUDI.
     - shchO TI TAM CHUºSH, IVANE?
     I Ti,  HTO  STOYAV  NAJBLIZHCHE  DO STOVPA,  POTiM  PRISYAGALISX, SHCHO SVO¿MI
VLASNIMI  VUHAMI CHULI,  YAK VUSATA GOLOVA NA PALi  ViDPOViLA YAKIMOSX RIPiNNYAM
NACHE, CHI SHCHO VONO:
     - bUDE VSiM, BUDE ¿M...
     bULANKO TUPCYUVAV, ZDIBLENIJ, NE OPADAV  NA ZEMLYU PEREDNiMI. oMELXKO  SHCHE
POSTUKAV PO STOVPU i SPITAV:
     - kOMU BUDE? kOMU?
     aLE NAPiVZOGNILA CHORNA GOLOVA NA CE TiLXKI SHKiRILA VELIKi
     biLi ZUBI Z-PiD RUDIH VUSiV.
     - bACH, SINKU, MOVCHITX. oBRAZIVSYA, SHCHO ZBUDIV JOGO. nU, TODi
     SPI SPOKiJNO, IVANE!
     cE VSE MAJZHE PROKRICHAV oMELXKO i OPUSTIV KONYA PEREDNiMI NA ZEMLYU.
     vSi, HTO  STOYAV NAJBLIZHCHE,  HRESTILISX i  PEREZIRALISX MOVCHKI: "dO CHOGO
VONO OCE?.. dO YAKO¿ SHCHE BiDI?... "
     aLE  POKI  HTOSX  OTYAMIVSYA, KOZAK Z HLOPCHIKOM VZHE  POTRYUHALI  Z TORZHISHCHA
KOROTKOYU RISSYU.
     - bATXKU, BATXKU!  hTO  CE TAKIJ?! - vZHE NA DOROZi  DO ZARiCHNOGO  KUTKA
SPITAV HLOPCHIK.
     -  cE NEBiZH mIHVODiYA...  nU J mIHVODiJ! I ZHARTI V NXOGO TAKi, YAK i JOGO
RUKOMESLO. ya JOGO TODi PITAYU:  "dE TViJ NEBiZH? viN MENi POTRiBEN" a mIHVODiJ
ViDPOViDAº MENi: "viN VSE PIV-GULYAV, Zi SHLYAHTOYU SVARIVSYA, A TEPER STIRCHITX U
gRUSHKAH  NA  TORZHISHCHi. " nU, YA J PODUMAV, SHCHO ViN, YAK i JOGO DYADXKO, DURiV TUT
NA YARMARKU... a VONO, BACH, KAT JOMU GOLOVU VTYAV i NA PALYU NASTROMIV!
     - a ViN BUV POGANIJ CHI HOROSHIJ?
     - cE BUV NASH CHOLOViK!  tiLXKI  DUZHE NEOBACHNIJ. vIDNO,  KOGOSX iZ SHLYAHTI
PORiSHIV ABO SKALiCHIV NAViKI.
     nE VSTIGLI  VONI  SPiSHITISX,  YAK VZHE ¿M  VOROTA ViDKRIVALI  i NAZUSTRiCH
POSPiSHALI  CiLOYU  YURBOYU  i  DOROSLi,  J  DiTI.  a  POPEREDU  VSiH  NEVISOKIJ
BiLOBORODIJ CHOLOViK iZ  BLAKITNIMI  YASKRAVIMI  OCHIMA.  tiLXKI  ViN  DUZHE  ¿H
MRUZHIV.  oMELXKA  i HLOPCHIKA  i ¿HNiH  KONEJ  OTOCHILI  Z  USiH  BOKiV  DiTI.
gOSPODINYA, VISOKA POVAZHNA ZHiNKA, ZAPROSHUVALA DO HATI, ALE oMELXKO VIBACHIVSYA,
CiLUYUCHI RUCHKU.
     -  gOSPODINE,  MOYA MATiNKO!  mI  Z MALIM U DOROZi. pOSPiSHAºMO. tREBA  Z
TVO¿M GOSPODAREM POGOVORITI - TA J DALi!
     - yaKBI TEBE NE ZNALA, TO... kONEJ NAPO¿TI, ViVSA VSIPATI?
     -  pOVODiTX,  POVODiTX,  NEHAJ  OHOLONUTX.  sINKU,  PEREDAJ  GOSPODARYAM
POVODI! nEHAJ POVODYATX.
     vONI VTRXOH: oMELXKO, MALIJ  i DYAK  ZAJSHLI DO  HAZYAJSXKO¿  MAJSTERNi  -
PROSTOROGO  VIBiLENOGO ZRUBU. pAHLO  RiZNIM SUHIM DEREVOM, OLIVOYU, SMOLISTOYU
STRUZHKOYU  i  SHCHE YAKIMISX  NEZNAJOMIMI, TA  ODNAK PRIºMNIMI, PAHOSHCHAMI.  pO-PiD
STiNAMI STOYALI  DOSHKI PROSTO VISTRUGANi,  PROOLIVLENi,  NACHE ZAPiTNiLi,  ZA?
RUNTOVANi i VZHE PROMALXOVANi PO-PERSHOMU RAZU.
     oMELXKO POKLAV NA VERSTAT PEREKIDNi  TORBI i VIDOBUV iZ GLIBINI ZGORTOK
iZ OKULYARAMI i KNIGOYU.
     - bOZHE! zAGINUV! cARSTVO JOMU NEBESNE! uPOKiJ, gOSPODI, JOGO DUSHU...
     - pROPALI HLOPCi... nASKOCHILI NA TATARSXKIJ CHAMBUL NA PEREPRAVi... mENE
bOG CXOGO RAZU POMILUVAV... a HLOPCiV POBILI... oKULYARI TOBi...
     dYAK lUKA  POCHEPIV SOBi  NA NOSA  Ci SKELXCYA NA DROTINAH. tA J ZAHODIVSYA
PEREGORTATI CUPKi STORiNKI KNIGI, ZAKAPANi SViCHNIM VOSKOM.
     - kRINCi, CARSTVO JOMU nEBESNE, NE MOZHU PODYAKUVATI! aLE TOBi ViD MENE i
ViD  USiº¿ NASHO¿ GROMADI  DYAKUYU,  DYAKUYU,  DYAKUYU!  tEPER  SKiNCHU PEREPISUVATI
PSALMI.
     -  bRATCHIKU  lUKA!  a  TI JOMU  NiCHOGO NE GOVORIV, NE NATYAKAV PRO CHISTU
KNIGU?
     - ni.  pRO KNIGU NE BULO Ni SLOVA... a TEPER YA  BACHU,  SHCHO TI SHCHOSX HOCHESH
DUZHE J DUZHE VAZHLIVE MENi SKAZATI?..
     - sINKU, ZACHINI DVERi NA ZASUVKU! oMELXKO  ROZV'YAZAV GAMANECX i VISIPAV
Z NXOGO ZAGARBANE TURKAMI U HRISTIYAN DOBRO.
     - ya NE ZNAYU, SHCHO Z CIMI CYACXKAMI ROBITI. mOZHE, CIH DiVCHAT VBILI? mOZHE, U
kRIM
     VZHE ZAGNALI? I DE ¿H SHUKATI? I KOGO SHUKATI?.. viZXMI, POCHEPI NA vARVARi
CHI NA pARASKEVi... nU,  TA KRASHCHE MENE  ZNAºSH, NE  MENi TEBE VCHITI.  aLE  OSX
NAJGOLOVNiSHE. oMELXKO ROZV'YAZAV VUZLICHOK iZ BLAKITNIMI SHAHViRAMI i POKLAV ¿H
NA DOLONYU DYAKOVi.
     dYAK dUKA ROZGLYADAV ¿H  i KRiZX SKELXCYA,  i BEZ OKULYARiV.  I  NA  SViTLO
ROZDIVLYAVSYA.
     - cE NEHAJ BUDE NA SHATI VASHiJ bOZHiJ mATERi. ni V ODNiJ CERKVi DO SAMOGO
kIºVA NE BUDE TAKIH SAMOCViTiV.
     -   oMELXKU,  oMELXKU!  cE  TAKi  KOSHTOVNi  KAMENi,  SHCHO  ViD  NIH  BUDE
DIYAVOLXSXKA SPOKUSA. I NAM BUDE NEBEZPEKA i ViD ZLODi¿V i ViD LYAHiV, SHCHO J NE
SKAZATI.  ¯H TiLXKI  U pECHERI MOZHNA SHOVATI.  ªDINE NADiJNE MiSCE.  tiLXKI V
pECHERI ViDDAJ. I HAJ TOBi bOG POMAGAº!
     -  nEHAJ BUDE TAK.  a TEPER OSX SHCHO:  MI Z  MALIM  ZNAJSHLI V LiSi ZOLOTU
OZDOBU ViD  RUKOYATi  MECHA.  tAK MISLYU,  SHCHO CHOTIRI  ZOLOTNIKI  BUDE.  mOZHE, J
BiLXSHE. cE DAYU  NA VASHU CERKVU. aLE J TI ZROBI NAM Z MALIM LASKU - ZMALYUJ DO
mIHAJLA SHCHE NEVELICHKU  "pOKROVU".  tAK NA LiKOTX i DVA VERSHKI ZAVVISHKI. oN YAK
OTOJ BLYAT, SHCHO PiD ViKNOM STO¿TX. nEVELIKIJ TAKIJ. yaKRAZ BI ZGODIVSYA PiD NASHU
"pOKROVU". tA VIMALYUJ UNIZU NASHIH HLOPCiV, KOGO  PAM'YATAºSH. a  POPEREDU VSiH
OTAMANA NASHOGO i kRINKU. oTAMANA  PiD  PRAVU RUKU mATERi bOZHO¿, A kRINKU PiD
LiVU. viN BUV SERDECHNOYU LYUDINOYU, JOMU BLIZHCHE J DO SERCYA STOYATI.
     - oJ oMELECHKU, CHASU GETX NEMA. tREBA DO  pOKROVI DVA OBRAZI SKiNCHITI...
I TOBi TEZH TREBA DO mIHAJLA...
     - tEPER  U TEBE OKULYARI º, SHVIDSHE SVO¿ OBRAZI VIKiNCHISH -  NASH POCHNESH. I
SHCHE  ODNE,  BRATCHIKU  lUKA!  oCE iDU  V  sTEP, A  NECHISTIJ VSE  MENi  SPOKUSI
PiDSTAVLYAº.  I YAK HITRO  - NA  GRiHOM MENE ViDHILYAº Z PUTi, A DOBRIMI DiLAMI
ViDVOLiKAº... sLUHAJ, POVOROZHI MENi NA pISXMi!
     -  ya SXOGODNi NE MOZHU - AERI NE ViDCHUVAYU. a OT  NEHAJ TViJ MALIJ PiDE i
SKAZHE MO¿J uLYANi, SHCHOB VONA PRINESLA pISXMO i PRIVELA ILXKA.
     pOKI  MALIJ HODIV DO HATI  PO  DYACHIHU,  oMELXKO POCHAV OGLYADATI  DEREVO,
ZAGOTOVANE  DO  MALYARSTVA.  nAHILIVSYA  RAPTOM  i  Z-PiD  SAMOGO  NIZU  VITYAG
TEMNO-VOHRISTU DOSHKU  iZ SILXNIM SMOLYANIM ZAPAHOM.  zAVDOVZHKI BULA  DO TRXOH
LiKTiV, ZAVSHIRSHKI Z P'YATX VERSHKiV, A ZAVTOVSHKI i DO VERSHKA NE DOHODILA.
     - nE ZNAYU CHOGO, A VZYAV TA J VITORGUVAV U ViRMEN NA  YARMARKU V biLiJ. aZH
iZ SAMO¿ kAFI  PRIVEZLI. nA TAKiM DEREVi  SHCHE NE PISAV. nAViTX NE ZNAYU, SHCHO NA
NiM ROBILI. zAVUZXKE. a RiZATI, KLE¿TI, NA SHPONI BRATI - STiLXKI MOROKI.
     - shchOB NE BULO MOROKI - ViDDAJ MENi.
     - tI CE ZHARTOMA, CHI SPRAVDi? vONO TOBi DUZHE POTRiBNE?
     - yaKBI TI ZNAV, YAK VONO MENi POTRiBNE, TI B SAM MENi JOGO PODAV!
     - nU, TODi BERI.
     tUT POVERNUVSYA  MALIJ  i DYACHIHA  uLYANA PRIVELA MALENXKOGO  HLOPCHIKA  TA
PRINESLA VELIKU KNIGU V TEMNiJ SHKiRYANiJ PALiTURCi.
     - oT SPASIBi. tA HODI, ZBERI CHOGOSX KOZAKAM U DOROGU.
     - tA VZHE GOTUYU. - pOVAZHNO  ViDPOViLA  DYACHIHA uLYANA i  NEKVAPNO VIJSHLA Z
MAJSTERNi.
     - ILXKO, DITINO!, viDKRIJ NAM pISXMO, DE  HOCHESH. I POKAZHI NAM Ti SLOVA,
YAKi TOBi SPODOBAYUTXSYA.
     vSi  MOVCHKI   VSTALI   i  PEREHRESTILISX.  I  MALENXKIJ  HLOPCHIK  ILXKO
PEREHRESTIVSYA TA J  POLiZ NA LAVU.  sTAV NA LAVi  NAVKOLiSHKI i POCHAV GORTATI
pISXMO. vSE  GORTAV,  GORTAV, SPINYAYUCHISX  i PRIGLYADAYUCHISX DO ARKUSHiV.  nARAZ
VIKINUV UPERED RUKU i POKAZAV PALXCHIKOM CHERVONU LiTERU.
     zNOV VSi PEREHRESTILISX. I  DYAK lUKA DZViNKIM, CHISTIM GOLOSOM PROCHITAV-
PROSPiVAV:
     - "I BAGATO Z  TIH, SHCHO SPLYATX  U POROSi  ZEMNOMU,  PROKINUTXSYA: ODNi NA
ZHITTYA ViCHNE, DRUGi NA ViCHNIJ SOROM TA GANXBU"... zROZUMiV?
     - nE ZROZUMiV, SHCHO VONO MENi KAZHE, - ViDKAZAV oMELXKO. -  aLE STALO GETX
LEGKO, YAK TI PROCHITAV!
     - tODi HAJ PO CIH SLOVAH SPOVNITXSYA VOLYA bOZHA. aMiNX!
     oMELXKO ZABRAV  PEREKIDNi TORBI  i PAHUCHU ZOLOTAVU  DOSHKU.  I  VSi VONI
VIJSHLI NA PODViR'YA. tAM DYAKOVi HLOPCi VSE VODILI PO KOLU KONEJ.
     oMELXKO  UV'YAZAV DO  TOROKiV PEREKIDNi  TORBI,  A  PRI  SiDLi ODNOGO iZ
ZAHOPLENIH KONEJ  PRIPASUVAV DAROVANU DOSHKU.  yaK ZAVZHDI PRI ZUPINKAH, ZBRUYU,
SiDLA i TORBI OBDIVIVSYA UVAZHNO i NAViTX OBMACAV  VSi ZAV'YAZKI TA  ZASHCHiBKI. a
TODi SAM NAPO¿V, SPOCHATKU SAM SKUSHTUVAVSHI VODU - CHI NE HOLODNA CHASOM?
     dYACHIHA uLYANA CHEKALA STOYACHI BiLYA DVEREJ NIZXKO¿ STAROSViTSXKO¿ HATI, ALE
OHAJNO¿ TA PRICHEPURENO¿ BiLOYU i CHERVONOYU GLINOYU.
     yaK oMELXKO  NAPO¿V KONEJ,  VZYALA iZ PRIZXBI DVA  POLOTNYANIH  ZGORTKI  i
PiDNESLA oMELXKOVi.
     - yaK SMAKUVATIME, TO ZGADAºSH, A YAK BUDE GLEVKE - POLAºSH. a VSE ZGADAºSH.
a OCE - TVOºMU DZHURi MOLODOMU. nEHAJ NOSITX NA ZDOROV'YA.
     oMELXKO PRIKLAVSYA DO RUCHKI GOSPODINi i, PROKASHLYAVSHISX, PROKAZAV:
     - gOSPODINE MOYA, MATiNKO! yaK ZBREHATI, TO DE J SLOVA BERUTXSYA. yaK HOCHESH
DOBRU RiCH VISLOVITI,  TO J SLiV OBMALX. tOMU PROSTO TOBi  KAZHU: TI NASHA SHCHIRA
RYATUVALXNICYA. vKLONYAYUSX TOBi i DYAKUYU. oMELXKO NIZXKO  VKLONIVSYA  i ViDSTUPIV
NA KROK TAK, SHCHO MALIJ OPINIVSYA PERED uLYANOYU.
     viN OZIRNUVSYA NA oMELXKA: "shchO ROBITI?  " aLE oMELXKO TiLXKI POSMiHAVSYA.
tODi MALIJ STUPIV UPERED, SHOPIV OBOMA RUKAMI RUKU GOSPODINi, i POCiLUVAV  i
MAJZHE PROKRICHAV:
     - sPASIBi! sPASIBi!
     I VSi VESELO ZASMiYALISX.
     a ZA  MITX VZHE KOZAK i HLOPCHIK VILETiLI Z DVORU i POMCHALI DO rOSTAVICi,
DO BRODU.
     pEREPRAVILISX CHEREZ RiCHKU,  PROSKAKALI DO LiSU, POTiM LiSOM ZROBILI GAK
i ZNOVU PEREPRAVILISX  CHEREZ  RiCHKU,  ALE  iNSHIM  BRODOM. oTUT  ¿H  i  bUBKA
NAZDOGNAV.
     I TEPER,  VZHE Z bUBKOYU, VONI Z'YAVILISX NA TORGOVISHCHi. nE ZVERTAYUCHI Ni NA
KOGO UVAGI, oMELXKO PiDiGNAV KONEJ DO VOZA, Z YAKOGO KUSHNiR PRODAVAV i SMUSHKI
i SHAPKI.
     nE  ZLAZYACHI Z KONYA, oMELXKO PEREMiRYAV KiLXKA SHAPOK, POKI NE VIBRAV SOBi
VOLOHATU  SiRU KUCHMU. a MALOMU KUPIV  CHORNU  MAZNICYU  Z CHERVONOYU STRiCHKOYU TA
ZELENIM SUKONNIM DNOM.
     shchE KUPIV MALOMU CHERVONIJ POYAS, TEZH NE ZLAZYACHI Z KONYA. sKRiZX, KUDI VONI
POTIKALISX  VERHI,  LYUD  SHVIDENXKO  ViDSTUPAV  i  NAVKOLO  NIH  UTVORYUVALASX
POROZHNECHA.
     nA OSTATOK oMELXKO Z USiºYU  BATOVOYU ZNOV  OPINIVSYA  PiD  PALEYU, Z  YAKO¿
SHKiRILA ZUBI IVANOVA GOLOVA.
     viN  POSTAVIV  bULANKA  VPRITUL  DO PALi. pOLYASKAV KONYA  PO  SHI¿,  SHCHOSX
PROSVISTiV KONEVi  NA  VUHO i VRAZ, STAVSHI NA SiDLO,  ZViVSYA NA  VESX ZRiST.
pOTYAGSYA DO  IVANOVO¿ GOLOVI i NASTROMIV NA  NE¿ SVOYU STARU SHAPKU iZ CHERVONIM
SHLIKOM.
     tORZHISHCHE ZAVMERLO.
     tiLXKI BULO CHUTI,  YAK VOVTUZITXSYA i  ROHKAº POROSYA V LANTUSi STARENXKO¿
KRIVO¿ BABUSi.
     vSE TORZHISHCHE TEPER BACHILO oMELXKA.
     - hRISTIYANI! oTO,  YAK MOLODICi BEZ NAMiTKI, TAK i KOZAKU -  BEZ  SHAPKI.
hTO Z IVANOVO¿ GOLOVI SKINE SHAPKU, TOGO VHOPLYATX TRI TRYASCi i TRI PROPASNICi
i TRI MARI! yaK SKAZAV - TAK i ZAKLYAV!
     oMELXKO NiBI POHITNUVSYA, ZMAHNUV RUKAMI  i VPAV Z KONYA.  lYUDYAM ZDALOSYA,
SHCHO KOZAK VPAV PiD KONYA. aLE  ViN  ZAVIS NA BOCi V KONYA, ZACHEPIVSHISX NOGOYU ZA
SiDLO, A RUKAMI ZA CHUBOK i SHIYU. I TONKO SVISNUV ZRAZU ZH!
     mALIJ PRI SVISTi VCHEPIVSYA POSILXNiSHE V KULXBAKU. bULANKO Z MiSCYA RVONUV
USKACH. lISKO Z HLOPCHIKOM - ZA NIM i DVA SUMNi KONi NA ARKANi.
     pOKI LYUDI NA TORZHISHCHi OTYAMILISX, ZA KiNXMI i CHORNIM SOBAKOYU VZHE J KURYAVA
POCHALA OPADATI.
     I DO SAMOGO VECHORA Z USXOGO SELA HODILI DIVITISX  NA SHAPKU iZ  CHERVONIM
SHLIKOM. tA TiLXKI J GOMONiLI PRO SiCHOVIKA-HARAKTERNIKA TA CHORNOGO ODNOVUHOGO
PSA, SHCHO, NEViDOMO ZViDKiLX, CHI NE Z KURYAVI, Z'YAVIVSYA i TAK SAMO ZNIK.



     tiLXKI ODIN RAZ PiSLYA TORZHISHCHA V gRUSHKAH VONI ZA¿HALI DO SELA.
     cE VZHE BULO NA PRAVOMU BEREZi rOSi, NIZHCHE ViD VPADiNNYA rOSTAVICi.
     sELO, NA ViDMiNU  ViD  POPEREDNXOGO,  OHOPLYUVAV  NEVISOKIJ  VAL,  ALE Z
MiCNIM i VISOKIM DUBOVIM PAKiLLYAM.
     zA¿HALI VONI DO ZNAMENITOGO KOVALYA, "VELIKOGO MAJSTRA" - KAZAV oMELXKO.
     a ZNAMENITIJ KOVALX VIYAVIVSYA VESELIM SMAGLYAVIM MOLODIKOM.
     kOVALX UDVOH  iZ  oMELXKOM VZYAVSYA KUVATI DVi  GRANCHASTi SHVAJKI, DESX NE
MENSHi LiKTYA DOVZHINOYU.
     tAK STARALISYA, TAK POSPiSHALI, SHCHO Z NIH OBOH PiT SiYAVSYA DOSHCHEM i SHIPiV NA
ROZPECHENiJ DO BiLOGO KRICi. tAKOZH VONI UDVOH POLAGODILI oMELXKOVOGO MUSHKETA.
rOZiBRALI  JOGO NA CHASTINI. vIPRAVILI  VSE, SHCHO  TREBA, i  ZNOV  SKLALI. shchE J
PEREViRILI SLABENXKIM HOLOSTIM ZARYADOM.  kUROK PRACYUVAV DOBRE,  YAK i RANiSHE,
ZARYAD PiDPALYUVAVSYA  MITTºVO.  oMELXKO KOVALEVi  NE  PLATIV, A PODARUVAV FUNT
POROHU i DVA LiKTi? NOTU.
     a  ZRADiLIJ KOVALX PODARUVAV ¿M U DOROGU TORBU PLYUSHCHENOGO ViVSA TA KOZUB
NAJKRASHCHOGO DUBOVOGO VUGiLLYA.
     I TUT U KOVALYA MALIJ  ODYAGSYA U DAROVANi SHATI  -  SiRU SVITKU, SHCHE ZOVSiM
NOVU, TA POSTOLI, PRIKRASHENi FARBOVANIM SHKiRYANIM SHNUROM.
     viD KOVALYA VONI PiSHLI  PiSHKI  SPRAVZHNiMI POTAºMNIMI  STEZHKAMI.  bO LISHE
MALIJ,  i TO, ZRiDKA, SiDAV  NA KONYA  - KOLI  STOMLYUVAVSYA  ABO NE VSTIGAV ZA
SHVIDKOYU HODOYU oMELXKA. a oMELXKO  JSHOV NE TiLXKI PiSHKI, A J BOSONiZH. nA SOBi
ViN LISHIV SHAROVARI.
     sOROCHKU, KAPTAN, SHAPKU-KUCHMU, KViTCHASTIJ  SHOVKOVIJ POYAS - VSE  RETELXNO
ZGORNUV i TUGO PEREV'YAZAV MOTUZZYAM.
     sAM  oMELXKO  TEPER ¿V LISHE SOLONU  KOZLYATINU, ZHUVAV  SViTLO BURSHTINOVi
BULXBI LYUBKI.
     vCHIV  MALOGO VISiKATI KRESALOM VOGONX  i ROZVODITI VOGNISHCHE,  MAJZHE  BEZ
DIMU iZ  KOVALXSXKOGO VUGiLLYA.  yaK SHVIDKO VARITI DLYA SEBE i  DLYA PSA ViVSYANU
KASHU. yaK ZAPARYUVATI DERTX DLYA bULANKA i lISKA.
     kONYAM oMELXKO DAVAV LISHE PO ZHMENXCi ViVSA, YAK
     PRIGOSHCHENNYA. a TAK PROSTO VIPASAV U BUJNIH TRAVAH GLIBOKIH YARiV.
     tUT YARiV, SHCHO JSHLI DALi NA PiVDENNIJ SHiD, STAVALO BiLXSHE.
     shchE  oMELXKO POCHAV MASTITI SOBi VOLOSSYA NA TiMENi  TA  POTILICi MASTILOM
ViD  mIHVODiYA. kOLI VONO  ZASIHALO,  ViN ZRAZU  ZH ViDKOLUPUVAV JOGO RAZOM iZ
KRIHKIM VOLOSSYAM.
     I  NEBAVOM CHUBATA  GOLOVA KOZAKA ZROBILASX GIRYAVA  i  STROKATA - KLAPTi
ROZHEVO¿ PLiSHi TA KUSHCHi GUSTO¿ SHCHETINI i ZASMAGLO¿ DO BRONZI SHKiRI.
     a  NA SHCHOKAH STIRCHALI LISHE KUSHCHIKI VOLOSSYA, ZALISHKI ViD GUSTO¿  BORODI. I
TEZH PLYAMI ROZHEVO¿, NACHE PODERTO¿, SHKiRI i DOVGi OKREMi VOLOSINI.
     vONI  SPINYALISX  TiLXKI,  SHCHOB NAPO¿TI  TA POGODUVATI KONEJ TA SHCHOB MALIJ
ZVARIV SOBi KULiSH.
     kOLI  MALIJ KUHOVARIV, oMELXKO  ABO, SPAV  ABO  STRUZHIV CHINGALOM PAHUCHU
ZOLOTAVU DOSHKU.
     sPAV TEPER  oMELXKO  PROSTO  NA  ZEMLi, PRIKRIVAYUCHISX, YAKSHCHO  DiLO  BULO
VNOCHi, KIREºYU Z ViDLOGOYU.
     tA J LYAGAV PODALi ViD VOGNYU i TAK, SHCHOB NA NXOGO DIMOM NE TYAGLO.
     vONI VSE JSHLI i JSHLI.
     vONI PROMINULI  NEPOMiTNO POVZ DVA  SELA. pOPiD SAMiSiNXKIM  VELIKIM  i
BAGATIM  HUTOROM  PROVELI  U PEKUCHIJ  POLUDENX  KONEJ PO  LOZHU PERESIHAYUCHOGO
RUCHAYU. pROSLIZNULI  NA VRANiSHNiJ ZORi BiLYA  KOZACXKOGO ZIMiVNIKA. chASOM, SHCHOB
PROJTI  NEPOMiCHENIMI  BiLYA  SAMIH OSELX, VONI PO PiVDNYA SIDiLI V  ZAROSTYAH i
CHEKALI SPRIYATLIVOGO ViTERCYU CHI POVOROTU SONCYA.
     oMELXKO  TEPER  MAJZHE  NE  GOVORIV  iZ  HLOPCHIKOM.  vSE  MURMOTiV  CHUZHi
CHARODiJSXKi  ZAKLYATTYA.  piDSTRIBUVAV CHEREZ KOZHNIH  DESYATX KROKiV, SPINYAVSYA i
DOVGO KRUTIVSYA NA ODNiJ NOZi, VIGUKUYUCHI NEZROZUMiLi SLOVA i VIKIDAYUCHI VPERED
RUKU iZ SHABLEYU.
     zAJMAVSYA TiLXKI RiZXBLENNYAM  DOSHKI.  sTRUZHKI  RETELXNO  ZBIRAV i  KIDAV
POTiM NA VUGiLLYA. I  TODi  PAHLO NACHE LADANOM. pOSTUPOVO VIRiZAV DEREV'YANOGO
MECHA, TOCHNiSiNXKO TAKOGO, YAK SPRAVZHNiJ. vSE, YAK U BOJOVOGO ARABSXKOGO MECHA -
i DOVZHINA, i SHIRINA i FiGURNA RUKOYATX. vZHE NE  iZ SHABLEYU KRUTIVSYA - TANCYUVAV
iZ DEREV'YANIM MECHEM.
     sPOCHATKU MALOMU BULO  SMiSHNO DIVITISX, YAK "BATXKO" RUBAº, SiCHE POViTRYA,
YAK STINAº CHERVONi GOLOVI BUDYAKAM TA PUSKAº PUH Z BiLIH KULXOK KULXBAB.
  aLE KOLI "BATXKO" oMELXKO POFARBUVAV ZALISHKI CAPINO¿ BORiDKI TA
TONYUSiNXKi VIDERTi VUSA V  CHORNIJ SMOLYANIJ KOLiR, KOLI VDYAG  SiRIJ KOVPAK TA
CHERVONi KOROTKi SHAROVARI i  DOKRUTIVSYA Z DEREV'YANIM MECHEM DO PiNI NA VUSTAH,
MALOMU  STALO STRASHNO. hOCH oMELXKO KiLXKA RAZiV JOMU KAZAV,  SHCHO VSE  CE NiBI
VERTEP... oTUT ViN NE VTRIMAVSYA i Z ViDCHAºM SPITAV:
     - bATXKU! vI VZHE ZOVSiM POBUSURMENILISX? a YAK ZHE YA?
     oMELXKO KRUTONUVSYA SHCHE KiLXKA RAZiV NAVKOLO OSi, BLISKAVICHNO
     PROKRUTIV "8" DEREV'YANIM MECHEM i TiLXKI TODi VPiRIVSYA V MALOGO
     STRASHNIMI ZVUZHENIMI ZiNICYAMI.
     - shchO? sTRASHNO NA MENE DIVITISX? gA?
     - oJ STRASHNO! vI - GETX OTOJ LYUDOLOV, SHCHO ZA MNOYU KINUVSYA NA HUTORi.
     - nU, SINKU, TODi PO KONYAH.
     I VERSHNIKI POGNALI KONEJ GLIBOKIM TRAV'YANISTIM YAROM PROSTO NA SHiD.
     I ZA KiLXKA GODIN CIM YAROM V'¿HALI U YASENEVIJ CHORNOSTOVBURNIJ LiS.
     sTEZHKA  POCHALA POVOLi PiDNiMATISX VGORU. I  ZAMiSTX  VISOCHENNIH  YASENiV
PiSHLI V'YAZI Z TOVSTIMI POKRUCHENIMI STOVBURAMI.
     a SHIL VSE PiDNiMAVSYA i PEREROSTAV U KRUTU GORU. piSHLI STOLiTNi DUBI.
     kONi NE MOGLI NAPRYAMU PODOLATI GORU.
     tOMU oMELXKO SPINIVSYA i POViV KONEJ SHILOM NAVKiS ViD TERASI DO TERASI,
POVERTAYUCHI KONEJ PRAVORUCH, LiVORUCH, PRAVORUCH, LiVORUCH.
     I, ZRESHTOYU, OTAKOYU ZMiJKOYU  PiDNYALISX NA  VELIKU GALYAVINU. nA  GALYAVINi
VONI  OPINILISX BiLYA  SPRAVZHNXO¿  DEREV'YANO¿  STiNI, POSTAVLENO¿  iZ  DOBRIH
DUBOVIH PALX, ZAGOSTRENIH, MOV SPISI.
     kOLI  VONI TiLXKI  PiDNiMALISX SHILOM, Z GALYAVINI  POCHUVSYA  OSKAZHENiLIJ
SOBACHIJ BREHiT.
     bUBKA KiLXKA  RAZiV,  YAK  U  DiZHKU,  GAVKNUV  - ZASViDCHIV  SVOYU  SOBACHU
PRISUTNiSTX. aLE oMELXKO VZYAV JOGO ZA CHUBOK. pES ZRAZU ZAMOVK.
     pOKI  VONI  PiDNiMALISX   OTAK   HITRO  VGORU,  Z  GALYAVINI  GAVKiT  NE
STISHUVAVSYA.
     aLE KOLI MANDRiVCi  STALI PERED STiNOYU GOSTROGO  PAKiLLYA  NASTALA POVNA
TISHA. tiLXKI DESX NEPODALiK STREKOTALA SOROKA.
     I TODi oMELXKO  ZAPUGAV.  I  JOMU ViDPOViLI,  i ZRAZU  ZH VAZHENNi DUBOVi
DVERi Z RIPiNNYAM ViDCHINILISX.
     nA VISOKiM VICHOVGANiM POROZi POSTAV DiDOK. zRAZU VPADALI V OCHi
     JOGO VELIKi  ZASMAGLi  RUKI i PRONIZLIVIJ  POGLYAD  CHORNIH, YAK  VUGLIKI,
OCHEJ.
     oMELXKO STUPIV DO STAROGO. I TOJ, SHILIVSHI GOLOVU DO PLECHA, PRIMRUZHIVSHI
OCHi, ZAGOVORIV.
     -  cE TI, SUCHIJ  SINE,  KAVVAS.  oN YAK ZMiNIV LICHINU,  CHORTiV  LICEDiJ.
zAHODX, ZAHODX, PEREVERTNYU BUSURMENSXKIJ.
     diDOK NACHE GOVORIV SLOVA ZLi J NEPOTRiBNi, ALE  Z  TAKOYU RADiSTYU, SHCHO Ci
SLOVA OBERTALISX NA POHVALU SHCHIRU.
     dO NiG STAROGO TULILASX NEVELICHKA SUCHKA i ZAGROZLIVO GARCHALA NA VELETNYA
bUBKU, SHCHO STOYAV PRI KONYAH.
     diDOK, MRUZHACHISX  ViD  SONCYA i  PRIKRIVAYUCHI  OCHi ViD  SONCYA  VELICHEZNOYU
ROZPRACXOVANOYU RUKOYU, ViDSTUPIV.
     oMELXKO PROViV KONEJ  CHEREV  VUZXKIJ VHiD.  bUBKA  ZA NIMI. sUCHKA  ZNOV
ZABREHALA.  aLE bUBKA TAK GAVKONUV,  SHCHO  VONA, PiDiBGAVSHI HVOSTA, Z VERESKOM
KINULASX U SiNI NEVISOKO¿ RUBLENO¿ HATKI.
     kONEJ POVELI DO OCHERETYANOGO PiDDASHSHYA NA CHOTIRXOH BiLIH BEREZOVIH PALYAH.
     kOLI PRIV'YAZUVALI KONEJ DO KONOV'YAZi, MALIJ POTYAG ZA SHAROVARI "BATXKA"
     - a  CHOGO  V NXOGO PRiZVISHCHE pACYUK? tA ViN ZHE  NA  MISHU SHOZHIJ  -  TAKIJ
MALENXKIJ. I OCHi V NXOGO TAKi BISTRi, YAK U MISHi.
     - tSS! bORONX  bOZHE,  SHCHE POCHUº.  viN  CHUº, YAK MOLODIJ.  I BACHITX DOBRE.
tiLXKI SILOYU SLABIJ ViD STAROSTi.
     tUT, BiLYA KONOV'YAZi, oMELXKO NATYAGNUV NA SEBE STARU KIREYU, PiDPEREZAVSYA
MOTUZOM,  A TODi POZNiMAV Z KONEJ USYU POKLAZHU  i  POPER  VSYU  CYU GORU TORB i
PAKUNKiV DO HATINKI.
     u SiNYAH POKLAZHU OPUSTIV NA DOLiVKU. I, VSTUPIVSHI RAZOM Z MALIM DO HATI,
VONI POSKIDALI SHAPKI,  V KOGO YAKA  BULA,  i PEREHRESTILISX NA OBRAZI. a TODi
VKLONILISYA STAROMU pACYUKU: "oTAMANE, VASHi GOLOVNI. "
     tUT DiD pACYUK  ZAPROSIV ¿H DO  STOLU, DE STOYALA  MISKA  Z  MALOSOLXNIMI
OGiROCHKAMI, MISKA KISELYU,  MISKA  Z CHORNOYU SMORODINOYU TA MISKA PROZOROGO, YAK
SKLO, ZOLOTAVOGO MEDU. oMELXKO VISKOCHIV U SiNI i PRINiS HLiBINU.
     pROKAZALI  "oTCHE  NASH" TA J  POKRiPILISYA -  KRIHTI NE LISHILOSYA  i MISKI
BULI, NACHE POMITi.
     a TODi VZHE ZVESELENIJ oMELXKO PERETYAG DO SViTLICi VSi RECHi.
     a  OSOBLIVO  VESELO  BULO,  KOLI oMELXKO ROZKLADAV  PO LAVAH i STOLU  i
ROZPOViDAV, YAK JOMU VDALOSYA KONEJ i ZBROYU ZAHOPITI U LYADSXKIH POHLiBNIKiV.
     mALIJ TiLXKI  OCHi VITRiSHCHIV TA  ROTA ROZZYAVIV, YAK DiD  pACYUK  TA oMELXKO
LYASKALI ODIN ODNOGO PO DOLONYAH ZA DOTEPNE  SLOVO, OBiJMALISX i REGOTALISX. I
NE PILI  ZH NiCHOGO,  A  TAK ¿M VESELO BULO. tA NARAZ i MALIJ  ViDCHUV, YAK JOMU
RADiSNO  i  VESELO  ViD  TOGO,  SHCHO  oMELXKO  GUTORITX  PRO  ¿HNi PRIGODI  TA
BAGATODENNU VTECHU TAºMNIMI PROHODAMI.
     oDIN RAZ TiLXKI STARSHi SPOHMURNiLI, KOLI oMELXKO VIKLAV  NA  STiL CHISTU
KNIGU i VOLOSXKi KARTI iZ kRINCHINO¿ TORBI.
     vSE ROZKLAV oMELXKO, VSE POKAZAV, VSE POYASNIV: KOMU SHCHO NALEZHITX, KOMU J
SKiLXKI ViDDATI MONET.
     - bATXKU! mENi MEDU, TA PILKU  TA ZOLI. tRAVICHKA  i SMOLKA V MENE CXOGO
RAZU NAJKRASHCHi. zAMiSHAYU TA LiPITIMU "BUSURMENSXKi MANDRIKI".
     - hODI V HOLODNIK. tUT, PiD OBRAZAMI, SATANINSXKE DiLO NE PRAV. IDI!
     oMELXKO PiSHOV DO NEVELIKO¿ KLiTi NA NEVISOKIH TOVSTENNIH PALYAH.
     a  DiD  i HLOPCHIK ZAJSHLI DO GARLIVO ZRUBLENOi  HATKI Z DVOMA VUZENXKIMI
ViKONCYAMI- ZAVOLOKAMI.
     nA NIH POViYALO TAKIM GUSTIM MEDOVIM DUHOM, AZH U GOLOVi ZAKRUTILOSX. piD
DEREV'YANOYU NEBiLENOYU STiNOYU NA DEREV'YANIH RAMAH STOYALI  VELIKi SITA. a Z TIH
SIT  U  DOVBANi  LIPOVi  KORITA  PADALI  KRAPLi  PROZOROGO,  MOV   KRISHTALX,
SViTLO-SViTLO ZHOVTOGO MEDU.
     - diDUSYU! a CHOGO TiLXKI ODNA STiNA BiLENA?
     - bO TA STiNA  GLINYANA. vONA ViD  PECHi.  chEREZ NE¿ SYUDI TEPLO JDE. tODi
MED iZ STiLXNIKiV SHVIDKO i KRASHCHE VITiKAº.
     mALIJ STAV NAVSHPINXKI i  ZAZIRNUV DO SITA. tAM LEZHALI VZHE MAJZHE POROZHNi
SOTI iZ NADRiZANIM VERHOM.
     u HATINCi BULO SUTiNNO, BO iZ SEREDINI ViKONNi SHCHiLINI BULI SHCHE ZATYAGNUTi
BICHACHIM PUHIREM.
     sTARIJ  POTYAGSYA  DO POLICHKI V  KUTKU  BUDiVLi  i ZNYAV Z  NE¿  NAJMENSHIJ
GLECHICHOK. yaK VIJSHLI iZ MEDOVO¿ BANi, MALIJ OBDIVIVSYA NAVKOLO i SKAZAV:
     - vSE U  VAS TUT TAKE MALE... tiLXKI OTOJ POGRiB U VAS  TAKIJ  DOVGIJ i
ZDOROVENNIJ.
     -  tO,  DZHURO  MOLODENXKIJ,  NE POGRiB.  tO  OMSHANIK. tUDI NA  tIMOHViYA
STYAGAºMO KOLODI Z BDZHOLAMI i VONI TAM ZIMUYUTX.
     - a DE ZARAZ BDZHOLI, i KOLODI DE?
     - nA PASiCi VSi! IDI PODIVISYA! pERELAZ U TINi ZRAZU ZA TIM DUBOM.
     mALIJ  METNUVSYA  ZA  ViKOVE DEREVO  i  ZASTIG  NA PERELAZi.  zA  TEMNO-
CHERVONOYU PLETENOYU STiNOYU VISOKOGO TINU SHOVALISX NACHE SPRAVZHNi RAJSXKi KUSHCHi.
nA ZALITiJ LASKAVIMI PROMENYAMI SONCYA SMARAGDOViJ SHOVKOVISTiJ TRAVi STOYALI  i
LEZHALI KOLODI. I VSi ViCHKAMI NA  PiVDENX  DO POLUDNEVOGO ZOLOTA SONCYA. kOLOD
BULO TAK  BAGATO, i MALIJ  POCHAV ¿H RAHUVATI,  ZAGINATI PALXCi, ALE ZBIVSYA i
POLISHIV CE ZANYATTYA. a  PROSTO PERELiZ NA TOJ BiK TINU.  I PiSHOV ROZDIVLYATISX
KOLODI  i  VSYU  PASiKU. piDSTUPIV  DO  KOLODI: TAM BiLYA ViCHKA TEMNi SMUGASTi
BDZHOLI iZ  ZOLOTIMI SHAROVARAMI NA OSTANNiJ PARi NiZHOK KRUTYATXSYA, KRUTYATXSYA i
ZALAZYATX  U KOLODU. a  Ti, SHCHO VILAZYATX  iZ KOLODI, Ti BEZ ZOLOTIH SHTANiV,  i
VONI NiBI CHI  TO  OBNYUHUYUTX, CHI TO ViTAYUTXSYA Z TIMI, HTO PRILETiV iZ ZOLOTIM
PILKOM.  I  ZRAZU  ZH ZRIVAYUTXSYA  STRiLOYU i  DESX ROZCHINYAYUTXSYA  V MEREHTLIViJ
POLUDENNiJ YUZi.
     mALIJ OTYAMIVSYA TiLXKI TODi, KOLI DiD VZYAV JOGO ZA PLECHE.
     - a YA POBACHIV, YAK VONI ViTAYUTXSYA! oDNA KOLO ODNO¿ KRUTYATXSYA. nU, YAK OTO
TANCYUYUTX.
     - o! tO MI TAKI SPRAVDi PILXNi! nE DARMA ZH TI oMELXKiV DZHURA.
     - I SHCHE JOMU NAZVANIJ SIN!
     - cE SHCHE KRASHCHE: TODi BUDESH MENi ONUKOM. gA?
     - bUDU, YAK BATXKO DOZVOLITX. ya PiDU DO NXOGO SPITAYU.
     - nE  POSPiSHAJ.  zARAZ  ViN  MiSITX DURMAN. hODiMO, YA  TOBi  KRASHCHE SViJ
VERTOGRAD POKAZHU.
     I STARIJ  pACYUK VSE  POKAZAV: i KUSHCHi  SMORODINI i  MALINI ZA  NIZENXKOYU
OGOROZHEYU. I KUSHCHi, i PAGONI i ROSTKI RiZNOGO-RiZNOGO CiLYUSHCHOGO ZiLLYA, SHCHO  NiBI
V PLETENIH  KORZINAH RiVNIMI RYADAMI  ROSLO.  nAJBiLXSHIJ  KLAPOTX ZEMLi  BULO
ZASiYANO SiRO-ZELENIMI RYASNIMI MAKAMI. yaKi KUSHCHi ROZKRIVALI  SVO¿  NAVDIVOVIZHU
VELIKi ROZHEVi  i  BiLi PELYUSTKI  KViTiV, YAKi VZHE  ViDCViLI  i  PiDNOSILI  NA
STRiLKAH SiRO-ZELENi KULXKI TUGIH MAKiVOK.
     a  TRI  NAJBiLXSHi  i  NAJDOZRiLiSHi  MAKiVKI  ViD  SAMOGO  PARKANU  BULI
BEZZHALXNO ROZDERTi,  ROZKOLUPANi  DO  BLiDOGO NASiNNYA.  I Z Ciº¿ PONiVECHENO¿
MAKiVKI NAPLIVALO BiLUVATE LIPKE MOLOCHKO.
     - cE MISHi PO¿LI?
     -  eGE!  mISHi! sOROKI  SPASKUDILI, TRYASCYA ¿H MATERi! p'YANICi  PROKLYATi.
pOKI  DOZRiº,  POLOVINU MAKU PEREVEDUTX!  a  TAKOGO MAKU,  YAK U  MENE. bO  YA
NASiNNYA NA OSTANNXOMU SNiGU YAKU  GODINU POTRIMAYU RAZ, DRUGIJ, TRETiJ TA  SHCHE,
SHCHOB SONCE NA NXOGO SViTILO. a VZHE YAK VIROSTE Z  CXOGO NASiNNYA MAK, TO TAKOGO
SMACHNOGO TA ZHIRNOGO NASiNNYA  Ni V KOGO NEMAº. a Ci iRODOVi SOROKI VZHE KiLXKA
ROKiV, YAK UNADILISX DO MOGO SADU. nADZXOBAYUTXSYA TIHO
 - TO YA J NE CHUYU, YAK VONI SHKODYATX. a VZHE YAK SP'YANiYUTX, TO GALASUYUTX, OB
DEREVA B'YUTXSYA,  NA ZEMLYU PADAYUTX. nE ODNiJ GOLOVU SKRUTIV i NA TINU POViSIV
- VSE ODNO PRILiTAYUTX DURMANU NAZHERTISX.
     -  diDUSYU!  a YA BATXKOVi SKAZHU, i ViN MENi  LUCHOK  VROBITX i  STRiLOCHOK
PUCHOK. ya ¿H USiH POSTRiLYAYU.
     - o! o! o! chUºSH, KREKOTYATX ZA PAKiLLYAM? uZHE SP'YANiLI! vZHE ¿H ROZiBRALO!
  - mOZHNA YA NA KISLICYU VILiZU i PODIVLYUSX?
     - a LiZX! tiLXKI OBEREZHNO, NA ViSTRYA NE VPADI.
     mALIJ VIDRYAPAVSYA NA STRUNKU YABLUNYU-DICHKU i ZAVOLAV Z DEREVA.
     - lISICYA, LISICYA!
     - yaKA TAM LISICYA?
     - tAM  PiD KUSHCHEM  SOROKI, YAK P'YANi, STRIBALI  i PADALI. a  TUT  Z KUSHCHiV
LISICYA - HAP SOROKU! I V KUSHi. tAM SHCHE DVi LISHILOSX. ya POBiZHU, VLOVLYU.
     pOKI  DiD pACYUK DiJSHOV  DO VIHODU TA  ODCHINIV  DVERi, POKI  MALIJ OBBiG
DUBOVU STiNU, LISHILASX ODNA SOROKA. tA J TA SIDiLA NA KUSHCHi, METELYALA BEZSILO
KRILAMI i ROZPUSKALA  BEZ  DiLA  HVOSTA. mALIJ PiDSTRIBNUV SHCHOSILI i  VZHE  NA
LXOTU  VHOPIV  SOROKU ZA  HViST. hViST LISHIVSYA V  NXOGO  U RUCi. aLE  SOROKA
DALEKO  NE  PROLETiLA.  vDARILASX OB STOVBUR  i GEPNULASX U  TRAVU. tUT ¿¿ i
PRIHOPIV MALIJ.
     diD pACYUK SAME VIJSHOV iZ  HOLODNIKA, KUDI ZANiS oMELXKOVi VSE  ZAGADANE
DLYA DURMANNIH OLADKiV.
     - bERUCHKIJ HLOPECX! a TI ZNAºSH, SHCHO MOZHNA SOROKU LYUDSXKiJ MOVi NAVCHITI?
     - ni. a YAK, SKAZHiTX?
     - sADOVLYATX CHI PiD KOSHIK, CHI PiD SHCHO TEMNE, TiLXKI  SHCHOB NE ZADUSHILASX, i
POCHINAYUTX ODNE J TE SAME SLOVO POVTORYUVATI, POKI  YAZIK NE ZABOLITX... ya SAM,
YAK BUV MOLODIM HLOPCEM V ODNIH MiSHCHAN U kIºVi, BACHIV VCHENU SOROKU. vONA DOBRE
GOVORILA: "TATO, BABA, DiD".
     -  ya POPROSHU V BATXKA, SHCHOB VONI  MENi KOZUB ViD  VUGiLLYA DALI. u KOZUBi
TEMNO. ya ¿¿ POSADZHU V KOZUB i NAVCHU GOVORITI!
     zA CiºYU ROZMOVOYU ¿H ZASTAV oMELXKO.
     - nU, BATXKU! vSE GOTOVE. nAJKRASHCHIJ BANDZH, YAKIJ YA KOLI NYUHAV.
     -  nU,  TO  J DOBRE.  vSE  MENSHE  KLOPOTU...  a  TViJ  DZHURA  MENi  MAK
OHORONYATIME ViD SOROK-P'YANICX. zROBiMO JOMU LUCHOK?
     - bATXKU, BATXKU! mOZHNA, YA KOZUB ViZXMU.
     - dLYA CHOGO ViN TOBi?
     - a  V  NXOMU  TEMNO.  ya  TUDI OCYU SOROKU POSADZHU i NAVCHU  ¿¿  GOVORITI
LYUDSXKIMI SLOVAMI. oT!
     - tO NEHAJ BUDE TAK...
     oMELXKO   SKINUV   KIREYU  i,  SiVSHI  NA  ViDKRITiM   SONCi,   ZAHODIVSYA
OBSTRUGUVATI PRUZHNU YASENEVU GiLKU.
     a DiD pACYUK  U ZATiNKU GOSTRIM TOPiRCEM  ROZKOLYUVAV BEREZOVE POLiNO  NA
TONKi STRiLI.
     mALIJ  ZHE ZAHOPIVSYA  NAVCHANNYAM SOROKI. viN  ZAPHAV ¿¿ DO  KOZUBA  i VSE
POVTORYUVAV NAD NEYU: "bABA, BABA, BABA! "
     I NE ZAUVAZHIV, SHCHO STARIJ pACYUK i oMELXKO  VZHE SIDYATX RYADOCHKOM U ZATiNKU
i SHCHOSX GOVORYATX TIHO CHUZHOYU MOVOYU.
     pOTiM DiD pACYUK POLISHIV oMELXKOVi DOROBLYATI STRiLKI, A
     SAM PiSHOV DO HATI ZGOTUVATI RYABKA NA VECHERYU.
     I VECHERYA BULA DOBRA: RYABKO GUSTIJ i SHCHEDRO ZAPRAVLENIJ TOVCHENIM SALOM iZ
CHASNIKOM,  OGiROCHKI  i  SViZHi  i MALO  SOLENi, MOLODA  CIBULXKA Z  SOKOVITIM
PiR'YAM,  KONOPLYANA  OLiYA,  PO  SHMATU  SOLONINI  TA SHMATOCHKI STiLXNICHKA  i PO
KUHLIKU MEDOVOGO KVASU.
     mALIJ  ¿V  i  VSE  PRISLUHAVSYA,  YAK  U KOZUBi  KAMESHITXSYA  PROTVEREZiLA
BEZHVOSTA SOROKA. sUCHKA DiDOVA GARCHALA NA KOZUB, ALE STARIJ pACYUK GRIMNUV NA
NE¿, i VONA PRITXMOM SHOVALASX U SiNI.
     -  yaK  POVECHERYAºMO, ONUCHKU,  TO  LYAGAJ  OTAMO  NA  LAVi. a  YA  VSE  PO-
DiDiVSXKOMU NA PECHi.
     - a BATXKO DE SPATIMUTX?
     - a  NASH SLAVNIJ LICAR bALAMUT SPATIMUTX NA DVORi PRI KONYAH, JOMU TEPER
NE MOZHNA ZHITLOM PAHNUTI. bO  HATNiJ  DUH  V'¿DAºTXSYA  V  ODYAG,  U  SHKiRU.  a
TATARSXKi PSI ZRAZU ViDCHUYUTX NE ¿HNi ZAPAHI...
     mALIJ NA¿VSYA ViD PUZA, AZH  SP'YANiV NACHE, CHI,  MOZHE, ViD MEDOVOGO KVASU,
POTIHENXKU SHILIVSYA NA LAVU.
     I KRiZX DRiMOTU  CHUV, YAK DiD pACYUK LADNAº STRUNI SVOº¿ STARENXKO¿ KOBZI
i, PROKASHLYAVSHISX, POCHINAº  SPiVATI CHISTIM  VISOKIM GOLOSOM. I STRUNAMI GRAº-
PEREBIRAº, DZVENITX:
     oJ VILINULI SOKOLI Z CHUZHO¿ STORONI
     siLI-VPALI U LiSi NA PREVOZDOBNOMU DEREVi ORiSi
     I ZVILI SOBi GNiZDO SHARLATNOº i ZNESLI YAJCE ZHEMCHUZHNOº.
     I VIVELI SOBi DITYA - BEZDOLXNE TA BEZRODNE
     yaSNE SOKOLYA...
     "cE PRO MENE, BO MENE BABUSYA ZVALA SOKOLYAM! " - pODUMAV HLOPCHIK i ZRAZU
ZH MiCNO ZASNUV.
     - dZHURO MOLODENXKIJ! vSTAVAJ TA BERI  LUCHOK TUGENXKIJ, STRiLOCHOK PUCHOK.
tA HODI V SADOCHOK!.. -  pROSPiVAV NAD MALIM SIVIJ pACYUK.  u RUKAH ViN TRIMAV
LUCHOK i STRiLKI.
     mALIJ ZRAZU SiV NA LAVi, POTYAGSYA i ViDCHUV, SHCHO  JOMU TREBA SPOROZHNITISX,
BO PROSTO PECHE.
     - ya ZARAZ! - I PROZHOGOM VISKOCHIV iZ HATI.  dO  KONOV'YAZi  BUV PRIPNUTIJ
LISHE lISKO. hRUPAV OVES U SHALXCi.
     ni iNSHIH KONEJ, Ni bUBKI NE BULO NA PODViR'¿.
     cE PRIGOLOMSHILO MALOGO. viN ZABUV, CHOGO VIBiG. I ZRAZU VSKOCHIV DO HATI.
     diD pACYUK SHILIVSYA DO PECHi i SHCHOSX TAM SOVAV LOPATOYU.
     - dE BATXKO oMELXKO?
     - gA? tA PiSHOV PROHODAMI. pO SNiDAV DOBRE TA J PiSHOV.
     -  a MENE NE ZBUDIV?!  -  zAJSHOVSYA SLXOZAMI HLOPCHIK. - I NiCHOGO MENi NE
SKAZAV!..
     - nE SKIGLI, DZHURO. vSE TOBi SKAZANO. pOMACAJ U PAZUSi.
     mALIJ,  SHCHE  PLACHUCHI, ZAPUSTIV  RUKU  V  PAZUHU  i  ViDCHUV U SVO¿J  RUCi
MALESENXKU LADUNKU iZ TONKO¿ SHKiRI.  pOMACAV i ViDCHUV TAM HRESTIK i NACHE DVi
KVASOLINI. "shAHViRI i BATXKiV HREST! cE
     ViN DAV MENi NA SHOVANKU! " - nACHE BLISKAVKOYU PRONIZALA MALOGO DUMKA.
     - vSE ZROZUMiV? - nE OBERTAYUCHISX ViD PECHi, SPITAV STARIJ pACYUK.
     - aGA.
     -  nU, TO  J DOBRE! oMELXKO OBiCYAV POVERNUTISX  NA  pOKROVU. yaKSHCHO ZH  NE
POVERNETXSYA NA pOKROVU i NA tIMOHViYA, TO SKAZAV ViDPRAVITI TEBE Z GORODOVIMI
KOZAKAMI DO  kIºVA, DO  SVYATIH  pECHER. a V pECHERAH  TI ZAPITAºSH  PROSViRNIKA
oNUFRiYA i ViDDASI JOMU LADUNKU. dOBRE ZATYAMIV?
     - aGA!
     - mOLODECX! a TEPER SKAZHI MENi - YAK TEBE ZVATI?
     - tIMKOM.
     - tOBTO tIMOHViºM?
     - aGA.
     - nU, DZHURO MiJ MOLODENXKIJ, NA iM'YA tIMOHViJ, UMIVAJSYA OTAM U DOVBANCi
PiD  DUBOM  TA SiDAJMO  SNiDATI.  bO SXOGODNi U NAS iZ  TOBOYU  SPRAV  TA  SHCHE
SPRAV...

Last-modified: Thu, 18 Oct 2001 11:05:37 GMT

Ocenite etot tekst: