Ocenite etot tekst:


 ------------------------------------------------------------------------
 Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
 OCR: Evgenij Vasil'ev
 Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
 ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
 ¯, ¿  - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
 I,i (ukr) = I,i (lat)
 ------------------------------------------------------------------------



  Ganna sprobuvala  viprostatisya,  ale  ne  zmogla:  pid  livoyu  lopatkoyu
shportonulo, a vona vzhe znala: abi viprostovuvalas' dali, te gostre  vistrya
vhoditime glibshe j glibshe. Os' trohi popustit', i  todi  vona  pomalen'ku,
potihen'ku rozpravit' poperek. Likari ne znayut', shcho v  ne¿,  odni  kazhut':
boli od sercya, inshi - od radikulitu. A molodij, u okulyarah,  praktikant  z
rajonno¿ polikliniki zayaviv, shcho v ne¿  hvora  pechinka  i  zaloza,  shcho  pid
shlunkom. Ganna ne divilasya v zal; sorom spopelyav ¿¿ vid golovi do p'yat,  v
ne¿ tremtili kolina i palali shchoki. CHi º  shchos'  vstidnishe,  strashnishe,  nizh
sud!
   V zali povnisin'ko lyudej, i hoch znajomih oblich  lishe  kil'ka  -  golova
kolgospu, vin daº pozivach - Ustim Rukavicya, svidki - lankova Lida Patyuk  i
Katerina CHuhno, - voni sidili na perednij lavi, ta shche  dvoº  chi  troº,  azh
tam, bilya dverej,-  hurshchiki,  mabut',  privezli  zdavati  zerno  j  zajshli
posluhati, - ¿j zhe zdavalos', shcho vsi ci lyudi zibralisya, abi podivitisya  na
ne¿. Z togo zh taki soromu vona pogano tyamila, shcho tut vidbuvaºt'sya, ne  vse
zrozumila z promov prokurora i propisanogo ¿j advokata, vona j ne virila v
n'ogo, nadto pislya togo, yak pobachila advokata pered pochatkom sudu razom  z
cholovikom,  yakij  shchojno  vigolosiv  obvinuvachennya,  voni   duzhe   lyub'yazno
rozmovlyali; j til'ki todi,  koli  vistupav  Ustim  Rukavicya,  zaplakala  z
obrazi na nepravdu. Hiba vin ne znaº, yak girko vona  odrobila  uves'  vik,
hiba ne do ne¿, do persho¿, pri¿zhdzhav dodomu j  prosiv,  abi  pidnimala  na
proriv lanku (dovgij chas bula  lankovoyu,  a  kolgospna  robota  -  suspil'
prorivi), zalishilasya z lankoyu na nich  bilya  molotarki,  umovlyav  na  vazhku
cholovichu robotu - z kosoyu abo nositi mishki z zernom.  Vin  znav  ¿¿  shche  z
dovijni, j ne raz charkuvav u ¿hnij hati z Omel'kom, ¿¿  cholovikom,  i  buv
nibi lyudinoyu dobrogo klichu. Buv  brigadirom,  potim  direktorom  cegel'ni,
dali znovu vernuvsya v kolgosp vzhe  golovoyu.  Vin  duzhe  odminivsya  z  tih,
dovoºnnih, chasiv, vzyav u zvichku krichati na lyudej, chasom pri¿zhdzhav na  pole
napidpitku. I vzhe ne zahodiv do ¿¿  hati,  a  zagaduvav  na  robotu  cherez
vorota, a teper os'  podav  na  ne¿  do  sudu,  shcho  ne  virobila  minimumu
trudodniv. A yak vona mozhe virobiti pri takomu  zdorov'¿!  Vona  podala  do
sudu kil'ka dovidok, ale ¿j skazali, shcho za  cimi  dovidkami  znyati  z  ne¿
pracezdatnist' ne mozhna, shcho znimayut' til'ki  po  dovidci  na  chahotku  abo
porok sercya.
   ZHinki, svidki, spasibi ¿m, potverdili, shcho vona duzhe  hvora,  namagalisya
rozpovisti, yak garuvala v kolgospi  od  zori  do  zori,  ale  tilistij,  z
malen'koyu lisoyu golovoyu suddya perebivav ¿h, ne davav govoriti.  A  lyudi  v
zali shepotilisya, peresmiyuvalisya (pislya c'ogo sudu mav vidbutisya proces nad
bagatozhencem, aferistom), i vona dumala, shcho voni kplyat' z ne¿.
   Potim suddi pishli, j lyudi zavorushilisya, dekotri tezh povihodili, a  vona
lishilasya na svo¿j strashnij lavi chekati prisudu.  Vona  taki  viprostalasya"
obiperlasya spinoyu ob stinu j priplyushchila  poviki.  Vona  peremagala  garyachu
hvilyu bolyu j shche garyachishu obrazi, vona shche j zaraz ne mogla poviriti, shcho  ce
¿¿, Gannu Rozsohu, zavdano do sudu, ta shche j za vishcho - za nerobstvo! A vona
v  roboti  z  ditinstva.  Ne  lyubila  bezdillya,  lyubila  robotu  vsyaku,  i
pererobila ¿¿ gibil' - domashn'o¿ i kolgospno¿. Robota jshla ¿j do ruk, vona
vela ¿¿ z pisneyu, zvichajno, poki spivalosya, poki ne nasunulo  na  ne¿  ote
chorne, polamalo, ponivechilo.  Hoch  zhittya  ¿¿  ne  bulo  legkim  od  samogo
pochatku: troº  divchat  u  materi-vdovi,  soldatki  z  imperialistichno¿,  v
obhidchatij, obstavlenij kukurudzinnyam hati bez sinej -  sini  rozibrali  j
spalili. Simnadcyati lit vijshla zamizh za vdivcya  Omel'ka  Rozsohu  na  dvoº
ditej. Omel'ko - dobrij,  lagidnij,  usim  ustuplivij,  polohlivij,  trohi
lin'kuvatij, odrazu j dobrovil'no pishov ¿j  u  piddanstvo,  oddav  golobli
vazhkogo hazyajs'kogo voza, j vona vezla, pravuvala i priohochuvala pidpirati
voza vse simejstvo. Z Omel'kom voni priveli v svit dvoº hlopchikiv,  u  ne¿
vdoma visit' odna-ºdina fotografiya, na yakij zibrana  vsya  rodina  vzhe  bez
Olenki, paserbici,  yaka  pomerla  v  tridcyat'  tret'omu.  Fotografuvav  za
tizhden' do Travnevih svyat,  yaki  zbiglisya  z  paskoyu,  Daniliv,  pasinkiv,
tovarish  Il'ko,  yakij  navchavsya  v  shkil'nomu  fotografichnomu  gurtku.  Na
fotografi¿ p'yat' postatej na bilij stini hati,  za  yakoyu  kupa  yaseniv  ta
verb. Vona pam'yataº, yak, stoyachi na drabini, bilila stinu, a hlopci trimali
cherepochki z krejdoyu ta sin'koyu, vona mazala j vispivuvala  na  ves'  kutok
pisnyu pro kozachen'ka, yakij vede konika, a divchina jogo kliche, a  vsi,  hto
jshov vuliceyu, prizupinyalis', sluhali. "Z tvo¿m, Ganno,  golosom  u  tiyatri
spivati". V hati vona spivala inshih pisen', i spivala inakshe,  zdebil'shogo
tiho j zhurlivo, ¿¿ samu i vsih,  hto  na  toj  chas  buv  u  hati,  ogortav
sumovitij nastrij i tihij zatishok. Vona lyubila  zatishok,  yak  i  pisnyu,  j
tvorila svo¿mi rukami: chasto mela dolivku, zastelyala stil chistim  obrusom,
zasovuvala za tryamok puchechki pahuchogo zillya; i tak  todi  stavalo  v  hati
garno, tak privitno: prigasaº pid kominom zhar, stukotyat' na stini hodiki z
kosarem i v'yazal'niceyu na ciferblati, a na shirokij lipovij  lavi,  vkritij
rushnikom, vichahayut'  palyanici,  pirizhki  z  kvasoleyu  ta  makom,  palyanici
povistavlyali rum'yani boki, i niyaka sila ne mozhe vtrimati  ditej,  voni  po
cherzi proshmiguyut' povz lavu, na hodu odlamuyut' hrumki  shche  garyachi  osushki.
Vona vdavala, shcho ne pomichaº togo. U ne¿ rukavi zakachani po likti,  oblichchya
rozpashile, i sama pochuvalasya molodo,  legko,  garno.  Mozhe,  j  ne  zovsim
molodo, na toj chas, koli vona fotografuvalasya - za tri roki do vijni,-  ¿j
bulo tridcyat' sim. Ale shche j todi ¿j hotilosya spivati. I zvidki vin  u  ne¿
bravsya, toj spiv, i zvidki v ne¿ bravsya toj zhivij vogon' u  grudyah?  YAkogo
dobra zaznala v zhitti?  Spochatku  oti  tri  desyatini  pisku  ta  suhorebra
kobil'china, yaka sama bez dopomogi ne vityagala voza na goru. Rozsohi dovgij
chas ne vstupali do kolgospu, bo Ganna shche j ne vidchula sebe  gospodineyu  na
tih desyatinah, vsilyaki komisi¿ dobryache vtoptali stezhku do ¿hnih vorit,  azh
poki ne obklali po tverdomu. Trohi  ne  pishli  z  cholovikom  ta  dit'mi  u
starci, ledve ne poginuli z golodu, todi voni z Omel'kom zarizali telichku,
a shcho rizati skotinu zaboronyalosya, m'yaso ponesli v  lis,  shchob  pritopiti  v
kopanci; koli pritoplyuvali, trisnula  za  spinami  gilka,  htos'  za  nimi
pidglyadav, a mozhe, tak ¿m zdalosya, j  vona  virishila  perenesti  m'yaso  na
hutir do dvoyuridno¿ sestri,  pam'yataº  j  zaraz,  yak  dibali  z  lantuhami
piskuvatoyu, obplutanoyu korinnyam stezhkoyu, Omel'ko vibivsya z sil i vpav i chi
ne vpershe zbuntuvavsya, plyunuv i popluganiv dodomu, a vona dibcyala z mishkom
dali, a potim vertalasya z hutora nazad i drugogo mishka volokla po zemli, j
taki dotyagla, i vpala bez sil, i sestra odpoyuvala ¿¿ vodoyu, i vizhili  voni
todi vsi, ale dali nastupiv tridcyat' tretij,  u  yakomu  pomerla  z  golodu
Olenka, Ganna bilasya, yak chajka ob krigu, ryatuyuchi  inshih  ditej;  molola  v
zhornah, zahovanih od zlogo oka v svinyachij ceber, koru i yachminnij poslid, i
pokrishene dribno kukurudzyane steblo, vishukuvala po  paginchikah  povesni  v
lisi pid prilim  listyam  torishni  -  lishchinovi  gorihi,  varila  z  molodim
chasnikom i cibuleyu lobodu ta rogiz i dilila te pomizh usima porivnu.  Tyazhko
todi bulo divitisya na diti, na svo¿ i na chuzhi; chomus' vp'yalosya v  pam'yat',
yak zajshlo ¿h dvijko, hlopchik ta divchinka, malih, pripuhlih, i dala vona ¿m
tri chasnichini i dvi cibulini, voni sili pid tinom  i  vse  perekladali  ti
stebel'cya, ne mogli ¿h  podiliti.  SHCHe  vona  nochami  nosila  z  kolgospnih
kagativ chornij glej i vimivala z n'ogo ta  vivaryuvala  krohmal',  a  vden'
ishla v kolgosp na robotu, bo treba bulo siyati na novij urozhaj.
   Ledve minulo te liholittya, ledve z'yavilasya na ¿hn'omu obri¿  svitlipka,
z'yavilasya svitlinka i v ¿¿ dushi, i shchos' ¿j zamanyachilo. daleko  poperedu  -
nasampered u dityah, i pisnya znovu vihlyupnula z ¿¿ grudej. Pered  vijnoyu  i
¿m, i vsim inshi'm lyudyam u seli trohi zadnilo, voni poveselili,  j  pidveli
od zemli ochi, j pobachili, yake garne nad nimi sonce i yaka garna ¿hnya zemlya.
   A yake rozkishne obijstya bulo v  Rozsoh!  Pid  staru  hatu  voni  pidveli
ceglyanij fundament  i  zaminili  nizhni  pidgnili  vinki  zrubu,  perekrili
zalizom dah, a rublena komirka bula shche dobra i klunya takozh, dovkruzh  kluni
rosli visoki osokori, odin molodij osokir ris pid hatoyu od  vulici,  a  po
mezhi od lugu shumili veletens'ki  rosohati  verbi.  (Vona  yakos'  ziznalasya
Omel'kovi, shcho vihodila ne stil'ki za n'ogo, yak za jogo  obijstya).  A  dali
prozora richechka Bila Bagachka, ponad yakoyu kopanki i ozercya,  za  neyu  luki,
gala, po-¿hn'omu, po-sil's'komu, i lis na ovidi, yak sinya krajka. Hlopcyam -
rozdollya, yak postayut' voseni na kovzani, porozpuskayut' poli pal't, to nese
¿h azh do susidn'ogo sela. Bigali po ribu,  zbirali  kachini  ta  perepelini
yajcya,- zvichajno, koli mali vil'nu chasinu - selo  gul'ni  ta  nerobstva  ne
terpit'. Mali voni j chimalen'kij chereshnevij ta vishnevij sadochok, i  kil'ka
shovkovic' za hatoyu, i gorod nizinnij, yakij kvitnuv kartoplyanim  i  makovim
kvitom. Rajra¿na, zhiti b ta zhiti. I kopanochku svoyu mali  v  kinci  gorodu.
Ganna shche todi pryala j  tkala;  bulo  vistelyat'  polotno  daleko-daleko,  j
miluºt'sya nim, ¿j zdavalosya, shcho timi bilimi stezhkami mozhna dijti do obriyu.
I vona chasom ishla j zabuvala, na yakij zgor'ovanij, trudnij  zemli  sto¿t'.
Vona lyubila vse chepurne, garne, krasive. Zdavalosya b, zvidki  vzyatisya  tij
krasi u zavzhdi znichenij nestatkami dushi! A ot zhe zhilo tam  shchos'  take,  shcho
pidmal'ovuvalo svit, zaselyalo jogo vsim dobrim i chistim. Inodi  sama  sobi
divuvalasya. Zaplyushchit' ochi - j bachit' kviti divni j sebe sered  nih.  Mozhe,
cherez te zasivala chornobrivcyami ta nagidkami vsi vil'ni latochki v  sadochku
ta dvori. A osokori ta verbi podovgu charuvali ¿¿.  Vona  uyavlyala  sebe  na
misci usih tih lyudej, yaki ¿dut' CHemers'kim shlyahom cherez ¿hnº selo,  bachat'
oti rozkishni shatrishcha, to ¿¿ osokori i verbi pershimi strichayut'  podorozhnih,
i ti podorozhni miluyut'sya nimi, j odrazu spogaduyut',  chi¿  ce  dereva,  chiº
obijstya, j dumayut' pro ne¿ ta ¿¿ rodinu garno, shchasno,  j  troshki  zazdryat'
¿m. Golos ¿¿ dzveniv u luzi, i  chubata  chaºchka  perskirgikuvalasya  z  neyu.
Spivala vona todi navit' uzimku, peruchi v kopanci sorochki, i ne  brali  ¿¿
niyaki hvorobi - odnogo razu zgubila na staromu choboti  pidoshvu  ta  tak  i
pereterla vsyu goru bilizni bosoyu nogoyu, i ne  bralisya  ¿¿  golovi  pechali,
zhili voni todi druzhno i veselo. Tihimi litnimi vechorami  Omel'ko  variv  u
kinci sadu pol'ovu kashu, nichogo vin tak ne lyubiv robiti, yak  variti  kashu,
gartanachku, zlivanku, yak nazivali ¿¿ u nih u seli, a vin zlivankoyu nazivav
s'orbu, a samu kashu - ryabkom, bo dokidav u kartoplyu kil'ka lozhok pshona,  a
zatovkuvav starim salom z chasnikom i cibuleyu, i vbivav  u  kazanok  kil'ka
yaºc', i vlivav chashku moloka. A vzhe bulo yak vitovche, yak vimishaº... I  pahne
ta kasha gemons'ki na ves' lug, a shche  zh  i  dimok  zaplutavsya  u  vishnevomu
gilli, i gorlicya turkotit' na  yabluni.  YAk  obsyadet'sya  vse  simejstvo  na
ryadnini dovkola kazanka - til'ki mal'ovani  lozhki  mel'kayut'.  Hlopci  vzhe
parubki, Danilovi voseni jti v armiyu, najmenshomu, Mikiti, p'yatnadcyat'. Vsi
troº  kruglovidi,  smaglyavi;  chubati.  Povdavalisya  v   bat'ka.   A   koli
rozzhiruyut'sya, a to j rozpasiyuyut'sya, spravitisya z nimi mogla  til'ki  vona.
"Derkacha zahotili",gukne, buvalo, j voni vgamuyut'sya, hoch shcho b,  zdavalosya,
suproti tih krutih plechej blagen'kij derkach! Voni j z dosvitkiv  prihodili
vchasno, ne dogulyuvali do ranku, yak  inshi  parubki.  I  slavilasya  na  ves'
kolgosp ¿hnya rodina trudolyubstvom, trudodniv viroblyali chi ne  najbil'she  v
seli, j rvalisya hlopci, yakshcho navit' kotrij  shche  j  ne  dijshov  zrostu,  do
najvazhcho¿ roboti, do kosi, do  molotarki,  do  zhatok-lobogrijok.  Todishnij
golova, Kuz'ma Direnko, trohi ne v poyas ¿j klanyavsya: "Davaj, Ganno,  tvo¿h
zaporozhciv, hmara nadhodit', a goroh u valkah lezhit'".- "¿m zhe v shkolu..."
- "Pidozhde shkola". Buvalo, j zaperechit', i pokrichat'  z  golovoyu  odne  na
odnogo, a hlopci z vilami vzhe na vozi i htos' iz nih zabiraº v  svo¿  ruki
vizhki. Bo zh na konyah i v snah litayut'. Taki  zaporozhci!  A  vertatimut'sya,
Kuz'ma neodminno za¿de do ne¿ j podyakuº:  "YAkbi  ne  tvo¿  kozaki,  Ganno,
nakriv  bi  doshch  valki".  Omel'ko,  yako  cholovik  majstrovij,  pracyuvav  u
plotnic'kij brigadi, ce  vin  postaviv  za  selom  odin  bilya  odnogo  tri
vitryaki. Voni, ti vitryaki, j proveli jogo na  vijnu.  Danilo  na  toj  chas
sluzhiv u armi¿, vin zustriv voroga na  kordoni,  vid  n'ogo  nadijshlo  tri
listi, v pershomu Danilo pisav, shcho buv poranenij  u  toj-taki  pershij  den'
vijni, na shchastya, legko, v nogu, vzhe shkandibaº  na  kostilyah,  v  tret'omu,
ostann'omu, povidomlyav, shcho znovu na fronti. Omel'ka zabrali na drugij den'
vijni, vid n'ogo nadijshlo dva listi, odin pribivsya vzhe pislya togo, yak selo
okupuvali nimci, vid Gric'ka listiv ne bulo zovsim. Gric'ko pishov na vijnu
z institutu, vin odin kohavsya v gramoti, buv yakijs' vidlyud'kuvatij,  chasto
zadumuvavsya, legko zauchuvav napam'yat' virshi (shche yak buv menshim i  ne  hodiv
do shkoli, syade j sluhaº, yak, zatknuvshi pal'cyami vuha, zakotivshi  pid  loba
ochi, dyachkuº Danilo, toj muchivsya-muchivsya, a Gric'ko vraz: "A ya vzhe  znayu",i
Danilo  lupit'  jogo  knizhkoyu  po  lobi),  prinosiv  z  oboh  bibliotek  -
sil'budivs'ko¿ i shkil'no¿ - knizhki, j pishov u nauku, chim osoblivo pishalisya
Omel'ko ta Ganna. Ganna z Mikitoyu tak  i  zhili  v  nevidomosti  vsyu  dovgu
okupaciyu, zhili vazhko, yak i vsi inshi lyudi. Pracyuvali  v  obshchini,  pracyuvali
abiyak, ale j zarobitkiv ne mali.  Trimala  ¿h  na  sviti  korova,  i  voni
doglyadali j beregli ¿¿, perehovuvali v  lisi,  tam  zhe  v  ostanni  misyaci
okupaci¿ perehovuvavsya vid Nimechchini j Mikita. Jogo mobilizuvali odrazu po
prihodu nashih, dva tizhni navchali voºnno¿ nauki v susidn'omu seli, i  potim
vona provela jogo v nich, pidpalenu na obri¿ raketami. Vin projshov povz ne¿
bad'oro, pid pohidnu pisnyu "Mahorochka" ("My gotovy  v  boj,  my  gotovy  v
boj"), Ganna ne skazala jomu, shcho vranci togo dnya nadijshlo povidomlennya pro
zagibel' u boyu pid Harkovom Danila. Pro cholovika, Omel'ka, i  pro  Gric'ka
vona j dali nichogo ne znala, i ne bulo vid nih niyakih vistej, i z armi¿ ¿j
ne vidpovili, bili  trikutniki  zi  shtempelyami  pol'ovo¿  poshti  nadhodili
til'ki vid Mikiti. Vona zh chekala chotir'oh, bo, yak i kozhna mati, ne  virila
v zagibel' svogo sina. ZHila, yak i ranishe,  robotoyu,  klopotami,  chekannyam,
til'ki perestala spivati. Ganna beregla svyatkovu odezhu cholovika ta  siniv,
peresushuvala ¿¿ v sadu  na  gilli  ta  peresipala  mahorkoyu  i  doglyadala,
beregla korovu, bo znovu nastali bezhlibni golodni  chasi,  i  bat'kovi  ta
sinam pislya togo, yak povernut'sya  dodomu,  bez  moloka  ne  prozhiti.  Vona
virila, shcho voni povernut'sya, navit' Danila ne horonila v dushi ta  pam'yati.
Ale vazhkogo sorok  chetvertogo  korova  zayalovila,  Ganna  ne  mogla  zdati
molokopostavki, j do ne¿ prijshli Ustim Rukavicya ta finagent Josip  SHilo  j
zaligali korovu. Otodi j nastav  ¿¿  rozmir  z  Rukaviceyu,  spochatku  vona
prosila, shchob zalishili ¿j korovu, ale voni skazali, shcho zalishili b za umovi,
yakbi Ganna vikonala  molokopostavku,  a  de  zh  vona  viz'me  togo  moloka
(piznishe vona dovidalasya, shcho ¿¿ korovoyu voni vikonali  plan  m'yasopostavki
po selu ta kolgospu), j vona  banituvala  ta  ganila  Ustima  Rukavicyu  ta
Josipa SHila, vikazala ¿m use, najpershe zh, zvichajno, te, shcho ¿¿  cholovik  ta
sini prolivayut' krov, a voni, mordati  knuryaki,  v  shevjoti  ta  diagonali
obbirayut' soldatok. Vona pishla na nih z  kulakami,  Ustim  zastupivsya  vzhe
zaliganoyu korovoyu, a SHilo azh shopivsya za pidvishenu do remenya zhovtu koburu.
"SHCHob vi sami z tih pukavok postrilyalisya,krichala Ganna, - shchob vi  na  moºmu
naligachi povishalisya na odnij gillyaci".
   Ale hoch yak  girko  vona  pobivalasya,  hoch  yak  lyuto  svarilasya,  shvidko
odm'yakla sercem, bo zh podumala, shcho, mozhe, hoch odnim kaval'chikom togo m'yasa
pozhitkuº na fronti ¿¿ cholovik chi kotrijs' z siniv. Te same skazav ¿j potim
i Rukavicya, j vona zmirilasya. Prote vzhe ne mogla zmiritisya z  obmanom,  do
yakogo vdavsya Rukavicya, koli vona pidpisuvalasya na poziku. Voni prijshli  do
ne¿ opivnochi, cholovik visim, zajnyali ! vsyu lavu, a vona stoyala pered  nimi
bosa, v chornij,  pereshitij  z  zapaski  spidnici  ta  nakinutij  na  plechi
kuhvajci. Kagancya v ne¿ ne bulo, svitila lampadoyu, i Ustim  Rukavicya  stav
na oslinec', chirknuv zapal'nichkoyu  j  zapaliv  lampadu.  A  todi  roziklav
paperi j  skazav,  shchob  vona  pidpisalasya  na  trista  karbovanciv.  Ganna
rozpisalasya, de toj vkazav pal'cem, i voni pishli. A  potim  viyavilosya,  shcho
rozpisalasya vona na tisyachu  trista.  Abi  splatiti  ¿h,  dovelosya  prodati
Daniliv kostyum.
   SHCHob yakos' nadoluzhiti vtratu, ta j zakinchuvalasya vijna, i praglosya ¿j ne
z golimi rukami zustriti cholovika ta siniv, yaki ot-ot povernut'sya  dodomu,
- vzyalasya goduvati porosya. Kupila jogo na bazari deshevo, prinesla i v poli
vdarilasya: gorbaste, rebra stirchat', yak pruttya v rozsohlij  korzini,  vuha
ta hvist poodmorozhuvani. A vono odigrilosya v pidpichchi j zahodilosya ¿sti. I
pishlo v rist, kuvikalo j vimagalo ¿zhi, ledve ¿j samij ne poob'¿dalo  vuha.
Vishmorgala vsyu lobodyanu kashku na svoºmu ta  susids'kih  gorodah,  virizala
vsyu botvinu, povimitala, povigribala,  de  v  yakij  zakomorini  zalezhalasya
polova.
   I todi znovu prijshov finagent Josip SHilo, ale vzhe ne z Rukaviceyu,  a  z
milicionerom. SHilo poklav na stil paku  kvitancij  i  skazav,  shcho  za  neyu
rahuºt'sya kil'kanadcyat' nedoplat: po m'yasu, po gorodini,  po  yajcyah.  Led'
strimuyuchis', Ganna  zaperechila:  vona  pokrila  korovoyu  vsi  nedoplati  j
splatila lit na p'yat' napered. Ale SHilo pohitav golovoyu j moviv, shcho korova
pishla v borg za moloko, a vsi oci nedoplati - stattya  zovsim  insha.  Ganni
perehopilo podih, i ne stalo v ne¿ sili ni na oboronu, ni na  lajku,  vona
sidila j zyapala rotom, yak kurka u speku,  i  ruki  ¿j  poobvisali,  nenache
krila. Kinulasya, koli SHilo i milicioner vzhe  potyagli  pidsvinka.  Po  tomu
vona hodila do golovi kolgospu, do golovi  sil'radi,  pisala  v  rajon,  u
oblast' - ne dopomoglo. Htos' narayav ¿j napisati  u  vijs'kkomat,  i  vona
napisala, j cherez dva tizhni  nadijshlo  ¿j  poyasnennya,  shcho  podatki  z  ne¿
styagneno ne pravil'no, oskil'ki vona soldats'ka zhona i soldats'ka  mati  i
maº pravo na pil'gi, j shcho vijs'kkomat poklopochet'sya za  ne¿.  Spravdi,  po
yakomus' chasovi nadijshov papir i z vikonkomu, v  yakomu  takozh  viznali,  shcho
pidsvinka zabrano nepravil'no i shcho na vinuvatih "nakladeno styagnennya", ale
oskil'ki pidsvinka vzhe nemaº, a  vijna  skinchilasya,  to  skinchilisya  j  ¿¿
pil'gi, pidsvinka vidneseno na rahunok majbutnih m'yasopostavok.
   Same todi shchos' movbi nadlomilosya v Ganni, j  vpala  vona  u  rozpach,  i
tuzhila, zvichajno zh, ne za pidsvinkom. Pidsvinok - to til'ki  yakas'  mitka,
chornij znak, shcho spodivannya ¿¿ marni, shcho ni dlya chogo ¿j  sutuzhiti,  ni  dlya
kogo zhiti. Vijna skinchilasya vzhe z pivroku, pochali vertatisya frontoviki,  i
vsi, hto buv zhivij, obizvalisya listami. A vona j od Mikiti bil'she  pivroku
ne otrimuº listiv. Nenache zatkano dlya ne¿ chornim  zapinalom  svit,  nenache
odri'zano ¿¿ od n'ogo  zaliznim  nozhem,  movbi  vkinuto  ¿¿  v  chornu  yamu
zneviri, yaka pidkradalasya  do  ne¿  dovgo  j  ob'yavlyalasya  lihimi  znakami
(cvirkun na pokuti,  kurka  zapila,  zub  vipav  u  sni  j  z  togo  miscya
prostupila krov), pidlomila, pidim'yala ¿¿  vraz,  vlilasya  chornoyu  ¿ddyu  v
dushu, vipila z ochej svitlo soncya, i spravdi,  nevdovzi  po  tomu  nadijshli
odna za odnoyu dvi pohoronki - na Omel'ka i  na  Mikitu.  Na  najmolodshogo,
Mikitu,  v  chiº  povernennya  virila  duzhche,   nizh   v   isnuvannya   samogo
gospoda-boga, na Mikitu, kotrogo lyubila najduzhche, ne  priznayuchis'  u  tomu
samij sobi, bo zh najmenshij, mizinchik, najlaskavishij, shche j vdachno shozhij na
ne¿.
   Zvidtodi nastalo zapustinnya  v  Ganninij  dushi  i  na  podvir'¿  takozh.
Kolishnº vesele obijstya Rozsoh postarilo i zasnuvalosya  lobodoyu  ta  gustim
smutkom. ZHurno ronili do zemli vittya verbi, topoli svitilisya proti  misyacya
pohoronnimi svichami,  pohoronne  cvili  vishni.  Tiº¿  sumno¿  barvi  trohi
pomenshalo, koli raptom vernuvsya Gric'ko. Buv  poranenij  u  golovu,  dovgo
borsavsya mizh zhittyam i smertyu, a dali pomizh zvichajnim zhittyam i kalictvom, i
taki oduzhav, i navit' kalictva ne bulo vidno, til'ki materi priznavsya,  shcho
ne chuº na live vuho,  shcho  v  n'ogo  nad  vuhom  ne  kistka,  a  alyuminiºva
plastinka. Operaciyu zrobiv profesor, zrobiv na probu, i proba vdalasya. Vin
zhurno divivsya na ¿hnyu  domashnyu  ru¿nu,  zcipivshi  zubi,  visluhav  krivdnu
materinu povist', a uvecheri pishov u kontoru kolgospu j tak  gryuknuv  pered
Rukavicinoyu pikoyu kulakom po stoli,  shcho  sklo  na  midnomu  dvanadcyateriku
rozletilosya na druzki, lampa pogasla, a sam Rukavicya rachki liz do  dverej.
Gric'ko pidtesav sineshni dveri, polagodiv vorota, priviz ' dva vozi lishchini
na drova j po¿hav u CHernigiv, u institut. "Zakinchu, mamo,  navchannya,  pidu
na robotu, zaberu vas do sebe", - skazav materi na proshchannya. Ganna  odrazu
povirila v te. Vona sama ne znala,  chi  hochet'sya  ¿j  kidati  selo,  ridne
obijstya, ale Gric'kovi  slova  zhili  v  nij  ostann'oyu  nadiºyu,  ostann'oyu
vtihoyu. "Na velike nachal'stvo vchit'sya  Gric'ko,-  kazala  susidam.  -  Os'
vivchit'sya, j todi..."  I  ne  dokazuvala.  Todi  ¿¿  nihto  ne  osmilit'sya
skrivditi. Vona znala, shcho ¿¿ slova dolitayut'  do  vuh  ¿hn'ogo  sil's'kogo
nachal'stva, j i trishki zlovtishalasya tim. Ale natomist' zahistu, oboroni, z
Gric'kovo¿  storoni  sklalosya  na  take,  chogo  ne  mogla  namisliti  i  v
najstrashnishomu sni. Ce vzho bulo, yak Gric'ko zakinchiv institut.  Vistupayuchi
v sil'budi na zborah,  Ustim  Rukavicya  dovgo  viv  balachku  pro  pidstupi
vorogiv narodu, zaklikav usih do pil'nosti i v  kinci  zayaviv,  shcho  os'  i
¿hnij odnoselec', sin Ganni Rozsohi Gric'ko  Rozsoha,  viyavivsya  inozemnim
shpigunom. Cyu shalenu, strashnu vist'  prinesla  ¿j  do  hati  susidka  Varka
Zinchenko. Perepovidayuchi, oglyadalasya na nezavisheni  vikna  j  odrazu  pishla
dodomu. Sama Varka na zborah ne bula, tam bula  ¿¿  dochka  Ninka.  Zvisno,
Ganna ne povirila v Rukavicin nagovir, odnache ¿j zrobilosya tak pogano,  shcho
vona zaneduzhala j ne vstavala bil'she tizhnya. Odhodzhuvali ¿¿ susidi, ti, yaki
takozh ne, povirili Rukavici. Odnache v kozhnomu seli º lyudi, kotri  bud'-yaku
plitku nesut', yak vogon' z pozharu. I  os'  uzhe  htos'  bachiv,  yak  Gric'ko
pokrad'ki  fotografuvav  staru  derev'yanu  sil's'ku  cerkvu  (vin  ¿¿   ne
fotografuvav, a dlya chogos' zmal'ovuvav, i ne pokrad'ki, a na vidu u vsih),
i shche htos', yak jogo  zabirali,  sadovili  v  mashinu  (pri¿zhdzhav  lisnichij,
Gric'kiv odnopolchanin, z nim jogo pomichnik, takozh u formi,  Gric'ko  ¿zdiv
na vesillya do jogo odnopolchanina), i napleli  kupu  inshih  nisenitnic'.  A
potim shchos' take v shkoli skazav pro Gric'ka dityam direktor. Ganna lezhala  v
hati, j nihto ne pishov do Rukavici, shchob rozpitati dostemenno,  zvidki  toj
uzyav takij strashnij vivid, i hotilosya ¿j todi umerti, j naklala b na  sebe
ruki, yakbi ne strah pered bogom. Vona  vprosila  susidku,  j  ta  napisala
Gric'kovi, Gric'ko pri¿hav, vismiyuvav  pri  susidah  ti  plitki,  ale  buv
neveselij.  Materi  skazav,  shcho  neshchodavno  kritikovano  odnogo   znachnogo
pis'mennika za te, shcho toj lyubit' svoº, narod svij i  zemlyu  svoyu,  a  vin,
Gric'ko, pohvaliv  knizhku  togo  pis'mennika,  j  u  gazeti  odnim  ryadkom
cherkonuli i jogo, Gric'ka. Ale niyake to ne shpigunstvo, j  nichogo  nemaº  v
tomu strashnogo, ce  tak,  nibi  dopustivsya  yakogos'  nevelikogo  gandzhu  v
roboti, a vin i gandzhu ne dopustivsya, jogo  prizvishche  prosto  doluchili  do
inshih prizvishch, a pro shpigunstvo Rukavicya pridumav, Ganna nichogo z togo  ne
zrozumila j duzhe prosila Gric'ka, abi, berigsya, abi nichogo bil'she ne pisav
i ni z yakimi neznajomimi lyud'mi druzhbi ne vodiv. Vona garazd pam'yatala, yak
zabrali pered vijnoyu vchitelya Salivona Grushu, ºdinogo v seli ordenonoscya, i
direktora  shkoli  Kozhushnogo.  "Na  vchenih  lyudyah  skoshuºt'sya   najduzhche",-
skazala.
   Potrohu Ganna ochunyala, ale pochuvala kvolist' u tili, j pochali  dokuchati
vsilyaki hvorosti. Poralasya na vgorodi, hodila v lanku, ale sili  ne  bulo,
ne vertalasya kolishnya sila, a bolyachok bil'shalo den' vid dnya.  To  radikulit
¿¿ skrutit', to nogu potyagne, to pid grud'mi zdavit', ale najduzhche dokuchav
bil' pid livoyu lopatkoyu. Spochatku dumala, shcho to vid prostudi,  rozigrivala
spinu na pechi, na chereni, roztirala ¿j skipidarom livij bik i livu lopatku
Varka - ne dopomoglo, ¿hnij  sil's'kij  likar  starij  Todosij  Sergijovich
spivchuvav ¿j, vipisuvav krapli ta mazi, svidchiv dovidkami pro ¿¿  hvorobi,
ale tiº¿, osnovno¿ dovidki pro nepracezdatnist' dati ne  mig,  to  bulo  u
voli rajonno¿ komisi¿, vin dvichi napravlyav Gannu na  tu  komisiyu,  ale  ¿¿
viznali nepracezdatnoyu til'ki chastkovo, tobto rekomenduvali legshi  roboti.
A hiba s v kolgospi roboti legshi? Buryakova  norma  ta  sama,  shcho  j  inshim
zhinkam,- ¿¿ vistachilo do zimi, a shche zh i ogirki, i  pomidori,  i  tyutyun.  I
svo¿ sotki treba zaporati. Bo na trudoden' - po  dvisti  gramiv,  a  treba
shchos' ¿sti samij, i Gric'kovi v misto dati prinajmni kartopli,  buryakiv  ta
kvasoli. Gric'ko odruzhivsya, zhivut' na  chuzhij  kvatiri,  platyat'  p'yatdesyat
karbovanciv, druzhina shche studentka, bez zarobitku, j chekayut' ditinu.  Nadiya
pere¿hati v misto do sina roztanula ostatochno.
   Minulogo roku Ganna shche yakos' ulolola buryakovu polosu, a c'ogo ¿¿ klitka
lishilasya nevikonanoyu, zelenila  pribitoyu  morozom  gichkoyu.  Ganna  j  sama
perezhivala, kil'ka raziv prihodila z  lopatoyu  i  korzinoyu,  odnache  kopne
kil'ka raziv, a rozpravitisya vzhe ne mozhe. Ostannij raz i dijti do sela  ne
mogla, spasibi, doviz Vereshchakiv Kol'ka, kotrij voziv do traktoriv pal'ne.
   ...Bil' u grudyah utih, til'ki nogi pomlili, i  v  golovi  stoyav  tuman,
kriz'  yakij  dolinalo  basovite  gudinnya.  Mozhe,  to  vid   gomonu,   yakij
perekochuvavsya po zalu, a mozhe, gudilo v golovi, hoch zdebil'shogo vona  chula
ne gudinnya, a syurkotinnya,  osoblivo  v  livomu  vusi,  shozhe  na  syurchannya
cvirkuna.
   Kriz' te  gudinnya  pochula:  "Vstati,  sud  ide".  Nad  silu  pidvelasya,
vhopilasya rukoyu za spinku peredn'ogo  oslona.  Suddya,  bul'kayuchi  slovami,
prochitav prisud: "...viznati vinuvatoyu, zasuditi na pivtora roku vipravnih
robit, ale, vrahovuyuchi te, shcho vsi  poperedni  roki  pracyuvala  v  kolgospi
spravno, vrahovuyuchi takozh te, shcho lishilasya vdovoyu, shcho ¿¿ cholovik i dva sina
zaginuli  na  fronti,  zaminiti  vipravni  tabori  primusovoyu  praceyu  pri
kolgospi".
   Do Ganni ti slova probilisya kriz' te zh gudinnya, vona  zrozumila  til'ki
te, shcho ¿¿ ne zabirayut' do  tyurmi,  chogo  strashenno  boyalasya,  a  shche  duzhche
soromilasya, yak soromlyat'sya pranciv i zlodijstva, ale j  ne  vipravdovuyut',
shcho muka ¿¿ ne spinilasya otuto, a potyaglasya kudis' dali, v prijdeshnº zhittya.
Do ne¿ pidbigli divchata, Lida i Katerina, skazali, shchob ne  perezhivala,  shcho
yakos' vono bude, vsya lanka, uves' kutok klopotatimut'sya za ne¿,  a  yak  ne
viklopochut' nepracezdatnist', dopomozhut' porati  normu,  poshchebetali  ta  j
pobigli, bo  zh  hotili  shche  poshtovhatisya  u  kramnicyah,  prikupiti  yako¿s'
kramnini.
   Vazhko peresuvayuchi nogi, Ganna vijshla na vulicyu. Derev'yanij  budinok  na
dva poverhi, v yakomu mistilisya sud i prokuratura,  roztashovani  pa  vulici
navproti bazaru, prote bazar - dali, za ryadom kramnic', larkiv, zakupochnih
punktiv i vsilyakih kontor i  vhid  do  n'ogo  z  susidn'o¿  vulici.  Ganna
stupila kil'ka  krokiv  i  zupinilasya,  rozglyanulasya,  ¿¿  muchila  spraga.
Protyagom us'ogo chasu, doki vidbuvavsya sud,  ¿j  strashenno  hotilosya  piti,
vona kil'ka raziv poglyadala na grafin z vodoyu na stoli v suddiv i odvodila
poglyad. YAsna rich, hiba mogla vona poprositi vodi  v  takomu  misci,  pered
takoyu tovpoyu lyudej: v roti sherhlo, sohlo i v grudyah zhahtilo polum'ya.  Vona
pobachila vivisku "Pivo - vodi", j  hoch  znovu  zh  taki  ¿j  bulo  soromno,
pomacala u vnutrishnij kisheni chornogo  plisovogo  pidzhaka  i  namacala  tri
karbovanci i trohi dribnih, popryamuvala tudi. Postoyala mit' bilya  zelenih,
bagato raziv farbovanih  odniºyu  j  tiºyu  farboyu,  obluplenih  dverej,  shche
povagalasya, shtovhnula ¿h i zajshla doseredini. Tam bulo nakureno j lyudno, i
vona zradila tomu, v lyuds'komu tlumi ¿¿ ne bude pomitno, j shche zradila,  bo
v kinci chergi do sklyanogo bufetu stoyalo dvoº zhinok, vona stupila v toj bik
i opinilasya... pered stolikom, za yakim  sidili  Ustim  Rukavicya  ta  Josip
SHilo. Na stoliku lezhali ¿hni  kashketi,  Rukavici  -  zelenij,  vijs'kovogo
kroyu, SHiliv - chornij,  velikij,  suknyanij,  stoyali  plyashka  z  gorilkoyu  i
tarilki z zakuskoyu. Rukavicya ta SHilo trimali v rukah napovneni do polovini
sklyanki j smiyalisya. Voni smiyalisya! Ce bulo ostannº, shcho pobachila Ganna,  ¿j
stemnilo v ochah, vona kvolo, nenache  pidbita  ptaha,  vimahnula  rukami  j
opustilasya na pidlogu.
   Stara klunya pohililasya, kil'ka  prisishkiv  pidlomilosya,  j  Gric'ko  ¿¿
prodav -  vlasne,  viddav  zadarom  -  susidam  na  palivo.  Gorod  zasiyav
pri¿zhdzhij buhgalter,- kolgosp vidiliv jomu kolishnij gorod  Rozsoh,  -  vin
hotiv kupiti j hatu, ale Gric'ko prodavati  hatu  ne  zbiravsya.  Hoch  yakim
gorem, yakimi krivdami proroslo ce misce, a vse zh bulo  vono  bat'kivshchinoyu,
didiznoyu, i vin hotiv, shchob diti znali pro ne¿ j prihililisya do ne¿  svo¿mi
yunimi dushami. Do ciº¿ hati, cih  osokoriv  i  verb,  ciº¿  neveliko¿,  ale
bistro¿ richechki Bilo¿ Bagachki, rozkishnih lukiv, do  ciº¿  CHubato¿  chaºchki,
yaka od rannya do vechora litaº nad ¿hn'oyu kopankoyu i kigiche,  kigiche.  YAkos'
jomu podumalosya, shcho, mozhe, to materina dusha litaº nad  kopankoyu,  jomu  ne
stalo strashno, a til'ki sumno. Golovi kolgospu skazav:  "Osokori  i  verbi
nehaj rostut'. YA znayu, voni vzho ne mo¿, ale nehaj rostut'. Bez nih i  nashe
selo ne selo".- "A hatu? SHCHo dumaºsh robiti  z  neyu?  -  zapitav  Rukavicya.-
Hochesh oformiti pid dachu? Ne polozheno".- "CHim vona vam zavazhaº",  -  skazav
Gric'ko. "Nichim,- odkazav golova. - A tak - ne polozheno".
   Nevidomo, z yako¿ pomsti, a yakogo bezgoliv'ya, a til'ki osokori  i  verbi
porizano vzhe tiº¿ oseni. Nikomu voni ne buli potribni - verbi  zdebil'shogo
duplisti, osokori tezh,ta j uporatisya z nimi ne mogli, tak voni  j  lezhali,
povaleni veleti, sered bujnih trav, i til'ki shkolyari inodi  zanikuvali  do
nih, shchob pogojdatisya na rozkishnomu gilli. Ta molodij, z shche ne  vistudzhenoyu
dusheyu korespondent rajonno¿ gazeti,  yakij  vipadkovo  nashtovhnuvsya  na  ce
smertovbivstvo, nadrukuvav zapal'nu zamitku v  rajonnij  gazeti,  dokoryav,
soromiv, ale dokoryav i soromiv bez imen, bez prizvishch, i pro zamitku shvidko
zabuli. Z odnogo osokora Gric'ko samotuzhki, sokiroyu vitesav materi  hresta
na mogilu. A shche cherez rik  rozorali  glibinnimi  plugami  lug,  vipryamili,
zagnali v rudu torf'yanu kanavu Bilu Bagachku  j  posiyali  na  tomu  luzi...
bur'yan. Nishcho inshe rosti tam ne moglo. Verbi ta osokori osushuval'na komanda
pilyala ta tyagala traktorami na luki, de  z  nih  zrobili  veletens'ke,  do
hmar, kostrishche, ¿h ne stalo, i popil ¿hnij, i dim bez slidu rozviyalisya  po
svitu. Til'ki  hata  lishilasya  z  zabitimi  navhrest  doshkami  dverima  ta
viknami, a za hatoyu zhovtij shchit z rozmitim doshchami napisom:  "Sdelaem  Beluyu
Bagachku kraem izobiliya". Hata j nini sto¿t' tam, til'ki  zvetshala  vel'mi,
bo nikomu vona ne potribna, v seli º shche chimalo takih, porozhnih hat. Ta  na
shirokomu, neogorodzhenomu kladovishchi, de horonyat' vzhe til'ki z odnogo  krayu,
a z drugogo mogili pozapadali,  pozarostali  chagarnikom,  vishnyakom,  sered
kil'koh inshih pohilivsya temnij tovstij hrest z osokorini,  yaka  tak  bujno
shumila pid tiºyu zh hatoyu, miluyuchi zir usih, hto pro¿zhdzhav  chi  ¿hav  starim
CHemers'kim shlyahom.

Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT
Ocenite etot tekst: