Volodimir Vinnichenko. Roboti!
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
Vechorilo. V hatinci bulo holodno, vogko j temnuvato. Brudnij svit ledve
prohodiv znadvoru kriz' malen'ke, pohilene vikonce j skupo siriv po golih,
brudnih stinah, po chornij zemlyanij pidlozi po vsij ubogij obstanovi
"robitnic'ko¿ kvatiri".
A Maksim vse sidiv, obpershi golovu na stinu j divlyachis' kudis' za pich.
V diryavih cherevikah jogo shche zranku nepriºmno holodila, nogu gryaz', po
vs'omu tili davno vzhe hodili hvml'ki drizhakiv, ale jomu ne hotilos' ni
vstavati, ni povoruhnutisya. Hotilosya til'ki siditi j sluhati tu mishaninu z
nud'gi, odchayu, zlosti j sumu, yaka tyazhko davila grudi j skovuvala tilo
yakoyus' bajduzhistyu j mlyavistyu. Vmit' shchos' golosno j tverdo zastukalo.
Maksim bajduzhe odviv golovu vid stini i vzhe povoli stav pidvoditis', koli
dveri rozchinilis' i v hatinku vstupila yakas' visoka, strunka, povna zhinocha
postat', vsya v chornomu j v chornomu shirokomu kapelyusi na golovi. Povazhno
ozirnuvshis' i vdivivshis' v Maksima, vona vmit' zupinilas' i stala pil'no
divitis' na jogo. Maksim takozh zupinivsya, zhalko, vinuvato usmihnuvsya j
nervovo-pospishno pochav obsmikuvati na sobi svoyu sinyu, azh do blisku
zayalozenu robotoyu, sorochku.
- Znov nudites'? - tiho, ale serjozno j strogo promovila voyaa.
- YAk nudzhusya? - nibi ne zrozumiv vin i shche shirshe usmihnuvsya, silkuyuchis'
ne zustrichatis' z ¿¿ serjoznim, strogim poglyadom velikih sirih ochej.
Vona shche trohi movchki podivilas' na jogo, potim takozh movchki j serjozno
povernulas', zashchipnula dveri na kryuchok i, odvernuvshis' vid jogo, stala
povazhno, ne hapayuchis', vityagati yakijs' zhmut paperu z-za korsazhu.
Vityagnuvshi, vona z tim zhe serjoznim i povazhnim viglyadom zastibnulas',
povernulas' znov i, poklavshi zhmut na stil, movchki sila na lavu, mimohit'
protyagnuvshi jomu svoyu, dovoli veliku, zatyagnenu v chornu rukavichku ruku.
Maksim pospishno j nervovo-nezgrabno potryas ¿¿ j navit' sharknuv odnoyu nogoyu
po pidlozi, vse tak zhe shiroko j vinuvato usmihayuchis'.
- Nu, rozkazujte, - tiho kinula vona, divlyachis' kudis' na lavku, shcho
sirila ponad stinoyu svo¿m dranim bilim ryadencem.
Maksim til'ki niyakovo j smishno yakos' poviv golovoyu j podivivsya ¿j na
kapelyuh.
- Nu?
- Ta shcho zh ya, dobrodijko, budu rozkazuvati.
- Tovarishu! - pidvela vona golovu i strogo podivilas' na jogo. - YA persh
us'ogo ne "dobrodijka", a "tovarishka". Ostannij raz vam govoryu, shcho ya dlya
vas ne "dobrodijka", a "tovarishka Lyudmila", yak vi dlya mene "tovarish
Maksim"... Rozumiºte?
- Ta rozumiyu, ale zh... yak zhe...
- Bez "ale zh". Ce raz. A druge, sidajte i zaraz zhe rozkazujte vse...
Meni nikoli, ya shche mayu spravu do vas... De Sashko?
- Na roboti shche.
- I Vasil'?
- I Vasil'.
- A vi?
Maksim znov usmihnuvsya j movchki stav dlya chogos' gladiti rukoyu kruglij
dovgij zhmut paperu. Lyudmila podivilas' na jogo, poderzhala trohi svij
poglyad na jogo gubah, na yakih gralo shchos' bolisne j beznadijne, i zaraz zhe
odvernulas'.
- Prognali chi znov sami pokinuli? - gluho promovila vona.
- Sam, - proshepotiv vin i hutko podivivsya na ne¿. Ale vona divilas'
kudis' na dveri j ne kazala nichogo. Maksim shche trohi postoyav i nerishuche siv
na drugij kinec' lavi. V hatinci stalo tiho. Maksim dekil'ki raziv
podivivsya na ne¿, ale vona sidila neporushno, j til'ki vidno bulo, yak tiho,
ledve pomitno, hvilyuvalis' visoki grudi ¿¿ pid chornoyu sukneyu.
- Tovarishko! - nareshti nesmilo promoviv vin.
- Nu? - ne povertayuchi golovi, obizvalas' Lyudmila.
- Vi serdites' na mene?
- Serdzhus'.
Maksim shche zhalkishe usmihnuvsya j hotiv shchos' skazati, ale til'ki obsmiknuv
sorochku j nervovo poviv plechima.
Lyudmila povernula golovu j movchki podivilas' na jogo. I znov ¿j shchos'
gostro zdavilo v grudyah, znov yakos' strashno stalo, divlyachis' na cej
znajomij ¿j, zhalkij i sumnij viraz jogo bezpokijnih ochej i ust. I znov
vona odvernulas'.
- Nu, govorit' zhe, ya zh chekayu, - m'yako proshepotila vona. - Govorit' vse.
Koli pokinuli?
- Uchora.
- Groshi maºte?
- Ni... Tak trohi... Mayu...
- Tovarishu!..
- ¯j-bogu, mayu!
- Pokazhit'!
Maksim, niyakovo usmihayuchis', pospishno zasunuv ruku v kishenyu svo¿h
zamazanih, obdripanih shtaniv i, pokopavshis', vityagnuv dekil'ki sribnih ta
midnih monet.
- Pokazhit', - nahililas' Lyudmila nad rukoyu.
- Tri... Visimnadcyat'... Dvadcyat' visim kopijok! Ce, po-vashomu, groshi?
- podivilas' vona na jogo z usmishkoyu.
- A shcho zh? - radisno zasmiyavsya vin na usmishku, derzhachi ruku z monetami.
- Na dva dni bude... - I, znov nesmilo podivivshis' na ne¿, tihshe dodav: -
Poki znajdu robotu.
- Dlya togo, shchob znov kinut'? Maksim stav hovati groshi v kishenyu.
- Ga?
- Ne znayu... I znov zmovkli.
- Pravda, ya padlºc, dobr... tovarishko? - vmit' yakos' robleno, smilivo
promoviv vin i z yakims' viklikom v ochah podivivs' na ne¿. Lyudmila hutko
ozirnulas' za cimi slovami j movchki zupinila na jomu svij zdivovanij
poglyad:
- A ce shche dlya chogo?
- A hiba ni?
- Ne melit' chortzna-shcho, - suho kinula vona j znov odvernulas'.
Maksim niyakovo usmihnuvsya j zamovk.
- Hoch bi zaareshtuvali, - pomovchavshi, znov pochav vin, ale vzhe ne
vsmihayuchis', a yakos' zadumlivo j sumno, protyaguyuchi slova. - Vsih berut', a
meie... Hoch bi skorishe vzhe. A tak vzhe ne mozhna...
Lyudmila movchala.
- Vse odno... YA bil'she ne mozhu... YA vzhe ne mozhu...
- CHogo ne mozhete? - tiho kinula Lyudmila.
- Ne mozhu, vs'ogo ne mozhu! - zhivo povernuvsya vin do ne¿. - Ne mozhu
zhiti... ne mozhu robiti... Vse paskudno, pogano... Vsi taki pogani...
Vsi... Nu, skazhit', nu, skazhit' sami: to dobre, shcho voni layut'sya, shcho voni
zamist' togo, shchob borotisya, layut'sya mizh soboyu, svaryat'sya! I nas svaryat'...
On uchora odin esde kazhe: "Eseri ne sociyalisti, a burzhua". Nu, to dobre?
Lyudmila movchki divilas' na dveri.
- Hiba tak mozhna? Hiba mozhna take govorit'? Mi zh sociyalisti, mi zh za
pravdu, za vse horoshe... A sami laºmsya... Mizh soboyu... A robitniki hiba...
Eh!.. SHCHo robitnik? Vi dumaºte, shcho vin rozumiº? Jomu govorit' esde, a vin i
virit'... Ne lyublyu ya esde.
- Gluposti govorite!
Maksim hotiv shchos' skazati, ale zamovk i, pomovchavshi trohi, tihishe znov
pochav:
- Spravdi, ya toj... YA skazav glupost'... Koli zh meni tak dosadno...
Skriz' svarki, skriz' nelyubov... Nu, dobre, teper ya v ukra¿ns'kij parti¿ i
shche ne znayu, yak tut... A koli ya buv u sociyal-demokrativ, a potim u eseriv,
tak... Znaºte, prosto vsyaka vira propadaº u vse... I zhiti ne hochet'sya.
- Treba samomu robiti, a ne kritikuvati drugih, - tiho promovila
Lyudmila.
- A de robiti? De? - nache til'ki j chekayuchi c'ogo, z bolem skriknuv
Maksim. - SHCHo robiti7.. SHCHo?
- Vse, skriz'.
- De? Sered robitnikiv? Anu, poprobujte! Poprobujte na moºmu misci! Vi
dumaºte, voni mene sluhatimut'? Hiba ya inteligent?.. YA takij zhe robitnik,
yak i voni. Ta j taka robota? Hodit' na zanyatiya ta layat' eseriv abo esde? YA
ne mozhu vzhe na zanyatiya hoditi!..
- YA ce znayu, - perebila Lyudmila. - Vi vzhe, zdaºt'sya, dva tizhni yak ne
prihodite ni na odnu zbirku.
- Ne mozhu... Vibachajte... ¿j-bogu, tak meni skuchno... Ta ya zh uzhe ne
pervobitnij[1]... YA b hotiv... YA, znaºte, pidu strilyat' kogos'! - vmit'
nespodivano rishuche skinchiv vin i vperto podivivsya pryamo v ochi Lyudmili, shcho
znov hutko ozirnulas' do jogo.
- Vi zdorovi, tovarishu? - serjozno obdivilas' vona na jogo lice.
- Zdorovij, zdorovij! - zlisno, golosno zagovoriv vin. - YA zovsim
zdorovij! Zovsim! Til'ki ya tak uzhe ne mozhu. Koli ya jdu na zanyatiya, ya jdu
raz u raz narochno po velikih ulicyah, koli voni vsi ¿dut' u svo¿h ekipazhah
i ne bachat' navit' mene; ya... ya b hotiv ¿h ubit' usih!.. YA vzhe ne mozhu
hoditi po ulicyah... Mene tak dushit' nenavist', shcho ya kusayu sobi inodi
rukav, .shchob ne krichati... ¿j-bogu! YA ne mozhu vzhe. 1 na robotu ne mozhu!
Znaºte, ya bil'she zamoryusya za den' od zlosti, nizh od roboti... Bo ya,
znaºte, vse dumayu, shcho ya roblyu ¿m... YA ne mozhu vzhe robiti... YA luchche z
golodu zdohnu!.. Ne hochu na ¿h, na ekspluatatoriv svo¿h, robiti... A vi
meni - zanyatiya! SHCHo zanyatiya? SHCHo ya ¿m zroblyu zanyatiyami? Koli to shche bude?..
Vi dajte meni taku robotu, shchob ya znav, shcho ya kozhdu minutu roblyu shchos' take,
.shcho pogano dlya ¿h. YA hochu tako¿ roboti, shchob ya azh upivavsya, shchob... Dajte
meni taku robotu!..
- Zanimajtes' z pervobitnimi, organizujte...
- Ah!.. - z odchaºm perebiv vin. - YA zh... YA zh vam govoryu, shcho voni ne
sluhayut' mene... Ta ya j sam shche ne znayu tak, yak inteligent... Hiba ya znayu
shcho?
- Uchit'sya, - nesmilo hinula Lyudmila. Maksim podivivsya na ne¿ j zithnuv.
- Ne mozhete? - proshepotila vona z zhalem. Vin til'ki znov beznadijno j
zhal'ko vsmihnuvsya.
- Nu, shcho zh robiti? SHCHo zh robiti? - z mukoyu podivilas' vona na jogo. -
Skazhit', chogo vi hochete? U vas º mati?
- Nema.
- Nikogo nema?
- ª v seli bat'ko i brat... Ne lyublyat' mene muzhiki. I ya ¿h ne lyublyu...
YA, znaºte, nikogo ne lyublyu... YA ne vmiyu lyubit'... Drugi tam tak... i
hodyat' gulyat'... do divchat... a ya ne vmiyu... YA zlij, znaºte... YA vsih
nenavidzhu... YA, znaºte, tak nenavidzhu vsyakogo, shcho dobre odyagnenij, shcho...
Ot i vam ne virdo... - pohmuro skinchiv vin, i navit' shchos' vorozhe j chuzhe
zachulosya v cih slovah.
- Za te, shcho ya tak odyagdena? - krivo usmihnulas' Lyudmila j povela okom
po svo¿j chornij dobrij sukni.
- Ni... Tak... Nikomu ne viryu... Nastalo tyazhke j niyakove movchannya.
Znadvoru vzhe ledve probivavsya siren'kij svit i, nache znehotya, torkayuchis'
shirokogo Lyudmilinogo kapelyuha, tiho golubiv zmuchene, stomlene Maksimove
oblichchya. I, divlyachis' na jogo, na cej tonkij nis, na vpali shchoki, na
bezpokijni vuz'ki ochi jogo, na gubi z cim bolisnim virazom, na vsyu postat'
jogo nevelichku, nervovu, - ¿j nevimovne hotilos' tiho, nizhno provesti
doloneyu po shchoci (neodminno po shchoci), prigolubiti jogo, skazati shchos'
radisne, teple j zignati ce tyazhke j tuzhlive z ust i ochej.
I vzhe veliki siri ochi ¿¿ ne divilis' strogo; garne, trohi suhe oblichchya
¿¿ mov ukrilos' chims' sumnim, i vsya postat' viyavlyala yakes' bezsillya,
nepevnist' i odchaj.
- SHCHo zh robiti, shcho zh robiti? - yakos' bajduzhe, j zadumlivo, j nache ne
tyamlyachi togo, shcho promovlyali usta, proshepotila vona. Maksim hutko povernuv
golovu j podivivsya na ne¿.
- Strilyat' pidu! - zlisno kinuv vin. Vona znov pil'no podivilas' na
jogo, ale ne skazala nichogo, til'ki nahmurilas' i ne zvodila z jogo ochej.
- Vam ne hochet'sya vzhe zhiti? - pomovchavshi trohi, yakos' rivno promovila
vona.
- YA borotisya hochu! - z siloyu skriknuv vin. - YA hochu spravdi borotisya,
yak klichut' vsi inteligenti... CHogo zh voni obmanyuyut'? Nashcho zh voni obmanyuyut'
nas?
- Ta hto obmanyuº? Hto obmanyuº vas? - i sobi skriknula Lyudmila z mukoyu.
- Hto vam govorit', shcho treba jti strilyati? Uchit'sya, uchit' drugih,
pobil'shujte sili... Hiba zh to borot'ba?.. Hiba... Ah, nu, shcho vam govoriti,
koli vi takij!.. Ne mozhna zh tak, golubchiku, ne mozhna, tovarishu... Vi
znervuvalis'... Vi...
- YA ne mozhu... - perebiv vin ¿¿, ale yakos' rozslableno j chulo. -
Nemozhlivo tak zhit'... Haj mene zabirayut' v tyurmu!.. YA ne mozhu robiti, ya ne
mozhu zaroblyat' sobi na hlib, ya podlec, ya ¿m chuzhij hlib, ya takij zhe
ekspluatator, ya... YA donesu na sebe!
- SHCHo? - zblidla Lyudmila.
- YA donesu na sebe... YA hochu v tyurmu! YA hochu strazhdat'!
- Vi yak hlopchik, Maksime, - tiho usmihnulas' vona bolisnoyu usmishkoyu. -
"Donesu", "u tyurmu"... Dlya chogo?
- Borotis', aktivno borotis'! Meni nudno, ya ne mayu roboti, duhovo¿
roboti!.. YA strilyat' pidu!
- Nu, z vami s'ogodnya ne mozhna govoriti! - vmit' rozserdilas' vona i
gnivno vstala, trohi pochervonivshi. - Robit' shcho hochete!
Maksim znov vinuvato usmihnuvsya j sobi dlya chogos' vstav, divlyachis' na
ne¿ zhalkimi ochima j nervovo pogladzhuyuchi sebe po temno-rusomu rozpatlanomu
chubovi.
- Mozhete! Jdit'! - mahnula vona rukoyu na dveri i stala zastibati svoº
pal'to, ne popadayuchi gudzikom v petlyu j pospishayuchi.
- Nu, a shcho zh robiti?.. Ga?.. - nesmilo proshepotiv vin.
Lyudmila glyanula na jogo, kinula zastibati i raptom chogos' strashenno
skipila:
- SHCHo? A ya znayu?.. A vi sluhaºte mene?.. Vi dumaºte, shcho meni priºmno
divitis' na vas? Hiba vi meni virite?.. YA zh "in-te-li-gentka!". YA... Vi
sami skazali... Vi dumaºte...
I chuyuchi sama, shcho govorit' yakus' nisenitnicyu, vona zupinilas' i, kruto
odvernuvshis', pidijshla do vikna i stala divitis' na ulicyu. Potarabanivshi
trohi drizhachimi pal'cyami po shibi, vona znov povernulas' i spokijnishe vzhe
pidijshla do stola.
- Robit' shcho znaºte, - robleno bajduzhe promovila vona. - Til'ki shchob
potim ne narikali na mene... Bil'she nichogo... A teper ya mayu do vas spravu,
- dilovim suhim tonom dodala vona, beruchi j rozgortayuchi zhmut, z yakogo
zaraz zhe vipalo na stil dekil'ki arkushikiv paperu. - Idit' syudi.
Maksim hutko j pospishayuchi zirvavsya z miscya j pidijshov do stola.
- CHerez tizhden' bude demonstraciya, - ne povertayuchi do jogo golovi j
rozgortayuchi papirchiki, trohi ponizila vona golos. - Treba rozdavati j
rozliplyuvati cej tizhden' proklamaci¿. Viz'metes'?
- Viz'mus', viz'mus'! CHerez tizhden'? Nevzhe ce spravdi, dobrodijko...
tovarishko? - drizhachim, zahoplenim golosom vmit' virvalos' u jogo.
Lyudmila hutko podivilas' na jogo i proti voli usmihnulas'. Lice jogo
svitilos' chims' takim trohi rozteryanim, ale yasnim i legkim; gubi
usmihalis' tak nedovirchivo, ale z takoyu radisnoyu nadiºyu, shcho zdavalos',
nibi vono stalo zovsim druge.
- Radi? - ne zvodyachi z jogo ochej, kinula vona. Maksim podivivsya na ne¿,
soromlivo-shchaslivo zasmiyavsya i, pochervonivshi ves', stav chitati proklamaciyu.
Ale vidno bulo, shcho ne rozumiv nichogo.
- Mozhete zabrati ¿h i zahovati des', - kladuchi na stil zhmut, promovila
Lyudmila.
- Dobre, dobre, ya zahovayu? - radisno odizvavsya vij vid papirchika. - YA
zahovayu! YA s'ogodnya zh i pidu rozliplyuvati... Mozhna s'ogodnya?
- Hoch i zaraz.
- Dobre, dobre. Ce, znachit', u cyu nedilyu?
- U cyu!
- A chogo zh vi meni ne skazali zaraz zhe, yak prijshli? YA b i ne govoriv
us'ogo. A to...
I vin vinuvato glyanuv na ne¿, mov prohayuchi vibachennya. A vona m'yako
divilas' na jogo i pochuvala, yak bazhannya prituliti cyu lyubu golovu do grudej
i prigolubiti ¿¿, rozciluvati ¿¿ roslo vse bil'she j bil'she u grudyah i
hvilyuvalo ¿h.
- Vi ne serdites' na mene? - soromlivo j niyakovo probuboniv vin,
akuratno skladayuchi proklamaciyu.
- Ni, serdzhus'! - zasmiyalas' Lyudmila. Vin glyanuv na ne¿ j sobi
zasmiyavsya.
- A vi duzhe bo¿tes' mene? - dodala vona.
- A boyus'! - shchiro glyanuv vin ¿j v vichi. - Vi taki serjozni sobi, taki,
znaºte, strogi... A ya z vami tak govoriv.
- YA serjozna? stroga? - zdivovano pidnyala vona svo¿ trohi shiroki brovi.
- Hto ce vam skazav?
- A nu da, serjozni... Taki... Koli vi vpershe stali zanimatis' nashim
gurtkom, ya, znaºte, hotiv kidat' cherez vas ukra¿ns'ku partiyu.
- Ta-a-k? - krivo usmihnulas' vona.
- A potim... A potim, - pospishayuchi j mov bazhayuchi skorishe zalagoditi
vpliv cih sliv, pidnyav vin trohi navit' golos. - A potim ya pobachiv, shcho bi
til'ki tak, a shcho vi duzhe dobri, til'ki vid takij serjoznij... ya vzhe nizashcho
ne kinuv bi... YA potim cherez vas i vivchiv nashu movu... Spershu ya smiyavsya
navit', shcho po-ukra¿ns'ki, po-hohlac'ki... A potim, yak vi stali govoriti z
nami j viyasnili vse... A osoblivo, shcho vi taki serjozni j taki....
inteligentka... govorite po-nashomu, po-muzhic'komu. YA znayu, shcho ce glupo, shcho
tak ne mozhna sudit'... Vsyaka mova...
I, zaplutavshis', vin zupinivsya j stav znov skladat' papirchiki.
- A eseriv bil'she ne soromites', yak voni vas nazivayut' "shomanistom"?[2]
- ledve usmihayuchis', laskavo spitala Lyudmila.
Maksim pidnyav golovu j zasmiyavsya.
- Ege! teper voni sami prosyat' u mene knizhok er-u-pe[3] . Govoryat', shcho
tut, na Ukra¿ni, z rosijs'kimi knizhkami po selah ne mozhna vesti roboti.
Pozavchora ya dav odnomu z nasho¿ gurtkovo¿ biblioteki... "Dyad'ka Dmitra" i
"Strajk".
- Nu, a zaraz vzhe ne hochete jti strilyat'? - serjozno podivilas' vona na
jogo.
- Ni! - takozh serjozno promoviv vin i tverdo, mov pidkriplyayuchi svo¿
slova, vitrimav ¿¿ poglyad.
- I v tyurmu ni?
- V tyurmu? - perepitav vin. - V tyurmu ya, mabut', vse odno z
demonstraci¿ popadu.
- A-a! Tak... - yakos' protyagnula vona, mov dogadavshis', i pil'no
glyanula na jogo, vmit' spitala: - Nu, a skazhit' pravdu: vi ce podumali, yak
ya vam skazala pro demonstraciyu, chi prosto samij demonstraci¿ zradili?
Til'ki pravdu govorit'!
Maksim trohi zmishavsya.
- Ne znayu, ne znayu, - sturbovano, nervovo poter vin sebe po golovi. -
Ni!.. A mozhe. YA znayu til'ki, shcho ya zradiv, a chogo - ne znayu.
- Nu, to nevazhno! - zithnula vona, - Pokin'mo!.. SHCHo ya govorila? Nu da
vse odno.
I vona znov podivilas' na jogo, i znov takoyu bliz'koyu j dorogoyu bula
dlya ne¿ cya postat', shcho vona vmit' strepenulas', yakos' zdivovano, zlisno
zithnula j golosno vimovila:
- Fu, yaki gluposti!
- SHCHo take? - sturbuvavsya Maksim.
- Nichogo, nichogo... Vi koli pidete rozliplyuvati? - raptom serdito j
suho kinula vona.
- S'ogodnya zh! - vinuvato podivivsya vin na ne¿.
- Bud'te oberezhni! Ne nalaz'te navmisno na areshti CHuºte?
- Ni!
- Potim cherez dva dni prihod'te do mene na kvartiru. Vi vzhe znaºte de.
Til'ki ne zvonit', a prosto postukajte v stinu. Drugij poverh, etazh. Ne
zabuvajte: vid 6-¿ do 7-¿ vvecheri. Koli ya ne obizvus' na stuk, todi
podzvonit' i govorit', shcho vi z poshti do telegrafistki z zapiskoyu.
Rozumiºte? YA, mozhe, pitimu yakraz v toj chas chaj abo des' vijdu...
- Dobre, dobre.
- Nu, a teper do pobachennya! ZHdu cherez dva dni. I vona znov stala
zastibati svoº pal'to, divlyachis' kudis' u vikno i znov mayuchi toj zhe
serjoznij i strogij viglyad.
- Proshchajte! - zastibnuvshis', protyagnula vona jomu ruku i, ne
ozirayuchis', vijshla z hatinki.
Nadvori bulo shche vidko, til'ki yakos' vogkishe, nizh u hatinci, j poduvav
nervovij vesnyanij viter.
Vijshovshi na ulichku, na yaku vihodilo j vikonce "kvatiri", Lyudmila pil'no
ozirnulas' na vsi boki i, spustivshi na lice vual', hutko pishla nagoru,
strunko hitayuchis' svo¿m povnim, rivnim stanom. Ale ne vstigla zrobiti j
desyati stupniv, yak zrazu zupinila trohi hodu i stala vdivlyatis' v yakus'
postat', shcho chogos' neruhomo stoyala bilya tinu j pil'no divilas' prosto ¿j v
lice.
"Znov toj samij individ", - podumala vona, j strashenna rozdratovanist'
zakipila u ne¿ v grudyah.
A individ, nache pomitivshi ce, tiho rushiv upered i, pomahuyuchi palichkoyu,
til'ki oziravsya inodi. Na jomu buv yakijs' po kolina zhovtij teplij pidzhak,
choboti, kartuzik i zelenij sharf na shi¿. Licya Lyudmila teper ne bachila, ale
pam'yatala til'ki malen'ki, nibi zhovten'ki ochenyatka, shcho bigali yakos' na vsi
boki, ta koroten'ke pidboriddya z kushchikami bilih voloskiv.
Pridumavshi shchos', Lyudmila vmit' zupinilasya. Individ projshov, ne
ozirayuchis', dekil'ki stupniv, potim obernuvsya j takozh zupinivsya.
"Aga", - proletilo z nenavistyu u Lyudmili, i vona rishuche stala naganyati
jogo. Porivnyavshis' z jogo pidzhakom i zrobivshi shche stupin' vpered, vona
raptom povernula do jogo golovu i z takoyu siloyu nenavisti, znevagi j
ogidlivosti promovila "sh-shpig!", shcho individ zupinivsya, rozzyaviv rota i,
trohi navit' zblidnuvshi, tak i zastig. A Lyudmila, ne ozirayuchis', shvidko
pishla vpered i hutko shovalas' za rogom. Todi individ, mov shamenuvshis',
malo ne bigom kinuvsya za neyu, ale koli viskochiv za rig, - chorno¿ povno¿
postati vzhe ne bulo na temnij, gluhij ulici.
Dijsno Maksim zminivsya. Vin uzhe ne sidiv cilimi godinami, bajduzhe
divlyachis' v kutok, ne usmihavsya zhal'ko j beznadijno, ne zbiravsya ni
strilyati, ni v tyurmu. Cilimi dnyami vin des' bigav, z kims' viv yakis'
spravi, perehodiv z fabriki do fabriki j zavshe mav des' za pazuhoyu cilij
zhmut proklamacij. Vin navit' distav sobi des' yakus' kumednu robotu, na yaku
hodiv til'ki zrannya do obidu abo z obidu do vechora, tak shcho drugu polovinu
dnya hodiv uzhe sobi, de znav. A cherez kozhdi dva dni z'yavlyavsya u Lyudmili. I
hocha tak zhe samo, yak i pershe, niyakovo m'yav svij zhovten'kij bez pidkladki
kapelyuh, hocha tak samo staranno j oberezhno obhodiv kilimok bilya lizhka,
boyachis' stupiti na jogo zabrudnenimi, podranimi cherevikami, hocha j teper,
yak i pershe, pochuvav sebe trohi ne pri sobi v cij chisten'kij, zatishnij
kimnatci, ale teper, uvijshovshi, vin zaraz zhe, mov bazhayuchi zagladiti svij
vizit priºmnoyu zvistkoyu, pochinav shche z porogu shepotiti:
- Use dobre, znaºte... Dila jdut' dobre... Use yak slid...
Ale Lyudmila zaraz zhe perebivala jogo, brala z ruk jogo kapelyuh i z toyu
laskavoyu usmishkoyu na ustah, yaka robila ¿¿ serjozne i stroge lice zrazu
dobrim i tihim, movchki vishala na kilok, a jomu pokazuvala na stil'chik. I
Maksim, hocha tak zhe, yak i pershe, berezhno sidav, soromlivo pidibravshi pid
stilec' svo¿ nogi, hocha j teper inodi skosa podivlyavsya na svoº diryaven'ke
pal'to, ale zate na ustah jogo ne plakala usmishka, ochi ne bigali z yakoyus'
boyazkoyu, vinuvatoyu tugoyu, a navpaki, vin ves' chas mav takij viglyad, nibi
os' trohi posidit' i maº zaraz zhe bigti do chogos' lyubogo, milogo j
radisnogo. I govoriv vin hocha j pospishno, j tak zhe nervovo, ale z shchaslivim
zapalom, z siloyu j ohotoyu. I Lyudmila movchki sluhala jogo, i z ust u ne¿ ne
shodila usmishka, shcho mov dovgimi prominnyami vihodila z ochej, shcho z velikih i
sirih robila ¿h dvoma milimi, dovgimi shchilinami z yasnim, tihim svitom
dobroti. I malo ne kozhnogo razu Maksim divivsya na cyu prominyastu usmishku, i
shchorazu jomu hotilos' shchos' skazati, ale vin til'ko soromlivo tupivsya j
zaraz zhe opovidav shchos' druge.
Tak, vin shcho dva dni hodiv i raportuvav. I kozhnogo razu lice jogo
zdorovishalo, zdorovishalo, kozhnogo razu vin vse shchaslivishe smiyavsya, j
kozhnogo razu kudis' pospishavsya, mov boyavsya upustiti shchos' lyube j doroge. I
Lyudmila ne vderzhuvala jogo; til'ki, yak vin uzhe duzhe malo sidiv, lice ¿¿
robilos' znov serjozne, a cherez te yakes' povazhne i stroge. Todi veliki
siri ochi ¿¿ mov shche pobil'shuvalis' i mov oblivali vse trohi smuglyave, garne
lice ¿¿ strogim i navit' suvorim svitom. Todi j Maksimovi robilos' yakos'
niyakovo j holodno j instinktivno hotilos' viklikati znovu usmishku. I inodi
ce jomu vdavalos'; i todi voni oboº radisno j trohi soromlivo smiyalis' i
shchiro proshchalisya.
A v subotu dovgo sidili j vse obmirkovuvali. I hocha lice Lyudmili ne
vsmihalos', ale Maksim pil'no sluhav ¿¿ j, nervovo potirayuchi sebe po
golovi, ves' chas promovlyav:
- Dobre, dobre.
A proshchayuchis', Lyudmila trohi zaderzhala jogo ruku v svo¿j i, m'yako
divlyachis' na jogo, promovila:
- Glyadit' zhe, tovarishu. Pam'yatajte, shcho meni duzhe bolyache bude, koli vi
zadurno popadetes'. Duzhe bolyache... Bo vi duzhe horoshij i... korisnij... Vi,
mozhe, korisnishij, nizh kil'ki inteligentiv razom. Zderzhite zh svoº slovo?
- Zderzhu, zderzhu, ot pobachite!
- Nu, glyadit'!.. Zavtra zh chekajte mene tam...
- Dobre, dobre. Til'ki toj... - trohi potupivsya vin. - Vi prihod'te do
dvanadcyati, bo... bo...
- Bo shcho? - zasmiyalas' lukavo Lyudmila.
- Bo, mozhe, vi spiznites', a ya ne viderzhu, yak pochnut'...
I Maksim, prohayuchi, podivivsya na ne¿-
- Ah, vi zh... Nu, dobre...
Maksim radisno j bochkom yakos' visunuvsya v dveri j, hutko zijshovshi
shodami na ulicyu, shchaslivo zatupav dodomu, ne pomichayuchi za soboyu yako¿s'
postati, shcho zaraz zhe tiho posunula za nim.
I drugogo dnya, shche ne bulo j odinadcyato¿, a vin uzhe to stoyav na
umovlenomu misci, to nervovij hodiv bilya jogo j neterplyache podivlyavsya na
vsi boki. Den' vidavsya yasnij i veselij, i hocha na ulicyah buv skriz' shche
lid, pobitij na shmatki dvornikami, ale sonce tak lyubo vsmihalos', shcho
zdavalos' - sto¿t' uzhe spravzhnya vesna.
Na Kreshchatiku, de priznachena bula demonstraciya i bilya yakogo chekav
Maksim, bulo shumno j lyudno. Z oboh bokiv po trotuarah sunuli dovgi nizki
robitnikiv, studentiv, inteligentiv z praznikovimi oblichchyami i z yakims'
chekannyam v ochah. Inodi strijne j rivno pro¿zhdzhali kozaki z nahabnimi
pikami, z nagayami v rukah i z usmishkami j regotom na ustah. Todi golovi
vsih povertalis' do nih i z kupi robitnikiv inodi vilitala lajka j svist.
Ale ¿h spinyali i vsi znov sunuli dali, cherez kozhni p'yat' stupniv pominayuchi
polica¿v, shcho pravil'nim ridkim ryadkom stoyali bilya kozhnogo trotuaru.
Vzhe bulo nedaleko dvanadcyato¿, a Lyudmili vse ne bulo. Maksim sturbovano
krutivsya i vzhe dekil'ki raziv porivavsya jti, ale shchorazu zupinyavsya j z
neterplyachoyu dosadoyu divivsya po ulici.
A demonstranti vse pidhodili ta pidhodili to parami, to poodinci, a to
j cilimi valkami. I Maksim virazno bachiv u kozhnogo na lici yakus' blidist'
i nervovist', a u deyakih svo¿h znajomih robitnikiv navit' shchos' take, chogo
vin nikoli pershe ne bachiv. Vin radisno zdorovkavsya z nimi, inodi provodiv
¿h kil'ki stupniv i znov odhodiv nazad, vse bil'she ta bil'she zahoplyuyuchis'
i turbuyuchis'.
Vmit' des' shchos' gusto zagudilo j nibi zachuvsya yakijs' krik. U Maksima
strashenno zamerlo serce; vin podivivsya shiroko rozplyushchenimi ochima na
robitnikiv, shcho zrazu hutko pobigli kudis', i, mov pidhoplenij yakoyus'
siloyu, zirvavsya j pobig sobi za nimi. Ale to pro¿zhdzhali kozaki, i "shche ne
bulo nichogo", yak rozcharovano podumav Maksim.
Koli rivno o dvanadcyatij Lyudmila prijshla na priznachene misce, Maksima
vzhe ne bulo, til'ki na rozi stoyala cila valka polica¿v ta okolotkiv, shcho z
serjoznimi napruzhenimi licyami napirali na robitnikiv.
"Ne viderzhav-taki", - probiglo v golovi u Lyudmili.
Vona teper bula do togo serjozna j povazhna, shcho polica¿ j navit' yakijs'
okolotok pospishno dali ¿j dorogu i prikriknuli na robitnikiv, shcho tovpilis'
gustim ryadom. Lyudmila spokijno projshla i, pil'no vdivlyayuchis' pid kozhnij
zhovten'kij robitnichij kapelyuh, zmishalas' z valkoyu demonstrantiv.
Nadhodilo vzhe piv do persho¿ - toj chas, koli zavshe zvichajno
"pochinaºt'sya". Na trotuarah bulo vzhe povno, tak shcho mozhna bulo jti til'ki
tudi, kudi jshli vsi; poseredini ulici vzhe chastishe pro¿zhdzhali kozaki, j
navit' dva razi vazhko j rivno projshla rota soldat z kam'yanimi oblichchyami i
shtikami na plechah. V vagonah tramva¿v, na balkonah budinkiv, v vorotah
dvoriv, navit' na pokrivlyah sidila, stoyala, navit' visila publika z
napruzhenimi fizionomiyami j chekala, golosno rozmovlyayuchi i smiyuchis' nervovim
smihom. V povitri nosilos' shchos' vazhke j napruzhene, v ochah goriv yakijs'
ogon', rozmovi velis' korotko, nervovo j ne do dila.
Lyudmila, trohi rozchervonivshis', jshla mizh dvoma studentami i, korotko
odpovidayuchi ¿m, vse tak zhe pil'no rozdivlyalas' i nibi shukala kogos'.
- Vi, zdaºt'sya, tovarishko, shukaºte kogos'? - trohi nahilivsya do ne¿
student z livogo boku; i Lyudmila, podivivshis' na jogo, pobachila j na jomu
te same, shcho bachila na vsih i pochuvala na sobi.
- Tak, shukayu odnogo...
I ne vstigla skinchit'. Raptom zo vsih bokiv, zo vsih napruzhenih grudej
viletiv yakijs' krik, vsi razom pobigli kudis', i Lyudmila, pochuvayuchi, yak v
grudyah u ne¿ shchos' roste, shirit'sya, davit', takozh zakrichala j pobigla zo
vsima, spotikayuchis' i pospishayuchi.
- Divit'sya, divit'sya! - vmit' zakrichav htos' nedaleko, j Lyudmila,
pidnyavshi golovu, pobachila: poseredini ulici, nad bujnim, gustim potokom
golov mayalo shchos' chervone j nibi gordo, radisno kivalo vsim na vsi boki.
I Lyudmili z malen'kogo gorbika bulo virazno vidno, yak do c'ogo
chervonogo, mov do soncya, zbigalos' vse zo vsih bokiv, a bilya jogo nache
kipilo j burlilo cile more. A vono zdijmalos' vse vishche ta vishche i mov
yakims' strashnim i taºmnichim hitannyam pidbad'oryuvalo j poduzhchuvalo mogutnº
"ura", shcho neslosya zo vsih bokiv, shcho bez vsyako¿ svidomosti vilitalo z
grudej Lyudmili, shcho sklikalo zo vsih bokiv kinnih polica¿v, kozakiv,
soldativ. I os' vidno Lyudmili, yak, mahayuchi yakimis' ne to palicyami, ne to
shablyami, ozirayuchis' na vsi boki j hvilyuyuchi valku demonstrantiv, letyat' po
lyudyah tri kinnih okolotka, shchos' gukayuchi odin odnomu j pil'no slidkuyuchi za
chervonim. Vidno, yak chervone za kozhdim ¿h pristupom mov pospishaº j skorishe
maº po ulici pid tisyachnij krik "ura" i svist ta krik polica¿v. Os'
okolotki vzhe bliz'ko. "Ura" mov duzhchaº, licya skazheno napruzheni, a okolotki
suvoro nahmureni, sharpayuchi konej, odbivayuchis' vid ruk, shcho tyagnut' ¿h iz
sidel, rozmahuyuchi po golovah palicyami, ozirayut'sya odin na odnogo j shchos'
gukayut' do kinnih polica¿v, yaki des' tam, na drugomu trotuari, takozh
b'yut', shchos' krichat' i hvilyuyut' potok.
I Lyudmiline serce b'ºt'sya nevimovne; z kozhdim nastupom okolotkiv, z
kozhdim zmahom praporu ¿j hochet'sya kinut'sya do jogo, uhopit' ta hoch i
vpasti pid shablyami.
I zrobilos' shchos' dike j strashne. CHervone hitnulos' shche dekil'ki raziv,
zdaºt'sya, zachepilos' za golovu odnogo okolotka j des' shovalos'; a na tomu
misci zamigotili palici, zachulis' stogoni, okremi kriki, viskochiv z valki
bez okolotka kin', naletili kozaki, i nevpinna hvilya lyudej zim'yala,
spihnula Lyudmilu j ponesla z soboyu. Vona bigla, zadihalas', yakis' choboti
davili ¿j nogi, chi¿s' ruki shtovhali u boki, htos' shchos' krichav nad uhom i
garyache dihav na shiyu, a sila vse nesla ¿¿.
"Kudi zh mi bizhimo? Kudi zh bizhimo?" - litalo u ne¿, a nogi proti voli
musili bigti. Nareshti stali zupinyatis'; Lyudmila, vazhko dihayuchi,
ozirnulas'. Na tomu misci, de mayalo chervone, vzhe ne bulo robitnikiv,
til'ki garcuvali kozaki, a zo vsih bokiv stoyali demonstranti i, mov
zbirayuchis' z silami, perehodili vsi v odin bik.
Vmit' htos' znovu shchos' zakrichav; grudi znov skolihnulis', i moguche
"ura" znov zalunalo. I znov kinulis' ostervenilo kozaki i, topchuchi,
davlyachi zadnih, pochali rozganyati. I znov usi pobigli kudis'. Ale bigli
nedovgo; yakos' samo soboyu vsi zbilis' do odno¿ velichezno¿, dovgo¿ valki,
tverdo i spokijnishe posunuli po ulici. Kozaki chogos' odstali, j zamist' ¿h
zvidkis' vzyalis' soldati i stali jti poruch demonstrantiv, ne propuskayuchi
nikogo na seredinu ulici j mov ogorodivshi dovgim tinom.
Des' zatyagnuv htos' "Dubinushku", dali obizvalas' "Marsel'ºza", i hutko
nestrijnij, nerivnij, ale povnij veliko¿ sili spiv stav rozlyagatis' po
valci. Tak spokijno projshli do rogu odno¿ ulici, shcho jshla kudis' nagoru.
Lyudmila vzhe pochala j sobi zaspokoyuvatis' i vzhe navit' z'ºdnalas' z yakoyus'
tovarishkoyu, yak raptom vsi povernuli nazad i htos', bolyache nastupivshi ¿j na
nogu, zakrichav:
- Kozaki za uglom!
Lyudmila hotila shchos' spitati, ale v cej chas zahripila nad neyu konyacha
tvar i shchos' gostro udarilo po plechah.
- R...razojdis'! - zarevilo u ne¿ nad golovoyu, i kozak z chornoyu
boridkoyu j garnimi kucheryami pid shirokim kartuzom znov shiroko zamahnuvsya
nagajom i zi svistom polosnuv nim po valci. Pershi kinulis' vbik, a kozak,
pidbivshi ti zim'yavshi konem yakus' pannu v rudij shapochci, shcho shchos' zakrichala,
ale zrazu yakos' zmovkla, skazheno pochav gatiti vpravo j vlivo tgo golovah,
plechah, po chomu popalo.
Lyudmila vazhko dihala i, ne pam'yatayuchi sebe, stoyala, j divilas', i ne
znala, shcho robiti dali. V toj same chas yavidkis' viskalilo z desyatok pishih
polica¿v i, regochuchi mizh soboyu, stali napirati na zbitih do stini yakoyus'
magazinu demonstrantiv.
- R...razojdis'! R...razojdis'! - revilo zo vsih bokiv. Ale rozijtis'
bulo nikudi, bo z odnogo boku buli soldati, z drugogo - pozachineni dveri j
vikna kramnic', a z tret'ogo - polica¿ i kozaki, shcho gasali po valci j
gatili ¿¿ z yakims' bozhevil'nim zapalom. Mozhna bulo tikati nazad, ale valka
bula taka gusta, shcho Lyudmila postanovila: krashche vs'ogo prodertis' vpered i
mizh kozakami vibratis' chi zhivoyu, chi mertvoyu na drugij bik rogu. Skinuvshi z
sebe drizhachoyu rukoyu kapelyuh, shcho ves' chas til'ki pereshkodzhav ¿j, vona z
rishuche pidnyatoyu, nepokritoyu golovoyu suvoro, povazhno, tverdo stala
prodiratis' vpered.
- Tovarishko! Tam kozaki! - guknuv ¿j htos' pozadu.
- YA znayu! - ozirnulas' vona i, blisnuvshi ochima, znov .shche tverdishe
pitala vpered. Za neyu posunuv shche dehto; a koli vona porivnyalasya v
policayami, shcho odbivali yakimis' vistruganimi palicyami vsyakogo, hto hotiv
prodertisya, A, ne zvertayuchi uvagi, stala napirati na nih, to vzhe vsya
valka, mov nabravshis' yako¿s' sili, razom tuknula "ura" i z siloyu naperla
vpered.
- Nizzya! Nizzya! - guknuv bulo, odin policaj v velikoyu rizhoyu borodoyu,
odpihayuta Lyudmilu; ale vona raptom skazheno kinulas' na jogo, vihvatila
palicyu i ya yakijs' nesvidomij nestyami stala biti jogo po golovi, po plechah,
po rukah i, navit' raziv zo dva udarila yakogos' studenta, shcho kinuvsya za
neyu.
- Ur-r-ra! - strashenno rozlyaglosya v perednih ryadah, shcho bachili cyu scenu.
- Ur-r-ra! - pokotilosya dali.
- Ur-r-ra! - obizvalosya des' tam, daleko, na drugomu kinci
demonstraci¿.
- Ur-r-ra! - shche duzhche proneslosya znov tut, i veseli polica¿ v odin ment
des' shchezli pid moguchim naporom, i til'ki v deyakih miscyah krutilis' yakis'
kupki ta migotili v povitri palici.
I znov stalosya shchos' dike j strashne. YAk demoni, naletili znov kozaki.; i
zvov zbiti demonstranti, rozbigayuchis' na. vsi bokm, padali pid udarami
naga¿v, odbivalisya kaminnyami, zbiralis' v kupki, znov rozbigalis' i zvov
padali, vinosyachi na rukah pobitih tovarishiv, nashvidku zavi'yazuyuchi svo¿
rani j znov kidayuchis' tudi, de bil'shi kupi buli, de rozlyagalos' golosnishe
"ura".
Zadihana, chervona, z rozirvanim rukavom, stoyala Lyudmila pid vorit'mi
yakogos' budinku i drizhachoyu rukoyu vitirala pit na lici. Bilya ne¿ stoyalo
dekil'ki robitnikiv i dva studenti i, takozh vazhko dihayuchi, chervoni,
pom'yati, divilis' tudi, de til'ki shcho buli.
Tut bulo tihishe, til'ki "privatna publika" kupchilas' ta z-za plechej
odno odnogo divilas' do "centru".
Vmit' v "publici" zashamotalos', zahvilyuvalos' i raptovo posunulo nazad.
- Kogos' lovlyat'! - kriknuv htos'.
I za cimi slovami povz Lyudmilu probigla yakas' postat' v zhovten'komu
kapelyusi j, priginayuchis', silkuvalas' utikti vid dvoh polica¿v, shcho, tyazhko
sopuchi, gnalis' za neyu.
"Maksim!" - raptom proneslos' u serci Lyudmili, i, nezchuvshis' sama, yak
zirvalasya z. miscya, vona pid zdivovanimi poglyadami "publiki" shchos'
zakrichala j pobigla za nim. Robitniki i studenti, takozh shchos' zakrichavshi,
rvanulis', viperedili ¿¿ i vmit' razom zupinilis'. Zrobilos' shchos'
nezrozumile. Polica¿ shchezli, a zamist' ¿h na zemli valyalis' yakis' dvi chorni
postati j shchos' lovili.
- Syudi, tovarishu, syudi! - kriknuv student; i Maksim, vzhe bez
zhovten'kogo kapelyuha, vmit' nache virinuv zvidkis' i, z hripom, vazhko
dihayuchi, vsunuvsya mizh studentiv i robitnikiv.
- Sidajte, sidajte! - shopila jogo za plechi Lyudmila i pridushila do
zemli. Maksim ne siv, a vpav.
- Derzhit', derzhit' jogo! - probig povz ¿h policaj, ozirayuchis' na vsi
boki z nalitimi krov'yu ochima i z porohom na shchoci
- Tudi pobig, gospodin policejs'kij! Tudi! - pospishno pokazav odin z
robitnikiv v protilezhnij bik. - YA sam bachiv... Tudi!
Policaj movchki nedovirchivo ozirnuv jogo j pobig dali, a za nim i
drugij, shkandibayuchi, obtrusyuyuchis' na hodu j bezsoromno layuchi tih, shcho
smiyalisya z jogo.
- Ah, yak dobre! Ah, yak dobre, tovarishko! - shchaslivo shepotiv Maksim,
pidnyavshi golovu j divlyachis' do Lyudmili. - Ah, yak dobre!
A Lyudmila z nizhnistyu divilas' na jogo chervone lice, na pinu, shcho zasohla
v kutkah gub, na nozdri, shcho shiroko hvilyuvalis', na mokre, rozkudovchene
volossya na golovi j radisno-shchaslivo vsmihalas'. A robitniki zdivovano
divilis' na nih i sobi pochinali radisno usmihatis' i rozpituvati Maksima.
I vin govoriv ¿m bezzv'yazno, hapayuchis', perebivayuchi sebe i zvertayuchis' do
vsih. Koli zh polica¿ vzhe zovsim shchezli i "publika" zaspoko¿las', to bilya
nih uzhe stala zbiratis' cila valka cikavih i, proshtovhuyuchis', prolazyachi
pomizh drugimi, sluhali jogo.
- Nu, godi! - raptom spinila jogo Lyudmila. - Hodim zvidsi.
- Hodim, hodim! - pospishno zgodivsya vin. - Hodim "tudi"! Pravda?
- Pravda, pravda!
J voni rushili, a za nimi j ti, shcho stoyali. I "publika" rozstupilas'
pered nimi, zdivovano divilas' i provodzhala ochima visoku, povnu pannu z
nepokritoyu, chornoyu, gustoyu kosoyu, j robitnika z chervonim, molodim,
shchaslivim licem, i vsyu kupu, yaka, palko rozmovlyayuchi mizh soboyu, vse
pobil'shuvalas' ta pobil'shuvalas'.
- A mi duzhe nekonspirativno jdemo! - zasmiyalas' Lyudmila, obdivlyayuchis'
na sebe j na Maksima. - SHCHe zaareshtuyut'.
- Nu, to shcho?! - shchaslivo tripnuv vin golovoyu. - Haj! Zate zh ya ¿m dav.
Zate zh ya borovsya! Ah, yak dobre, dobrodijko! - vmit' zupinyayuchis' na ment i
divlyachis' na ne¿, skriknuv vin. - Vi znaºte, shcho ya biv ¿h tak, shcho azh ruki
bolyat'! YA zh, znaºte, odnogo policejs'kogo pribiv! ¿j-bogu!.. YA vam govoriv
ce?.. Tak, znaºte, i vpav... A vi bili?
- Ne znayu... Mozhe...
- Pravda, tak nache vi v tumani? Ot tak i ya... A serce, znaºte, tak
b'ºt'sya... A kolis' zhe ot tak i revolyuciya bude. Pravda?.. Til'ki ne
skoro... Ah, znaºte, yak stidno, yak stidno! - vmit' z bolem perebiv vin
sebe i zaraz zhe, hapayuchis' i nastupayuchi vsim na nogi, zagovoriv dali - Vi
vtikali, tovarishko?.. Od kozakiv?.. Pravda, stidno? Pravda, bolyache tak?..
YA, znaºte, hotiv pryamo upasti, j haj topchut'... A vsi bizhat'... A ti
b'yut'... Nagajkami po lici... Odnomu, znaºte, yakomus' studentovi vibili
oko j areshtuvali zaraz zhe... Mene ne areshtuyut': ya budu odbivat'sya do
smerti... YA vzhe ne hochu v tyurmu...
Lyudmila sluhala jogo i, ne vvazhayuchi na te, shcho zvertala na sebe uvagu
vsih, divilas' til'ki na vsi boki j bazhala til'ki skorishe dijti "tudi".
Prominali znajomi zadihani licya, htos' iz tovarishok i tovarishiv studentiv
zupinyav ¿¿ j shchos' govoriv, a vona til'ki usmihalas' i vsih klikala "tudi".
Hutko bilya ne¿ j Maksima zibralas' znov velika valka rozignanih
demonstrantiv i stala z pisneyu nablizhatis' do "centru".
A tam tvorilos' te same, shcho j todi, yak Lyudmila virivalasya zvidti. Z
odnogo boku - stini ulici, z drugogo - rota soldat, a speredu j pozadu -
polica¿ j kozaki, yaki to nakidalisya na valku j bili demonstrantiv, to,
garcuyuchi, spochivali i til'ki pil'no slidkuvali zgori. Koli vzhe Lyudmila z
kupoyu nablizilas' tak, shcho ¿h pobachili zadni iz "centru", Maksim stav
kopatis' chogos' za pazuhoyu, raptom vityagnuv drizhachimi rukami yakus' veliku
chervonu hustku j, visoko pidnyavshi ¿¿, golosno j dzvinko zakrichav:
- Get' z samoderzhaviºm! Haj zhive sociyal'na revolyuciya! Ur-r-a-a!
Lyudmila zdrignulas'.
- SHCHo vi robite?! Vi! - zdivovano shopila vona jogo za ruku, ale pizno
vzhe bulo. Zobachivshi chervone, kozaki, yak zviri, kinulis' do nih, i ne
vstigla Lyudmila protyagnuti navit' popered sebe ruki, yak na ne¿ naletila
konyacha golova, pophnula ¿¿, zbila z nig, i Lyudmila, chuyuchi, yak shchos' vazhke j
gostre stupaº ¿j na ruku, vpala bez pam'yati.
Koli vona prijshla v sebe, koli zdivovano povela svo¿mi velikimi ochima
krug sebe, ¿j persh za vse kinuvsya v vichi patret Mikoli II z jogo rizhen'koyu
boridkoyu j kirpatim nosom.
"V zhandarmeri¿!" - proletilo u ne¿.
- Divit'sya vzhe, divit'sya... Vodi! - zashepotilo vmit' shchos' bilya ne¿.
Lyudmila hutko pidvelas'. Na ne¿ divilis' znajomi ochi Sivenka, a znajoma
nevelichka boridka jogo zaspokoyuyuche hitalas' i mov govorila za gubami: -
Divit'sya vzhe, divit'sya. Vodi!
- YA v apteci? - spitala vona, divlyachis' na ryad polic' z bankami,
plyashkami j takim inshim.
- A vi b de hotili buti? - usmihnuvsya Sivenko, shchos' mishayuchi v shklyanci z
vodoyu, yaku prinis jomu neznajomij student.
Lyudmila sila, ozirnulas'. V apteci vzhe bulo temnuvato j vidno bulo, shcho
pochinalo smerkatis'. Za stojkoyu stoyav yakijs' blidij molodij dobrodij i
pil'no divivsya na ne¿. Lyudmila odvernulas', potim, shchos' nache zgadavshi,
hutko povernulas' do Sivenka i spitala:
- A vi, tovarishu, ne znaºte, chi zaareshtuvali togo robitnika, shcho buv zo
mnoyu v toj chas, koli ya vpala? Ne bachili?
- Ne znayu, tovarishko; zdaºt'sya, jogo takozh, yak i vas, pochastuvali
dobre... Bolit' golova?
- Trohi...
- De?
Lyudmila hotila pidvesti ruku i vmit' pochula strashnij bil'.
- Oh! - proti voli virvalos' u ne¿.
- Tiho, tiho! - zaturbuvavsya vin. - YA perev'yazav vam... Ne rushte, ne
rushte!.. Zaraz ya vas posadzhu na viznika j po¿demo dodomu... Os' nate,
vipijte...
- A vzhe skinchilos'?
- Dlya vas uzhe...
Lyudmila vipila zi zgagoyu iz shklyanki, shche raz podivilas' na blidogo
dobrodiya za stojkoyu, j ¿j zdalosya, nibi vona bachila jogo des'.
- Nu, posid'te zh tut, ya zaraz, - uhopiv Sivenko kartuza j pishov kudis'
v drugi dveri.
- Kudi zh vi? - zdivuvalas' Lyudmila.
- Za viznikom.
- Ta hiba v ci dveri!
- Ti po sluchayu demonstraci¿ zamkneni... - blidij dobrodij usmihnuvsya j
odvernuvsya.
Hvilin cherez p'yat' Lyudmila vzhe oberezhno sidala na brichku z pidnyatoyu
budkoyu i serjozno j povazhno hitala golovoyu blidomu dobrodiºvi i
studentovi.
A na ulicyah shche kipilo. Skakali inodi kozaki, gikayuchi j mahayuchi nagayami;
pro¿zhdzhali zvoshchiki z dvoma policayami, shcho, obhopivshi za stan, derzhali
yakogos' studenta yabo pannochku; vilitalo zvidkis' "ura", a za nim krik,
svist i stuk kopit. Raz navit' brichka musila spinitis' i tiho ¿hati za
kupkoyu demonstrantiv, yaki, ochevidyachki, til'ki shcho zibralis' znov do gurtu j
guchno spivali:
Na boj krovavyj, svyatoj i pravyj,
Marsh, marsh vpered, rabochij narod!
Ale nedovgo spivali. Naskochili kozaki, vrizalis' v kupku i zrazu
prorobili brichci dorogu. Viznik st'obnuv konej, i brichka, pominayuchi
chervoni, zahopleni licya demonstrantiv, hutko pokotilas' vpered.
To¿ zh taki nochi Lyudmila vzhe chekala zhandariv. Ale ¿h ne bulo ni v tu
nich, ni v drugu, ni v tretyu.
"Nevzhe tak minet'sya?" - ne virilos' ¿j, ale vse-taki nikudi, krim svoº¿
kontori, ne hodila, nichogo ne pisala j ne chitala i kozhnogo vechora pil'no
obdivlyalas' po vsih kutochkah, chi ne zabula yak-nebud' chogo zahovati. Minulo
dniv z p'yat'. Vse bulo spokijno, zhandari ne yavlyalis'. Ale ne yavlyavsya j
Maksim. Prihodili do ne¿ tovarishi, tovarishki, prihodili ti, shcho vona bachila
¿h na demonstraci¿, prihodili j ti, shcho j ne bachila, vsih rozpituvala, ale
nihto ne mig ¿j nichogo skazati.
"Rozumiºt'sya, zaareshtuvali", - porishila vona j pochula, yak ¿j stalo
yakos' nudno i gluha zlist' zdavila grudi. Navit' zlist' bula j na Maksima,
i na sebe, i na vsih.
Azh os' na shostij chi na s'omij den', perev'yazuyuchi ruku, vona vmit'
pochula znajomij, tihij, nesmilij stuk u stini.
"Maksim", - kidayuchi hustku j pospishayuchi, vibigla vona v sini j,
odimknuvshi dveri, shiroko rozchinila ¿h.
- Vi, Maksime? - proshepotila vona z yakims' drizhannyam u golosi.
- YA... - zavorushilas' yakas' postat' bilya stini.
- CHogo zh vi... Jdit'... Zahod'te!
Postat' nesmilo j zignuvshis' yakos' proskovznula proz ne¿ j tak zhe
nesmilo prosunulas' u kimnatu. Lyudmila pospishno zamknula dveri j hutko
vvijshla za nim.
- De zh vi buli? CHom ne prihodili? - zaraz zhe nakinulas' vona, ale,
podivivshis' na jogo, raptom spinilas' ta tak i zastigla.
Lice jogo bulo blide, yakes' zapale, j na gubah znov grala ta sama
zhal'ka, vinuvata usmishka, a ochi bezpokijno j nesmilo bigali na vsi boki.
- Zno-ov!.. - yakos' tiho j mov pidtverdzhuyuchi j razom pitayuchi, sumno,
serdito j suvoro protyagnula vona. - Zno-ov... Maksime! Tovarishu!.. SHCHo zh vi
robite? !
- YA, dobrodijko, nichogo, ¿j-bogu, nichogo, - hutko j tiho zagovoriv vin,
mnuchi yakogos' dranogo kartuza, - YA mayu do vas dilo... YA zaraz pidu...
- Nikudi vi ne pidete! - skriknula Lyudmila. - Nikudi, chuºte?! Govorit'
krashche, de buli?.. Ta syad'te!
Maksim siv i, vzhe ne hovayuchi nig, yakos' zanadto pryamo stav divitis' ¿j
v ochi, nibi zbiravsya shchos' skazati.
- Nu? De buli?.. YAk vtikli z demonstraci¿?
- Ta tak... Utik... YA mayu do vas, dobro... tovarishko, dilo...
- YA hochu znat', de vi buli! - serdito perebila Lyudmila...
- Ta doma... Na roboti... Mene hotyat' areshtuvati... Sashku j Vasilya
zabrali... I mene vzyali b, ta ya doma ne buv todi... Teper sterezhut'. YA
cilij den' sidiv u tovarisha.
- Mozhe, ¿sti hochete?
Maksim hotiv odmovitis', ale, ochevidyachki, tak hotiv ¿sti, shcho til'ki
podivivsya bezsilo na ne¿ j nahiliv trohi golovu.
Lyudmila zaraz zhe shopilas', pidnyala po dorozi pokinutu hustku j hutko
vijshla z kimnati. Hvilini cherez tri vona vernulas' uzhe z perev'yazanoyu
rukoyu j z hlibom, maslom ta chaºm na tarilci.
- Vpered ¿zhte, a potim budete rozkazuvati, - divlyachis' na jogo, kinula
vona, stavlyayuchi vse pered nim i odhodyachi trohi vbik.
Maksim stav ¿sti. Vidno bulo, shcho vin davno vzhe ne ¿v, bo, kovtnuvshi
hliba, zaraz zhe stav gikat' z nepriºmnim pidskakuvannyam i vikrikom. Ce,
ochevidyachki, strashenno zasoromilo jogo, bo gusto pochervoniv i perestav
¿sti, vinuvato podivlyayuchis' na Lyudmilu, yakij stalo takozh niyakovo i do bolyu
zhal' jogo.
- CHayu s'orbnit'! - nareshti poradila vona. Maksim sluhnyano ta pospishno
vhopiv shklyanku j drizhachimi rukami stav pidnositi do zapeklih i posinilih
gub.
Lyudmila odvernulas' i stala hoditi po kimnati, m'yako viyuchi svoºyu
shirokoyu svitloyu bluzoyu i poglyadayuchi inodi na Maksima, yakij bez ne¿ zaraz,
zhe spravivsya z gikavkoyu i vzhe smachno zhuvav hlib, bazhayuchi, ochevidyachki,
skorishe j menshe ¿sti.
- Dyakuyu... - nareshti promoviv, utershis' rukavom i trohi odsunuvshis'.
- Nu, rozkazujte... - sila Lyudmila proti jogo - YAk vtikli z
demonstraci¿.
- Tak... Mene ne zachipali...
- De zh vi buli ves' tizhden'?
- Doma... Sidiv...
- I znov pochali nudit'?
Maksim shche zhalchishe podivivsya na ne¿ j hotiv shchos' skazati, ale nahiliv
til'ki golovu j pochav m'yati kartuza.
- SHCHo zh vam shche treba? - tiho zagovorila Lyudmila. - Bula zh
demonstraciya... Vi zh "borolis'"... SHCHo zh vam?
- A teper? - pidnyav golovu Maksim. - Znov nichogo?.. Znov tak?..
Zanyatiya, zbirki?.. YA zh ne mozhu, dobrodijko!.. - I, raptom ponizivshi golos,
dodav: - YA mayu do vas dilo...
- Nu?
- Dajte meni dvadcyat' rubliv.
- Nashcho ce tak bagato?
- YA po¿du v Peterburg.
- V Peterburg? - zdivovano protyagnula Lyudmila j pil'no podivilas' na
jogo. Maksim znov nahiliv golovu.
- CHogo vi tam zahotili?
- YA hochu tam... YA hochu tam znajti sobi robotu... YA vzhe davno... Nema? -
pidnyav vin golovu i, zustrivshis' z ¿¿ strogim i suvorim navit' poglyadom,
zmishavsya j hutko zabigav ochima.
- Tovarishu Maksime! SHCHo vi dumaºte sobi? - tiho pochala Lyudmila. - SHCHo vi
gadaºte? Ce zh durnicya!.. Ce zh... bozhevillya... Za dvadcyat' rubliv... Gm...
Ta... tut!.. Nu, shcho vam kazati?! Ta tut treba sotni, po dvadcyat' rubliv,
shchob zrobiti te, shcho vi hochete, a vi... Dajte jomu dvadcyat' rubliv, i vin
po¿de v Peterburg!
- Nu to shcho!.. YA znajdu tam robotu, a tam, mozhe...
- A tam vas zaberut', povisyat'. Ot i ves' vash podvig!
- Ne zaberut'.
- Et! Movchit' krashche!
Maksim niyakovo povoruhnuvsya j zadumlivo zastig, trohi shilivshis'
bezsilo vpered i divlyachis' prosto sebe shirokimi ochima.
Lyudmila takozh zamislilas' i, nibi prokidayuchis', inodi skosa divilas' na
jogo i znov, zithnuvshi, shchos' pil'no j nahmurivshis' dumala.
- Nu, to ya kinus' pid po¿zd... - vmit' yakos' bezzvuchno proshepotiv
Maksim, ne vorushachis'-taki j ne povertayuchis', til'ki divlyachis' uzhe ne tak
zadumlivo j rivno.
Lyudmila hutko povernula do jogo golovu.
- SHCHo vi skazali? - yakos' zdusheno promovila vona.
- Pid po¿zd kinus', - znov bezzvuchno proshepotiv vin, ne usmihayuchis' i
vse-taki ne povertayuchis'.
- I vam ne sorom ce kazati?.. I vi smiºte nazivati sebe sociyalistom, i
vi... Jdit'... kidajtes'!.. - spalahnuvshi, vstala vona j navit' pokazala
rukoyu na dveri.
Ale Maksim ne voruhnuvsya.
- Jdit' zhe!.. - tihishe vzhe dodala vona i, postoyavshi trohi, znov sila j
nahmurilas'. Projshlo hvilini dvi.
- Ot shcho, - pomalu i yakos' z natugoyu pochala vona. - YA mayu odno
sredstvo... Ne hochu brehati... Vi sluhaºte? Maksim zdrignuvsya i zlyakano
povernuv do ne¿ golovu.
- Sluhajte!.. YA mayu sredstvo... Vono dlya mene nepriºmne, ale zh... koli
i vono ne pomozhe, todi... todi robit' shcho hochete...
Maksim beznadijno podivivsya na ne¿.
- Vi po¿dete v selo... CHuºte?.. Vi hochete roboti... Tam º robota...
Organizujte, propagandirujte, agitujte... Tam vas sluhatimut'... YA hotila
b, shchob vi buli tut, bo vi j tut potribni, ale zh... Zgodzhuºtes'?
- A hiba u vas nema dvadcyati rubliv? - pohmuro j vorozhe kinuv vin.
Lyudmila neterplyache udarila sebe po kolini:
- Vi krashche sluhajte!.. Za dva-dcyat' rub-liv ni-cho-go ne zro-bi-te.
CHuºte?.. Po¿dete v selo!..
Maksim bajduzhe j derev'yane podivivsya na ne¿ i shchos', ochevidyachki, znov
dumav.
- S'ogodnya zh i po¿dete... Zamist' togo shchob nudit' ot tut i tinyatis'
des' po tovarishah, ¿d'te, zrobit' dilo.
- I literaturi daste? - sumno spitav vin.
- I literaturi, i proklamaci¿, i groshi... Vse!
- Dobre! - bajduzhe hitnuv vin golovoyu j pochav vstavati, mov zbirayuchis'
uzhe ¿hati.
- Kudi zh vi? - zdivovano podivilas' vona na jogo.
- A hiba ce ne zaraz?
Lyudmila zasmiyalas' i, shopivshi za ruku, tiho posadila znov na stilec'.
Vin pokirlivo siv i slabo j bezsilo j sobi usmihnuvsya. Lice jomu,
zdavalos', shche bil'she zblidlo j navit' pozhovtilo, a ruki j ochi nibi zgubili
teper nervovu zaturbovanist' i viglyadali yakos' mlyavo j shche zhalkishe.
- Ne divit'sya, ya pereodyagnus', - zithnuvshi, vstala Lyudmila j perejshla v
drugij kutok kimnati. Maksim pospishno vsim tilom odvernuvsya v drugij bik i
zastig.
Pereodyagtis', Lyudmila zapnula lice gustim chornim vualem, distala z shafi
yakijs' inshij, nizh zvichajno nosila, kapelyuh i niz'ko nadila jogo na loba.
- YA pidu vpered, a vi stupniv na dvacyat' jdit' za mnoyu, - pochala vona
shepotom. - CHuºte?.. Ta povernit'sya, vzhe mozhna.
Maksim takozh pospishno povernuvsya j navit' vstav.
- YA budu jti poperedu, a vi pozadu... Ta glyadit', shchob za nami ne bulo
shpiga... YAkshcho primitite, kashlyanit' tri razi pidryad... Rozumiºte?.. Potim ya
zajdu v odni vorota (ce nedaleko)... vi jdit' za mnoyu... Tam vam dadut'
vse... i groshi, i adresi, kudi ¿hat'... Abi til'ki doma zahopiti... koli
ne bude doma, vertajtes' i vse-taki jdit' za mnoyu. CHuºte?
- CHuyu, - proshepotiv Maksim.
- Nu, hodim.
Vijshovshi na ulicyu, Lyudmila trohi postoyala bilya ganku, pil'no
vdivlyayuchis' u vsi zakutki, potim hutko rushila j, ne ozirayuchis', pishla po
trotuaru. Hvilini cherez dvi vijshov i Maksim i, gusto j chasto perestupayuchi
nogami, ozirayuchis' i zupinyayuchis', majzhe big slidom za neyu. Na ulici bulo
temno j vogko, til'ki lihtari prorivali temryavu ta z deyakih budinkiv
padalo yasne svitlo na dorogu.
Spershu Maksim pil'no oziravsya, pridivlyavsya, ale chim dali, to jshov
tihishe j tihishe i, yak vidno, zabuvav navit' pro temnu zhinochu postat', shcho
hutko jshla poperedu. Potim, nache zgadavshi, pidijmav golovu, sturbovano
divivsya vpered i malo ne big za neyu. Azh os' Lyudmila zajshla v yakis' vorota
j znikla. Maksim bachiv, kudi vona zajshla, i, pochekavshi trohi, ozirayuchis'
znov, pro-skovznuv i sobi tudi zh. Na yakomus' derev'yanomu ganku vzhe chekala
Lyudmila.
- Syudi, syudi! - proshepotila vona j pishla vpered. YAkimis' temnimi,
vuzen'kimi koridorchikami, po yakihs' shodah, macayuchi rukami po stinah,
voni, nareshti, dobilis' do yakihs' dverej, shcho buli, yak nashchupav Maksim,
obbiti nibi kozheyu. Lyudmila tverdo stuknula dva razi, pochekala z dvi
sekundi, potim stuknula shche raz i znov dva razi. Za cim zachulas' chiyas' hoda
i v dveryah zatorohkotiv klyuch.
- Svo¿, svo¿, odchinyajte, - zashepotila Lyudmila, yak til'ki dveri zlegka
vidchinilis' i zvidti viglyanula yakas' golova v okulyarah. - Boyalas', shcho ne
zahoplyu vas doma. Poznajomtes', - hitnula vona golovoyu, koli Maksim
nesmilo vstupiv za neyu v kimnatu i trohi zazhmurivsya vid svitla.
"Okulyari" protyagnuli jomu ruku j shchos' proburmotili. Maksim pospishno j z
niyakovistyu potryas ¿¿ j nichogo ne skazav.
- Jdit' syudi! - shepotom poklikala Lyudmila "okulyari", odhodyachi v drugij
kutok. - A vi syad'te! - kinula Maksimovi.
Maksim ozirnuvsya i, oberezhno znyavshi yakus' odezhinu z stil'cya j poklavshi
¿¿ na skrin'ku, siv i stav rozdivlyatis'. Kimnatka bula nevelichka,
students'ka i yakas' cherez kraj nechepurna. Na kilkah visila shinel',
students'kij kartuz, yakis' shtani i bil'she nichogo. Pidloga bula brudna,
stil z rozkidanimi knizhkami j paperami chogos' pohilivsya j spiravsya odnim
bokom na spinku stil'cya.
"Nizhki odno¿ nema", - dogadavs' Maksim i, chogos' zithnuvshi, stav
divitis' na Lyudmilu j studenta. Voni stoyali do jogo v profil', i jomu bulo
virazno vidno serjozne i stroge oko Lyudmili, shcho hutko shchos' govorila, i
ruden'ku boridku "okulyariv", shcho movchki j takozh serjozno sluhali ¿¿.
- Nu? Dobre? - mov kinchayuchi, golosno vzhe spitala vona.
- Dobre... Meni vse odno... - zgodilis' "okulyari" j zaraz zhe vijshli
kudis' v drugi dveri.
- Po¿zd ide na Samijlivku v piv do desyato¿... Vi spershu po¿dete v
Samijlivku, - povernulas' Lyudmila do Maksima. - Teper shche j dev'yato¿
nema... Zaraz prinese groshi, "bumazhki" i... vse rozkazhe vam... Povinen buv
drugij ¿hati, a teper vi po¿dete.
- Dobre... - bajduzhe proshepotiv vin.
Lyudmila glyanula na jogo, poderzhala trohi na jomu svij poglyad i,
odvernuvshis', pochala zadumlivo hoditi po kimnati.
CHerez yakijs' chas "okulyari" vernulis', shchil'no prichinili za soboyu dveri
j, pidijshovshi do stolu, poklali na jogo yakijs' pakunok, obv'yazanij
shpagatom i akuratno zagornenij v papir.
- Teper sluhajte... - gustim basom zvernulis' voni do Maksima, yakij
zaraz zhe vstav i pospishno nablizivsya do stolu. - Ce... pide vse... v dva
sela, - rozgortayuchi pakunok i vijmayuchi yakis' knizhechki, zashepotili
"okulyari". - Ce povinno buti dostavleno v Samijlivku, a ce... bachite?.. ce
v Kam'yanku. ¯hat' budete na stanciyu Vahristu... Koli pri¿dete, vijdete na
peron...
Maksim hitav golovoyu, sluhav i navit' shepotiv inodi gubami, povtoryayuchi
nazvis'ko abo adresu. A Lyudmila vse hodila po kimnati, zaklavshi ruki za
spinu j divlyachis' inodi na jogo glibokim m'yakim poglyadom.
- Vzhe? - nareshti pidijshla vona do nih.
- Zaraz... Poprohaºte Vasilya, shchob dav vam selyans'ku odezhu... Groshi
trat'te oberezhno... Koli spravites', zaraz zhe vertajtes' nazad i zajdit'
abo do tovarishki, abo do mene... Znajdete moyu kvatiru?
Maksim hotiv skazati, ale Lyudmila, yakos' hapayuchis', hutko perebila:
- Vin zajde do mene... Tut shche treba... shukati. Do mene zajde!
- Meni vse odno... - zgodilis' "okulyari" i, povazhno vinyavshi gamancya,
stali odlichuvati groshi.
- Til'ki vi tam daremno ne sidit', - serjozno zvernulas' Lyudmila do
Maksima. - Zrobite - j nazad... CHuºte?
- Dobre, - proshepotiv Maksim i yakos' beznadijno j pokirlivo glyanuv na
ne¿.
- Nate! - skinchili "okulyari" j podali dekil'ki bumazhok i odnogo
zolotogo. Maksim oberezhno zahovav ¿h v kishenyu j vzyav u ruki klunochok, yakij
"okulyari" zav'yazali v yakus' sinen'ku hustochku, tak shcho zdavalos', nibi tam
buv hlib abo yakas' ¿zha.
Poproshchalis', i Lyudmila z Maksimom vijshli.
- Nu, vs'ogo dobrogo, - zupinyayuchis' bilya vorit, proshepotila vona j
protyagnula jomu ruku. Maksim podav svoyu j hotiv vzhe odnyati, ale Lyudmila
zaderzhala ¿¿ j, pomovchavshi trohi, dodala: - Glyadit' zhe... CHerez tizhden'
chekayu nazad... Koli ne pomozhet'sya "tam", todi... todi shcho hochete...
- A todi groshej dadut' u... Peterburg? - zhivo spitav Maksim.
- YAk ne pomozhet'sya "tam", dadut'...
Maksim nesmilo potyagnuv ruku i, vizvolivshi ¿¿, hutko shovav v kishenyu.
Lyudmila shche trohi movchki podivilas' na jogo i, nache skidayuchi z sebe
shchos', zithnula j rishuche promovila:
- Nu, jdit'!..
Maksim zaraz zhe rushiv i, shche raz ozirnuvshis', temnoyu tinnyu zamigotiv po
ulici.
Minulo tri dni. Lyudmila vzhe rishuche stala gotuvatis' do areshtu.
Ponapisuvala listi znajomim, napisala lista staren'komu bat'kovi, v yakomu
oberezhno natyakala na te, shcho teper mozhe vsyake buti z kozhnim", peredala
groshi, yaki mala, tovarisham i navit' napisala podannya v telegrafnu kontoru
ob "otstavci" j poradila odnij tovarishci nagotoviti druge, shchob zahopiti
zaraz zhe ¿¿ misce. Na zbirki ne hodila, do znajomih vihodila ridko, til'ki
inodi navmisno vihodila na ulicyu j tishilas' dvoma shpigami, yaki zaraz zhe
pochinali provodzhati ¿¿.
J odnogo til'ki bazhalosya ¿j: buti zaareshtovanij pislya togo, yak pobachit'
Maksima j dovidaºt'sya, yak vin i shcho z nim. Pro samij zhe aresht dumala tak,
yak dumayut' pro shchos' neminuche, vazhke, ale neobhidne. Ale, chuyuchi navkrugi
zvistki, shcho tam zaareshtuvali razom tr'oh, tam shopili prosto na ulici, tam
zamanili v "uchastok" i zasadili prosto v kameru, ¿j inodi ne virilos', shcho
¿¿ zaberut': zanadto vzhe dovgo tyagnulos' ce chekannya. I navit' inodi
stavalo strashno chogos', podumavshi, shcho ¿¿ spravdi zaareshtuyut'. Todi ¿j
prigaduvalos' zaraz zhe zhalke, vinuvate oblichchya Maksima i stavalo tak
nudno, tak beznadijno, shcho hotilos', prosto-taki hotilos' v tyurmu.
Odnogo vechora bulo zanadto yakos' tosklivo. Za stinoyu u hazyajki, v yako¿
najmala cyu kimnatu, htos' tiho grav na p'yanino, shchos' rivno j povazhno
hodilo nad golovoyu, j ledve dolitav shum z ulici.
Lyudmila, serjozna j povazhna, z trohi zblidlim licem i zatyagnena v chornu
suknyu, sidila j movchki sluhala gostya-studenta, yakij, ochevidyachki, pochuvav
sebe niyakovo j vazhko, ale sidiv vse-taki i z roblenoyu zhvavistyu opovidav
shchos'. Vona inodi poglyadala na jogo, krivo, z natugoyu usmihalasya, koli vin
smiyavsya, i pochuvala, yak nud'ga vse bil'she ta bil'she skovuº ¿j grudi.
"CHi pide zh koli vin, bozhe mij!" - dumalos' ¿j. A gost', yak buvaº zavshe,
chim bil'she pochuvav sebe niyakovo, tim bil'she hotiv skinuti ce z sebe i shche
bil'she zaplutuvavsya.
Raptom zachuvsya tihij stuk u stini. Lyudmila j student zrazu ozirnulis' i
movchki stali sluhati. Stuk povtorivsya golosnishe j tverdishe.
- Stukayut'! - dlya chogos' shepotom promoviv student i pitayuche podivivsya
na ne¿. Lyudmila trohi zblidla, potim pochervonila j raptovo vstala. Vstav i
gost'.
- Ce do mene, - nareshti promovila vona yakos' zdavleno i z odchaºm
podivilas' na jogo. A vin, nibi zrozumivshi, hutko kinuvsya do svoº¿ shineli
j, pospishayuchi, stav odyagatis', promovlyayuchi:
- YA ne budu pereshkodzhati vam... YA kolis' drugim razom...
I vidno bulo, shcho j sam radij buv stukovi. Lyudmila nichogo ne skazala j
neterplyache til'ki divilas' na jogo, prisluhayuchis' inodi j shvil'ovano
dihayuchi.
Koli gost' odyag shinel', vona raptom, zgadavshi shchos', hutko vijshla v
sini, hapayuchis' odimknuti dveri, i, proshepotivshi v nih: "Shovajtes'
nagoru!", znov zachinila ¿h i povernulas' do kimnati. Gost' uzhe odyag kaloshi
i, trimayuchi kartuza v rukah, pospishno protyagnuv ¿j ruku. Lyudmila potryasla
¿¿ i, shchos' govoryachi, znov odimknula dveri na shodi j vipustila jogo.
Student viskochiv, pil'no ozirnuvsya, ale, ne zobachivshi nikogo, mov znov
zrozumiv shchos', pidnyav z yakims' bormotannyam kartuza j hutko zbig uniz.
Lyudmila zostalas' sama. Koli gryuknuli vnizu vhidni dveri, vona hutko
pidijshla do shodiv, shcho jshli na tretij poverh, i proshepotila:
- Maksime! Maksime!
Zaraz zhe zachulas' yakas' vazhka hoda i na shodah pochala spuskatis' yakas'
postat' v sviti, chobotah i visokij chornij shapci.
- Skorishe, skorishe!..
Postat' shche vazhche zastukala chobit'mi i hutko pishla za Lyudmiloyu.
- Bo-o-zhe! YAkij vin!.. - radisno divilas' vona na jogo, ozirayuchi z nig
do golovi j trimayuchi za ruku. A Maksim yasno j shchaslivo divivsya na ne¿ i ne
soromivsya, ne mnyav niyakovo shapki u rukah i navit' ne zvertav uvagi, shcho z
grubih chobit jogo potrohi stikala voda na chistu pidlogu j zostavlyala
brudni, chorni slidi. Lice jogo znov pashilo zdorov'yam, energiºyu i yakoyus'
gordoyu povazhnistyu.
- Ta chogo zh mi sto¿mo tut? - shamenulas' Lyudmila. - Jdit' blizhche... YA
hochu rozdivitis' na vas.
Maksim pochovgav za neyu i tak zhe movchki, ale trohi zasoromivshis',
zupinivsya bilya stola j podivivsya na ne¿.
- Ah, vi zh horoshij! - ne vitrimala vona j laskavo povela rukoyu po shchoci
jomu. Maksimovi stalo yakos' teplo-teplo vid c'ogo j nevimovne radisno.
- A pravda, dobre meni? - shchaslivo zasmiyavsya vin, podivivshis' na svitu j
na choboti.
- Strashenno dobre! - skriknula vona. - Strashenno dobre! I, vidno, vse
dobre, ga?.. Vse, pravda?
- Vse, - usmihnuvsya vin, ale zaraz zhe zrobivsya serjoznim i z dilovim,
sturbovanim vidom, mov zgadavshi shchos', zagovoriv: - Til'ki ya, dobrodijko,
ne buv u Kam'yanci... Til'ki v Samijlivci...
- CHogo zh to?
- Tak... Bo prijshlos' vse rozdati v Samijlivci... Strashenno malo
dali... SHCHo zh tam?.. Dvadcyat' knizhechok i sotnya proklamacij. Tak zhe ne
mozhna... Koli mi zibralis' u Vasilya, tak tam i sotni knizhok malo b bulo.
Ah, yaki voni, znaºte, vsi taki prostodushni! - vmit' zahopleno perebiv vin
svij dilovij ton. - Usi taki, znaºte... Mene bil'she vs'ogo te, shcho taki,
znaºte, stariki, a tak sluhayut' mene... A zhal' ¿h!.. Til'ki govoryat', shcho ya
yakos' kumedno govoryu po-muzhic'ki. Hiba ya tak pogano govoryu shche
po-ukra¿ns'ki?
- A vi dumali, shcho dobre?
- Avzhezh!.. I znaºte, shcho ya vam skazhu! YAkbi ya ne vmiv govoriti
po-ukra¿ns'ki, voni b i ne prinyali b mene...
Voni j tak, znaºte, koso divilis', shcho ya buv odyagnenij v "pans'ke".
Hm... ya v "pans'ke"!.. Uzhe zaklav cilij gurtok... Obicyayut' zbiratis' j
chitati... A proklamaci¿, znaºte, tak podobalis', shcho azh plakali mnogi...
¿j-bogu... i ya, znaºte, tak yakos'... Tezh trohi ne zaplakav...
- Ta nu? - zasmiyalas' laskavo Lyudmila j prominyas-timi, tihimi ochima mov
golubila jogo.
- ¯j-bogu! Nu, ta shcho!.. Hiba ce pogano... A groshej ya malo roztrativ...
Dva rubli i p'yatnadcyat' kopijok... Treba, znaºte, shche literaturi j
proklamacij... U nih tam bula yakas' literatura, ta voni kazhut', shcho ne
rozumiyut'. Mabut', eseriv, bo odin parubok shchos' govoriv meni... YA
rozibrav, shcho nibito "19 fevralya"... SHCHos' take... Pogano, shcho eseri
po-rosijs'ki pishut'. Tut, na Ukra¿ni... A znaºte, yakij odin rozumnij
buv!.. Vin uzhe pershe des' chitav "Dyad'ka Dmitra". Hoche, znaºte, vezti svo¿m
rodicham... Ah, znaºte, skil'ki tam roboti!.. YA teper til'ki tam budu...
Tam na vik meni bude roboti... Vi meni davajte literaturu, a ya budu
vozit'... Voni vzhe j adres meni nadavali... V chotir'oh selah uzhe ºst' nashi
lyudi...
- A v Peterburg? - kinula lukavo Lyudmila.
- Et!.. Tam krashche!.. SHCHo Peterburg!.. Til'ki bil'she treba literaturi...
SHCHo zh tut? Zrazu rozibrali... YA ne hotiv davati vs'ogo, tak azh prosili...
kormili mene, znaºte, i odezhu dali. "Mi, - kazhut', - i groshej damo, til'ki
davajte nam takih knizhok".
- Nu, vi vzhe pereborshchuºte, zdaºt'sya, - usmihnulas' Lyudmila.
- Ni! ¯j-bogu, ni! - palko skriknuv vin. - SHCHo zh meni?! ¯j-bogu,
pravda!..
- I ni odin ne podivivsya koso na knizhki?
- Ni! - tverdo tripnuv vin golovoyu, ale zaraz zhe, nibi zgadavshi shchos',
tihishe dodav: - Buv odin... Ale zh shcho tam!.. Kazhe, shcho proti boga grih iti,
yak bog dav, tak nam i bude...
- Aga, vzhe odin...
- Nu, to shcho!.. YA jogo, zdaºt'sya, ugovoriv... Nu, to shcho!.. A hiba nam
kogo potribno propagandiruvati? YAkbi vsi rozumili, tak i propagandiruvat'
ne treba! Avzhezh! - radisno skriknuv vin, ochevidyachki, zadovolenij znajdenim
vihodom, i smilivo podivivsya na ne¿. Lyudmila nichogo ne skazala.
Maksim zamovk, potim zrazu strepenuvsya j stav vstavati.
- Kudi zh vi? - zlyakalas' Lyudmila.
- Ayakzhe! - zdivuvavsya vin. - YA zh s'ogodnya j nazad... YA til'ki
literaturi. A potim, ya hochu u vas poprohati, - trohi drugim tonom dodav
vin, - dlya sebe... shchos'... Teper ya mayu bagato chasu i hochu chitati... YA,
znaºte, hochu teper vse znati, yak studenti... Teper ce treba...
- Ta s'ogodiya taki j nazad? - tiho, ne divlyachis' na jogo, serjozno
spitala Lyudmila.
- S'ogodnya, s'ogodnya... Bo ya obicyav, shcho zranku prijdu znov u Samijlivku
i zaraz zhe po¿demo z Vasilem do jogo rodichiv...
- A yakih zhe vam knizhok... dlya vas?
- YAkih?.. YA, znaºte, hotiv bi horoshu yakus' politichnu ekonomiyu. I shchob,
znaºte, po-ukra¿ns'komu... YA vzhe chitav deyaki... A teper yakbi horoshu... A
potim yakbi shchos' po agrarnomu pitannyu.
- Dobre... - yakos' suho j rivno promovila Lyudmila, ne vstayuchi i
divlyachis' kudis' v kutok.
- Potim, mozhe, º shchos' iz nelegal'nogo.
- Dobre...
Lyudmila trohi pomovchala.
- A mozhe b, vi zavtra po¿hali?.. - raptom tiho kinula vona. - A
s'ogodnya b posidili u mene. Mozhe zh, bil'she ne pobachimosya... - krivo yakos'
usmihnulas' vona j podivilas' na jogo. - Areshtuyut'... A ya hotila b z vami
posiditi... Vi zh mij uchenik...
- Areshtuyut'? - proshepotiv vin zlyakano.
- Pevno... Vsih berut'... A za mnoyu vzhe davno shpigi hodyat'...
Zostanetes'?
- CHogo zh? YA ostanus'... Til'ki toj... Vasil', znaºte... YA ostanus'...
Lyudmila podivilas' na jogo, zustrilas' z jogo sturbovanim poglyadom,
zithnula j rishuche vstala.
- Ni! ¿d'te s'ogodnya!.. - promovila vona yakos' suho j pochala shukati
shchos' mizh knizhkami.
- Os' vam... Os' shche... Prochitajte, yak hochete! - ne obertayuchis',
protyagnula vona yakis' knizhki i, pokopavshis' shche trohi, tiho odijshla i znov
sila na stilec'. Maksim oberezhno zasunuv knizhki za pazuhu, pomnyavsya trohi;
na misci j nesmilo promoviv:
- YA vzhe jdu, dobrodijko... Boyus' spiznitis'... A shche treba zajti za
literaturoyu.
Lyudmila strepenulas' i, yakos' nervovo j serjozno poproshchavshis',
vipustila jogo na shodi.
V tu zh taki nich Lyudmilu zaareshtuvali. Koli vzhe zhandarms'kij oficer
peretrusiv vse v kimnati, ne znajshovshi nichogo "prestupnogo" (shche j zapisav
u protokol), koli vzhe Lyudmila spokijno j povazhno z vidu, til'ki duzhe
serjozna j blida, zav'yazuvala podushku j biliznu, odin iz zhandariv
nahilivsya nad pidlogoyu j stav na shchos' pil'no rozdivlyatisya.
- SHCHo tam? - spitav oficer.
- Slidi yakis', vashe blagorodiº!.. - pidviv trohi zchervonilu golovu
zhandar. - Nibi muzhic'ki...
Lyudmila hutko ozirnulas'. Oficer pijmav ce j raptovo spitav ¿¿:
- A v yakij godini vijshov vid vas cej muzhik?
- YAkij muzhik? - holodno j vorozhe skinula vona na jogo ochima.
- Cej, shcho buv u vas... - trohi zmishavsya oficer.
- Niyakih muzhikiv u mene ne bulo! - zi znevagoyu kinula vona i znov stala
zav'yazuvati.
- Hm... - zdvignuv plechima oficer i pochav zapisuvati:
"Na pidlozi kimnati pomitni buli slidi velikih muzhic'kih chobit z
pidkovami. Areshtovana odmovlyalas' i ne hotila viyasniti prichini slidiv".
- Proshu pidpisatisya! - skinchivshi, zvernuvsya vin do ne¿.
Lyudmila spokijno pidijshla, zgorda vzyala pero v ruki i, prochitavshi
dodatok, usmihnulas' i pidpisalas'.
A garne, trohi suhe lice ¿¿ mov na hvilinu zasvitilos' prominnyami j
nache govorilo:
"Pizno! Vin uzhe tam!"
[1] SHCHe ne zacheplenij propagandoyu. (Primit. avt.)
[2] SHovinistom
[3] R.U.P. - Revolyucijno¿ Ukra¿ns'ko¿ parti¿.
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT