pina z propitnilimi lopatkami (vse priyut' pan prezident!) masivno i kruglo, yak lantuh iz mokrim piskom, vipinaºt'sya nad spinkoyu fotelya. Balansuyuchi na poshtivih shpin'kah, graf Adol'f pidbiraºt'sya do spini, niz'ko vklonyaºt'sya ¿j, zupinyaºt'sya j pochinaº zhdati. Z za spini ripkij, odvologlij bas kidaº: - Sisti. Korotko SHvidko Nu? Graf Adol'f sidaº, ne pritulyayuchis' spinoyu do fotelya, i strimano hitro posmihaºt'sya. - Pri¿hala I zadovolene stulyuº goleni tonki zhinochi usta. Skudovchena temno-ruda golova, nenache zhmut irzhavogo drotu, vmit' zatihaº nad aparatom, dali rvuchko povertaºt'sya vsim burim, masnim od potu licem do grafa Adol'fa i bliskaº na n'ogo kvadratovimi zhovtimi konyachimi zubami. - Princesa?! Graf Adol'f skromno i nizhno hitaº golovoyu - CHomu zh ne poperedili? Syurpriz? Ga? Dobre. Dokladnishe. Ne hapayuchis'. Nu? I, krutnuvshi derzhal'ce z chornim kinchikom, nadushivshi po cherzi na dva gudziki, pan prezident klade ruki na poruchchya fotelya j nastavlyaº na grafa sidlaste cholo. Graf dokladno, ne hapayuchis', nizhno vorkotlivim golosom pochinaº rozpovidati. Panovi prezidentovi ne vse yasno, vstavlyaºt'sya zapitannya. Todi graf momental'no minyaº epichno mrijnij viraz na poshtivo-uvazhnij, serjozno, dilovito hitaº golovoyu i znovu, nache davshi sobi nakaz, u tomu zh nizhnomu toni rozpovidaº dali. Strimanist' princesi absolyutno-taki podobaºt'sya panovi. Absolyutno. Gordist'? Nepristupnist'? Velichnist'? Cilkom dobre. Po-korolivs'komu. Tak i slid. Zzadu, yak cvirkun, syurchit' aparat. Mertens, ne povertayuchis', odvodit' livu ruku nazad i neterplyache nadushuº tri razi gudzika z zhovtoyu shapochkoyu. Syurchannya vment urivaºt'sya. Todi pan prezident pidvodyat'sya j urochisto kladut' ruku na pleche grafa Ellenberga. Graf Ellenberg, oberezhno trimayuchi cyu ruku na plechi, yak ptashku, shcho nespodivano sila, tezh pidvodit'sya. - Grafe! Na vas skladaºt'sya chest' zrobiti cyu divchinu moºyu druzhinoyu. Najodvazhnishi lyudi bentezhat'sya, koli mriyana fortecya nespodivano z'yavlyaºt'sya pered ¿hnimi ochima. - YA bezmirno dyakuyu panovi prezidentovi za cyu visoku chest', ale... ale... dozvol'te zavvazhiti, pane prezidente, shcho trudnoshchi c'ogo doruchennya rivnyayut'sya chesti jogo. YAk panovi prezidentovi vidomo... Pan prezident zdijmaº ruku z plecha j pohmuryuº brovi. - Dlya dovireno¿ osobi Fridriha Mertensa nema nepobornih trudnoshchiv. SHCHo? Do vashogo rozporyadku, pane ministre, derzhavna sila Nimechchini, polovina ¿¿ nacional'nogo majna, moº im'ya, vash rozum i rozsudlivist' princesi, yaka, spodivayu sya, º v ne¿ Dosit'? SHCHo? Ga? Niyakih bil'she sliv. Graf Adol'f movchki vklonyaºt'sya. Pan prezident tikaº jomu kucu tovstu ruku, drugoyu rukoyu micno b'º po plechu i, za zhovtivshi na vse lice posmishkoyu, dodaº: - Korona zh Zemli ne zhart? Ga? Navit' dlya chestolyubnosti princesi. SHCHo? Graf Adol'f shvidko vstromlyuº v pana prezidenta zagostreni radisnoyu cikavistyu ochi. - ª novi vidomosii, pane prezidente?! - ª. Spravu kongresu London prijnyav. Tokio j Pekin komizyat'sya. Durnici, prijmut'. Musyat', kosooki! Nu, do roboti, do roboti! Pro hid doruchennya mozhete informuvati poza vsyakoyu chergoyu. London prijnyav! O, teper!.. Graf Adol'f pobozhno vklonyaºt'sya i shche na tihishih shpin'kah vislizuº z hramu vladi j mogutnosti. * * * - Dozvol'te, princeso, predstaviti vam nashogo vchenogo, anahoreta. Knyazivna Eliza troshki zdivovana: anahoret - roslij, plechistij, shirokogrudij, lobatij zdorovilo. Zamist' tradicijno¿ anahorets'ko¿ lisini, naslidku chesnot samozagliblenosti, - bujne bilyave, z rudim pidpalom volossya; zamist' asketichno¿ blidosti - chisto vigolene zdorovec'ke lice, bez najmenshih oznak samozagliblenosti. Ot til'ki ochi ta usta... yakis' nepevni. Ne ochi, a gola pered vami lyudina, odverto gola j bez krihitki soromu. Azh niyakovo divitis' u ci ochi, odverti, prozori, rozchineni j vistavleni napered licya, yak dva vikna. Usta - polovinka skibochki oranzhi, nakrita tonesen'koyu nitochkoyu. Nitochka na oboh kincyah zakruchuºt'sya volosinkami dogori. I nad ochima - shiroke cholo, a pid ustami - gostre pidboriddya z dityachoyu smishnoyu vdavlenoyu yamochkoyu. Ta j keliya malo podibna do pristanovishch fahovih anahoretiv, de zvichajno brud konkuruº iz svyatistyu. SHvidshe atel'º artista malyara - visochenne, iz svitlom na vsyu stinu, povne chervonih peredvechirnih promeniv. A zamist' mol'bertiv ta poloten - shafi ta polici z knizhkami, stoli z priladdyami, retortami, sklyankami, slo¿kami. V kutku - znajoma princesi topil'na elektrichna pich Gajdena. Vid kolishn'o¿ oranzhere¿ lishilosya dekil'ka pal'm ta bagato kvitok na vsij vikonnij stini ta navit' na stolah. Pid pal'mami - fotel', bilya fotelya - stolik iz radiotelefonom. Tut zhe j ekran, ta shche novo¿ sistemi. Ot tobi j keliya! Nespodivanij vizit visoko¿ osobi bentezhit' nevdalogo anahoreta; ce vidno po vs'omu, i ce viklikaº hvostik posmishki u starogo grafa. SHCHo doktor Rudol'f ne mozhe blisnuti galantnistyu operovogo tenora, pro ce nihto ne vzyavsya b sperechatis', bachivshi, yak doktor Rudol'f ceglyasto chervoniº, yak nezgrabno vklonyaºt'sya, nenache zaziraº v dizhku, yak od hvilyuvannya hoche zachesati pal'cyami volossya j spinyaº ruku na choli, shche rach pochervonivshi do samo¿ yamochki na gostromu pidboriddi. Knyazivna Eliza, rozumiºch'sya, ne pomichaº ni zbentezhennya, pi nezgrabnosti anahoreta ¿¿ zeleni, kol'oru osinn'ogo listya ochi z cikavistyu oilyadayut' keliyu. V ustah uyavlyaºt'sya shchos' take, shcho starij graf kolis' davno-davno bachiv u ne¿, desyatilitn'o¿ divchinki: voni trishki rozijshlis', rozgornulik', pokazuyuchi bilu rivnu smuzhku hizho rivnih zubiv, nu, zovsim ta sama El'zyusya, shcho z lyubov'yu j cikavistyu rozilyadala dityachij aeroplan. Fah doktora - himiya? Himiya - odna z nauk, shcho osoblivo cikavit' ¿¿. Alº, na zhal', vona ne mala zmogi gruntovnishe zaznajomitisya z neyu. Ce, mabut', prilad SHimpfera? Doktor Rudol'f iz legkim zdivuvannyam i pospihom pidtverdzhuº. A ot cih priladiv vona nikoli ne bachila. Vona znajomilasya z himiºyu z praci profesora Gajºra. SHevci, kravci ta vsyaki nizhchi fahivci, zachuvshi im'ya konkurenta, roblyat' odverti, znevazhno-zhalislivi grimasi. Vishchi fahivci - ucheni, pis'menniki, poeti - abo tonko, zagadkovo posmihayut'sya, abo delikatno perevodyat' rozmovu na sensacijne vbivstvo. A ot doktor Rudol'f, na divo princesi, ne robit' ni odverto¿ znevazhlivo¿ grimasi, ni zagadkovo¿ posmishki. Profesor Gajºr? Duzhe duzhe znayuchij, robotyashchij, posidyushchij cholovik. Til'ki, na zhal', lyudina starih metod. I odverti, goli, trohi nibi zdivovani ochi divlyat'sya chisto, yasno j privitno, i nema niyakogo sumnivu, shcho, dijsno, profesor Gajer, hoch i robotyashchij, ale vidstalij uchenij. - A novi metodi v himi¿ radikal'no vidriznyayut'sya vid starih? (Staromu grafovi chuºt'sya "Tatu, a zovsim bez kril ne mozhna litati?"). Doktor Rudol'f trishki zatinaºt'sya, radikal'no nishcho v zhitti ne vidriznyaºt'sya vid togo, do chogo bliz'ko sto¿t', use vihodit' iz poperedn'ogo, º jogo rozvitkom. Metodi dumannya tak samo mayut' svo¿h ba¿'kiv i rodichiv, yak i zhivi organizmi. Krik revolyucioneriv u mistectvah chi naukovih disciplinah pro radikal'nij rozriv iz svo¿mi poperednikami podibnij do kriku novonarodzheno¿ ditini, shcho rozrivaº z pupcem svoya materi. Ne bil'she. I, zlyakavshisya za take porivnyannya, doktor Rudol'f chervoniv do samo¿ yamochki j rivnochasno zdivovano j odvergo divit'sya prosto v lice visokij gosti. - A meni b duzhe hotilosya zaznajomitisya same z novimi metodami. Vam bi ne bulo duzhe tyazhko dati meni hoch dekil'ka lekcij, pane doktore? - Hi, ya ne dumayu, shchob ce bulo meni tyazhko . Graf nadzvichajno pil'no rozilyadaº malesen'kij slo¿k, pidnisshi jogo do samih ochej i poklipuyuchi vusa. Bidnij Rudi - godilos' bi dodati kil'ka sliv pro chest' i shchastya, ale v n'ogo bulo tak malo praktiki govoriti te, chogo vin ne pochuvav. Vin til'ki shche raz chervoniº, pomitivshi, yak u visoko¿ gosti lice staº yakes' inshe, te same, z yakim vona vvijshla do laboratori¿. - Tak ya vas u takomu razi spovishchu pro pochatok nashih zanyat'. Dobre? I princesa, milostivo hitnuvshi golovoyu, povertaºt'sya do grafa. - Hodimo, pane grafe? Starij trudno pidvodit'sya i klade ruku na pleche doktora Rudol'fa. - Nu, anahorete, buvaj zdorov. CHomu v nedilyu na obidi ne buv? Nova ideya pidskochila? Nu, nichogo, nichogo. Komu ideya, komu durist', kozhnij po-svoºmu, yak kazhe tvij bat'ko, poryadok derzhit'. Rudol'f ide provodzhati gostej do poroga. I tut princesa bachit', yak liva noga doktora za kozhnim krokom provalyuºt'sya v yamku, a vse tilo perehilyaºt'sya vlivo j dugoyu znovu viprostuºt'sya. I znovu doktor Rudol'f, pijmavshi poglyad princesi, gusto, ceglyasto chervoniº. Za porogom knyazivna Eliza shche raz kivaº malen'koyu chervonyavo-zolotoyu golivkoyu j posmihaºt'sya do n'ogo tak, yak posmihayut'sya dorosli do bajduzhih ¿m ditej. *** U pokoyah Elizi, slava bogu, skinchilasya shamotnya rozkladannya rechej, yaka raz u raz u¿dlivo roz'yatryuº chuttya samotnosti. CHervonij salon, priznachenij na robitnyu, povnij malinovogo vechirn'ogo svitla, takogo tuzhnogo j nevidomo-radisnogo. Z boku stola sto¿t' nerozpakovana skrinya z knizhkami - cya robota maº robitisya pid bezposerednim doglyadom samo¿ princesi, vsih svo¿h druziv vona sama svoºyu lyubovnoyu, dbajlivoyu rukoyu musit' rozmistiti po miscyah, spravedlivo zasluzhenih nimi. Graf upiraº obidvi ruki trohi vishche kolin i trudno, pomalu sidaº u glibokij fotel' - dali unikati rishucho¿ rozmovi, ie-mozhlivo: princesa vzhe hmurit'sya. Dijsno, princesa, yak lyudina, yakij nadokuchilo mitisya bilya holodno¿ vodi, rishuche povertaºt'sya do grafa j divit'sya prosto jomu v lice temno- zelenimi ochima kol'oru yalini. - Grafe! Mozhu ya rahuvati na vashu pomich u dosyagnenni meti, pro yaku ya vam pisala? Pryamo¿ vidpovidi od vas ya ne distala na svoyu lista. Pitannya ne zastaº starogo nepidgotovanim. Ne odnu nichnu tihosheleslivu godinu produmav i proburmotiv vin nad nim na samoti z soboyu. Vin takozh pidvodit' ochi prosto do molochno-zolotistogo, z malinovimi tinyami licya. - Z yakimi zh silami, princeso, dosyagati to¿ meti? De ti sili? Trishki zashiroki brovi gustishayut', nasuvayut'sya na zeleni ochi. - Mene vashe pitannya divuº, grafe. V sivo-rudih kruglih vusah zalyagaº, yak osinnij tuman u starij pozhovklij tirsi, vogka, sumna posmishka. - Mi pomiraºmo, knyazivno. Tiho, pomalu, ale neuhil'no pomiraºmo. I te, shcho ne raz dumalos' i peredumuvalosya staromu, vstaº znovu v tihih, zadumlivo-sumnih i kostrubatih slovah - ne orator starij, ne orator. Sili? Rozumiºt'sya, lyudi º, okremi sobi lyudi. Ale nema vzhe pokolinnya. Zgadati kolishni chasi! Monarhiya! Monarh-to ne lyudina, to visliv sili, mogutnosti, ºdnosti pokolinnya. Troni, paradi, vihodi koroliv, imperatoriv, pobozhnist', religijnist', vidchuvannya ¿hn'o¿ osobi, blisk, mistichna vladnist' - ce vse ne osobisti yakosti, ce - duh pokolinnya, ce - vishchij zakon. Ale dusha pomerla, i pomiraº pokolinnya. De sila jogo, vlada, slava? De maºtnosti, de gordi zamki cvitu naci¿? Odni v romantichnih povishcherblyuvanih ru¿nah stoyat' na polisilih gorah, yak pokrisheni pochornili zubi; v drugih porobleno restorani dlya galaslivogo, brudnogo, nahabnogo plebsu; treti priladnano na fabriki mila, grebinciv i gumovih preparativ. Hto pan i vladika suchasnosti? Na krichushcho-zolotomu troni po nigti u bril'yantah, do pidboriddya v shovkah i oksamitah zasidaº vsevladnij, usekupuyuchij, usegrabuyuchij, usezadovolenij kapital. CHerevata potvora z vuzen'koyu krihitnoyu golivkoyu samozakohanogo kretina, z masnimi odvislimi vid samovpevnenosti gubami j vuzluvatimi rukami profesijnogo kata. A krug tronu hto? Mizerni, manyusin'ki, shamotlivi fi gurki kolishn'o¿ aristokrati¿. Po-rabs'komu, navviperedki skladayut' do pidnizhzhya tronu svo¿ shpagi, svoyu chest' i kolishnyu slavu. Za milostivij mig potvori, vidirayuchi odne odnomu chubi, povzayut' na kolinah pered nim i ciluyut' ruki. SHCHe bil'she, na kolinah Usevladnogo CHereva sidyat' dochki j zhinki staro¿ aristokrati¿, zabavlyayuchi potvoru j pokirno zadovol'nyayuchi ¿¿ pohit' A sini kolishn'o¿ aristokrati¿ nesut' visoku sluzhbu ohoroni jogo velichnosti. Sorom, gan'ba i... fatal'na neminuchist'! Z kim zhe vdavatisya v borot'bu? I proti kogo? Ves' zhe na rod, zgori donizu, do ostann'ogo sil's'kogo najmita, projnyatij cim duhom CHereva. Ves' vin pro¿zhdzhenij bolyachkoyu nazhivi, vves' ochmanilij od chadu fabriki, gryukotu mashin, dzen'kotu sklyanok, ves' nasichenij morallyu bezmiloserdno¿ konkurenci¿, brehni, obmanu, vizisku, obrazi slabshogo, nasili, krovi, glumu. Suchasna Nimechchina - ce zalizobetonovij dim bozhevil'nih, moral'noogolenih, hizhozhorstokih i moto-roshnoneshchasnih istot. Sonce zajshlo, i salon staº chervono-fioletovij. Rivno, tiho j napruzheno stremit' iz chornogo komira sukni vitochena zolota golivka. - Z kim zhe i proti kogo, princeso, zdijsnyati nashu metu? - Gm! Znachit', vi tak beznadijno divites' na spravu? I golos tezh rivnij, tihij i napruzhenij. Golova grafa dovgo, movchki j mehanichno, yak zacheplene serce dzvinochka, hitaºt'sya zgori vniz. - Tak, tak, princeso, vse - skorominushche, vse - minlive: i vlada, i slava, i bagatstvo, i sami pokolinnya. ªdine, shcho lyudina maº nezminnogo, vichnogo, svyatogo, ce - rodina Rodina - ce cement lyudej, ce ºdine shchastya, na yake mozhe lyudina pretenduvati. Princesa skosa pil'no divit'sya na pohilenu golovu starogo. ¯j prigaduyut'sya chutki pro rodinu grafa Ellenberga, pro yakis' tyazhki drami v nij, prigaduyut'sya momenti z zustrichi, iskorki zalyakano¿, zastarilo¿ haplivosti u velicheznih ochah grafini, vibachliva posmishka grafa Adol'fa, movchazna demonstraciya Strahovishcha. I princesi ne zrozumilo, yak mozhna govoriti pro shchastya rodini. I hiba tak viglyadaº shchaslivij golova rodini, yak ocya pridavlena do fotelya vazhka, pohila postat'? Knyazivna Eliza sil'no j neterplyache povodit' plechima, yak lyudina, na yaku zzagu htos' dovgo j bezceremonne zlyagavsya vsim tilom. - Ni, grafe! Vi bachite vse v zanadto temnih farbah. YA mayu cilkom inshi vidomosti pro stan spravi. ZHittya º borot'ba. V borot'bi peremagayut' duzhchi, cebto najkrashchi. Vi sami skazali, shcho mi - cvit naci¿ Znachit', ranishe chi piznishe peremoga bude za nami. Ne vi na sluzhbi v CHereva. I ne vves' narod hoche buti bozhevil'nim Ne mozhe hotiti togo! Musit' buti volya do zdorov'ya, do normal'nogo zhittya. Ce - chasova horoba, ce pidupad sil. I koli mi vvazhaºmo sebe za naikrashchih, za najduzhchih, za naizdorovishih, to mi povinni pomogti ¿m viduzhati, zaraziti ¿h svo¿m zdorov'yam, zagipnotizuvati ¿h, rozbiti duh bozhevillya! Graf pidvodit' staru stomlenu golovu j divit'sya vgoru na obtyagnene chornim shovkom postavne tilo z visokoyu shiºyu, na yakij smilo, zhaguche kipit' zolota nevelichka golivka. Gorishnya gubka hizho zaderlas', ochi stribayut' u grafa, ot-ot usya stribne na n'ogo. YAkij blagoslovennij, charivnij dar zhittya - molodist'! YAk vona chudodijno peretvoryuº rechi! Molodist' ne virit' u porazku, u znesillya, u smert', bo vona sama - shchodenna, postijna, triumfuyucha vseredini samo¿ sebe peremoga. Molodist' ne znaº oshchadnosti, bo vona bagata, yak bagatij, yakomu nema kudi divati svogo bagatstva. Vona lyubovna j samoviddana, yak perepovnena molokom mati do svoº¿ ditini. Molodist' smiliva, yak komandir polku, shcho vistupaº proti bezzbrojno¿ yurbi buntariv. Molodist' - ce najpoetichnisha kazka, de najfantastichnishi podi¿ j akti gerojstva vidbuvayut'sya z najreal'nishoyu, najna¿vnishoyu legkistyu. Vsesvitnya potvora? Vsi sili neba i zemli? Garmati, banki, povitryani armi¿? Koleso istori¿? Zakoni neminuchosti? YAki durnici! Hiba proti c'ogo vs'ogo nemaº charivno¿ palichki, dobrih fej i nepoborno¿ sili pravdi? Starij graf, shcho davno vzhe zagubiv usyakij kontakt iz dobrimi feyami, vazhko pidvodit'sya i z sumnoyu poshanoyu dosvidchenogo znesillya pered molodoyu na¿vnoyu siloyu vklonyaºt'sya knyazivni. - Velike j tyazhke zavdannya berete vi na svo¿ molodi plechi, princeso. Ale haj vam dopomozhe vsemogutnij. SHCHodo mene, to vi vzhe zarazili mene, i reshtka mo¿h starih sil do vashih poslug. Knyazivna Eliza rvuchko, ne po korolivs'komu, a po dityachomu prostyagaº staromu ruku j micno stiskuº volosati, pokocyurb leni staristyu pal'ci - dolonyu obhopiti nesila ¿j. Znachit', vona mozhe nadiyatis' na n'ogo? Tak vona j znala! I vin zaznajomit' ¿¿ z berlins'kimi druzyami: I skliche ¿h na malen'ku naradu? CHudesno, znamenito! Ves' pesimizm starogo, vsi namal'ovani kartini proplivli, yak legki hmarini pid ¿¿ garyachim soncem, mignuli hvilevimitinyami j znikli. I znovu vse blishchit', gorit', smiºt'sya, navit' zhovti cherepi. O molodoste, vichnotrachenij rayu, koli b zhe zh u tobi na roslo drevo piznannya! *** Pidbad'orivsya, pidmolodivsya pidstarkuvatij dim. Rozchinilis' davno ne vidchinyuvani vikna paradnih, zhalyugidnonabundyuchenih poko¿v iz pot'myanilimi, potriskanimi portretami na stinah. Stav chastishe pracyuvati telefon iz mistom. Majzhe shchodnya pochav za¿zhdzhati graf Adol'f, hocha chomus' princesa zovsi!m jogo ne prijmala. Starij graf znovu vzyavsya za svo¿ memuari j shchoranku, zaklavshi ruki za spinu, nasupivshi koshlati brovi, vazhko hodit' po kabinetu, mnuchi¿ j tiskayuchi svoyu pam'yat', yak zasohlu glinu. Grafin-ya cilimi dnyami shamotlivo, zlyakano turbuºt'sya, hvilyuºt'sya, v use zaziraº, vsim pereshkodzhaº. I vse cherez te, shcho v kolishnih pokoyah Adol'fa zhive chudna divchina z chervovim volossyam i zelenimi ochima. CHudna divchina obklala sebe knizhkami, nenache student pri ispitah, cilkom serjozno, uvazhno, rozkrivshi po-dityachomu usta, sluhav krivogo doktora Rudol'fa, povodit'sya, yak koroleva, i zhive, yak chernicya. Starij graf chasten'ko zahodit' do molodo¿ princesi i, koli vihodit' od ne¿, ne znaº, v kogo buv: u korolevi, v chernici, v zasusheno¿ staro¿ divki, v molodesen'ko¿ na¿vno¿ fantastki, v arha¿chno¿ gero¿ni. Ot vona prijmaº chleniv berlins'ko¿ organizaci¿, cih preparativ dlya arheologichnogo muzeyu, vid yakih thne voskom, yak spravedlivo kazhe Strahovishche. Velichnist' ¿¿, nepristupna vishchist', vibachliva laskavist' voistinu til'ki mozhut' buti vrodzheni, poslani vid samogo boga, taki voni prirodni, samo soboyu zrozumili v nij. I ot vona sluhaº lekci¿ doktora Rudi. YAka uvaga, yaka pokirnist', yaka mila, tepla, zvorushliva dityachist'! Odna til'ki Truda ne viznaº princesi. Ce Strahovishche ne silkuºt'sya navit' troshki rivnishe trimatisya u prisutnosti visoko¿ i osti gorbit'sya, po-hlopchachomu stripuº strizhenoyu golovoyu, bajduzhe mruzhit' pukati ochi kol'oru staro¿ zolotisto¿ bronzi. U prirodnist' chervonogo volossya princesi vona anitrohi ne virit'. Vzagali princesa v domi ni do chogo. CHerez ne¿ til'ki chastishe pochav laziti SHvanebah, cya najkorektnisha zanuda, yaku Truda bachila koli-nebud' na sviti. Nu, mama, rozumiºt'sya, umlivaº vid shchastya j gordosti: podumajte, yaka chest' upala z neba na bidnih Ellenbergiv. Molodchina doktor Rudi: vin sobi shkandibaº, govorit' iz tiºyu visokoyu osoboyu, ne zadirayuchi golovi, yak do svyatoshchiv, posmihaºt'sya svo¿mi volosinkami ust todi, koli nema' niyako¿ potrebi posmihatis'; movchit', koli treba balakati, i vzagali povodig'sya sobi cilkom pristojno. Ot jomu, napriklad, treba ¿hati v gori, na strashºnno vazhnu naukovu ekskursiyu, konche potribno zrobiti reviziyu goram pislya zemletrusu, bez c'ogo gori niyak ne zmozhut' isnuvati. I vin sobi kidaº pochesni lekci¿ z visokoyu osoboyu, skladaº svoyu valizku, v yakij ishche Noj robiv svoyu kumednu podorozh u kovchezi, i zovem ne dumaº pro te, shcho ¿hnya svitlist' na dva-tri tizhni budut' pozbavleni mozhlivosti klipati ochima na himichni formuli. A himichni formuli takozh oto strashenno potribni dlya majbutn'ogo tronu! Dijsno, chi mozhut' isnuvati gori bez revizi¿ doktora Rudi, chi ni, vin use zh taki tudi ¿de. Poko¿vka Mici, shcho pribiraº v doktora Rudi j prinosit' jomu z domu ¿zhu, perekonana, shcho voni shche mozhut' prostoyati deyakij chas bez vizitu pana doktora. A tim chasom bez pana doktora tut dehto bude sil'no skuchati. Ale pan doktor ni na ci, ni navit' na duzhchi argumenti ne zdaºt'sya, i ediie, chogo Mici vdaºt'sya dosyagnuti, ce zaklyucheniya umovi: koli pan doktor veriut'sya z podorozhi ne piznishe, yak za dva tizhni, - ale zh ne piznishe! - Mici tiºi-taki samo¿ nochi prijde do pana doktora pogovoriti z nim i,ro girs'ki vrazhennya. Umovi vidpovidnim sposobom pripechatano, i pislya togo Mici, prichepurivshi rozkudovchene vid ciº¿ operaci¿ puhnaste bilo-kremove volossya, pomagaº danavi doktorovi vinesti jogo valizku do hvirtki. I valizka ta taka legen'ka - ce Mici dobre vidmichaº! - shcho, zdaºt'sya, neyu mozhna vid muh odmahuvatis'. I takim chinom princesa Eliza c'ogo vechora lishaºt'sya, bidna, zovsim bez himichnih formul. Vzagali, cej vechir bagatij na rizni podi¿. Nasampered maº buti duzhe vazhne zibrannya, take vazhne, shcho Truda vzhe zarani chuº v domi zapah vosku. CHerez te vona odyagaºt'sya v use chorne, bere v ruki babcin molitovnik iz kistyanimi zashchipochkami i, potupivshi ochi, namiryaºt'sya vijti z domu. Ale v holi ¿¿ perestrivaº starij graf. Vin shchojno mav trudnu rozmovu z grafineyu z privodu vecheri, tomu nastroºnij ne molitovne. I ce, vlasne, psuº jogo vidnoshennya do namiru Trudi, shcho jogo vsyakij bat'ko povinen bi til'ki privitati. Navpaki, vin, ne pomichayuchi - ne hotyachi pomichati! - molitovnika v rukah Trudi, zupinyaº ¿¿ j rishuche proponuº vernutis' do svoº¿ hati, odyagtisya yak slid i nikudi ne vihoditi, bo s'ogodni maº buti narechenij Trudi, knyaz' SHvanebah. Na ce Truda, ne pidvodyachi sinyuvatih vij iz smuglyavih lic', skromno, tiho, yak lichit' dochci, navit' iz virazom sumu, vidpovidaº, shcho vona lishit'sya doma ne mozhe, bo jde do cerkvi. A shchodo narechenogo, to, skil'ki ¿j vidomo, v ne¿ jogo nemaº, bo vona zh uzhe skazala, shcho, na ¿¿ dumku, ¿j shche rano prodavatis'. U starogo grafa i brovi, i ochi, i vusa, i staromodnij komirchik sorochki stayut' kolyuchi, nastovburcheni; ruki pochinayut' trusitis', na obvislih shchokah blido vistupayut' chervoni plyami, a v golosi ne chuti ni notki sumu. - Trudo! Koli ti shche raz dozvolish sobi taki slova, budesh duzhe kayatis' Potim, shcho ce shche za nova bogoznevazhliva komediya? Zalishi hoch religiyu j cerkvu v spoko¿. Pislya restoraniv, kabaretiv, teatriv - cerkva! Maj sorom, divchino, hoch pered lyud'mi, yak ne pered bogom i cerkvoyu Tobi tam nema chogo robitii Vertajs' do svoº¿ hati. - Ni, ya, mabut', taki pidu do cerkvi. - Ni, ti, mabut', taki pidesh do svoº¿ hati! - Ni, mabut', taki do cerkvi. Princesa Eliza shodit' shodami na vazhne zibrannya. Vona nese golovu visoko, rivno, neporushno, a prote j tak bachit' unizu, v holi, bat'ka j dochku. SHCHe bil'she: bachit', yak rudyavo-siva velika golova perehililasya do chorno-sin'o¿ strizheno¿, j na oboh oblichchyah vitisnenij takij viraz, od yakogo princesa zupinyaºt'sya i zlegka lyakaºt'sya. V cej moment chorno-sinya golivka pidvodit'sya, na princesu zirkayut' dvi plyami ochej, golivka rivno povertaºt'sya, i Truda, ne hapayuchis', rushaº do vihodu. A starij graf, povernuvshis' do princesi, vklonyaºt'sya ¿j i jde nazustrich I na staromu obvislo-zhovtomu lici jogo princesa zovsim ne pomichaº togo shchastya rodini, yake º ºdinovichne j bazhane. I znovu princesi prigaduyut'sya rozmovi, shche tam doma chuvani neyu, pro yakis' taºmni drami v domi grafa Ellenberga. Truda zh tak samo tiho, spokijno, yak spravzhnya religijne nastroºna lyudina, vihodit' iz domu j pishki pryamuº do cerkvi. Vona mogla b uzyati avto, ale ¿hati do boga na avti vvazhaº za zanadto veliku famil'yarnist', tim pache, shcho znajomstvo v ne¿ z bogom take nedavnº. Vlasne, vona jde ne do cerkvi, a do pana pastora. (Molitovnik tezh, vlasne, nepotribnij, ale vzyato jogo dlya bil'sho¿ pevnosti). A z pastorom u ne¿ taka sprava: voni uklali mizh soboyu nevelichkij dogovir - Truda raz na tizhden' maº razom iz panom pastorom robiti pidrahunok svo¿h grihiv. Staren'kij uzhe chekaº na ne¿ u svoºmu zatishno chisten'komu molitovnomu kabinetiku. Kriz' tyulevi gardini prosivayut'sya kosi zhovti vechirni promeni, lyagayuchi legesen'koyu sitkoyu tinej na stinu. Rozp'yatij Hristos iz zapalimi rebrami j obvitkom na klubah, shilivshi golovu na pleche, visit' na hresti. Truda tihen'ko, skromno sidaº v fotel' proti pastora, klade molitovnik iz kistyanimi zashchipochkami sobi na kolina, a na molitovnik skladaº smuglyavi ruki z dovgimi nigtyami. I znovu kruglen'ki sumni ochi pastora na manesen'komu starecho rum'yanomu lichku zadumlivo, ne po-zemnomu divlyat'sya kudis' u prostorin'. (Bidnij staren'kij - u n'ogo zastarila bolyachka shlunka, i vin use do ne¿ prisluhaºt'syai). - Nu, donyu, pro shcho zh mi s'ogodni matimemo nashu rozmovu? I golos toj samij - m'yaken'kij, nizhnij, yak lapka kitochki. Truda zithaº, pohnyuplyuºt'sya, movchit' i skorbotno hitaº golovoyu, recept pana pastora ne pomagaº. Kruglen'ki ochi stayut' ishche kruglishi, zlyakano neporozumili - yakij recept?! Ah, vona nikoli ne navchit'sya cerkovnih terminiv! Nu, ta porada, chi yak tam, shcho panotec' dav ¿j stoyati shchodnya godinu navkolishkah pered rozp'yattyam na kolyuchij zhorstvi. Vona sto¿t' shchovechora, chesno vibravshi najkolyuchishi kaminci, ale ce ne diº niyak; shche poki sto¿t', to dobre, a yak ustane, rozitre koli na, lyazhe spati, tak use z samogo pochatku. Mozhe, pan pastor znaº yakij-nebud' inshij, duzhchij recept, chi to pak.. nu, poradu inshu, chi shcho. A potim... Truda znovu pohilyaº golovu, movchki divit'sya na svo¿ ruki j zithaº. A potim... vona maº shche odin grih: vona nenavidit' svogo bat'ka. Pan pastor zlyakano shreshchuº pal'ci na zhivotiku. Bat'ka?! Ridnogo bat'ka? I znovu Truda movchit' i divit'sya na svo¿ ruki. Ni, ne bat'ka. V ne¿ nema bat'ka. Graf Ellenberg zovsim ne bat'ko ¿j. Nazivaºt'sya bat'kom, ale ne bat'ko. A povodit'sya, yak bat'ko, ale ne maº na te prava. - Ditino moya, vi ce vse govorite, obdumavshi svo¿ slova? O, vona obdumala! Davno obdumala. Ta j dlya chogo ¿j obdumuvati, koli vona sama chula rozmovu bat'ka z matir'yu, koli sam bat'ko skazav, shcho vona, Truda, ne dochka jomu, shcho ¿¿ bat'ko odin iz kolishnih lyubovnikiv materi. U mami kolis' bulo bagato lyubovnikiv, teper vona vzhe postarilas', a kolis' bula duzhe garna j privabliva. Vin hotiv til'ki znati, yakogo same, a mama ne hotila togo skazati. A koli tak, to yake vin maº pravo povoditisya z neyu tak despotichno j po-bat'kivs'komu, yak vin povodit'sya. I ot tut º pitannya chi grih, shcho vona nenavidit' ne svogo bat'ka. - Ditino moya, vi skazali meni taki rechi, shcho ya ne mozhu tak odrazu poviriti vam. Vi cilkom pevni, shcho vi same ce chuli? Truda znizuº livim plechem, rozumiºt'sya, vona cilkom pevna. Mama, pravda, odkidaº, zapevnyaº, shcho vona. Truda, dijsna dochka bat'ka, ale ni bat'ko, ni vona c'omu ne viryat'. Rozumiºt'sya, vona ne dochka grafa. Staren'kij pastor zithaº. - Ditino moya, vi ne povinni, persh za vse, sluhati tih rozmov, yaki ne do vas zverneni. Druge - vi ne povinni brati togo za istinu, shcho chasom govorit'sya v hvilini gnivu j nespravedlivosti. Tretº - vi ne povinni dopuskati nenavisti u svoº serce do lyudej vzagali, a osoblivo do lyudini, yaka dala vam zhittya. Truda znizuº pravim plechem tak ne dala zh cya lyudini ¿j zhittya! Ot komichno, ¿j-bogu! - Vi c'ogo ne znaºte j ne mozhete znati. Vi povinni zabuti, shcho vi chuli, ne znati, ne dumati, viriti vashij materi Taki dumki til'ki obrazhayut' vashu matir i boga, ditino moya. Truda zaplyushchuº ochi. Nu, dobre, vona tak i bude robiti. Koli tak po-cerkovnomu treba, vona tak i robitime. Ale vona vse zh taki hotila b mati yakijs' dijsnishij recept od pana pastora, shchob odganyati vsyaki dumki, shcho obrazhayut' boga. ZHorstva, pravda, duzhe malo pomagaº. I vid tih dumok tezh ne pomagaº, vid tih, shcho vzhe vona rozpovidala. A nadto vnochi- serce tak samo stiskuºt'sya i solodko, i strashno, krov gorit' na shchokah, i tak sumno chogos', i tak soromno, i tak... priºmno. Nu, ot priºmno, fakt, nichogo z tim ne zrobish Vona shchiro hoche, shchob ne bulo priºmno, i nichogo ne mozhe zrobiti. I skazati nikomu pro ce ne mozhna. CHomu ne mozhna? CHogo lyudi soromlyat'sya togo, shcho vsi-vsi roblyat', shcho vsi-vsi tak lyublyat'? Pan pastor strogo nasuplyuº riden'ki, z chervonimi proslojkami tila brovenyata. Bo ci pochuttya v lyudini º zviryachi, niz'ki pochuttya, protivni bogovi pochuttya! Togo j soromlyat'sya ¿h lyudi. Truda znizuº vzhe oboma plechima. "Zviryachi!" Nu, to shcho, shcho zviryachi? CHogo, spravdi, lyudi tak bundyuchat'sya pered zvirami? I chogo ci pochuttya protivni bogovi? Nezrozumile. Vin zhe sam stvoriv i zviriv, i lyudej, vin zhe sam dav ¿m ci pochuttya, i voni protivni jomu. Divne yakes' vidnoshennya do svoº¿ vlasno¿ roboti. A potim z boku boga prosto nespravedlivo tak ponizhuvati zviriv pered lyud'mi CHim tak lyudi krashchi za zviriv? Ni, ni, cilkom serjozno j ob'ºktivno! CHim? Zviri daleko krashchi za lyudej. Nasampered zviri strashenno pravdivi. Voni ne breshut', uzhe hocha b cherez te, shcho ne vmiyut' govoriti, a vidomo zh, shcho slova lyudej na tri chverti sluzhat' ¿m dlya brehni, shchob hovati te, shcho voni dumayut' i roblyat'. Potim, zviri dobrishi za lyudej kin' konya nikoli ne vbivaº, a lyudi vbivayut' lyudej bil'she, nizh zviriv. Zviri nadzvichajno serjozni j povazhni, nikoli ne smiyut'sya. Voni nevinni j chisti, bo dlya nih nema nichogo ni soromnogo, ni nechistogo, ni nemoral'nogo, ni nepristojnogo. A rivnochasno voni moral'nishi za lyudej, bez niyakogo porivnyannya. Napriklad, ne prodayut'sya odne odnomu, ne obduryuyut', ne ponizhuyut'sya, ne pidlizuyut'sya, ne zradzhuyut', ne chitayut' odne odnomu nudnih, dovgih notacij. Voni vil'ni, nezalezhni, shchiri, voni roblyat' tak, yak dumayut' i pochuvayut'. CHogo zh lyudina tak pidnosit' sebe pered zvirami? Ni, po sovisti, chogo? Staren'kij pastor iz zhalem i ostrahom hitaº golovoyu z boku na bik: de rosla cya divchina? - Ditino moya, vi ne povinni govoriti takih rechej, ne povinni dumati takogo strahittya... Tut Truda vzhe nichogo ne rozumiº, vona ne povinna govoriti takih rechej, vona povinna, znachit', i bogovi brehati?! Tak dlya chogo zh vona hodit' syudi? Ah, pan pastor, ochevidno, ne rozumiº, yak ostogidlo ¿j brehati, brehati vichno vsim i sobi brehati. Na kozhnomu kroci, z kozhnogo privodu, z dobro¿ voli i z primusu. Vse º brehnya, pochinayuchi vid ne¿ samo¿ j kinchayuchi chervonim volossyam princesi. Breshut' u gazetah, u knizhkah, breshut' v odezhi, breshut' u vidnosinah, breshut' u molitvah, u kohanni, u nenavisti, v us'omu, vs'omu. Vona bil'she tak ne mozhe. Vona hoche povno¿ svobodi, shchirosti, bez primusovosti, ot tako¿, yaku mayut' zviri, ptici, kviti, komahi. Skinuti z sebe vsyaku odizh, usyaki pristojnosti, pripisi, zapovidi, lezhati na sonci, nichogo ne soromitis', niyakogo griha ne znati, niyako go kayattya ne pochuvati; niyakih molitov ne robiti, obnimati, hto lyubij; vidpihati gidkih, movchati, yak movchit'sya, spivati, yak spivaºt'sya Ce - grih! Grih ce chi ni? Ni, ni, ¿j treba ce znati bez niyakih cerkovnih filosofij, treba til'ki prosto¿, korotko¿ vidpovidi: grih chi ni? Mozhe za ce bog obrazitis'? - Nasampered bo¿, ditino, ne obrazhaºt'sya, a... - Nu, yak zhe ne obrazhaºt'sya? Sam zhe pan pastor skazav "Taki dumki obrazhayut' gospoda boga". Znachit', obrazhaºt'sya. Vzagali, vona povinna po shchirosti skazati, shcho vono nadzvichajno taki trudno z bogom nikoli ne znaºsh napevne - obrazit'sya, chi ne obrazit'sya. I za shcho same. Napriklad, u tij knizi, shcho pan pastor dav ¿j chitati, v Bibli¿, gospod' bog uves' chas strashenno na vsih serdit'sya. I tak zhorstoko serdit'sya, obrazhaºt'sya, shcho staº prosto; strashno i... nesiji¿atichno. I za vsyaku prosto-taki darnicyu vin karaº najlyutishimi karami. Za zbirannya drov u subotu - pobiti kaminnyam. Za narikannya na golod - kara prokazoyu. Za nevdovolennya nachal'nikom - zemlya glitaº razom iz rodinoyu. I za kozhnu dribnicyu vikorinyati cholovika z rodinoyu jogo, z nasinnyam do tret'ogo j chetvertogo pokolinnya. A potim strashenno nesimpatichne vrazhennya robit' te, shcho bog strashenno lyubit' usyaki vshanovuvannya, nache yakij-nebud' general. I yak hto ne zrobit' us'ogo, to znov vikorinyati jogo do chetvertogo pokolinnya. Hiba zh ce garno? A potim, chogo bog tak lyubit', shchob neodminno jogo prohali pomogti v bidi? I chogo vin sam bez prohannya ne zrobit'? Lyudi - diti jogo. A hiba mamu treba prohati, koli vona bachit', shcho ditini pogano? Hiba vona zhde, shcho ditina pochne strashenno blagati ¿¿? Tak bog zhe povinen buti dobrishij za matir i ne buti takim ceremonnim. I, vzagali, bagato nezrozumilogo Navisho bogovi terpiti vsyake zlo, shcho isnuº na sviti? Vin zhe vsemogutnij, vin use, znachit', mozhe. Nashcho jomu zlo? Spravedlivo skazav yakijs' filosof: ne mozhe znishchiti? Tak, znachit', vin ne vsemogutnij. Ne hoche? Znachit', ne vseblagij. Obrazhaºt'sya za vsyaku dribnicyu, znachit', drib'yazkovij, ambitnij, mstivij. Ot pan pastor hmurit'sya, serdit'sya, ci slova, ochevidno, znov obrazhayut' boga. A hiba nepravda vse, shcho vona govorit'? Ni? Starij pastor bolyuche morshchit' riden'ki brovi. I golos jogo vzhe ne m'yaken'kij, yak lapka kitochki, a chudnij, suvorij, ripuchij, yak rip dereva. - Nu, kazhit' dali, kazhit', moya ditino, vse, shcho º v vashij bidnij dushi. Truda toskno mruzhit' sin'oviyasti ochi. Ah, use, shcho v ne¿ v dushi! Hiba zh mozhna skazati, shcho tam º? Vona z usiºyu shchiristyu gotova vivernuti pered nim usyu dushu, vichistiti ¿¿, vimesti z ne¿ vse, shcho muchit', ale hiba ce legko zrobiti? Tam takij rozgardiyash, yak u skrini, v yakij shukali golku vse zhuzhmom, vse peremishalosya, pereplutalos', nichogo rozibrati ne mozhna. A ¿j neodminno treba vse rozplutati, neodminno! Vona gadala, shcho ce mozhna zrobiti til'ki za pomichchyu boga, bo nikomu nesila spravitisya z cim zavdannyam. Ale vona, na zhal', pochinaº bachiti, shcho i z bogom trudno. Nu, napriklad, ce pitannya z shlyubom, kohannyam i tomu podibnim. SHlyub, na ¿¿ dumku, º yavno nevigidna dlya oboh kontragentiv operaciya. Skil'ki vona znaº shlyubiv, - rodichiv, znajomih, pri yateliv i zovsim chuzhih lyudej, - a sered nih nemaº ni odnogo, nu, prosto-taki ni odnogo shchaslivogo. A tim chasom usi kazhut', shcho bez shchlyubu niyak ne mozhna obijtisya, shcho shchastya v shlyubi. YAsno, shcho tut yakes' neporozuminnya. Pan pastor kazhe, shcho ce ustanova vid boga. Duzhe divno, shcho vsi bozhi ustanovi taki nevdali j vimagayut' korektiviv. Dlya chogo, napriklad, na vse zhittya robiti kontrakt? Nu, dobre, baron Rorshadt hotiv mati molodu zhinku. Vin starij, horij, negarnij. Rozumiºt'sya, polyubiti jogo ne mozhe nihto Ale vin bagatij. Vin mozhe kupiti. I vin kupiv ¿¿ sestru, Fridu ¿j bulo dvadcyat' p'yat' rokiv, koli voni zrobili kontrakt. Teper vona strashenno muchit'sya z nim. Ale kontrakt na vse zhittya, i vona nichogo ne mozhe zrobiti. Vihodit', vona obdurena, bo vona ne znala, yak bude ¿j zhitisya z baronom. A rozirvati ne mozhna. Abo teper te same z neyu. Nu, dobre, knyaz' SHvanebah potrebuº mati molodu lyubovnicyu. Ce zrozumilo j natural'no, z cim nihto ne sperecha ºt'sya. Vin maº groshi. Truda ¿h ne maº. Vin mozhe kupuvati, vona povinna prodatisya. Z cim takozh nihto ne sperechaºt'sya. Ale vsya sprava v tomu, yak same prodavatis'. Dlya chogo neodminno na vse zhittya? YAka raciya? I dlya chogo tak nerozrivno? Ce zh strashenno nepraktichno! A potim shche odne yak mozhna mati ditej z chuzhoyu lyudinoyu? I cherez shcho bat'ko º golova rodini? Hiba vin rodit' ditej? I hiba vin napevne znaº, shcho to jogo diti? Mati - raz u raz mati svo¿h ditej, a bat'ko zavsidi - pid sumnivom. Ot koli b vona vijshla zamizh za SHvanebaha, hiba zh bi vona mogla vse zhittya znati til'ki jogo odnogo? Kozhnij cholovik za vse zhittya znaº bagat'oh zhinok. CHerez shcho zh zhinka musit' znati til'ki odnogo? Absurd yavnij! Ale knyaz' SHvanebah napevne zh ne zgodit'sya, koli vona jomu chesno skazhe, shcho vona ne garantuº jomu virnosti. Znachit', treba brehati j obduryuvati? Abo ne prodavatis'. A ne prodavatis' ne mozhna - vona bidna, ¿¿ nihto z ¿hn'ogo kola ne viz'me bez groshej. A za lyudinu ne z ¿hn'ogo kola tezh ne mozhna vihoditi. Vona hotila ce raz zrobiti, i ce bula taka drama, yaka trohi ne skinchilasya smertyu. Nu, shcho ¿j robiti? SHCHo mozhe pora diti pan pastor i religiya? Ce odne pitannya. A druge - kohannya. Pan pastor kazhe, shcho vsi ¿¿ nichni dumki ta pochuvannya - nechisti, grishni, vsi vid diyavola. Koli uvazhno nad cim podumati, to znov vinikaº bagato sumniviv. SHCHo za raciya bogovi viddavati v monopoliyu diyavolovi tak bagato vsyakih priºmnih i neobhidnih rechej? YAka prekras na rich kohannya, a nadto kohannya bez dozvolu, tajne, nepodil'ne ni z kim, shovane, shcho spovnyuº vsyu istotu krichushchoyu radi styu i shchastyam. Ale vono - vid diyavola! YAk lyubo, yak milo v pinistomu gomoni restoranu pid gondlivi zvuki muziki chuti v sobi radisne, zdijmayuche shumovinnya vina Ale vono - vid diyavola! A tanec'? Koli garyacha ruka cholovika obijmaº za plechi, a vse tilo niº, spivaº i gojdaºt'sya solodkim ritmom! Ale j ce vid diyavola. SHCHo take torgivlya? Obman, zagal'nij obman. A tim chasom use kupuºt'sya j prodaºt'sya: odezha, ¿zha, knizhka, muzika, avto, navit' pravo pomerti j buti pohovanim. Hiba ni? A obman - od diyavola Znachit', majzhe vse zhittya vid diyavola. Bog zhe lishiv sobi molitvu, cerkvu, pist, shlyub, lyubov do vsyakogo blizhn'ogo bez rozboru, ni za shcho ni pro shcho, rozdavannya svogo majna komu popalo, odne slovo - vsyaki nudni, chudni, nepraktichni, nepriºmni, a to j zovsim nemozhlivi rechi YAkij zhe sens u c'omu? Nu, shcho ¿j robiti z soboyu? ¿j, napriklad, duzhe priºmno buvati v tovaristvi z odnim zhonatim cholovikom. Vin uzhe nemolodij, vin ne takij garnij i milij, yak Maks, pro yakogo vona vzhe kazala panovi pastorovi. (Nihto nikoli ne mozhe ¿j buti takij lyubij, yak bidnij Maks!). Ale j cej ¿j duzhe priºmnij ¿j priºmno, shcho vin iz takoyu pobozhnistyu, pokirnistyu, zhagoyu divit'sya na ne¿. ¿¿ hvilyuº, koli vin govorit' ¿j na vuho nepristojni slova, ¿¿ kidaº v takij solodkij zhar, koli vin koroten'kimi, shvidkimi pocilunkami hodit' ¿j po ruci do samogo liktya. I vona vnochi dumaº pro jogo vsyaki-vsyaki rechi, shcho, napevne, vid diyavola. Nu, shcho ¿j robiti z nim? Nu, dobre, vona vzhe prognala jogo, vona vzhe ne bachit'sya z nim, vona vzhe navit' staraºt'sya ne dumati pro n'ogo. Ale vona ne mozhe prognati z sebe hvilyuvannya, vzagali, vona ne mozhe ne pochuvati zamirannya v grudyah, koli zustrivaºt'sya ochima z garnim cholovikom. ¿j lyubo, ¿j solodko bachiti, chuti, tyagtisya do cholovikiv. Ot vona govorit' ce cilkom odverto, shchiro. ¿j soromno za ce, duzhe soromno. Vona sovisno chitaº vsi molitvi, sto¿t' navkolishki na zhorstvi, ne ¿st' m'yasa, vikonuº vsi recepti pana pastora, ale shcho zh vona vinna, shcho ce ne pomagaº? Bog chomus' nadzvichajno strimano stavit'sya do ¿¿ starannya, nache jomu zovsim ne hochet'sya, shchob vona perestala buti grishnoyu. Mozhe, j spravdi tak? Pro teatr zhe ¿j prosto j govoriti ne hochet'sya - ce ne te, shcho monopoliya, a chiste carstvo diyavola A tim chasom koli b vona mogla stati artistkoyu, to, zdaºt'sya, pidpisala b... Ni, ni, vona govorit' bezsumnivni durnici. Vona zovsim ne hoche bu, ti artistkoyu, ce nisenitnicya. Vzagali, vona govorit' durnici s'ogodni. Vona virit' u boga, vona lyubit' jogo, vona hoche buti vsiºyu dusheyu priºmna jomu. Ale ot til'ki odne pitannya: shcho, vlasne, bogovi do ne¿? Nu, shcho jomu, takomu velikomu, takomu vsevladnomu, za priºmnist' od yako¿s' malesen'ko¿ istotki, yak vona? Ta vin ne povinen pomichati ¿¿. I, vzagali, bog napevne zovsim ne takij, yak jogo malyuyut'. Bog povinen buti velicheznij, grandioznij, bezgnivnij, zovsim zovsim ne zrozumilij. I grihi vsi, i zlochinstva, i svyatist', i nepristojnosti, i kohannya, i use vse, shcho diyut' lyudi, vse, shcho til'ki isnuº, vse º jogo sprava, ni za shcho vin ne mozhe, ne povinen serditis', karati, miluvati. I lyudi zovsim ne povinni ni prohati jogo, ni molitis' jomu, ni boyatis' jogo, bo ce zh bezgluzdo. ZHivut' zhe tvarini, ne dumayuchi pro boga, ne molyachis' jomu, ne boyachis' jogo, a prote voni zhivut' iz dozvolu j voli boga Znachit'... Nu, ot znovu pan pastor nevdovolenij. Vona znovu govorit' durnici? Pravda? Ale shcho zh vona vinna, shcho taki dumki prihodyat' ¿j u golovu. Diyavol? Nu, ot znovu - vsyaka rozumna, rozsudliva dumka vid diyavola. Nu, ot vona hoche zrobiti odnu rich. To nepravda, shcho vona kazala pro nenavist' do bat'ka. Navpaki, vona lyubit' strashenno bat'ka, vona tak lyubit' jogo, shcho vnochi inodi hodit' do jogo kabinetu j ciluº ti rechi, do yakih vin torkavsya. Ce ¿j soromno priznavatis', ale vona govorit' pastorovi yak predstavnikovi boga. A bog sam povinen ce znati. Ale vona ne mozhe lyubiti grafa A raptom vin spravdi ne bat'ko ¿¿? A raptom ¿¿ bat'ko des'-inde, htos' inshij? A graf til'ki z neporozuminnya maº ¿¿ lyubov, krade, znachit', ¿¿ lyubov? Hiba mozhna lyubiti sered takih umov? Otzhe, ¿j treba znati napevne, hto ¿¿ bat'ko. Navit' ne ce, a til'ki, chi graf bat'ko ¿j, chi ni. Bog povinen bachiti ¿¿ muki. Ale navishcho vin dopuskaº ¿h? CHogo jomu ne skazati ¿j prosto j odverto, shcho graf ne º ¿¿ bat'ko? CHomu? Koli vin spravdi vse znaº, vsim pikluºt'sya, do vs'ogo vtruchaºt'sya, to haj zhe vin skazhe ¿j, chi graf bat'ko ¿j, chi ni. I haj skazhe prosto,